Ortho Notes by Ronny Aung, Nay Aung (27-10-2023_pagenumber)

1. Orthodontic Notes
Ronny Aung, BDS Nay Aung, BDS, PhD
2024 edition

2. မာတိကာ
1. Introduction to Orthodontics 1
2. Development of Normal Occlusion 8
3. Growth and Development 17
4. Face Development in Orthodontics 20
5. Development of the dentition 23
6. Clinical Examination in Orthodontics 29
7. Cephalometric analysis 35
8. Soft tissue analysis 41
9. Etiology of malocclusion in orthodontics 46
10. Tooth Movement 51
11. Orthodontic Movements 54
12. Orthodontic Records 59
13. Anchorage in Orthodontics 63
14. Diagnosis and Treatment Planning 68
15. Crowding 79
16. Maxillary midline diastema 83
17. Crossbite 86
18. Fixed appliances in Orthodontics 89
19. Timing of Orthodontic Treatment 95
20. The pre-adjusted edgewise (straight wire) appliance 98
21. Growth and Development 101
22. Biomechanics 103
23. Orthodontic instruments, materials and equipments 107
24. Malocclusion 127
25. Class I Malocclusion 136
26. Class II division malocclusion 143
27. Class II division 2 malocclusion 152
28. Class III malocclusion 158
29. Introduction to Fixed appliance 167
30. Retention, Retainers and Relapse 180
31. Risks of Orthodontic Treatment 190

3. Introduction to Orthodontics (by Nay Aung, BDS, PhD)
သွောွားညှိကုသမှုက လူနာတတွေရ ဲ့ ရုပ်ရည်သွေင်ပပင်ကှို ပှိုမှိုလှပတေပြင်ွား၊ အောွားအော ောွားရာတွေင် သွောွားမ ာွားကှို
ထှိထှိတရာက်တရာက် အသံုွားြ နှိုင်တေပြင်ွား၊ ေကာွားတပပာဆှိုရာတွေင် အသံထွေက်ပီသတေပပီွား မှိမှိကှိုယ်ကှို ယံုကကည်မှု
တှိုွားလာတေပြင်ွား၊ သွောွား-တမွားရှိုွား-ြံတွေင်ွားက န်ွားမာတရွားတကာင်ွားပြင်ွားဟာ လူနာရ ဲ့
ကှိုယ်ြနဓာက န်ွားမာဖှို ဲ့ အတထာက်အကူ
ပပြုပြင်ွား ေတဲ့ အက ှိြုွားတက ွားဇူွားတတွေကှို ရရှှိတေနှိင်ပါတယ်။
Definition of Orthodontics
သွောွားညှိကုသမှုပညာရပ်ဟာ ဦွားတြါင်ွား-မ က်နှာ-တမွားရှိုွားကကီွားထွောွားမှု၊ သွောွားမ ာွား ဖွေံွံ့ ပဖှိြုွားလာပံု၊ အတပေါ်တမွားရှိုွားရှှိသွောွားမ ာွားန ဲ့
တအာက်တမွားရှိုွားရှှိသွောွားမ ာွား တည်ရှှိပံုအတနအထာွား၊ ရှှိသငဲ့်တသာ ပံုေံမှ တသွေဖယ်တနတသာ သွေင်ပပင်လကခဏာမ ာွား
ေသည်တှို ဲ့
ကှို တလဲ့လာပြင်ွား၊ တရာဂါရှာတဖွေပြင်ွား၊ လှိုအပ်တသာကုသမှုတပွားပြင်ွား၊ အြ ှိန်မီကကှိြုတင်ကာကွေယ်ကုသမှု
တပွားပြင်ွားတှို ဲ့
ကှို ပပြုလုပ်တပွားတသာ ပညာရပ်ပဖေ်ပါတယ်။
Ideal occlusion
လူတေ်ဦွားရ ဲ့ တမွားရှိုွားန ဲ့သွောွားတတွေကှို ကကညဲ့်လှိုက်ရင် ညီညာတသာ သွောွားမ ာွား၊ ပံုေံမှန်တသာ တမွားရှိုွားအတနအထာွားန ဲ့
အတူ
အပြာွားသတ်မှတ်ထာွားတသာ အြ က်မ ာွားနှငဲ့်ပပညဲ့်ေံုကှိုက်ညီတနပါက normal occlusion လှို ဲ့ သတ်မှတ်တလဲ့ရှှိပါ
တယ်။ Normal occlusion ရှှိတဲ့ လူနာတတွေအမ ာွားေုကှို နှုှိင်ွားယှဥ်တလဲ့လာမှုတတွေ ပပြုလုပ်ပပီွား ေံပပအပဖေ် ideal
occlusion သတ်မှတ်ြ က်တတွေကှို ထာွားရှှိပါတယ်။ တကယဲ့်လက်တတွေွံ့ မှာတတာဲ့ ideal occlusion ရှှိတဲ့လူနာတတွေဟာ
အတရအတွေက်နည်ွားပါလှိမဲ့်မယ်။
Normal occlusion
Ideal occlusion ဆှိုတဲ့ ေံပပြုအတနအထာွားကတန လက်ြံနှိုင်တဲ့တှိမ်ွားတောင်ွားမှုအနည်ွားငယ်သာရှှိတဲ့ occlusion ကှို
normal occlusion လှို ဲ့ တြေါ်ပါတယ်။ သွောွားတတွေရ ဲ့အလှအပကှိုတရာ၊ လုပ်ငန်ွားတဆာင်တာကှိုတရာ မထှိြှိုက်တေဘ
အနည်ွားငယ်တှိမ်ွားတောင်ွားမှုတလွား ရှှိတနနှိင်ပါတယ်။ Class I Molar relationship, Class I incisor relationship, No
rotation, No spacing, Flat or mildly increased (≤ 1.5 mm) curve of Spee ပဖေ်တနသငဲ့်ပါတယ်။
1

