Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Similar to 8.sınıf fen ve_teknoloji_1.ünite_sunusu_aynur_turkileri
Similar to 8.sınıf fen ve_teknoloji_1.ünite_sunusu_aynur_turkileri (20)
8.sınıf fen ve_teknoloji_1.ünite_sunusu_aynur_turkileri
- 4. Organizma milyarlarca hücreden oluşur. Bir hücreyle (zigotla) başlayan bu yolculuk nasıl oluyor da milyarlarca hücreye ulaşabiliyor?
- 5. Anahtar Kavramlar Hücre Bölünmesi Hücre bölünmesi, bir hücreden yeni hücrelerin oluşmasına denir. Hücre bölünmesi bütün canlılarda görülen bir olaydır. Hücre bölünmesi hücre çekirdeğinde başlar ve birbirini takip eden evrelerden (safhalardan) oluşur. Yoğurdun mayalanması, bitkilerin büyümesi, tohumun çimlenmesi, yaraların iyileşmesi, büyüme ve gelişme olayları hücre bölünmesi sayesinde gerçekleşir. Hücre bölünmesi; mitoz bölünme ve mayoz bölünme olarak iki çeşittir.
- 6. Hücre Bölünmesinin Nedeni Hücreler yaşamsal faaliyetlerini sürdürürken sürekli büyür. Hücrenin büyümesi demek hücre zarının, sitoplâzmanın ve çekirdeğin büyümesi demektir. Çekirdek büyük hücreyi yönetmekte güçlük çeker. Hücrenin bölünebilmesi için belli bir büyüklüğe (bölünebilme büyüklüğüne) ulaşması gerekir. Hücre bölünmesi vücut hücrelerinde mitoz, eşey hücrelerini oluşturmak için mayoz olmak üzere iki farklı şekilde gerçekleşir.
- 8. Kromozomlar nerede? Kromozomlar hücrelerimizdeki çekirdeğin içinde bulunurlar.
- 9. 1. Kromozom sayıları aynı olan canlılar aynı tür olmayabilir. Moli balığı ve insanın kromozom sayısı 46 olmasına rağmen aynı tür değildirler. 2. Buna rağmen türlerin kromozom sayıları hep aynıdır. 3. Kromozom sayısı gelişmişliği göstermez. Aşağıda kromozom sayıları verilen canlılara bakalım yanda da bir eğrelti otu görülmektedir. Eğrelti otunun kromozom sayısı 500 olmasına rağmen insandan daha gelişmiş değildir.
- 12. Mitozun ilk evresinde kromozomlar belirgin halde görülmeye baslar. Daha sonraki evrelerde hücrenin ortasında dizilen kardeş kromozomlar, hücrenin karşılıklı kutuplarına doğru hareket eder. Böylece oluşacak hücrelerin ikisi de kromozomların, dolayısıyla kalıtım maddesinin birer kopyası almış olur. Bu şekilde çekirdek bölünmesini tamamlayan hücre, sitoplâzma bölünmesine geçer. Sitoplazma bölünmesi hayvan hücresinde sitoplazma boğumlanması şeklinde , bitki hücresinde ara lamel oluşarak gerçekleşir.
- 13. Mitozla ilgili bilinmesi Gerekenler 1. Yavru hücreler ana hücrenin aynısıdır. 2. Yeni hücreler görevlerine göre dokulara eklenerek büyümeyi sağlar, yıpranan yerleri onarır. 3. Bitkiler meristem dokuya sahip olduklarından büyüme sınırsızdır. Meristem dokudaki hücreler sürekli bölündüklerinden bitki enine, boyuna büyümenin yanı sıra dal,yaprak,çiçek oluşmasını da sağlar. 4. Hayvanlarda büyüme sınırlıdır. Örneğin insanlar 20 yaşına kadar büyür. Büyüme sonucu özelleşen hücreler bölünme yeteneğini kaybeder. Bölünen hücreler dokunun büyümesini yada yıpranan yerleri onarmayı sağlar. 5. Çekirdek bölünmesine KARYOKİNEZ, sitoplazma bölünmesine SİTOKİNEZ denir. 6. Bir hücrelilerde çoğalmayı, çok hücrelilerde vücut hücre sayısının artmasını,büyümesini ve yıpranan yeri onarmaya yarar. 7. Mitoz bölünme hücre sayısını artırır. Kromozom sayısını sabit tutar. İnsan da 46 kromozom olduğu gibi.
