3rd Quarter aralin 7

1. ARALIN 7:
PAGSULAT SA LARANGAN NG AGHAM
PANLIPUNAN: PAGKIKRITIK

2. “
”
ANG PUNDAMENTAL NA KONSEPTO NG
AGHAM PANLIPUNAN AY KAPANGYARIHAN
NA PAREHO NG ESENSIYA NG ENERHIYA
NA PUNDAMENTAL NA KONSEPTO NG
PISIKA
-BERTRAND RUSSEL

3. “
”
ANG AGHAM PANLIPUNAN AY NAGBIBIGAY NG
PANGAKONG KALAGAYAN NG TAO; ANG BUHAY
NATIN AY LUBHANG MAPAUUNLAD NG MAS
MALALIM NA PAG-UNAWA SA INDIBIDWAL AT SA
KOLEKTIBONG ASAL AT KILOS.
-NICHOLAS A. CHRISTAKIS

4. ANG AGHAM PANLIPUNAN AY ISANG LARANGANG
AKADEMIKO NA PUMAPAKSA SA TAO- KALIKASAN,
MGA GAWAIN, AT PAMUMUHAY NITO, KASAMA ANG
MGA IMPLIKASYON AT BUNGA NG MGA PAGKILOS
NITO BILANG MIYEMBRO NG LIPUNAN. KAIBA ITO
SA LARANGAN NG HUMANIDADES NA
TUMATALAKAY SA MGA SINAUNANG KAUGALIAN AT
SA KATANGIAN NG TAO BILANG NILALANG AT
INDIBIDWAL.

5. HUMANIDADES VS. AGHAM PANLIPUNAN
TAO AT KULTURA ANG SAKOP NG PAG-AARAL AT PAKSA NG HUMANIDADES
GAYUNDIN NG AGHAM PANLIPUNAN. NGUNIT KAIBA SA HUMANIDADES,
ANG AGHAM PANLIPUNAN AY ITINUTURING NA ISANG URI NG SIYENSIYA O
AGHAM. KUNG ISPEKULATIBO, ANALITIKAL, KRITIKAL, AT DESKRIPTIBO ANG
LAPIT SA PAG-AARAL NG HUMANIDADES, SA AGHAM PANLIPUNAN NAMAN
AY LAPIT SIYENTIPIKO ANG GAMIT BAGAMA'T IBA-IBA ITO DEPENDE SA
DISIPLINA, GAYUNMAN, SA KALAHATAN, KUWANTITATIBO, KUWALITATIBO,
AT ISTATISTIKAL ANG PARAAN NG PAGKUHA NG DATOS DITO.

6. GUMAGAMIT DIN ITO NG SURBEY, OBSERBASYON, PANANALIKSIK
SA LARANGAN, AT MGA DATOS NA SEKONDARYO. DAYAKRONIKO
(HISTORIKAL) AT SINKRONIKO (DESKRIPTIBO) RIN ANG
PAGSUSURI O METODOLOHIYA RITO. NAGSIMULA SA
KANLURANING PILOSOPIYA ANG AGHAM PANLIPUNAN NOONG
IKA-18 HANGGANG IKA-19 SIGLO. ITO ANG ITINUTURING NA
MORAL NA PILOSOPIYA NG PANAHON. MALAKI ANG NAGGING
IMPLUWENSIYA NG REBOLUSYONG PRANSES (1789-1799) AT
REBOLUSYONG INDUSTRIYAL (1760- 1840) SA PAGKABUO NG
LARANGAN NG AGHAM PANLIPUNAN.

