(Antony Pemberton, Intervict) - Victimologie heeft een opmerkelijke groei doorgemaakt in de afgelopen decennia. Slachtoffers zijn niet langer de 'vergeten groep' van het strafrecht. Echter, de opkomst van de victimologie is in twee opzichten eenzijdig geweest. Slachtoffers van bepaalde vormen van crimineel gedrag (huiselijk en seksueel geweld bijvoorbeeld) hebben de meeste academische en politieke belangstelling gekregen en het onderzoek naar slachtofferschap is voornamelijk geconcentreerd in de Angelsaksische wereld en enkele landen die cultureel en politiek in veel opzichten vergelijkbaar zijn. De culturele victimologie wil over grenzen heen kijken en zich richten op wat ontbreekt in de huidige aanpak van wetenschappelijk onderzoek.

1. Victimologie als phronesis: op weg naar
een culturele victimologie
Pauline Aarten en Antony Pemberton

2. Outline workshop
• Een stukje wetenschapsfilosofie (sorry!)
• De culturele victimologie van INTERVICT:
voorbeelden van onderzoek aan de hand
van vijf sleutelbegrippen
• Workshop: phronesis in actie haar
kernvragen toegepast op het Nederlandse
slachtofferbeleid
6 april 2016

3. Problemen in de sociale wetenschap
6 april 2016 3

4. Problemen in de sociale
wetenschap
• Repliceerbaarheid, generaliseerbaarheid,
welke algemene wetten?
• Welke cumulatieve kennis heeft dit
opgeleverd? Wat weet een hoogleraar in
de sociale wetenschap wel, wat ‘Jan met
de pet’ niet weet’?
• Is het wel waarden-vrij? Of dat nu de link
met het bedrijfsleven of de persoonlijke
ambitie van sociaal wetenschappers is?
6 april 2016

5. Oplossingen
• Protocollen, vooraf hypotheses opstellen,
controle.
• Nadruk op methodologische en
statistische modellen
• Replicatie-onderzoek, herhaalbaarheid,
onafhankelijkheid van de wetenschapper
in kwestie bewaken
• Pogingen waarden uit te sluiten,
onafhankelijkheid van het werkveld,
afstand tot onderzoekssubjecten
6 april 2016

6. Een Griek en een Deen
6 april 2016 6

7. Sociaal wetenschappelijk
onderzoek als leren
• Hoe wordt je expert (Dreyfus en Dreyfus)?
• Het belang van intuïtie en gevoel in
expertise
• Het belang van diepgaande en
contextbepaalde kennis
• Het beperkte belang van regels en
wetmatigheden in het bepalen van sociale
actie
• Cruciaal: wanneer moeten we van
regels afwijken?
• Isaiah Berlin: (politieke) vrijheid begint,
wanneer onze regels geen uitsluitsel
bieden
6 april 2016

8. Paradigma’s en theorie en
sociale wetenschap?
• Natuurwetenschap houdt zich bezig met
dode objecten
• Sociale wetenschappen op twee niveaus
met zelf-bewuste wezens
• De betekenis die onderzoekssubjecten
zelf aan hun eigen situatie en
ervaringen geven
• De betekenis die de onderzoekers zelf
aan deze situatie geven
• Onderzoekscontext is niet waarde en
betekenisneutraal: doen alsof dit wel zo
is houdt zelf een waardekeuze in!
• Giddens: ‘dubbele hermeneutiek’
6 april 2016

9. Paradigma’s en theorie en
sociale wetenschap?
• Het ontbreken van kernparadigma’s en
theoretische wetmatigheden in de sociale
wetenschap
• Is onze sociale wetenschap wel
cumulatief?
• Sociaalwetenschappelijke
kernparadigma’s of modegrillen?
• Ook onze disciplinaire grenzen zijn op
drijfzand gebaseerd
• Abstraheren van de precieze context
van sociale problemen:
• Geertz: ‘abstraction simplifies matters,
but it is not clear that it clarifies them’
6 april 2016