- 14. EŞEYSİZ ÜREME Bir canlı üremek için başka bir canlıya ihtiyaç duymuyorsa, yani canlı kendi kendine çoğalabiliyorsa buna eşeysiz üreme denir. Eşeysiz üreme sırasında ana canlıdan ayrılan bir hücre veya belirli bir kısım yeni bir canlı oluşturur. Genellikle tek hücreli canlılar eşeysiz olarak ürer. Bunun yanında bazı bitkiler de eşeysiz ürer. Eşeysiz üremede oluşan yavru canlıların özellikleri ana canlıyla aynı olur.
- 15. Anahtar Kavramlar Eşeysiz Üreme 1. Eşeysiz üreme sonucunda oluşan döller, kalıtsal bakımından hem birbirinin hem de ata canlının aynısıdır. Yani eşeysiz üremede kalıtsal çeşitlilik görülmez. 2. Eşeysiz üremede çoğalma mitoz ile sağlanır. 3. Eşeysiz üreme ile kazanılan özellikler değişmeden nesilden nesile aktarılır. Ancak eşeysiz üreyen canlıların değişen ortam koşullarına dayanıklığı yani uyum sağlama özelliği azdır. 4. Eşeysiz üreme görülen canlıların bir çoğunda zaman zaman eşeyli üreme görülebilir. (Bazı bakteriler ve paremesyumu örnek verebiliriz. 5. Eşeysiz üreme hızı çok hızlıdır.
- 17. Eşeysiz Üreme Türleri 1- Vejetatif Üreme Bitkilerde görülür. Çiçeksiz bitkiler genellikle bu şekilde ürer. • Söğüt, gül gibi bitkilerden koparılan dalların toprağa sokulmasıyla yeni bir bitki oluşur. • Vejetatif üreme ana bitkiyle aynı özellikte olan bitkilerin oluşmasını sağlar. • Kaliteli bir bitkiye sahip olan çiftçier bu bitkileri vejetatif olarak üreterek verimli bitkilerinin sayısını arttırırlar. 2- Bölünerek Üreme Eşeysiz üremenin en basit şeklidir. Belirli bir olgunluğa erişen canlı mitoz bölünme geçirir ve bölünür.
- 18. Eşeysiz Üreme Türleri 3-Tomurcuklanarak Üreme Tomurcuklanmayla üreme sırasında bir canlının vücudunda oluşan çıkıntılar ayrılarak yeni bir bitki oluşturur. Oluşan yavru ana canlıyla aynı özellikte olur. Hidralar tomurcuklanmayla ürer. Deniz anası da aynı üreme şekline sahiptir. Sünger bitkisinde de tomurcuklanma görülür. Hamur mayasındaki bakteriler de tomurcuklanmayla üreme yapar. Bu sayede hamur yavaş yavaş kabarır. 4- Rejenerasyon ile Üreme Rejenerasyon vücutta eksilen kısımların yenilenmesi anlamına gelir. Planarya, toprak solucanı, deniz anası, deniz yıldızı gibi ilkel canlılarda görülmektedir. Deniz anası, deniz yıldızı, planarya gibi omurgasızlarda rejenerasyonla ana canlıdan kopan parçalardan yeni bireyler oluşarak üreme sağlanmış olur. Bu canlılardaki rejenerasyon vücut düzeyinde olmaktadır. Yengeç, semender (kuyruklu kurbağa), kertenkele gibi canlılarda ise organ düzeyinde rejenerasyon vardır.
- 19. ÖNEMLİ NOT ! Kertenkelenin kopan kuyruğunun yerine yenisi oluşur. Ancak kopan kuyruktan yeni bir canlı meydana gelmez. Axolotl adlı semenderin kopan üyelerinden yeni bir canlı oluşmaz. Rejenerasyondur fakat rejenerasyonla üreme değildir.
- 20. KALITIM VE GENETİK KALITIM Bir canlının ana,baba veya daha büyük ana babalarından birine benzemesine; yani ana baba karakterlerinin yavrularına aktarılmasına KALITIM denir. GENETİK Kalıtımla uğraşan bilim dalına GENETİK denir.
- 23. FENOTİP Bir canlının, genetik özelliklerinin, belli bir karakter bakımından görünüşüne ( dış görünüşüne ) o canlının Fenotipi denir. Fenotip canlının dış görünüş özelliğini belirtir. Örnek : Sarı-Yeşil yaprak , Uzun- Kısa , Yuvarlak-Buruşuk tohum, düz saç, açık ten rengi v.b..
