Door Herman Rigter

1. Leerdoelen formuleren: bouw je eigen
leerlijn
Door Herman Rigter
Inspiratiedag Midden
VO-content
11-04-2018

2. Leerdoelen formuleren: bouw je eigen leerlijn
Door Ilse Gmelig en Herman Rigter
Wil je meer invloed op je eigen onderwijsprogramma? Wil je vaker aandacht
kunnen besteden aan onderwerpen die jij en je leerlingen belangrijk vinden?
Ook als je de lessen beter wilt laten aansluiten op de behoeftes van je
leerlingen of als je meer wilt dan enkel de methode volgen is dit echt dé
workshop voor jou! Leerdoeldenken maakt dit namelijk allemaal mogelijk. In
deze workshop vertellen Ilse en Herman wat leerdoeldenken is en wat
leerdoeldenken kan opleveren voor jou, je collega's en leerlingen. Je hoort
hoe je kan starten en krijgt handvatten om leerdoeldenken vorm te geven.
Daarbij ontvang je een stappenplan om direct te beginnen!

3. Leerdoelen formuleren: bouw je
eigen leerlijn
Presentatie inspiratiedagen VO-content
Herman Rigter & Ilse Gmelig
Voorjaar 2018

4. Doel van mijn presentatie

5. Inhoud
• Wat is leerdoeldenken?
• Waarom zou je het willen?
• Wat is het probleem om ermee te starten
• Starten op vakgroepniveau
• Starten op schoolniveau
• Wat zijn de opbrengsten?

6. Even voorstellen…….

7. 18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 7
Wat is leerdoeldenken?

8. Niet een methode is het startpunt
Startpunt zijn de leerdoelen op basis van:
• Landelijke eisen (kerndoelen, eindtermen,
etc.)
• Kennis en vaardigheden die de school
belangrijk vindt (bijv. 21st century skills)
• Kennis en vaardigheden die de vakgroep
belangrijk vindt

9. 18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 9
Waarom zou je het willen?

10. O.a.:
• Beter inzicht in inhoud en doelen van je
(vak)programma
• Meer invloed op vorm en inhoud van je eigen
onderwijs
• Differentiëren / personaliseren / maatwerk
wordt eenvoudiger
• Beter structureren van projectonderwijs
• Meer vrijheid voor de individuele docent

11. 18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 11
Wat is het probleem om ermee te
starten?

12. • Niet of nauwelijks geleerd in de opleiding
• Geen ervaring mee opgedaan in de dagelijkse
onderwijspraktijk (de methode is de veilige
leidraad)
Kortom: zekerheden loslaten is eng!

13. Werken met Leerdoelen: zelf
vormgeven van het Curriculum

14. Vier vragen staan centraal:
18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 14
WAAROM wil ik werken vanuit leerdoelen?
WAT wil ik dat de leerlingen leren?
HOE wil ik dat de leerlingen leren?
WAARMEE wil ik dat de leerlingen leren?

15. 18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 15
WAAROM wil ik werken vanuit leerdoelen?

16. 18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 16
WAT wil ik dat de leerlingen leren?

17. Het opbouwen van een nieuw
curriculum (onderwijsprogramma)
met start bij de leerlijn

18. Wat is een leerlijn?

19. Een leerlijn is een…
- … beredeneerde opbouw,
- van inhouden
- en tussendoelen,
- leidend naar een einddoel.

20. Tussen
doel
Tussen
doel
Tussen
doel
Einddoel
Inhoud Inhoud Inhoud Inhoud
Beredeneerde opbouw

21. De leerling kan vlot
optellen
met de getallen
1 tm 10
De leerling kan vlot
aftrekken met de getallen
1 tm 10
Vlot optellen en
aftrekken
met getallen 1 tm 10
Optellen met getallen 1 tm 10
Aftrekken met getallen 1 tm 10
Optellen en aftrekken
met getallen 1 tm 10
Beredeneerde opbouw van de leerlijn
Ontwikkelen van de leerlijn

22. 18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 22
Starten op vakgroepniveau:
een eerste oefening!

