1. ТАМХИНЫ ХОР УРШИГ
9а ангийн сурагч
А.Соёл-Эрдэнэ

2. • Манай улсад 15-аас дээш насны
эрэгтэйчvvдийн 65 хувь нь тамхи татдаг ба
тамхи таталтын vзvvлэлтээрээ монгол
эрэгтэйчvvд дэлхийд 42 дугаар байрт орж
байна. Тамхинд хорт хавдар vvсгэдэг 40
гаруй тєрлийн химийн бодис байдаг.

3. • Гурван нас баралт тутмын нэг нь тамхинаас
vvдэлтэй. Тамхинаас болж нас барсан
хvмvvсийн 38 хувь нь хавдраас, 34 хувь нь
зvрх судасны євчнєєс, 28 хувь нь амьсгалын
эрхтэний євчнєєс болсон байна. Єдєрт 40 ба
тvvнээс дээш ширхэг тамхи татагчдын тал
хувь нь 65 насалж чаддаггvй болох нь
тогтоогдсон.

4. ТАМХИНААС ГАРАХ АЛХАМ
• -Тамхи татдаг найз нєхдєдєє єєрєє тамхинаас гарч байгаагаа албан
ёсоор зарлах.
-Тамхи татмаар санагдах vедээ буцалсан ус уух.
-Уур уцаар хvрээд байвал ажил хий.
-Тамхинаас гаргадаг наалт хэрэглэх.
-Алим жимс аль болох их хэрэглэх.
-Хоолны дараа тамхи татахын оронд бохь зажлах.
-Хvмvvс тамхи татаж байвал тvvнээс холдох.
-Архи уух буюу хий дэмий суухаас зайлсхийх.

5. Судалгаагаар дэлхий дахинд 10 тамхичны 7 нь тамхиа
хаяхыг хvсдэг боловч хаяж чадна гэдэгтээ итгэдэггvй
байна. Тамхиа хаяхад дараах гурван алхмыг хэрэгжvvлэх
хэрэгтэй.
• Бэлтгэх алхам: • Бvр мєсєн зогсоох
Тамхинаас гаргах алхам: Тамхи татахгvй
шийдвэр гаргаж хаях зан vйлтэй болох
сэтгэл зvйн бэлтгэл • Олсон амжилтаа
хийх хадгалах: Өєрийгєє
тамхичин биш гэж
бодох ба vvндээ итгэх.

6. • Тамхинаас гарахад хатуу зориг тэвчээртэй
байхгvй бол тєгс тєгєлдєр арга болж
чадахгvй. Энэ нь 3-7 хоногийн тэвчээр юм.
Харин бvрэн гарч чадсан эсэхээ vзэхийн
тулд 1-2 жил хэрэгтэй.

7. ИДЭВХГVЙ ТАМХИДАЛТ
• Тамхи татдаггvй хvн тамхичин хvний
татсан тамхины утаагаар амьсгалахыг
идэвхгvй тамхидалт гэдэг.

8. Идэвхгvй тамхидалтад єртсєнєєр
• -Эцэг эхийн тамхидалт нь хvvхдийн сурлага хvмvvжилд муугаар
нєлєєлнє.
-Охид эмэгтэйчvvдийн сарын тэмдэг євдєлттэй ирэх, мєчлєг алдагдах
буюу бvр хаагдах, мєн хєхний болон умайн хорт хавдар, аяндаа
зулбах, умайн гадуурх жирэмслэлт, vргvйдэлд хvргэх аюултай.
• -Жирэмсэн эмэгтэйчvvдэд ургийн єсєлт нь зогсох, жин багатай,
амьдрах чадвар муутай, эрхтэн системийн согогтой хvvхэд тєрєх,
дутуу эсвэл амьгvй хvvхэд тєрєх, ураг эндэхэд хvргэдэг.
• -Эрэгтэйчvvдэд тvрvv булчирхайн vрэвсэл , бэлгийн сулрал, vргvйдэл
vvсгэнэ.

9. Идэвхгүй тамхидалтаас яаж зайлсхийх вэ?
• -Єрєєндєє тамхи татуулахгvй байх.
-Ариун цэврийн єрєєнд тамхи татуулахгүй байх.
-Хүүхдийн дэргэд тамхи татуулахгүй байх.
-Гэртээ тамхи татуулахгүй байх.
-Зоогийн газар, бааранд тамхи татдаггүй хэсэг байгаа эсэхийг лавлаж
тамхигүй суудалд суух.
-Дэргэдээ тамхи татуулахгvй байх шаардлагыг эелдэгээр хэлж сурах.
-Тамхи татаж буй хүний дэргэд очихгvй байх.
-Тамхины хор уршгийн талаар vнэн зєв мэдээллийг олж авах, түгээх.