- 26. 26 HOMOZİGOT ( Arı döl ) İki geninde aynı olmasıdır. Örnek : AA Arı döl baskın aa Arı döl çekinik
- 27. 27 HETEROZİGOT ( Melez döl ) : İki genden birinin dominant diğerinin resesif olmasıdır.Böyle durumda canlı baskın gen görünümünde olur. Örnek : Aa Melez baskın Ss “ “ Kk “ “ Uu “ “
- 28. 28
- 29. 29 MENDEL ‘İN ÇALIŞMALARI Kalıtımla ilgili ilk kuralları, Mendel ortaya koymuştur. Mendel, kalıtımla ilgili çalışmalarını bezelyeler üzerinde yapmıştır. Mendel, ana ve baba karakterlerinin oğul döllere nasıl geçtiğini, birinci (F1dölü ) ve ikinci (F2 dölü ) döllerde oluşan bireylerin oranlarını ve her karakterin tamamen bağımsız olduğunu bulmuştur.
- 30. 30 Sarı tohumlu bezelyeleri arka arkaya tozlaştırarak bir çok döl elde etti.Bütün fertlerin incelenen özelliği yönünden birbirine çok benzediğini görüp ARI (saf) döl elde etti.
- 31. 31 Bir hayvanda veya bitkide iki gen birbirine tamamen benziyorsa bunlara Arı döl denir. Örnek : Ana ve babasından sarı renk gen almış olan ve sarı renkte çiçekler veren bir bitki, arı döldür. Ana ve babasından yalnız sarı veya yalnız yeşil renk geni almış döllere HOMOZİGOT, farklı renk almış olan döllere HETOROZİGOT adı verilir.
- 32. 32 Mendel, elde ettiği arı döl olan sarı tohumlu bezelyeyle, yeşil tohumlu bezelyeyi birbirleriyle birleştirmiştir (çaprazlamıştır). Baba sarı, ana yeşil veya baba yeşil , ana sarı
- 33. 33 Bu çaprazlama sonucu oluşan dölün (F1 dölü ) bütün bireylerinin sarı renkte olduğunu görmüştür. Bu birleşme sonucuna göre,sarı rengin, yeşil renge baskın olduğunu bulmuştur. Baskın gen ( DOMİNANT ) sarı, çekinik gen (RESESİF ) yeşildir.
- 34. 34 NOT Mendel, her bir karakter için semboller kullanmıştır. Dominant karakter için büyük harf ( A, U, K, S ... ) Resesif karakter için küçük harf ( a, u, k, s ... )
- 35. 35
- 36. 36 Birinci döl (F1 dölü ) : S s + S s + S s + S s SARI SARI SARI SARI 1/4 1/4 1/4 1/4 4/4 = % 100 sarı. Hepsi melez sarı Baskın( Dominant ) gen SARI, Çekinik ( Resesif ) gen YEŞİL
- 37. 37 MENDEL ÇALIŞMASI Baba Ana FENOTİP SARI YEŞİLX GENOTİPİ S S s s Eşey hücreleri ( GAMET ) S X s S s + S s + S s + S s Sarı Sarı Sarı Sarı 1/4 1/4 1/4 1/4 % 100 sarı,hepsi melez Sarı X S s 4/4 sarı
- 38. 38 Mendel,daha sonra bu birinci dölün ( F1 dölü ) bireylerini kendi aralarında çaprazlayarak oluşan ikinci dölün (F2 dölü ) bireylerinin % 75’in SARI, %25’inin YEŞİL olduğunu görmüştür.
- 39. 39 FENOTOPİ : GENOTOPİ : ( Baba,ana melez) F1 dölü SARI X SARI Ss X Ss Eşey hücreleri : S s x S s İkinci döl F2 dölü : Sarı Sarı Sarı Yeşil Homozigot Heterozigot HomozigotHeterozigot SS + Ss + Ss + ss
- 40. 40 1/4 sarı + 1/4 sarı + 1/4 sarı + 1/4 yeşil 3/4 SARI + 1/4 YEŞİL % 75 SARI - % 25 YEŞİL
- 41. 41 NOT I : S s genlerini taşıyan döller, babasından sarı,anasından yeşil gen almıştır. Onun için melezdir. Burada sarı baskın gendir. S S’ ler saf sarı, S s’ ler melez sarı bireylerdir. S s : sarı, heterozigot melez döl , sarı renk baskın S s sarı yeşil ( SARI ) melez
- 42. 42 S S : Sarı , homozigot arı döl, sarı baskın ( Dominant ) NOT II : S S genlerini taşıyan döller, babasından sarı, anasından da sarı gen almıştır. Onun için arı döldür. Burada sarı baskın gendir. S S’ ler saf sarı, bireylerdir. S S Baba sarı Ana sarı (Sarı ) arı döl
- 43. 43 s s : Yeşil, homozigot, arı döl, yeşil baskın NOT III : ss genlerini taşıyan döller, babasından yeşil, anasından da yeşil gen almıştır. Onun için arı döldür. Burada yeşil baskın gendir. s’ ler saf yeşil bireylerdir. s s ( Yeşil ) arı döl Baba yeşil Ana yeşil
- 44. 44 Örnek : Y = yuvarlak taneli , y = buruşuk taneli bezelyeleri gösterdiğine göre; yuvarlak taneli bezelyelerle, buruşuk taneli bezelyelerin çaprazlanması sonucu elde edilen F1 ve F2 döllerinin özelliklerini ve yüzdelerini bulunuz ?