7. ANG MGA MAKASAYSAYANG PANGYAYARING BUNGA NG PANAHON NG
KALIWANAGAN O PANAHON NG KATUWIRAN (AGE OF ENLIGHTENMENT O
AGE OF REASON) SA EUROPA NOONG IKA-17 SIGLO, NANG IBINASURA NILA
ANG PIYUDALISMO, PANG-AALPIN, ARISTOKRASYA, PRIBILEHIYO SA MGA
RELIHIYOSO, MGA MONARKIYA, AT KAPANGYARIHAN NG SIMBAHAN, AY
NAGRESULTA SA PAGKILALA SA PAGKAKAPANTAY-PANTAY NG MGA TAO,
LIBERALISMO, SEKULARISMO NASYONALISMO, SOSYALISMO, MODERNONG
MGA IDEOLOHIYANG POLITIKAL NAGDULOT NAMAN ANG REBOLUSYONG
INDUSTRIAL NG PAGBABAGO SA SOSYO-EKONOMIKO AT KULTURAL NA
PAMUMUHAY NG MGA TAO BUNGA NG PAG UNLAD NG TEKNOLOHIYA,
AGRIKULTURA, TRANSPORTASYON, KOMUNIKASYON, AT KALAKAL.
SUMULPOT ANG REPUBLIKA AT DEMOKRATIKONG MGA GOBYEMO DAHIL SA
PAGKABUWAG NG MGA MONARKIYA, ARISTOKRASYA AT PYUDAL NA MGA
ESTADO.

8. KATUWIRAN, INDIBIDWALISMO, AT KAALAMAN SA HALIP NA TRADISYON,
PANANAMPALATAYA, AT PAMAHIIN ANG PINAIRAL SA LIPUNAN SA
PANAHONG ITO. KINIKILALA SA LARANGAN NG AGHAM PANLIPUNAN SINA
DIDEROT, ROUSSEAU, FRANCIS BACON, RENÉ DESCARTES, JOHN LOCKE,
DAVID HUME, ISAAC NEWTON, BENJAMIN FRANKLIN, THOMAS
JEFFERSON, GAYUNDIN SINA KARL MARX, MAX WEBER, EMILIE
DURKHEIM, AT MARAMI PANG IBA. MGA DISIPLINA SA LARANGAN NG
AGHAM PANLIPUNAN KABILANG SA
DISIPLINA NG AGHAM PANLIPUNAN ANG SOSYOLOHIYA, LINGGUWISTIKA,
SIKOLOHIYA, AGHAM PAMPOLITIKA, KASAYSAYAN, HEOGRAPIYA,
ANTROPOLOHIYA, AT EKONOMIKS. KASAMA RIN ANG MGA AREA STUDIES.
NARITO ANG MAIKLING KATANGIAN NG BAWAT LARANGAN.

9. SOSYOLOHIYA - PAG-AARAL NG KILOS AT GAWI NG MGA TAO SA LIPUNAN
ANG MGA PINAGMULAN PAG-UNLAD, AT PAGKABUO NG MGA SAMAHAN
AT INSTITUSYONG PANLIPUNAN UPANG MAKABUO NG MGA KAALAMAN
TUNGKOL SA KAAYUSAN AT PAGBABAGO SA LIPUNAN. GUMAGAMIT ITO
NG EMPIRIKAL NA OBSERBASYON, KUWALITATIBO, AT KUWANTITATIBONG
METODO
SIKOLOHIYA - PAG-AARAL NG KILOS, PAG-IISIP AT GAWI NG TAO.
GUMAGAMIT DIN ITO NG EMPIRIKAL NA OBSERBASYON.

10. LINGGUWISTIKA - PAG-AARAL NG WIKA BILANG SISTEMA
KAUGNAY NG KALIKASAN, ANYO ESTRUKTURA, AT BARYASYON
NITO. BAHAGI NG PAG-AARAL ANG PONETIKA, PANOLOHIYA
MORPOLOHIYA, SINTAKS, AT GRAMATIKA. DESKRIPTIBO O
PAGPAPALIWANAG SA KATANGIAN NG WIKA ANG GINAGAMIT NA
LAPIT SA PAG-AARAL NITO, GAYUNDIN ANG HISTORIKAL NA
LAPIT O PINAGDAANANG PAGBABAGO NG WIKA.

