ร่างกายแบ่งเป็น 3 ส่วนคือ หัว (head) ลำตัว (trunk) และหาง (postanal tail) มีกะโหลก เกือบทั้งหมดมีกระดูกสันหลัง มีช่องเหงือก 5 < 16 คู่ อาจเหลือร่องรอย หรือ หายไปในตัวเต็มวัย มี notochord ซึ่งอาจหายไปในตัวเต็มวัย เนื่องจากถูกแทนด้วยกระดูกสันหลัง ระบบประสาทมีสมอง (brain) และไขสันหลัง (spinal cord) ที่เป็นท่อกลวง หายใจด้วยเหงือก (gill) ผิวหนัง (skin) หรือปอด (lung) ระบบไหลเวียนโลหิตแบบปิด มีหัวใจ 2 - 4 ห้อง ขับถ่ายด้วยไต (kidney) มีรยางค์เดี่ยวคือครีบหลัง ครีบก้น ครีบหาง หรือไม่มี และมีรยางค์คู่คือครีบอกกับครีบท้อง หรือ ขาหน้ากับขาหลัง ผิวหนังมี epidermis มากกว่า 1 ชั้น อาจสร้างเกล็ด (epidermal scale) หรือขน (hair - ขนแบบเส้นผม หรือ fur - ขนแบบเส้นขน มีขนาดเล็กและหนา) ชั้น dermis อาจสร้างเกล็ด (dermal scale) และกระดูก เป็นพวกแยกเพศ (dioecious)

1. บทนำสู่วิชำกำยวิภำคศำสตร์และสรีรวิทยำ

2. Subphylum Vertebrata (Craniata)
Infraphylum 1 Agnatha ไม่มีขากรรไกร – มี 2 classes
Class Myxini – ปลาแฮก hagfishes
Class Petromyzontida - ปลาแลมเพรย์ (lampreys)
Infraphylum 2 Gnathostomata – มีขากรรไกร แบ่งเป็น 2 superclasses
Superclass 1 ไม่แน่นอน, มีสมาชิก 1 class
Class Chondrichthyes – ปลากระดูกอ่อน (cartilaginous fishes)
Superclass 2 Osteichthyes – ปลากระดูกแข็ง
Class Actinopterygii – ปลาที่มีก้านครีบ (ray-finned fishes)
Class Sarcopterygii – ปลาที่ก้านครีบมีกล้ามเนื้อ (fleshy-finned fishes)
Superclass 2 Tetrapoda – มี 4 รยางค์ แบ่งเป็น 4 classes
Class Amphibia – สัตว์สะเทินน้้าสะเทินบก
Class Reptilia – สัตว์เลื้อยคลาน
Class Aves – สัตว์ปีก
Class Mammalia – สัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้้านม

3. Subphylum Vertebrata (Craniata)
ลักษณะของ Chordates :-
- ร่างกายแบ่งเป็น 3 ส่วน : หัว (head) + ตัว (body) + หาง (tail)
- Notochord ถูกแทนที่ด้วยกระดูกอ่อน (cartilaginous) หรือ กระดูกแข็ง
(bony element) = Cranial กะโหลก + Vertebral column กระดูกสันหลัง
- มีแกนประสาท หรือ ระบบประสาทด้านหลัง (dorsal)
e.g. Dorsal nerve cord = Brain สมอง + Spinal cord ไขสันหลัง
- ส่วนหัว (head) มีอวัยวะรับสัมผัสส้าคัญ :
olfactory organ (จมูก), eyes (ตา), semicircular canal (หู) ฯลฯ
- ช่องเหงือก (pharyngeal slits) 5-16 คู่, ไม่มี Atrium
- เลือดระบบปิด (closes circulatory system), หัวใจ 2-4 ห้อง
- อวัยวะแลกเปลี่ยนแก๊ส e.g. skin, gill, lung

4. Subphylum Vertebrata (Craniata)
ลักษณะของ Chordates (conti.):-
- อวัยวะส้าคัญของระบบขับถ่าย e.g. Kidney
- มีต่อมไทรอยด์ (thyroid gland)
- แบ่งเป็น 2 infraphyla :
1. Agnatha ไม่มีขากรรไกร
2. Gnathostomata มีขากรรไกร
Atlantic hagfish, Myxine glutinosa (class Myxini)

5. Cladogram of living members of phylum Chordata showing probable relationships of monophyletic groups composing the phylum.
PRECAMBRIAN
PALEOZOIC
MESOZOIC
CENOZOIC
TO PRESENT