- 45. 45 Çözüm : FENOTOPİ : Yuvarlak X Yuvarlak GENOTOPİ : Y Y X y y F1 dölü : Y y + Y y + Y y + Y y % 100 yuvarlak,hepsi melez. yuvarlak yuvarlak yuvarlak yuvarlak
- 46. 46 FENOROPİ : Yuvarlak X Yuvarlak GENOTOPİ : Y y X Y y F2 dölü : Y Y + Y y + Y y + y y % 75 yuvarlak + % 25 buruşuk yuvarlak yuvarlak yuvarlak buruşuk
- 47. 47 Örnek : Melez ( heterozigot ) iki bezelyenin çaprazlanmasından hangi oranda çekinik ( resesif ) karakterde fertler meydana gelir ? A ) 1/4 B ) 2/4 C ) 3/4 D ) 4/4
- 48. 48 Çözüm : A = Baskın karakter a = çekinik karakter A a X A a A A + A a + A a + a a çekinik 1/4 çekinik
- 49. 49 Örnek : Bir anne babanın bütün kan gruplarını taşıyan çocuklara sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu anne babanın kan grupları yönünden genotipi hangisidir? A ) AA x BO B ) AO x BO C ) AB x OO D ) AB x AO
- 50. 50 Bir anne babanın “ O “ kan grubundan çocuklarının olabilmesi için her ikisinde de “O “ aleli bulunmalıdır. Yani anne-baba heterozigot olmak zorundadır GENOTOPİ : A O x B O A B + A O + B O + O O Cevap : B Çözüm :
- 51. 51 1. Melez sarı ve arı döl yeşil tohumlu bezelyeler çaprazlandığında,meydana gelecek tohum oranlarının aşağıdakilerden hangisinin olması beklenir ? A ) % 100 sarı B ) % 100 yeşil C ) % 75 sarı, % 25 yeşil D ) % 50 sarı, % 50 yeşil
- 52. 52 2. Melez iki döl çaprazlanırsa F2 dölündeki oranlar hangisinde doğru olarak verilmiştir? A ) 1/4 arı döl(dominant ), 2/4 melez, 1/4 arı döl ( resesif ) B ) 2/4 arı döl (dominant ), 2/4 arı döl ( resesif ) C ) 1/3 arı döl(dominant ), 2/3 melez D ) 1/4 melez, 3/4 arı döl (dominant)
- 53. 53 3. İki arı dölün çaprazlanması sonucu oluşan F1 dölünde resesif karakterin çıkma olasılığı oranı kaçtır ? A ) % O B ) % 25 C ) % 50 D ) % 100
- 54. 54 4. B b x b b çaprazlama sonunda F1 dölündeki b b oranı ne olur? A ) % 100 B ) % 75 C ) % 50 D ) % 0
- 55. 55 5. Meydana gelen yavrularda 3/4 oranında dominant karakter görülüyorsa anne- babanın genotipi aşağıdakilerden hangisidir? A ) A a x A A B ) A a x A a C ) A A x A A D ) A A x aa
- 56. 56 6. Melez x Melez çaprazlanmasından dominant karakterde bireylerin çıkma olasılığı % kaçtır? A ) % 100 B ) % 50 C ) % 75 D ) % 0
- 58. KALITSAL HASTALIKLAR Kalıtsal hastalıklar:Karakterleri oluşturan genlerin yapı, sayı ve işleyişinde bir takım bozulmalardır. Kalıtsal hastalıklar üreme ile nesillere aktarılır. Bu hastalıklara renk körlüğü,hemofili(kanın pıhtılaşmaması),altı parmaklılık,derinin renksiz olması(albinoluk)...örnek verilebilir.