10. Het belang van context
• In de natuurwetenschap betekent context de
achtergrondgegevens die we constant moeten
houden of waarvan we de invloed moeten
uitsluiten
• Dat is in de sociale wetenschap niet goed mogelijk,
zonder de te bestuderen sociale werkelijkheid
geweld aan te doen
• Vanwege
• het belang van de eigen betekenis die mensen
aan hun context geven,
• de (idiosyncratische) wijze waarop de
historische, culturele en sociale context
doorwerkt hierin en
• de wijze waarop deze contextgegevens
interacteren met de te onderzoeken6 april 2016

11. The Nicomachean Ethics (Aristoteles)
Drie intellectuele deugden:
Episteme: gaat over universele kennis, bereikt met
analytische rationaliteit (Weten waarom,
wetenschappelijke kennis). → epistemologie
Techne: het toepassen van kennis en vaardigheden
volgens een pragmatische technisch
6 april 2016 11

12. The Nicomachean Ethics (Aristoteles)
Phronesis: praktische wijsheid
- Benadrukt praktische kennis en praktische ethiek.
Phronesis focust op, maar vraag ook om ervaring.
- Pragmatisch, variabel, contextafhankelijk. Gaat over wat
variabel is, niet gebonden door algemene regels, op
verschillen tussen casussen.
- Gericht op actie, gebaseerd op een praktische waarden
rationaliteit. Wat moeten we doen in een bepaalde sociale
en politiek situatie om de uitkomsten te bereiken die we
zelf belangrijk vinden,
Phronesis gaat over de analyse van waarden – wat is goed
en slecht voor mensen – als een vertrekpunt voor actie.
Geen huidig woord voor phronesis
6 april 2016 12

13. Flyvbjerg: Making Social Science Matter
Sociale wetenschap kijkt naar episteme als basis voor
ons werk, maar dit is een doodlopende weg
> Geen aandacht voor waarden rationaliteit: wat
vinden we wenselijk en waarom?
> Te weinig aandacht voor het belang van context,
en in plaats daarvan te veel nadruk op het zoeken
naar al te abstracte universele waarheden
> Te weinig incorporatie van en reflectie op de
praktijk
> Te weinig aandacht voor de betekenis die de
sociale actoren, onderzoekssubjecten en praktijk
en beleidsmakers zelf geven aan hun situatie
6 april 2016 13

14. Flyvbjerg: Making Social Science Matter
• In plaats daarvan moeten we ons heil zoeken in
phronesis, als basis voor de wijze waarop we
denken over sociale situaties, deze onderzoeken
en sociale problemen proberen op te lossen
• Onderzoek zou sociale actie en praktisch leren
moeten ondersteunen
6 april 2016 14

15. Vier kernvragen in phronetisch
onderzoek naar sociale fenomenen
• Waar gaan we heen?
• Is dit wenselijk?
• Wat moeten we doen?
• Wie wint en wie verliest, door welke machts-
mechanismen?
6 april 2016 15

16. Five sleutelconcepten
• Betekenis: hoe begrijpen actoren in een sociale context
zichzelf, hun doeleinden en hun situatie?
• Moraliteit: welke normen en waarden vormen de basis
van sociale acties, ambities en doeleinden van sociale
actoren in deze situaties?
• Macht: op welke wijze werkt macht door in de sociale
relaties in een sociale context?
• Context: social situaties kunnen niet begrepen worden
buiten historische, sociale en economische context
• Praktijk: (academisch) begrip van sociale situaties kan
zich niet distantieren van het beleid en de praktijk
waarin dit begrip resulteert, terwijl goed begrip van deze
situaties intieme kennis van de praktijk vereist
6 april 2016 16

17. In het bijzonder van belang voor culturele
victimologie
• Onderzoek naar de betekenisgeving van
slachtoffers, de gevolgen van deze
betekenisgeving, de wijze waarop andere de
betekenis van slachtofferschap duiden
• Onderzoek naar de normatieve grondslagen voor
de wijze waarop slachtoffers de verhouding met
recht begrijpen, en de wijze waarop moraliteit,
ethiek en onrecht daarin een rol spelen
• Onderzoek naar de rol macht een rol in de sociale
relaties die de basis vormen voor victimologische
fenomenen, de wijze waarop victimologische
processen in machtsrelaties een rolspelen en de
vraag in hoeverre kan slachtofferschap zelf als een
bron van macht fungeren
6 april 2016 17