23. Voorbeeld aardrijkskunde:
18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 23
Een docent aardrijkskunde in klas 3 heeft besloten om de paragraaf over
vulkanen in de methode te gaan vervangen door zelf gearrangeerd
leermateriaal op basis van leerdoelen en start het arrangeerproces met
het beschrijven wat de leerling na het doorwerken van de stof moet
beheersen en op welk niveau.
Einddoel:
De leerling moet een vulkaan kunnen herkennen, beschrijven en verklaren
Leerdoelen voor de leerling:
1. Ik kan een vulkaan op afbeeldingen aanwijzen
2. Ik kan een vulkaan beschrijven in tekst (met gebruikmaking van de
bijbehorende begrippen) en een doorsnede van een vulkaan tekenen
3. Ik kan het ontstaan van een vulkaan beschrijven
Begrippen:
- vulkaan - lava
- magma - kraterpijp
- vulkaanuitbarsting - tektoniek
WAT?
Benoem concreet
toetsbare doelen

24. Wiskunde – 2V
18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 24
Ter vervanging van paragraaf 8.1 uit “Getal & Ruimte”
Einddoel:
De leerling moet de inhoud van een prisma en een cilinder kunnen berekenen.
Leerdoelen voor de leerling:
”Ik kan een prisma en een cilinder beschrijven en tekenen"
”Ik kan het grondvlak van een prisma en cilinder aanwijzen”
“Ik kan de oppervlakte van een driehoek berekenen
“Ik kan de oppervlakte van een cirkel berekenen
" Ik kan de formule voor inhoud van een prisma toepassen
“Ik kan de formule voor inhoud van een cilinder toepassen"
Begrippen:
- prisma - oppervlakte
- cilinder - diameter en straal
- inhoud - ribben
- grondvlak/bovenvlak - pi
WAT?

25. Biologie H/V
18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 25
Ter vervanging van een paragraaf uit de methode
Einddoel:
De leerling moet een enzym kunnen herkennen, beschrijven en toepassingen
noemen
Leerdoelen voor de leerling:
”Ik kan een enzym op afbeeldingen aanwijzen"
”Ik kan een enzym beschrijven in tekst en een plaatje van een enzym tekenen"
”Ik kan het gedrag van een enzym beschrijven”
“Ik kan een aantal toepassingen van enzymen opnoemen”
Begrippen:
- enzym - pH
- active site - optimaal
- enzymuitbarsting - substraat
WAT?

26. 18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 26
Starten op vakgroepniveau:
en nu los van de methode!

27. 18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 27
WAT wil ik dat de leerlingen leren?

28. Aanpak
• Bepaal met welk leerstofonderdeel je aan
de gang wilt gaan
• Wat zijn de eisen:
– Leerplaninbeeld.slo.nl
– www.examenblad.nl
18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 28

29. Kerndoelen >Tussendoelen SLO:

30. Voorbeeld aardrijkskunde:
18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 30
Doel:
”De leerling kan vulkanisme als endogeen proces beschrijven"
Tussendoelen:
”Ik kan een vulkaan op afbeeldingen herkennen en aanwijzen"
”Ik kan een vulkaan beschrijven in tekst en een doorsnede van een vulkaan tekenen"
”Ik kan het ontstaan van een vulkaan beschrijven"
Begrippen:
- vulkaan - lava
- magma - kraterpijp
- vulkaanuitbarsting - tectoniek
WAT?

31. Zelf aan de slag!

32. Opdracht
• Kies een klein stukje leerstof
• Beschrijf dit stukje leerstof in leerdoelen en begrippen
(maak daarbij gebruik van het werkblad)

33. Aanpak
Twee manieren:
1. Paragraaf uit je methode
2. Doelenoverzicht van de SLO
– Leerplaninbeeld.slo.nl
– www.examenblad.nl
Werk in groepjes van 2 a 3

35. 18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 35
WAT wil ik dat de leerlingen leren?
Afronding

36. Voorbeeld leerlijn 1
Aardrijkskunde, Alberdingk
Thijm College, Hilversum

37. Na de vraag:
WAT wil ik dat de leerlingen leren?
Komt de vraag:
HOE wil ik dat de leerlingen leren?

38. HOE wil ik dat de leerlingen leren?
Randvoorwaarden:
- Tijd (hoeveel tijd is er beschikbaar voor het leren van deze stof door de leerling,
opgesplitst in tijd in de klas en tijd buiten de klas);
- Leeromgeving (wat zijn de kenmerken van de leeromgeving, zijn er bijvoorbeeld
computers beschikbaar of is er een digibord aanwezig);
- Visie van de school (welke afspraken zijn er over structuur en inhoud van de lessen
gemaakt op school- en sectieniveau);
- Groeperingsvorm (wilt u de leerlingen individueel aan het werk zetten of in groepjes);
- Afsluiting (op welke wijze moeten de leerlingen aantonen dat zij de leerstof in
voldoende mate beheersen?);
- Algemene vaardigheden (zijn er algemene vaardigheden die de leerling moet
opdoen en waaraan u in deze les aandacht wilt gaan besteden, bijv. samenwerken,
presenteren, kritisch denken of reflecteren);
- Docentrol (hoe ziet u tenslotte uw eigen rol: kennisoverdrager,
procesbegeleider, beschouwer op afstand).
18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 38

39. Na de vragen:
WAT wil ik dat de leerlingen leren?
HOE wil ik dat de leerlingen leren?
Komt de vraag:
WAARMEE wil ik dat de leerlingen leren?