- 59. RENK KÖRLÜĞÜ -Milyonlarca insanda farklı çeşitlerde renk körlüğü veya renk görme bozuklukları diye adlandırılan, doğumsal veya edinsel (sonradan gelişen) olabilen hastalık mevcuttur. - Kadınlarda %0,6-0,8 oranında rastlanılmasına rağmen bu oran erkeklerde yaklaşık %10 dur. Bu hastalığın nedeni; gözün retina tabakasındaki bazı pigmentlerin eksikliği veya hiç olmamasıdır.Renk körlüğü, pigmentlerin eksiklik derecesine göre normale yakın görmeden, çok ileri derede karışıklıklara yol açabilecek derecelerde olabilir. - Bir çok olguda özellikle aydınlatmanın kötü olduğu ortamlarda soluk renkler gibi canlı renkler de karıştırılabilir.
- 60. Renk körlüğünün tedavisi yoktur. Renk körü olan gençlerin meslek seçimleri sırasında bu rahatsızlığın engel olmadığı meslekleri seçmeleri yararlı olacaktır. Örneğin renk körü olan bir insanın moda, tekstil işlerinde veya renkli kablolarla ilgili işlerde çalışması zor olabilir. Son yıllarda üretilmeye başlayan Chromagen gibi bazı renkli mercekler sayesinde renk körleri renkleri daha iyi ayırt edebiliyorlar. RENK KÖRLÜĞÜ NASIL TEDAVİ EDİLİR?
- 63. HEMOFİLİ Hemofili Nedir? Kanın pıhtılaşmasında görev alan 'faktör' adlı proteinlerin eksik olması sonucu ortaya çıkan ve ömür boyu süren kanama hastalığıdır. Düşmeler, darbeler, diş çekimi, sünnet ve her çeşit ameliyatlar ağır kanamalara neden olabilmektedir. Kanamalar genelde eklem içine olmaktadır. Bu ise hastada sakatlıklara neden olabilmektedir. Hemofili tedavisinde diğer insanların kanından elde edilen 'faktör konsantreleri' kullanılmaktadır. Bu ilaçlar oldukça pahalıdır. Bu sebeple hastalarımızın mutlaka sosyal güvence altında olması gerekmektedir. Görülme Sıklığı Hastalık 10.000 erkek doğumunda 1 bebekte görülmektedir. Ülkemizde yaklaşık 6.000 hemofili hastası olduğu düşünülmektedir.
- 64. ALBİONOLUK Albinoluk (halk dilinde abraşlık), özellikle insanlarda melanin pigmentinin yokluğuna bağlı olarak renksizleşmedir. Bu çoğunlukla tirosinaz denen bir enzimin eksikliğinden kaynaklanmaktadır. DOPA denilen bileşimin tirosine dönüştürülmesi, bunun da daha sonra melanin pigmentlerine dönüşmesi için tirosinaz gereklidir. Tirosinaz-negatif albinoluk kalıtsal resesif bir özelliktir. Albino canlılarda deri genellikle çok açık renkli,saç- tüy-kıl gibi keratin yapılar beyaz renkie ve gözler kırmızıdır.Beyaz renkteki hayvanların albino olup olmadıklarının ayrımı,göz rengine bakılarak,yapılır.
- 65. MAYOZ BÖLÜNME Eşeyli üreyen canlılarda eşey hücrelerinin oluşumunu sağlar.
- 67. MİTOZ VE MAYOZ ARASINDAKİ FARKLAR
- 68. DNA Deoksiribo Nükleik Asit Kromozomlar DNA ve özel proteinlerin birleşmesiyle oluşur. DNA, hücrenin yönetici molekülüdür ve beslenme, solunum, üreme gibi tüm canlılık faaliyetlerini yönetir. DNA'nın yapısında kalıtsal özelliklerimize etki eden gen bölgeleri bulunur.
- 69. GEN-KROMOZOM Bir özellikten sorumlu olan belli büyüklükteki DNA parçalarına gen denir Genler DNA’nın görev birimleridir Bir gen yaklaşık 1000-1500 nükleotitten oluşur DNA ve proteinden oluşan yapıya kromozom denir 69 KromozomKromozom >> DNADNA >> gengen >> nüleotitnüleotitKromozomKromozom >> DNADNA >> gengen >> nüleotitnüleotit
- 70. DNA Modeli Bilim insanları James Watson (Ceyms Vatsın) ve Francis Crick (Fırensis Kırik) birlikte çalışarak DNA modelini hazırlamıştır. Nükleotitler DNA'nın temel yapı birimleridir. Bir nükleotidin yapısında aşağıdaki gibi fosfat, şeker ve organik baz bulunur. Organik bazlar adenin (A), timin (T), sitozin (C) ve guanin (G)'dir.
- 71. Nükleotitler hangi organik bazı içeriyorlarsa o bazın ismiyle adlandırılır. Örneğin adenin bazını içeren nükleotit "adenin nükleotit", guanin bazını içeren nükleotit "guanin nükleotit" olarak adlandırılır.