6. ต้นไม้วิวัฒนาการ (Phylogenetic tree) ของคอร์
เดท และกลุ่มที่สัมพันธ์กัน
1. บรมยุคพรีแคมเบรียน ปรากฏ :-
- deuterostome ancestor
- Primitive sessile e.g. เพลียงหัวหอม
- chordate ancestor
2. บรมยุคพาลีโอโซอิค ปรากฏ :-
- Echinodermata, Urochordata,...ฯลฯ
แยกสายวิวัฒนาการ
3. บรมยุคมีโซโซอิค ปรากฏ :-
- Primitive amniotes แยกสายวิวัฒนาการ
4. บรมยุคซีโนโซอิค ปรากฏ :-
All Groups

7. The Ancestral Vertebrates
บรรพบุรุษของสัตว์มีกระดูกสันหลัง
Haikouella พบที่ Haikou, China (ต้นยุคพรีแคมเบรียน)
- คล้ายคอร์เดท (ไม่มีกระโหลก), ยาว 35 mm.
- มี Pharyngeal muscle, paired eyes, enlarged brain

8. The Ancestral Vertebrates
บรรพบุรุษของสัตว์มีกระดูกสันหลัง
- สมมติฐาน : Garstang’s hypothesis หรือ วิวัฒนาการในระยะตัวอ่อน กล่าวถึง
การ Metamorphosis ของเพลียงหัวหอมสกุล Ascidia จากการว่ายน้้าอิสระในระยะตัวอ่อน

9. Class 1 Mixini – ปลาแฮก (hagfishes)
- มี Skull, ไม่มี Vertebrae, ไม่มีขากรรไกร (jaw)
- มีหนวดรอบปาก เรียก tentacle
- มีช่องเปิดเหงือก 5-16 คู่
- มีต่อมเมือกมาก (slime glands)
 65 spp., Marine; Mixine, Eptatretus

10. Subphylum
Vertebrata
สิ่งมีชีวิต ลักษณะทางกายวิภาคศาสตร์และสรีรวิทยาที่สาคัญ
1. Class Myxini ปลาแฮก ลักษณะเด่นที่ใช้จำแนก มีกะโหลก, notochord ปรากฏตลอดชีวิต
Myxine Skeletal system เป็นกระดูกอ่อน
Eptatretus Integumentary & Muscular system ผิวมีเมือกมาก: epidermis + dermis
Respiratory system ช่องเหงือก 5-16 คู่
Circulatory system หัวใจมี 2 ห้อง เลือดที่ผ่านมีเฉพาะเลือดดา
Lymphatic & Immune system ภูมิคุ้มกันที่มีมาแต่กาเนิด, phagocytes
Digestive system เป็นสัตว์กินซาก, ขับถ่ายทาง Anus
Urinary system Kidney (opithonephos)
Reproductive system มีไข่ (egg) เม็ดใหญ่, ไข่แดงมาก
Nervous system Brain, Spinal cord
Endocrine system ต่อมไร้ท่อหลั่งฮอร์โมน

11. Class 2 Petromyzontida – ปลาแลมเพรย์ (lampreys)
- เริ่มมีกระดูกสันหลังส่วน neural arches
(ส่วนหุ้ม spinal cord), ไม่มี jaw
- ร่องปากรูปกรวย (buccal funnel ใช้ดูด) มีฟันแบบ Keratinized teeth
- เป็น Parasite
- มีช่องเปิดเหงือก 7 คู่
 38 spp., Anadromous (ปลา 2 น้้า); Petromyzon,
Icthyomyzon, Lampetra

13. Subclass Elasmobranchii : ฉลาม, กระเบน Subclass Holocephali : ปลากระต่าย
ช่อง Nostril ข้างละ 2 ช่อง ช่อง Nostril ข้างละ 1 ช่อง
ไม่มีแผ่นปิดเหงือก (operculum)
ท้าให้เห็นช่องเหงือก 5 - 7 คู่
มีแผ่นปิดเหงือกจึงมองเห็นช่องเดียว
มีเกล็ดแบบ Placoid scale (ตรงปากพัฒนาเป็นฟัน) ไม่มีเกล็ด
Class 3 Chondrichthyes – ปลากระดูกอ่อน (Cartilaginous fishes)

14. Class 3 Chondrichthyes – ปลากระดูกอ่อน (Cartilaginous fishes)
- มีกระดูกอ่อน เรียก Cartilaginous skeleton (ตายแล้วเหลือเฉาะกราม + ฟัน)
- หางแบบ Heterocercal caudal fin (=หางเป็นกระดูก)
- ผิวมีเกล็ดแบบ Placoid scale หรือ เปลือย (naked)
- Placoid scale พัฒนาเป็นฟันแบบ Polyphyodont - ฟันแทนที่ได้ตลอดชีวิต