10. Тамхигүй орчин бvрдvvлсний ашиг тус
-Тамхины хор хєнєєлтэй тэмцэх тухай хуулиа хэрэгжvvлэх
vvргээ биелvvлнэ.
-Тамхигvй, аюулгvй, эрvvл орчинд амьдарна.
-Єєрийгєє болон гэр бvлийн гишvvдээ идэвхгvй
тамхидалтаас хамгаална.
-Гэр бvлийн гишvvдийн євчлєх эрсдэл эрс буурч, эрvvл
мэнд сайжирна.
-Гэр орон муухай vнэргvй болно.
-Бусдад эрvvл аж тєрєх vлгэр дууриал болно.
-Тамхинаас гарах хvсэлтэй нэгэндээ дэмжлэг болно.
-Хvvхдийн сурлага сайжирна.
-Гэр бvлийн гишvvдийн харилцаа сайжирна.
-Эдийн засгийн хувьд хэмнэлттэй, тамхинд зардаг мєнгєє
эрvvл мэнддээ хэрэгтэй зvйлд зарцуулна.
-Гэр орны эд хогшил удаан эдлэгдэнэ.
-Галын аюулын эрсдэл багасна.

11. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа
9а ангийн сурагч
А.Соёл-Эрдэнэ

12. ТАМХИНЫ ХОР УРШИГ
9а ангийн сурагч
А.Соёл-Эрдэнэ
1

13. • Манай улсад 15-аас дээш насны
15-аас
эрэгтэйчvvдийн 65 хувь нь тамхи татдаг ба
эрэгтэйчvvдийн
тамхи таталтын vзvvлэлтээрээ монгол
vvлэлтээрээ
эрэгтэйчvvд дэлхийд 42 дугаар байрт орж
эрэгтэйчvvд
байна. Тамхинд хорт хавдар vvсгэдэг 40
байна. vvсгэдэг
байдаг.
гаруй тєрлийн химийн бодис байдаг.
2

14. • Гурван нас баралт тутмын нэг нь тамхинаас
vvдэлтэй. Тамхинаас болж нас барсан
vvдэлтэй.
хvмvvсийн 38 хувь нь хавдраас, 34 хувь нь
vvсийн хавдраас,
зvрх судасны євчнєєс, 28 хувь нь амьсгалын
євчнєєс,
эрхтэний євчнєєс болсон байна. Єдєрт 40 ба
байна.
тvvнээс дээш ширхэг тамхи татагчдын тал
vvнээс
хувь нь 65 насалж чаддаггvй болох нь
чаддаггv
тогтоогдсон.
тогтоогдсон.
3

15. ТАМХИНААС ГАРАХ АЛХАМ
• -Тамхи татдаг найз нєхдєдєє єєрєє тамхинаас гарч байгаагаа албан
ёсоор зарлах.
зарлах.
-Тамхи татмаар санагдах vедээ буцалсан ус уух.
уух.
-Уур уцаар хvрээд байвал ажил хий.
хv хий.
-Тамхинаас гаргадаг наалт хэрэглэх.
хэрэглэх.
-Алим жимс аль болох их хэрэглэх.
хэрэглэх.
-Хоолны дараа тамхи татахын оронд бохь зажлах.
зажлах.
-Хvмvvс тамхи татаж байвал тvvнээс холдох.
vvс тvvнээс холдох.
-Архи уух буюу хий дэмий суухаас зайлсхийх.
зайлсхийх.
4

16. Судалгаагаар дэлхий дахинд 10 тамхичны 7 нь тамхиа
хаяхыг хvсдэг боловч хаяж чадна гэдэгтээ итгэдэггvй
хv итгэдэггv
байна. Тамхиа хаяхад дараах гурван алхмыг хэрэгжvvлэх
байна. хэрэгжvvлэх
хэрэгтэй.
хэрэгтэй.
• Бэлтгэх алхам:
алхам: • Бvр мєсєн зогсоох
Тамхинаас гаргах алхам: Тамхи татахгvй
алхам: татахгv
шийдвэр гаргаж хаях зан vйлтэй болох
сэтгэл зvйн бэлтгэл
зv • Олсон амжилтаа
хийх хадгалах: Өєрийгєє
хадгалах:
тамхичин биш гэж
бодох ба vvндээ итгэх.
vvндээ итгэх.
5