- 73. DNA molekülünde bulunan yapılar harflerle gösterilir. Hangi harfin ne anlama geldiği yandaki tabloda görülmektedir.
- 74. DNA'da, nükleotitler bir iplik oluşturacak şekilde bir araya gelirler. Bu iplikte her zaman adeninin karşısına timin, sitozinin karşısına guanin nükleotidi gelir. DNA, iki iplikten oluşur. Birbirinin etrafında dolanan bu iplikler, DNA'nın bükülmüş bir merdiven gibi görünmesine sebep olur. Bu şekil ikili sarmal olarak adlandırılır.
- 75. DNA’nın Kendini Eşlemesi Hücre bölünmesi öncesinde hücredeki DNA molekülü miktarı iki katına çıkar. Bu olaya DNA'nı kendisini eşlemesi adı verilir. DNA kendini eşlerken önce DNA'nın iki ipliği birbirinden ayrılmaya başlar. Daha sonra sitoplazmada serbest hâlde bulunan nükleotitler çekirdeğin içerisine girer ve DNA'nın açılan kısmındaki nükleotitlerle eşleşir. Bu eşleşme sırasında, adenin nükleotidin karşısına timin nükleotit, sitozin nükleotidin karşısına da guanin nükleotit gelir. Sonuçta başlangıçtaki DNA molekülünün aynısı olan bir DNA molekülü daha oluşur.
- 76. DNA, hücre bölünmesi sırasında kendini eşleyerek yapısında bulunan bilgilerin yeni oluşacak yavru hücrelere geçmesini sağlar. Bütün canlılarda DNA molekülü adenin, timin, sitozin ve guanin bazlarından oluşmasına rağmen nükleotitlerin sayısında ve dizilişindeki farklılıklar canlıların birbirinden farklı olmasını sağlar. Kromozomlar DNA'ları, DNA'lar da genetik özellikleri belirleyen genleri taşır. Genler ise nükleotitlerden oluşur.
- 77. Mutasyon DNA molekülü kendisini eşlerken hatalar oluşabilir. DNA dizilimindeki bu değişiklik, farklı genetik özelliklerin ortaya çıkmasına sebep olabilir. Bazen, hücre bölünmesi sırasında kromozomların sayısında artma ya da azalma şeklinde değişiklikler de olabilir. DNA dizilimindeki ve kromozomlardaki değişiklikler mutasyon olarak adlandırılır. Radyasyon ve bazı kimyasal maddeler mutasyona sebep olabilir:
- 78. Mutasyonlar, hem vücut hem de üreme hücrelerinde oluşabilir. Üreme hücrelerinde görülen mutasyonlar dölden döle geçme özelliğine sahiptir. Vücut hücrelerinde görülen mutasyonlar ise ancak eşeysiz üreme gösteren canlılarda dölden döle geçebilir. İnsanların genlerinde meydana gelen bazı mutasyonlar farklı hastalıkların ve genetik bozuklukların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Örneğin; hemofili, orak hücreli anemi, albinoluk, altı parmaklılık, Down sendromu gibi rahatsızlıklar, mutasyon sonucu ortaya çıkmıştır. Aynı şekilde, bazı mutasyonların kansere sebep olduğu da bilinmektedir.
- 79. Van kedisinin iki gözünün farklı renklerde olması ve keçilerdeki dört boynuzluluk hayvanlarda görülen mutasyona örnektir.
- 80. Modifikasyon Çuha çiçeği ortam sıcaklığı 15-25 °C arasındaki bir ortamda yetiştirilirse çiçeklerin rengi kırmızı, 25-35 °C arasındaki bir ortamda yetiştirilirse çiçeklerinin rengi beyaz olur. Arı ve karıncalarda larvaların beslenme koşulları değiştiğinde vücut şekilleri ve davranışları değişir. Arı larvaları çiçek tozuyla beslendiğinde işçi arılar, arı sütüyle beslendiğinde ise kraliçe arı oluşur. Çuha bitkisi, arı ve karıncalarda görüldüğü gibi çevre şartlarının etkisiyle canlılarda ortaya çıkan ve kalıtsal olmayan değişikliklere modifikasyon adı verilir. Spor yapan kişilerde kasların gelişmesi, yazın güneşli günlerde teninizin bronzlaşması da modifikasyona örnektir.