11. ANTROPOLOHIYA - PAG-AARAL NG MGA TAO SA IBA'T IBANG
PANAHON NG PAG-IRAL UPANG MAUNAWAAN ANG
KOMPLEKSIDAD NG MGA KULTURA. GINAGAMIT DITO ANG
PARTICIPANT OBSERVATION O EKSPIRYENSIYAL NA IMERSIYON SA
PANANALIKSIK.
KASAYSAYAN - PAG-AARAL NG NAKARAAN O PINAGDAANANG PAG-
IRAL NG ISANG GRUPO KOMUNIDAD, LIPUNAN, AT NG MGA
PANGYAYARI UPANG MALUGNAY ITO SA KASALUKUYAN
GINAGAMIT ANG LAPIT-NARATIBO UPANG MALLAHAD ANG MGA
PANGYAYARING ITO.

12. HEOGRAPIYA - PAG-AARAL SA MGA LUPAING SAKOP NG MUNDO UPANG
MAUNAWAAN ANG MASALIMUOT NA MGA BAGAY KAUGNAY NG
KATANGIAN, KALIKASAN, AT PAGBABAGO RITA KASAMA NA ANG EPEKTO
NITO SA TAO. MGA METODONG KUWANTITATIBO AT KUWALITATIBO RIN
ANG GINAGAMIT SA MGA PANANALIKSIK DITO.
AGHAM PAMPOLITIKA - PAG-AARAL SA BANSA, GOBYERNO, POLITIKA, AT
MGA PATAKARAN PROSESO, AT SISTEMA NG MGA GOBYERNO, GAYUNDIN
ANG KILOS-POLITIKAL NG MGA INSTITUSYON, GUMAGAMIT DIN ITO NG
ANALISIS AT EMPIRIKAL NA PAG-AARAL.

13. EKONOMIKS - PAG-AARAL SA MGA GAWAING KAUGNAY NG MGA PROSESO NG
PRODUKSYON, DISTRIBUSYON, AT PAGGAMIT NG MGA SERBISYO AT PRODUKTO
SA EKONOMIYA NG ISANG BANSA. PINANINIWALAANG ANG MGA KALAGAYANG
PANG-EKONOMIYA NG ISANG BANSA AY MAY EPEKTO SA KRIMEN, EDUKASYON,
PAMILYA, BATAS, RELIHIYON, KAGULUHAN, AT MGA INSTITUSYONG PANLIPUNAN.
EMPIRIKAL NA IMBESTIGASYON ANG LAPIT SA PAG-AARAL DITO.
AREA STUDIES - INTERDISIPLINARYONG PAG-AARAL, KAUGNAY NG ISANG BANSA,
REHIYON, AT HEOGRAPIKONG LUGAR. ILAN SA MGA HALIMBAWA NITO ANG
JAPANESE STUDIES, KOREAN STUDIES, PHILIPPINE STUDIES, AMERICAN STUDIES,
RUSSION STUDIES, AT IBA PA. KUWALITATIBO, KUWANTITATIBO, AT EMPIRIKAL NA
OBSERBASYON AT IMBESTIGASYON ANG LAPIT SA PANANALIKSIK DITO.

14. ARKEOLOHIYA - PAG-AARAL NG MGA RELIKYA, LABI, ARTIFACT, AT
MONUMENTO KAUGNAY NAKARAANG PAMUMUHAY AT GAWAIN NG TAO.
NG RELIHIYON PAG-AARAL NG ORGANISADONG KOLEKSIYON NG MGA
PANINIWALA, SISTEMANG KULTURAL, AT MGA PANANAW SA MUNDO
KAUGNAY NG SANGKATAUHAN AT SANGKAMUNDUHAN (UNIBERSO)
BILANG NILIKHA NG ISANG SUPERYOR AT SUPERHUMAN NA KAAYUSAN

15. PAGSULAT SA AGHAM PANLIPUNAN
KAIBA SA HUMANIDADES, ANG MGA SULATIN SA AGHAM PANLIPUNAN AY
SIMPLE, IMPERSONAL, DIREKTA, TIYAK ANG TINUTUKOY, ARGUMENTATIBO,
NANGHIHIKAYAT, AT NAGLALAHAD. DI-PIKSYON ANG ANYO NG MGA
SULATIN DITO. MADALAS AY MAHABA ITO DAHIL SA PRESENTASYON NG
MGA EBIDENSIYA NGUNIT SAPAT UPANG MAPANGATUWIRANAN ANG
KATUWIRAN O TESIS.