15. Class 3 Chondrichthyes – ปลากระดูกอ่อน (Cartilaginous fishes)
- ล้าไส้ (intestine) เพิ่มพื้นที่ดูดซึมเป็นแบบเกลียว Spiral valve
- ช่องเหงือก 5-7 คู่, อาจมีหรือไม่มีแผ่นปิดเหงือก
- ไม่มีถุงลม Swim bladder ช่วยลอยน้้า

16. Class 3 Chondrichthyes – ปลากระดูกอ่อน (Cartilaginous fishes)
- หัวใจ (heart) มี 2 ห้อง, รับเฉพาะเลือดด้า, Single circulatory system
1 ห้องรับเลือด Atrium
1 ห้องส่งเลือด Ventricle
แอ่งรวมเลือด Sinus venosus
แอ่งรวมเลือด Conus arteriosus
เหงือก (gills)
ร่างกาย

17. Class 3 Chondrichthyes – ปลากระดูกอ่อน (Cartilaginous fishes)
- ไตแบบ Opisthonephric kidney + ต่อมขับเกลือ Rectal gland
- Clasper มีเฉพาะเพศผู้ช่วยสืบพันธุ์
 970 spp., โดยมาก Marine; Sharks ฉลาม, Skates & Rays ปลากระเบน,
Ratfishes ปลากระต่าย

18. กระดูกอ่อน Cartilage กระดูกแข็ง Bone
ต้าแหน่ง ปลายกระดูกซี่โครง, หู, จมูก, ฝาปิดกล่อง
เสียง (epiglottis)
กระดูกแขน, ขา, กะโหลก
เซลล์ Chondrocyte อยู่ในช่อง lacuna เรียกกัน
ไร้ระเบียบใน Matrix ซึ่งสะสม collagen,
chondroitin sulfate (สารจ้าพวกแป้ง
น้้าตาล)
Osteocyte อยู่ในช่อง lacuna เรียงกันในวง
lamellae, มีแขนงเล็ก ๆ เรียก canaliculi
ยื่นออกมา, ใน Matrix สะสม CaPO3, มี
ระบบเรียกว่า วง Haversian system
ลักษณะ
Osteocyte
เซลล์
Chondrocyte
ช่อง Lacuna

19. Class 3 Class Actinopterygii - Ray-finned fish
ปลากระดูกแข็ง (bony fishes)
- มีกระดูกแข็ง (skeleton ossified) มีการสะสม Ca2+, PO3
4- ท้าให้แข็งแรงขึ้น
- โดยมากมีหางแบบ homocercal caudal fin
 Advance - ลักษณะใหม่
 Primitive - ลักษณะโบราณ

20. 1. Spiracle มีหน้าที่อะไร?
2. Sinus venosus ส่งเลือดไปยังหัวใจห้องอะไร?
3. Atrium ทาหน้าที่อะไร?
4. Chondrocyte คืออะไร?
5. Osteocyte คืออะไร?
6. Operculum ทาหน้าที่อะไร?
7. Bulbus arteriosus ทาหน้าที่อะไร?
8. Centrum คือ?
9. ยกตัวอย่าง Dipnoi มา 1 ชื่อ?
10. ยกตัวอย่าง Actinistia มา 1 ชื่อ?
ข้อสอบ Pretest 10 คะแนน

21. 1. Spiracle มีหน้าที่อะไร?
2. Sinus venosus ส่งเลือดไปยังหัวใจห้องอะไร?
3. Atrium ทาหน้าที่อะไร?
4. Chondrocyte คืออะไร?
5. Osteocyte คืออะไร?
6. Operculum ทาหน้าที่อะไร?
7. Bulbus arteriosus ทาหน้าที่อะไร?
8. Centrum คือ?
9. ยกตัวอย่าง Dipnoi มา 1 ชื่อ?
10. ยกตัวอย่าง Actinistia มา 1 ชื่อ?
ข้อสอบ Pretest 10 คะแนน
ช่วยหายใจขณะกินอาหาร
Atrium
รับเลือดด้าจาก Sinus venosus
Cartilaginous cell
Bony cell
เป็นแผ่นปิดเหงือก
รับเลือดด้าจาก Ventricle
แก่นกระดูกสันหลัง
Lung fishes
Coelacanth

22. - ผิวไม่มี หรือ มีเกล็ดที่พัฒนาจาก Dermal scale
- การเคลื่อนที่ใช้กล้ามเนื้อตามตัวหลายมัด
- มีฟันมี enamaloid หุ้ม
Class 3 Class Actinopterygii - Ray-finned fish
ปลากระดูกแข็ง (bony fishes) (ต่อ)