- 82. Adaptasyon ve Evrim Canlıların belirli ortam koşullarında yaşama ve üreme şansını artıran fiziksel yapılar, davranışlar gibi kalıtsal özellikler kazanmasına adaptasyon adı verilir. Canlılar beslenme, barınma, avlanma, üreme ve düşmanlarından korunma gibi yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için adaptasyon gösterirler. Örneğin, deve kuşları çok hızlı koşabilmek için uzun ve güçlü bacaklara sahiptir. Penguenler perdeli ayakları sayesinde hızla yüzer ve deri altlarında depoladıkları yağ, soğuk ortamlarda vücut sıcaklıklarını korumalarını sağlar.
- 83. Adaptasyon Örnekleri Kutuplarda yaşayan ayıların yağ oranı ekvatorda yaşayanlara göre çok fazladır. Kutuplarda yaşayan ayıların burun ve kulakları daha küçüktür. Kutuplarda yaşayan ayıların beyaz , ekvatordakilerin siyah tüylü olması Çöl farelerinin uzun kuyruklu ve geniş vücutlu olmaları. Kaktüslerin yapraklarının zamanla diken şeklini alması. Bukalemun ve ahtapotun kendini korumak için renk değiştiriyor olması. Çölde yaşayan develerin kum fırtınalarından etkilenmemek için kulak ve burunlarının kıllı olması
- 84. Evrim Fosiller üzerinde çalışan Lamarck (Lamark), bazı türlerin yavaş yavaş diğerlerine dönüştüğünü ve bu olayın günümüzde de devam ettiğini ileri sürmüştür. Lamarck'a göre canlı dünyası denizde yaşayan basit organizmalarla başlamıştır. Bu organizmalar daha sonra karaya geçmiş ve bu değişim bugünkü türler oluşuncaya kadar devam etmiştir. Bu kurama göre canlı türlerinde görülen ve jeolojik zamanın ilk dilimlerinden başlayarak günümüzde de devam eden değişimlere evrim adı verilir.
- 85. Lamarck, türlerin yaşadıkları çevreye daha iyi uyum sağlamak için evrim geçirdiğini savunmuş, "Bir organ fazla kullanılıyorsa gelişmesini sürdürerek, daha etkin bir yapı kazanır." görüşünü ortaya atmıştır. Kullanılan vücut bölümlerinin geliştiğini, kullanılmayanların ise köreldiğini savunmuştur. Lamarck’a göre kaslı bir babanın çocuğunun da kaslı doğması gerekir.
- 86. Darwin (Darvin) ve Wallace (Valıs) evrim konusunda araştırma yapan diğer bilim insanlarıdır. Darwin, temel olarak iki fikri ileri sürmüştür: Birincisi, türler içerisinde sayısız varyasyon (tür içindeki çeşitlilikler) bulunmaktadır. Bu varyasyonların büyük bir çoğunluğu genetiktir. İkincisi ise doğal seçilimdir. Yaşamsal faaliyetler için gerekli besin, su, barınak, ışık gibi faktörler canlılar arasında yaşam mücadelesine neden olur. Bu savaşta başarılı olanlar yaşamını sürdürürken, ortam koşullarına uyum sağlayamayanlar ise yok olur. Darwin doğal seçilim sonucu yeni türlerin ortaya çıkabileceğini ifade etmiştir. Kısaca doğal seçilim(seleksiyon) güçlü olanın hayatta kalması, zayıf olanın tamamen yok olmasıdır. Bu sayede yavru ebeveyninden daha başarılı hale gelmiştir.
- 87. 1800'lü yılların ortasına kadar İngiltere'de yaşayan güve kelebekleri açık renkliydi. Ağaç gövdeleri de açık renkliydi ve likenlerle kaplıydı. Böyle bir ortamda güve kelebeklerinin kuşlar tarafından fark edilip avlanması zordu. Sanayi devrimiyle birlikte likenler ortadan kalkmış, ağaç gövdeleri ise kurumla kaplanmıştı. 1890'lı yıllara gelindiğinde bu yörede güve kelebeklerinin %98'i siyah renkliydi. Bu çevre şartlarına uyum sağlayan güve kelebeklerinin yaşama şansı artarken diğerlerininki azalmıştır. Güve kelebeklerinde görülen bu durum doğal seçilime örnektir.