18. In het bijzonder van belang voor culturele
victimologie
• Onderzoek naar de ervaringen van slachtoffers en
betekenis van slachtoffers binnen verschillende
culturele en subculturele contexten
• (Actie-)onderzoek naar de wijze waarop
slachtoffers, hun sociale omgeving en
(professionele) hulpverleners met hun
gezamenlijke praktische expertise bijdragen aan
het verbeteren van victimologische ervaring
6 april 2016 18

19. Betekenis
• Onderzoek naar slachtofferverhalen
• De ervaring van slachtofferschap (van ernstige
delicten) en de ervaring met de rechtsreactie kent
een narratief karakter
• Grootschalige studie naar de levensloopnarratieven
van nabestaanden en slachtoffers van ernstige
geweldsmisdrijven (zie morgen)
• Onderzoek naar groepen die samenkomen op basis van
slachtofferervaringen
• De ervaring van slachtofferschap als basis voor
zelf-hulp en pilgrimage
• AIO-onderzoek naar lotgenotengrepen en een
kleinschalig onderzoek naar een bedevaart naar
Lourdes
6 april 2016 19

20. Betekenis
• Onderzoek naar groepen die samenkomen op
basis van slachtofferervaringen
• De ervaring van slachtofferschap als basis voor
gemeenschappelijke actie: ook politiek  zie ons
onderzoek naar radicalisering
• Onderzoek naar de verhouding tussen
slachtofferverhalen en culturele meta-narratieven
in post-conflict situaties
• Grote NWO subsidie naar herstel voor
internationale strafhoven
• Onderzoek naar de wijze waarop anderen
reageren op slachtoffers
• Experimentele studies naar stereotypen en
emoties (zie morgen)
6 april 2016 20

21. Narrative als een kernmetafoor
voor victimologie
May 26, 2016 21

22. Moraliteit
• Verhouding tussen slachtoffers en het strafrecht
• Verschillende emprische studies naar de wijze
waarop slachtoffers het strafrecht ervaren
• Dikke en dunne relaties
• Recht doen en onrecht wegnemen
• Zie ook mijn Victimology with a hammer.
6 april 2016 22

23. Mijn held
Advies voor iedereen die zich met victimolofie
bezighoudt door Judith Shklar:
“Those who believe themselves to be on the
receiving end of social evils have a
distinctive perspective on society and a
detailed or “thick” view of social evils that
political theories ignore at their peril”
May 26, 2016 23

24. Macht
• De rol van slachtofferervaringen in nationale en ethnische
identiteitsvraagstukken
• Hoe wordt historisch en mythologisch slachtofferschap
hergebruikt voor poltiieke doeleinden?
• Het belang van framing van slachtoffervraagstukken
• Framing van slachtofferschap van milieurampen, maar
ook framing van reacties op slachtofferschap
• Genealogie van slachtofferbeleid
• Hoe en door welke (historische) machtsrelaties is het
slachtofferbeleid geworden zoals het is? Werkt deze
invloed nog door?
• What influence do economic and political forces have on
victim policy in your country?
6 april 2016 24

25. Bloodlines van
“Chosen traumas” naar het
heden
May 26, 2016 25

26. Context
• Welke invloed heeft de verschillende
culturele,sociale, historische en economische
context van EU-lidstaten op de implementatie van
de EU-slachtofferrichtlijn?
• Zie resultaten project IVOR, vanmiddag!
• Hoe wordt slachtofferschap in verschillende
culturele en subculturele contexten begrepen
• Bijvoorbeeld onderzoek naar slachtofferschap
in jeugd-subculturen
• Hoe interacteert de politieke-institutionele context
de wijze waarop slachtoffers zichzelf en de
rechtsrelatie begrijpen?
6 april 2016 26

27. Ook victimologie?
May 26, 2016 27

28. Een phronetisch experiment
• Aan u de vragen.
• Het Nederlandse slachtofferbeleid:
• Waar gaan we heen?
• Is dit wenselijk?
• Wat moeten we doen?
• Wie wint en wie verliest, door welke machts-
mechanismen?
6 april 2016 29

29. Dank voor uw aandacht
• Prof. dr. Antony Pemberton
• Professor of Victimology
• Director International Victimology Institute Tilburg
• Tilburg Law School
• Nederland
• a.pemberton@uvt.nl
• 0031-13-4663689
6 april 2016 30