23.  เซลล์มีเซนไคมา (ของหนังแท้) รวมตัว
- epidermis = เยื่อบุผิว
- dermis = ชั้นหนังแท้
 สร้างส่วนยื่น Dermal papilla
- หนังแท้เรียงตัวแน่นชิด compact stratum
- หนังแท้เรียงตัวหลวม loose stratum

24.  Dermal papilla หลั่ง dentine
- dentine ส่วนแข็ง (หุ้มเนื้อฟัน)
 เกล็ดที่สมบูรณ์ (= scale)
- ชั้น enamel
- ชั้น dentine
- ส่วนที่เป็นเนื้อ pulp (ได้จาก papilla
ที่แข็งตัว) = แข็ง, กระดูก

26. - ล้าไส้ (intestine) ในบรรพบุรษเป็นแบบ spiral valve ปลาสมัยใหม่ไม่ปรากฏ
- ระบบแลกเปลี่ยนแก๊ส (gas exchange system) : ช่องเหงือกเปลี่ยนเป็นแผ่นปิดเหงือก
(operculum)
 แถบเหงือก Gill bar
 เส้นเหงือก Gill filament
Class 3 Class Actinopterygii - Ray-finned fish
ปลากระดูกแข็ง (bony fishes) (ต่อ)

27. - ซี่เหงือก Gill raker
- ก้านเหงือก Gill arch
- เส้นเหงือก Gill filament
- แผ่นที่เส้นเหงือก Gill lamellae

28. - ถุงลม Swim bladder ช่วยลอยตัว (buoyancy) (ถ้ามี)
- หัวใจ (heart):- เลือดด้าเท่านั้นที่ไหลผ่าน = single circulation
 Sinus venosus – แอ่งรับเลือดก่อนเข้า Heart
 1 Atrium
 1 Ventricle
 Bulbus arteriosus – แอ่งรับเลือดก่อนออกจาก Heart
- Aortic arches 4 คู่ (เส้นเลือดที่รับเลือดจาก heart)
- มี Clasper ในเพศผู้ช่วยผสมพันธุ์
- มีประมาณ  27,000 spp., freshwater, marine
Class 3 Class Actinopterygii - Ray-finned fish
ปลากระดูกแข็ง (bony fishes) (ต่อ)

29. เหงือก (gill)
Sinus venosus – แอ่งรับ
เลือดก่อนเข้า Heart
Aortic arch 4 คู่
Bulbus arteriosus – แอ่งรับเลือด
ก่อนออกจาก Heart
Ventricle
Atrium
Jugular vein
Anterior cardinal vein Posterior cardinal vein
Dorsal aorta
Heart
Ventral aorta

30. Class 4 Class Actinopterygii - Ray-finned fish ปลากระดูกแข็ง (bony fishes) (ต่อ)
Subclass ตัวอย่างสิ่งมีชีวิต Scale ลักษณะสาคัญ
Cladistia
ปลา Bichir, Polypterus; 16 spp.,
freshwater
Rhombic
ganoid scale
4 เหลี่ยมผืน
ผ้า
• กระดูกแข็งมี centrum
• มีรู Spiracle
• มี Lungs
• ครีบหลัง 5-18 อัน
• หางแบบ Diphycercal
caudal fin
Chondrostei ปลา Sturgeon, ปลาหมู, Paddlefish Ganoid scale  ส่วนใหญ่เป็นกระดูกอ่อน, ไม่มีปอด
Neopterygii ปลาชั้นสูง (teleosts) ส่วนใหญ่ใน
ปัจจุบัน
Cycloid,
Ctenoid
 กระดูกแข็ง, ไม่มีปอด

31. Class 4 Class Actinopterygii - Ray-finned fish ปลากระดูกแข็ง (bony fishes) (ต่อ)
Subclass ตัวอย่างสิ่งมีชีวิต Scale ลักษณะสาคัญ
Chondrostei
ปลา Sturgeon, ปลาหมู, Paddlefish
ปลาปากเป็ด
Ganoid scale
4 เหลี่ยมผืน
ผ้า, แผ่นใหญ่
• โครงร่างส่วนใหญ่เป็นกระดูก
อ่อนไม่มีเซนทรัม (centra -
แกนกระดูก)
• มีรู Spiracle
• ไม่มี Lungs
• หางแบบเฮเทโรเซอร์คัล
(คล้ายฉลาม)
Neopterygii ปลาชั้นสูง (teleosts) ส่วนใหญ่ใน
ปัจจุบัน
Cycloid,
Ctenoid
 กระดูกแข็ง, ไม่มีปอด