16. MGA ANYO NG SULATIN
KARANIWANG MGA ANYO NG SULATIN SA AGHAM PANLIPUNAN ANG
REPORT, SANAYSAY, PAPEL NG PANANALIKSIK, ABSTRAK, ARTIKULO,
REBYU NG LIBRO O ARTIKULO, BIYOGRAPIYA, BALITA, EDITORYAL,
TALUMPATI, ADBERTISMENT, PROPOSAL SA PANANALIKSIK, KOMERSIYAL
SA TELEBISYON, TESTIMONYAL AT IBA PA. MAHALAGANG MAUNAWAAN
MUNA ANG IBA'T IBANG KATANGIAN NG BAWAT ANYO- PORMAT, LAYUNIN,
WIKA, NILALAMAN, AT INAASAHANG MAMBABASA. KUNG GAYON,
MAHALAGA ANG PANANALIKSIK SA DATOS SA BAWAT ANYO, ANOMANG
PARAAN ITO.

17. PROSESO
SA KALAHATAN, MAY SINUSUNOD NA PROSESO SA PAGSULAT NG
AGHAM PANLIPUNAN. HINDI NAMAN ITO GAANONG NAIBA SA
IBANG LARANGAN.
A. PAGTUKOY SA GENTE O ANYO NG SULATIN GAYA NG BINANGGIT SA ITAAS.
B. PAGTUKOY AT PAGTIYAK SA PAKSA. WALA PA BANG NAKAPAGTATALAKAY
NITO? KUNG MAYROON NA, ANO ANG BAGONG PERSPEKTIBANG DALA NG
PAGTALAKAY SA PAKSA? PAANO ITO MAIIBA?

18. C. PAGLILINAW AT PAGTIYAK SA PAKSANG PANGUNGUSAP KARANIWANG
SA SIMULA INILALAGAY ITO NGUNIT MAAARI DING SA GITNA O SA
HULIHAN. SA IBANG PAGKAKATAON, HINDI ITO ISINUSULAT NGUNIT
NALILINAW SA TAKBO NG PAGTALAKAY
D. PAGTIYAK SA PARAAN NG PAGKUHA NG DATOS. MAAARING GAMITIN
ANG INTERBYU, MASS MEDIA, INTERNET, SOCIAL MEDIA AT NEW MEDIA,
AKLATAN, SARBEY, FOCUS GROUP DISCUSSION, OBSERBASYON, AT IBA PA.

19. E. PAGKALAP NG DATOS BILANG EBEDENSIYA AT SUPORTA SA TESIS
F. ANALISIS NG EBDENSIYA GAMIT ANG LAPIT SA PAGSUSURING
KUWANTITATIBO, KUWALITATIBO, ARGUMENTATIBO,
DESKRIPTIBO, AT ETNOGRAPIKO.
G. PAGSULAT NG SULATIN GAMIT ANG LOHIKAL, MALINAW,
ORGANISADO ( SIMULA, GITNA, WAKAS) ANGKOP, SAPAT, AT
WASTONG PARAAN NG PAGSULAT
H. PAGSASAAYOS NG SANGGUNIAN AT TALABABA SA MGA GAMIT
NA SULATIN NG IBANG MAY AKDA.