40. Materiaal verzamelen

42. Open digitale content
Nask, science en burgerschap

43. Opbouw Stercollecties

45. Les ontwerpen

46. Structuurvaneenles
• Start van de les
De les begint met een filmpje van een (recente) vulkaanuitbarsting.
• Activeren van voorkennis
Op het (digibord) wordt met de klas een mindmap gemaakt over wat de leerlingen al weten
over vulkaanuitbarstingen.
• Doel van de les expliciteren aan de leerlingen
• Doel van de les:
"Je moet een vulkaan kunnen herkennen, beschrijven en verklaren"
• Begrippen die je moet kunnen beschrijven en indien mogelijk aanwijzen op een doorsnede
van een vulkaan:
vulkaan; lava; magma; kraterpijp; vulkaanuitbarsting; tectoniek
• Aan de slag
De leerlingen gaan met (digitale) opdrachten aan de slag om antwoord te geven op de
volgende vragen:
• "De leerling moet een vulkaan op afbeeldingen kunnen herkennen en aanwijzen"
"De leerling moet een vulkaan kunnen beschrijven in tekst en een doorsnede van een
vulkaan kunnen tekenen"
"De leerling moet het ontstaan van een vulkaan kunnen beschrijven"
"Geef een beschrijving van de begrippen uit de lijst en maak een doorsnede van een
vulkaan"
• Afsluiting
Ga met de leerlingen na of zij allemaal de juiste antwoorden op de vragen kunnen geven
18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 46

47. Opslaan van leerlijnen en lessen
18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 47
Leerlijnen:
Opslaan in Word of Excel
Lessen:
Opslaan in Wikiwijs, ItsLearning, etc.

48. 18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 48
Starten met Leerdoeldenken op
school
- Starten met een vakgroep
- ….
- ....
- ....
- Starten met het hele team

49. 18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 49
Ontwikkeltraject:
Stap 1: WAAROM?
Waarom werken vanuit leerdoelen?
Stap 2: WAT?
a. Formuleren van basisset leerdoelen
b. Differentiëren met leerdoelen
Stap 3: HOE?
Bepalen van de didactische aanpak / differentiëren in didactiek
Stap 4: WAARMEE?
Arrangeren van leermateriaal / differentiëren met leermateriaal

50. 18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 50
Starten op schoolniveau?
(voorbeeld: Alberdingk Thijm Scholen)

51. • Een vakgroep vaardigt een vertegenwoordiger af
naar arrangeursgroep met afspraken vooraf
• Deze groep:
– volgt workshops:
• Introductie leerlijn ontwikkelen
• Kop en staart
• Design en presentatie
• Inzet van ICT-tools
– krijgt inhoudelijke en technische ondersteuning
– helpt elkaar (presentaties, gesprekken, etc.)
• Na één jaar: compleet curriculum voor 1 leerjaar
ontwikkeld

52. Structuur nieuwe leeromgeving
18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 52
Sharepoint voor docenten Office 365 voor leerlingen
MagisterWikiwijs

53. Zorg in het hele ontwikkelproces altijd voor een evenwicht
tussen ambities en middelen
Middelen Ambities

54. 18/4/18 Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm 54
Wat zijn de opbrengsten?

55. Docent / Vaksectie:
• Beter inzicht in inhoud en doelen van je (vak)programma
• Meer invloed op vorm en inhoud van je eigen onderwijs
• Meer ruimte voor zaken die jij belangrijk vindt
• Differentiëren/personaliseren wordt eenvoudiger
• Betere mix mogelijk van Open en Gesloten leermaterialen
• Eenvoudiger aansluiten bij actualiteit
• Kan leerlingen gerichter begeleiden
• Kan gerichter toetsen
Leerling:
• Beter inzicht in wat hij moet kennen en kunnen
• Onderwijsaanbod dat beter op hem is afgestemd
• Meer vrijheid in inrichten leerproces
• Beter reflecteren op eigen leerproces
• Mogelijkheid om ook te werken aan persoonlijke leerdoelen

56. Ouder:
• Meer inzicht in ontwikkeling kind
• Kan kind beter ondersteunen in leerproces
• Communicatie met vakdocenten over ontwikkeling kind verloopt
helderder
School:
• Meer gesprekken over onderwijs
• Integratie/samenwerking van vakken beter mogelijk
• Gelden beschikbaar voor bijv. aanschaf device

57. Kortom:
• Meer inzicht, overzicht en vrijheid voor docenten
• Onderwijs dat beter aansluit bij jouw leerlingen

58. Vragen?

59. Wilt u meer weten of heeft u vragen?
Neem contact met ons op!
www.vo-content.nl
info@vo-content.nl
030-232 48 22
@VOcontent