- 88. GENETİK MÜHENDİSLİĞİNİN ÇALIŞMA ALANLARI GEN MÜHENDİSLİĞİ ( GENETİK MÜHENDİSLİĞİ ) Moleküler biyolojide elde edilen bilgilerin mühendislik bilgileriyle birleştirilmesine GENETİK MÜHENDİSLİĞİ denir. Dış etkiler ile canlının kalıtsal özelliklerinin değiştirilerek onlara yeni işlevler kazandırılmasıyla ilgili araştırmalar yapan bilim dalına GENETİK MÜHENDİSLİĞİ denir. Genetik mühendisliği genlerin ayıklanması , çoğaltılması , değiştirilmesi başka bir canlınınkiyle birleştirilmesi yada başka bir canlıya aktarılması gibi çalışmalarla uğraşır. Bilim adamları bu çalışmalarıyla • hastalık ve böceklere dayanıklı yeni bitkiler ve hayvanlar oluşturabiliyor • Endüstriyel atıkları yiyebilen bakteriler üretebiliyor • Canlıları klonlayabiliyorlar. MOLEKÜLER BİYOLOJİ DNA ile ilgili çalışmalar yapan bilim dalına moleküler biyoloji denir .
- 89. 89
- 90. Günümüzde genler ve DNA ile ilgili çalışma yapan insanlara genetik mühendisi denir Genetik mühendisleri insan genom projesi ile insan DNA’sının şifrelerini çözmeye çalışmaktadır.
- 91. Bitki ve hayvan ıslahı Hastalık genlerinin tespit edilmesi Canlıların çevre şartlarına dirençlerini arttırma Özel ilaç geliştirme bitkilerden antibiyotik ve hormon elde etme
- 93. B İ Y O T E K N O L O J İ MÜHENDİSLİĞİ Biyoteknoloji canlı doku ve organları kullanarak uygun yöntem ve tekniklerle endüstri ve tıp alanında kullanılmak üzere istenilen ürünler elde edilmektedir. Biyoteknolojinin kullanım alanları • Protein üretilmesi • Hormon , vitamin ,antibiyotik elde edilmesinde, • Yeni sebze ve meyve üretiminde, • Zarar görmüş organların onarımında Günümüzde yediğimiz bir çok gıda ürünü biyoteknojiden yararlanılarak üretilmektedir. Bunun başlıca nedenleri ; • Ürün kalitesini artırmak • Mevsimlerden bağımsız ürünler elde etmek
- 94. * Canlı hücreler kullanılarak çeşitli ürünlerin elde edilmesidir. İnsülin ve büyüme hormonun bakterilere ürettirilmesi Meyveli yoğurt ve vitamin üretimi Nitelikli tohum ve fide üretimi Gen klonlanması
- 95. Tek yumurta ikizleri hariç her bireyin DNA dizilimi kendine özgüdür Her insanın DNA’sının farklı olması DNA parmak izi terimiyle açıklanır DNA parmak izi yöntemi, bir insanin DNA'sını oluşturan baz sırasının diğer insanların DNA baz sıralarından farklı olmasına dayanır. DNA parmak izi suçluların tespitinde kullanılan yaygın bir yöntemdir. DNA Parmak izi
- 96. İNSAN GENOMU PROJESİ G E N O M İnsan genlerinin projesinin çıkarılmasına genom projesi denir . GENOM PROJESİYLE YAPILAN ÇALIŞMALARLA a-DNA nın yapısında bulunan bazların dizilişi belirlendi, b-İnsan genomunda 40 000 __ 140 000 arasında gen bulunduğu saptandı , c-Kalıtsal hastalıkların olup olmadığı saptanabiliyor. (kan yada yanak içinden alınan hücrelerin incelenmesiyle kalıtsal hastalık olup olmadığı anlaşılabiliyor ) d-Ekoloji,evrim, fosil bilimi ve DNA ile kimlik belirleme çalışmalarında kolaylıklar sağlanmıştır e-Kalıtsal hastalıklara neden olan genlerin DNA dan çıkarılarak kalıtsal hastalıklar önlenebilir
- 97. f-İnsan organlarının başka canlılar üzerinde üretimi sağlanarak organ nakillerinin gerçekleşmesi sağlanabilir (İnsandan insana yapılan doku ve organ nakillerindeki olumsuzlukları gidermek için hayvanlara (domuzlara ) insan geni nakledilerek onların insanlarınkiyle aynı yapıda organlara sahip olmaları için çalışmalar yapılmaktadır Fareler üzerinde insan kulağı üretilmiştir. g-Hızlı büyüyen zor olumsuz şartlara dayanıklı daha verimli bitki ve hayvanlar üretmek (A.B.D de -200C soğuğa dayanıklı patates üretilmiştir. h-Bir canlıya ait genlere eklemeler yapılarak canlıya yeni karakterler kazandırılabilir GEN HARİTASININ ÇIKARILMASI DNA daki organik bazların dizilişlerinin çıkarılması anlamına gelir. İnsan DNA sında 3,2 milyar baz olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışmalarda hangi genin ne anlama geldiği bulunacak hastalıklara neden olan genlerin bulunup müdahale etme şansı doğacaktır.