20. A. SI BRONISLAW MALINOWSKI (1944) ANG NAGHAYAG NA ANG IBA'T IBANG URI NG
KALIPUNAN AY TUMUTUGON SA IBA'T IBANG PANGANGAILANGAN. ITO ANG BUOD NG
KANIYANG TEORYA NG KULTURA. ANG BAWAT PANGANGAILANGAN AY NAUUWI SA
PAGTATAYO NG INSTITUSYON. ANG PAMILYA BILANG INSTITUSYON AY TUGON SA
PAGPAPANATILI NG POPULASYON; ANG SANDATAHANG LAKAS AY INSTITUSYONG
NAGTATANGGOL SA KARAPATAN NG MAMAMAYAN; ANG NEGOSYO AY PAGPAPALITAN
NG PRODUKTO, AT IBA PA.
B. BLENDING NAMAN ANG PAGSASAMA-SAMA NG MGA BAHAGI NG DALAWA O HIGIT
PANG MGA SALITA UPANG MABUO ANG ISANG SALITA NA MAY BAGONG KAHULUGAN.
HALIMBAWA, ANG TAPSILOG AY GALING SA TAPA, SINANGAG, AT ITLOG; ANG ISKARGU,
SA ISDA, KARNE, AT GULAY ANG BRENDA, SA BRAIN DAMAGE; ANG TRADPOL O TRAPO,
SA TRADITIONAL POLITICIAN; ANG ALTANGHAP, SA ALMUSAL, TANGHALIAN, AT
HAPUNAN.

21. C. HINDI KUKULANGIN SA ANOMANG MASAKER NG MGA
DAYONG TSINO SA MAHIGIT NA 300 TAON NG PANANAKOP NG
MGA KASTILA SA PILIPINAS. ANG MGA MASAKER NA ITO, GAYA
NOONG 1603, 1639, 1662, 1686, 1762, AY TINAWAG DING
"PAGHIHIMAGSIK NG MGA TSINO" SA MGA SINULAT NA
KASAYSAYAN. ANG TOTOO, ANG MGA MASAKER AY RESULTA NG
PAGGANTI SA MGA TSINO NA NAGHIMAGSIK LABAN SA MGA
PAGPAPAHIRAP NG MGA KASTILA.

22. D. PAGSULAT SA LARANGAN NG AGHAM PANLIPUNAN:
PAGKIKITIK KAPAG NAHULOG ANG BATA AT TUMAYO, DI
MALAMAN KUNG IIYAK O TATAWA, SA ORAS NA IYON AY
NAKATUTULONG ANG PAGBIBIRO PARA SIYA NGUMITI. ANG DI-
MAGANDANG KARANASAN NG PAGBAGSAK AY MADALING
NALILIMUTAN KAYA'T NAGKAKATAWANAN. NAPANANATILI
ANG GANITONG PAGKILOS HANGGANG SA PAGTANDA DAHIL SA
BIRO. KAPAG NAUNTOG ANG ULO SA PAGBABA SA DYIP,
PAGTATAWANAN SIYA, KAHIT TALAGANG MALAKAS ANG
UNTOG.

23. E. SA MARAMING BANSA, ANG BAHAGI SA PAMBANSANG KITA NG
BAWAT MAMAMAYAN (PER CAPITA INCOME) SA RURAL NA LUGAR AY
KALAHATI LAMANG NG NAKUKUHA NG MGA TAGA-URBAN NA POOK AT
SIYUDAD. KUNG TUTUUSIN, BUMUBUO SILA NG DALAWANG-KATLO NG
POPULASYON SA MUNDO. NGUNIT MABABA PA SA 25% ANG KANILANG
BAHAGI SA PANGKABUUANG EDUKASYON, AT MGA SERBISYONG
PANGKALUSUGAN, TUBIG, AT SANITASYON.