32. Class 4 Class Actinopterygii - Ray-finned fish ปลากระดูกแข็ง (bony fishes) (ต่อ)
Subclass ตัวอย่างสิ่งมีชีวิต Scale ลักษณะสาคัญ
Neopterygii
Holistei - ปลาการ์ และปลาชั้นสูง
(teleosts) ส่วนใหญ่ในปัจจุบัน
Cycloid,
Ctenoid
• โครงร่างเป็นกระดูกแข็งมี
เซนทรัม (centrum)
• ไม่มีมีรู Spiracle
• ไม่มี Lungs
• หางแบบ Homocercal
caudal fin

33. Sarcopterygii กล้ามเนื้อหุ้มครีบ
Actinopterygii
กล้ามเนื้อที่โคนครีบ
Amphibia สัตว์เลื้อยคลาน
ทิศทำงวิวัฒนำกำร

34. Class 5 Class Sarcopterygii - Lobe-finned fish ที่ครีบมีกล้ามเนื้อ
(ไม่มีเซนทรัม )
- Skeleton ossified กระดูกมีการสะสม Ca2+ ท้าให้แข็งแน่นขึ้น (แต่ยังไม่มี Centrum)
- มีหางแบบไดฟีเซอร์คัล (diphycercal) ; มีเกล็ด dermal scale แบบ Cosmoid scale
- ครีบคู่มีชิ้นกระดูกที่ฐาน, ใช้กล้ามเนื้อควบคุมครีบ
- ฟันมีชั้น Enamel หุ้ม (สะสม Ca); Olfactory sac ไม่มีช่องเปิดร่วมกับปาก
- ล้าไส้แบบ spiral valve (หมุนเป็นเกลียวภายในเพื่อเพิ่มพื้นที่ผิวดูดซึม)
- Swim bladder ใช้ลอยตัวและหายใจ
 ในปลาซีลาแคนท์ใช้ลอยตัว ภายในบรรจุไขมัน
 ในปลาปอดพัฒนาเป็นปอดใช้หายใจ

35. Class 5 Class Sarcopterygii - Lobe-finned fish ที่ครีบมีกล้ามเนื้อ (ต่อ)
- Heart 3 ห้อง (คล้าย Amphibia และ Reptile) :
 แอ่งรับเลือด Sinus venosus
 หัวใจ – รับเลือด = Atrium 2 ห้อง
 หัวใจ – ฉีดเลือด = Ventricle 1 ห้อง
 แอ่งส่งเลือด Conus arteriosus
 Aortic arches 5(+1) คู่
- มีระบบเลือด 2 วงจร (double circulation)
- ไตแบบ Opisthonephric kidney
- ไม่มี Clasper ในเพศผู้
- มีประมาณ 8 spp., Marine, Freshwater
ไหลผ่านปอด => Pulmonary circuit
ไหลผ่านร่างกาย => Systemic circuit

37. Aortic arch มี 5(+1) คู่
เหงือก (gills) ลดรูปหายไป
Conus arteriosus
Ventricle
Atrium
Sinus
venosus
Ventral aorta
Dorsal aorta
กราม
ศีรษะ
รูปแบบเส้นเลือดAorticarchแบบดั้งเดิม

38. ระบบเลือด 2 วงจร (double circulation)
ระบบเลือด 1 วงจร (single circulation)

39. Subclass Actinistia : ปลาซีลาแคนท์
(Coelacanth : Latimeria)
Subclass Dipnoi : ปลาปอด (Lungfish : Protopterus,
Neoceratodus)
มีถุงลมซึ่งบรรจุด้วยไขมัน (พัฒนาเป็นปอด)=> มีปอด
ไม่มีรูจมูกภายในปาก (choana) ไม่มีรูจมูกภายในปาก
หายใจด้วยเหงือก หายใจด้วยเหงือกและปอด
Class 5 Class Sarcopterygii - Lobe-finned fish ที่ครีบมีกล้ามเนื้อ (ไม่มีเซนทรัม )
หางเป็นแบบไดฟีเซอร์
คัล (diphycercal)

41. ลักษณะของปลา ลักษณะของ Tetrapod
Scales
Fins
Gills and lungs
Neck
Ribs
Fin skeleton
Flat skull
Eyes on top of skull
Fishapod : Tiktaalik
Radius
Humerus
Ulna
Wrist
Elbow
Flat skull
Neck
Eyes on top of skull
Ribs: กระดูกซี่โครง Scales: เกล็ด
(Reece et al, 2008)
Subclass Tetrapodomorpha => Amphibians