Дене тәрбиесі, салауатты өмір

1. Ү 38. 2 КСТ СМЖ АМПК 13 1 Басылым
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Алматы қаласы Білім басқармасының
МҚКК «Алматы мемлекеттік политехникалық колледжі»
Тәрбие сағатының әдістемелік талдамасы.
Тақырыбы: Нашақорлық пен маскүнемдік – ауру ма, әдет пе? (дәріс)

2. Ү 38. 2 КСТ СМЖ АМПК 13 1 Басылым
Нашақорлық пен маскүнемдік – ауру ма, әдет пе?
Сабақтың тақырыбы: Нашақорлық пен маскүнемдік – ауру ма, әдет пе?
Сабақтың мақсаты: Ұлттық намысты аяқ асты ететін адам денсаулығына зиян келтіретін
пиғыл-ниеттер темекі мен ішімдік, есірткінің қоғамға тигізетін зияндарын студенттерге
түсіндіру. Жас ұрпақты жаман әдеттерден бойын аулақ ұстауға , ар-ұятты кіршіксіз
сақтап,көргенді,үлгілі, өнегелі болуға тәрбиелеу.
-Қазіргі кезде елімізде темекі шегу, нашақорлыққа әуестік,маскүнемдікке салыну оларға
қарсы күрес жүргізу негізгі мәселенің біріне айналып отыр.Темекіге әуесқойлық әсіресе
жасөспірімдер арасында қатты етек алып отыр.
- Еліміздің президенті Н.Ә. Назарбаев барлық қазақстандықтарға жолдаған «Қазақстан
-2030»бағдарламасында халықтың салауатты өмір сүруіне қол жеткізу үшін негізгі 3
бағытта күрес жүргізу керек деп атап көрсетті.Олар:
1-бағыт: «Темекі шегуді тоқтату»
2-бағыт: «Нашақорлыққа , наркобизнеске қарсы күрес».
3-бағыт: «Маскүнемдік пен араққа қарсы күрес».
Бағдарламада былай делінген:
«Алкоголь мен темекінің адам өміріне зиянды екені дәлелдеуді қажет
етпейді».Халықаралық тәжірибе бұл салада мемлекеттік саясатты жүргізудің алкоголь
мен темекіге салық салудан бастап , бірнеше сабағын ұсынған. Қазіргі уақытта кез-
келген жерге темекі тартуға, арақ-шарап ішуге тиым салынады.Ойын-сауық жерлерде,
мекемелерде, көшелерде темекі тартып , арақ ішіп немесе пиво ішіп тұрғанын көрсе
айыппұл төлетеді. Көшеде мас күйінде жүрген адамды тәртіп сақшылары қамап қояды.
Нашақорлық-наркомания (грек тілінен narke – мелшию және manіa – ессіздік,
құтырыну) – есірткі заттарға патологиялық дағдыланудың нәтижесінде пайда болатын
созылмалы ауру.
Есірткі түрлері: Токсикомания, Марихуана, Героин, Кокаин, Экстази.
ТОКСИКОМАНИЯ
Токсикомания– булармен, газдармен демалу. Токсикоманияның кейбір формалары
ароматтық және басқа да заттар, мысалы тұрмыста қолданылатын ацетон, бензол арқылы
таралады. Бұл ерітінділер, тазартқыштар, синтетикалық желімдер, никробояулар,
дақтарды кетіретін сұйықтықтар және т.б. Үйде негізінен дезодорант-спрей, шашқа
арналған лак, жиһазды тазартуға арналған сұйықтық, тырнаққа арналған лак, бензин және
т.с.с. Токсикоманияның әсерінен бұлшық ет аурулары, жүріс-тұрыс бәсеңдеуі, салмақ
жоғалту, бауыр мен бүйрек қызметінің бұзылуы, бас миының және жүйке жүйесінің
бұзылуы, еске сақтау, ойлау қабілеттерінің әлсіреуі сияқты ауруларға, ал әрі қарай
Асфиксияға (дем алудың қиындауы), естен тануға, комаға және кенеттен қайтыс болуға
әкеліп соғады.
МАРИХУАНА
Марихуана– кептірілген, ұсақ туралған жапырақтың, тұқымдар мен жасыл, қоңыр немесе
сұр түсті сора гүлдерінің қосындысы. Марихуана – көптеген елдерде, оның ішінде
Қазақстанда көп таралған заңсыз есірткі.
Марихуананың ықпалындағы адамның басы айналады, жүрісі бұзылады, үнемі күле береді
және есте сақтау қабілеті төмендейді.
Марихуананы шегуді кейбіреулер денсаулыққа зиян емес деп санайды. Алайда, ол
денсаулыққа үлкен зиян келтіреді.