24. F. NANINIWALA ANG PILIPINAS NA ANG PAGSASAMA-SAMA AY BUMUBUO NG
LAKAS AT ANG KOLEKTIBONG LAKAS NA ITO AY NAGBIBIGAY NG SEGURIDAD.
DAHIL NASA ISANG REHIYON ITO NA NAPAKALAPIT SA MGA BANSANG
KOMUNISTA AT WALANG KAPANGYARIHANG MAIPAGTANGGOL ANG SARILI SA
ANOMANG PAGTATANGKA NG MGA ITO, TANGGAP NITO ANG KOOPERASYONG
MILITAR AT PUMASOK SA KASUNDUANG SOUTHEAST ASIA COLLECTIVE
DEFENSE TREATY. ANG DESISYONG ITO AY GINAWA NG GOBYERNO NG
PILIPINAS NA ANG PINAKAMATAAS NA KONSIDERASYON AY SEGURIDAD NG
ESTADO.

25. G. ANG DINOSAUR, NA MAY HABANG 85 FT., NA ANG MGA KALANSAY AY
NADISKUBRE SA ARGENTINA NOONG 2005, NGUNIT INABOT NG 2 TAON BAGO
MAHUKAY AT MAPAG-ARALAN. ANG ISA SA PINAKAMALALAKING HAYOP NA
TUMIRA SA LUPA HANGGANG SA KASALUKUYAN.
H. ANG GUGUD AT BATBAT AY MGA BANAL NA SALAYSAYIN. ANG GUGUD AY BANAL
NA KASAYSAYAN SA PAGLIKHA NG MUNDO, NG TAO, AT MGA ESPIRITU. BANAL NA
SALAYSAYIN ITO TUNGKOL SA SIMULA, PAG-UNLAD, AT PAKIKIBAKA NG TALAANDIG
SA KANILANG IDENTIDAD, PAGKAKAISA, AT KARANGALAN. ANG MGA SALAYSAY NG
PAGLIKHA NG MUNDO, ANG MITO NG MALAKING BAHA AT PANAHON NG TAGTUYO
SA MINDANAO AY HALIMBAWA NG GUGUD. ANG BATBAT O BATBATANEN AY
SALAYSAYIN NG MGA PAMAMARAAN NG PAG-AANGKOP AT ANG PAGSISIKAP NA
MAPANATILI ANG PINAHAHALAGAHANG TRADISYON AT KULTURA.

26. I. ANG ARKIPELAGO NG PILIPINAS AY BUMUBUO NG KULTURAL AT EKOLOHIKAL NA HATING-
DAAN O LANDAS KUNG SAAN ANG MGA MALAYO, TSINO, ESPANYOL, AMERIKANO, AT IBA PA AY
NAGKAHALO UPANG LUMIKHA NG ISANG KAKAIBANG KABUUANG KULTURA AT LAHI SA ISANG
KAPALIGIRANG IBA-IBA ANG ANYO. ANG ARKIPELAGO AY BINUBUO NG 7,100 ISLA AT SUMASAKOP
SA 1,850 KILOMETRO MULA SA IKA-5 HANGGANG SA IKA-20 PARALEL NA HILAGANG LATITYUD.
BAGAMA'T MAY KABUUANG LUPAING SAKOP NA HIGIT 300,000 KILOMETRO KUWADRADO,
HALOS 1,000 LAMANG SA MGA ISLA NITO ANG TINITIRHAN NG MGA TAO.
J. ANG ISLA NG PALAWAN, NA NASA PAGITAN NG BORNEO SA TIMOG AT NG ARKIPELAGO NG
PILIPINAS SA HILAGA AT SILANGAN AY MAHALAGA SA KAUGNAYAN NITO SA REHIYONG SUNDAIC
NG TIMOG-SILANGANG ASYA (HEANEY 1985; HEANEY, ET. AL 2003; MERILL 1923; REIS AT GARO
2001), AT SA SINURING MGA PADRON NG, AT SA KULTURAL NA KONEKSYON SA, KABISERANG
TIMOG-SILANGANG ASYA, SA IBA PANG PANIG NG PILIPINAS, TAIWAN, BORNEO, AT INDONESIA.

27. SALAMAT PO SAINYO AT MABUHAY
!!!!!!!!!!!!!!!!!!