17. • Тамхинаас гарахад хатуу зориг тэвчээртэй
байхгvй бол тєгс тєгєлдєр арга болж
байхгv
чадахгvй. Энэ нь 3-7 хоногийн тэвчээр юм.
чадахгv юм.
Харин бvрэн гарч чадсан эсэхээ vзэхийн
бv
тулд 1-2 жил хэрэгтэй.
хэрэгтэй.
6

18. ИДЭВХГVЙ ТАМХИДАЛТ
ИДЭВХГV
• Тамхи татдаггvй хvн тамхичин хvний
татдаггv хv хv
татсан тамхины утаагаар амьсгалахыг
идэвхгvй тамхидалт гэдэг.
идэвхгv гэдэг.
7

19. Идэвхгvй тамхидалтад єртсєнєєр
Идэвхгv
• -Эцэг эхийн тамхидалт нь хvvхдийн сурлага хvмvvжилд муугаар
хvvхдийн хv vvжилд
нєлєєлнє.
нєлєєлнє.
-Охид эмэгтэйчvvдийн сарын тэмдэг євдєлттэй ирэх, мєчлєг алдагдах
эмэгтэйчvvдийн ирэх,
буюу бvр хаагдах, мєн хєхний болон умайн хорт хавдар, аяндаа
бv хаагдах, хавдар,
зулбах, умайн гадуурх жирэмслэлт, vргvйдэлд хvргэх аюултай.
зулбах, жирэмслэлт, vргv хv аюултай.
• -Жирэмсэн эмэгтэйчvvдэд ургийн єсєлт нь зогсох, жин багатай,
эмэгтэйчvvдэд зогсох, багатай,
амьдрах чадвар муутай, эрхтэн системийн согогтой хvvхэд тєрєх,
муутай, хvvхэд тєрєх,
дутуу эсвэл амьгvй хvvхэд тєрєх, ураг эндэхэд хvргэдэг.
амьгv хvvхэд тєрєх, хv ргэдэг.
• -Эрэгтэйчvvдэд тvрvv булчирхайн vрэвсэл , бэлгийн сулрал, vргvйдэл
Эрэгтэйчvvдэд тv сулрал, vргv
vvсгэнэ.
vvсгэнэ.
8

20. Идэвхгү
Идэвхгүй тамхидалтаас яаж зайлсхийх вэ?
вэ?
• -Єрєєндєє тамхи татуулахгvй байх.
татуулахгv байх.
татуулахгү байх.
-Ариун цэврийн єрєєнд тамхи татуулахгүй байх.
-Хүүхдийн дэргэд тамхи татуулахгүй байх.
үүхдийн татуулахгү байх.
татуулахгү байх.
-Гэртээ тамхи татуулахгүй байх.
газар, татдаггү
-Зоогийн газар, бааранд тамхи татдаггүй хэсэг байгаа эсэхийг лавлаж
лавлаж
амхигү
тамхигүй суудалд суух.
суух.
-Дэргэдээ тамхи татуулахгvй байх шаардлагыг эелдэгээр хэлж сурах.
татуулахгv сурах.
хү
-Тамхи татаж буй хүний дэргэд очихгvй байх.
очихгv байх.
-Тамхины хор уршгийн талаар vнэн зєв мэдээллийг олж авах, түгээх.
авах, гээх.
9

21. Тамхигү
Тамхигүй орчин бvрдvvлсний ашиг тус
бv рдvvлсний
-Тамхины хор хєнєєлтэй тэмцэх тухай хуулиа хэрэгжvvлэх
vvргээ биелvvлнэ.
-Тамхигvй, аюулгvй, эрvvл орчинд амьдарна.
-Єєрийгєє болон гэр бvлийн гишvvдээ идэвхгvй
тамхидалтаас хамгаална.
-Гэр бvлийн гишvvдийн євчлєх эрсдэл эрс буурч, эрvvл
мэнд сайжирна.
-Гэр орон муухай vнэргvй болно.
-Бусдад эрvvл аж тєрєх vлгэр дууриал болно.
-Тамхинаас гарах хvсэлтэй нэгэндээ дэмжлэг болно.
-Хvvхдийн сурлага сайжирна.
-Гэр бvлийн гишvvдийн харилцаа сайжирна.
-Эдийн засгийн хувьд хэмнэлттэй, тамхинд зардаг мєнгєє
эрvvл мэнддээ хэрэгтэй зvйлд зарцуулна.
-Гэр орны эд хогшил удаан эдлэгдэнэ.
-Галын аюулын эрсдэл багасна.
10

22. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа
9а ангийн сурагч
А.Соёл-Эрдэнэ
11