3. Ү 38. 2 КСТ СМЖ АМПК 13 1 Басылым
ГЕРОИН
Героин - ең алдымен опий пайда болды, содан кейін одан морфин алынды, одан героин
шығарылды. Героин өзінің есірткілік белсенділігімен морфийннен әлдеқайда асып түседі.
Ол қыздырғаннан кейін тамырға егіледі, шегіледі, онымен демалады. 2008 жылдың 8 айы
ішінде Астана қаласында героиннің дозасын асырып қолданғаннан 19 жастан 30 жасқа
дейін 48 адам көз жұмған.
Нашақорлардың түн ұйқылары бұзылады, артериалдық қан қысымы төмендейді, ине салу
нәтижесінен тамырлары тесіледі, бауыры мен бүйректері ауырады, организмі дене және
психологиялық жағынан әлсірейді, гепатит пен СПИД-ке шалдығады, ақырында өлімге
әкеп соғады.
КОКАИН
Кокаин – коки өсімдігінен шығарылған, негізінен ақ ұнтақ тәріздес есірткі. Кокаин
ұнтағын ұсақтап мұрын арқылы тартады немесе тамырға енгізу үшін езеді.
Кокаинді тек бай адамдар қолдана алады, себебі оны сатып алу үшін аптасына мың
доллардан астам ақша жұмсалады. Оған тез үйреніп кетуге болады. Кокаинді
қолданушылар паранойд болып келеді, олар миына қан құйылуынан, жүректің
қысылуынан кенеттен өліп кетеді.
Алғашқы дозадан алған жақсы әсерлерді сезіну үшін кокаинді жиі және көптеп қолдану
керек болады. Есірткіні алғашқыда эйфорияны сезіну үшін енгізсе, кейін тек өзін жақсы
сезініп, күйзелу немесе шаршаған жағдайын кетіру үшін қолданады. Қолданудың ақыры –
сандырақтауға, дем алуының бұзылуына, есінен тануына, ақырында өлімге әкеліп соғады.
ЭКСТАЗИ
Экстази– 1987 ж. Испанияда болған бір дискотекада «экстази» таблеткасын
(метилендиоксиметиламфетамин) музыкамен біріктіруден болған эффект «ашылды».
Экстази қолданғаннан кейін жеңілдік сезіледі, күш-қуаты күшейеді, көңіл көтеріп,
бірнеше сағат қатарымен шаршамай билеуге болады. «Экстази» 2 сағаттан 8 сағатқа дейін
әрекет етеді. Алайда «Экстазиден» қайтыс болғандардың саны көп. Ол ең қауіпті есірткі
құралдарының қатарына саналып, БҰҰ-ның барлық елдерінде тыйым салынған. Осы
есірткіні қолданған кезде адамның ми клеткалары, бауыры, бүйрегі бұзылады, жүйкесі
бұзылады, тамырлары қысылады, ақырында өлімге әкеліп соғады.

4. Ү 38. 2 КСТ СМЖ АМПК 13 1 Басылым
Темекінің зияны туралы мағлұмат. Темекі жапырағында никотин1-1,5% кей
сорттарында 6-6,8%-ға дейін болады. Салмағы 1 гр сигаретте 10-15 млгр
никотин болады. Темекінің түтінінде өте улы зат никотин бар. Шылым шеккенда адам
ауамен бірге темекінің де түтінін жұтады.Бұл түтіннің ішінде улы газ , шаң, және күйе
болады. Шылымның күнде 20 тартқан адамның 90 млграмм шамасында никотин
жұтады. Алғашқы рет темекі тартқанда адам уланады.Егер темекіні үй ішіне тартса оның
зардабын үй ішіндегілер көреді. Бөлмедегі, ауадағы темекі түтіні иммунитетті
төмендетеді. Осылайша адам өз өміріне зиян келтіреді.
"Шөпті" біртіндеп шегу тұрақты кәсіпке айналады, жасөспірім одан аздап ләззат ала
бастайды. Ал "шөптің" болмай қалуы қанағаттанбаушылыққа, көңіл-хошының болмауына,
тітіркенуге соқтырады. Нақты бір калыптасқан топтарға бойы үйренген жасөспірім алғаш
рет героиннің немесе апиындар қатарындағы басқа да есірткілердің дәмін татып көреді.
Бірақ бүгінгі күні жасөспірімді басқа мәселе - "Есірткі және ЖҚТҚ/АҚТҚ (ВИЧ)"
алаңдата бастады.
Арақтың зияны туралы мағлұмат.Алкоголь-этил спирт наркотиктер құрамына жататын
және барлық ішімдіктер құрамында болады. Оны ішкен кезде аз уақыттың
ішінде адамның көңіл-күйі көтеріліп, бір-екі рет ішкеннен соң сылтаулатып тағы да ішкісі
келіп тұрады. Алкогол әсіресе жас балалардың жүйке жасушаларына өте зиянды.Арақ-
адамның барлық ішкі мүшелерін уландырып, істен шығарады. Арақ адам есін жояды,
ұяттан бездіреді арамдыққа және қылмысқа итермелейді.Арақ ішетін адамның балалары
дүниге келгеннен кейін ақыл есі кем, ұмытшақ ауруға тап болады.

5. Ү 38. 2 КСТ СМЖ АМПК 13 1 Басылым
Алкогольге тәуелді болу мына жайларға соқтырады:
- спиртті ішімдіктерді шамадан тыс ішетін адамдар жасынын ұзақтығы халықтың
орташа жас мөлшерінен 15-20 жасқа төмен;
- алкогольді шамадан тыс ішу - қылмысты әрекетке барудың жиі себебі;
- тері ауруларын жұқтырудың 10 оқиғасының 9-ы мас күйдегі жағдайда болады;
- балалар ақыл-ойы кемістігінің 40-60 пайызы ата-аналарының ішімдікке бой ұруының
салдары;
- алкоголь орталық жүйке жүйесіне қатты қысымшылық көрсетеді, адам миының
жұмысын бәсеңдетеді және есте сақтау үдерісін тежейді;
- алкоголь қозғалыс үйлесімін бұзады және тез реакцияны төмендетеді;
- алкогольді көп мөлшерде немесе бір рет қана ішудің өзі адам миын қайталанбас
күйге душар етеді.
Нашаның зияны туралы . Нашақорға түскен адам өзінің азаматтық, адамгершілік
қасиетін жоғалтып, имандылықтан біртіндеп айырылады, психикалық
жағынан күйзеліске ұшырайды, достьарын отбасын жоғалтады. Есірткі сананы улайды,
есірткіге тәуелділік пайда болған кезде , нашақор қандай жолмен болса да табуға әрекет
жасайды. Осылайша қылмыстық ортаға қалай тап болғанын білмей қалайды.
Есірткі заттарды қолданудың кейбір белгілері:
- ашу-ызаның шапшуы, көңіл-күйінің өзгеруі, тұрақтап бір жерде отыра алмау,
тітіркену;
- өз-өзіне немқұрайлы болу;
- қалыптан тыс шаршап-шалдығу және түнде ұйықтамау;
- ақша немесе зат ұрлау;
- ақшаны шамадан тыс жарату, қарызға алу;
- дәмге тәбеттің болмауы;
- шамадан тыс сөйлеу, әсерлену, көтеріңкі қалып;

6. Ү 38. 2 КСТ СМЖ АМПК 13 1 Басылым
- жалған айтудың артуы немесе тұйықталу, жасырыну;
- кенеттен жаңа достардың пайда болуы;
- нашақорлар ортасында айтылатын сөздерді қолдану;
- көз қарашығының ұлғаюы және тарылуы.
Сұрақ – жауап:
1.ХХІ ғасыр індеті.(СПИД)
2.Спирт ішімдігі құрамындағы зат.(алкаголь)
3.Заңмен жазаланатын қоғамға жат қылық (қылмыс)
4.Көп таралған ауру.(туберкулез)
5.Маскүнемнің “сусыны”(арақ)
6.Темекідегі улы зат.(никатин)
Мақал – мәтелдер – ғасырлар бойы сұрыпталып, салмақтанып, кемелденген сөз асылы,
парасатты, тәрбиелі, әділ сыншы, адал ақылшы ғана емес, сонымен бірге епті де есті емші
1. Ауырып ем іздегенше , (Ауырмайтын жол ізде )
2. Ішпеген, шылым шекпеген, (Жасайды жылдар көптеген.)
3. Қайғы қартайтады. (Қуаныш марқайтады)
4. Адам арақты ішеді, (Арақ ақылды ішеді. )
5. Жасында темекісін будақтатқан, ( Күркілдеп қартайғанда сұлап жатқан )
6. Арақ- ішіп ішіне көшеді, (Ақыл шөлмек ішіне түседі )

7. Ү 38. 2 КСТ СМЖ АМПК 13 1 Басылым