4. Malocclusion
ေံပပြုသတ်မှတ်ြ က်တတွေကတန သှိသှိသာသာ တှိမ်ွားတောင်ွားတနပပီွား သွောွားန ဲ့
တမွားရှိုွားတတွေရ ဲ့ အလှအပန ဲ့ လုပ်ငန်ွားကှို
ြျွတ်ယွေင်ွားတေတဲ့အတနအထာွားတေ်ြုကှို malocclusion လှို ဲ့သတ်မှတ်နှိုင်ပါတယ်။
Malocclusion ပဖေ်တှိုင်ွား သွောွားညှိကုသဖှို ဲ့ မဟုတ်ပါဘူွား။ လှိုြ င်မှ လှိုပါလှိမဲ့်မဲ့ယ်။ သွောွားညှိကုသလှိုက်ရင်
လူနာအတွေက် ပှိုလှလာတာပဖေ်ပဖေ်၊ ပှိုပပီွား ောွားလှို ဲ့
ဝါွားလှို ဲ့ တကာင်ွားလာတာပပဖေ်ပဖေ် အက ှိြုွားရှှိတယ်ဆှိုမှ
သွောွားညှိကုသပါ။ သွောွားညှိကုသမယဲ့်လူနာဟာ သွောွားသန ဲ့
်ရှင်ွားတရွားကှို တကာင်ွားတကာင်ွားလုပ်တဲ့ လူနာ ပဖေ်သငဲ့်ပါတယ်။
ဆရာဝန်ညွှန်ကကာွားြ က်အတှိုင်ွား တသတသြ ာြ ာ လှိုက်နာတတ်တဲ့သူ ပဖေ်သငဲ့်ပါတယ်။ သွောွားညှိကှိရှိယာတတွေကှို
လှိုလှိုြ င်ြ င် တပ်ဆင်ြ င်သူ ပဖေ်သငဲ့်ပါတယ်။ တပြာွားသူက အတင်ွားတှိုက်တွေန်ွားလှို ဲ့ မလုပ်ြ င်လုပ်ြ င်န ဲ့
သွောွားလာညှိသူ မပဖေ်သငဲ့်ပါဘူွား။
သွောွားညှိတတာဲ့မယ်ဆှိုရင် လူနာအတွေက် တကာင်ွားက ှိြုွားတတွေက ဘာတတွေပဖေ်မလ၊ ဆှိုွားက ှိြုွားတတွေက ဘာတတွေပဖေ်မလ
ဆှိုတာကှို ြ ှိန်ထှိုွားကကညဲ့်ရပါမယ်။ တကာင်ွားတဲ့အြ က်တတွေက ပှိုမ ာွားတနသငဲ့်ပါတယ်။
Reasons for Orthodontic Treatment
ဘာဲ့တကကာငဲ့် သွောွားညှိရသလဆှိုရင် အဓှိက အြ က်(၃)ြ က်တကကာငဲ့် ပဖေ်နှိုင်ပါတယ်။ ၁။ မ က်နာ-တမွားရှိုွား-
သွောွားတတွေကှို ပှိုမှိုလှပတငဲ့်တယ်တေဖှို ဲ့ ၂။ သွောွားတတွေရ ဲ့
အတနအထာွားက တနရာမှန်ပပီွား ောွားလှို ဲ့
ဝါွားလှို ဲ့တကာင်ွားတေဖှို ဲ့ ၃။
မညီမညာပဖေ်တနပပီွား သန ဲ့
်ရှင်ွားတရွားလုပ်ဖှို ဲ့
ြက်တဲ့အတွေက် တရရှည်မှာ သွောွားန ဲ့
သွောွားဖံုွားတတွေရ ဲ့ က န်ွားမာတရွားကှို
ထှိြှိုက်တေနှိုင်တဲ့ သွောွားန ဲ့
တမွားရှိုွားတတွေကှို ညီညာလာတအာင် ကုသမှုတပွားဖှို ဲ့ ေသည်တှို ဲ့ပဖေ်ပါတယ်။
2

5. The Scope and Aims of Orthodontic Treatment
သွောွားညှိတယ်ဆှိုတာ လှဖှို ဲ့
တေ်ြုတည်ွားအတွေက် မဟုတ်ပါဘူွား။ လူနာအတနန ဲ့ လှသွောွားရင် မှိမှိကှိုယ်ကှို ယံုကကည်မှု
ပှိုရှှိလာတာတတာဲ့ အမှန်ပါ။ သွောွားညှိလှိုက်လှို ဲ့ လှသွောွားတဲ့အြါ သွောွားမလှလှို ဲ့ မ က်နှာငယ် အာွားငယ်ရတာမ ှိြုွားတတာဲ့
မရှှိတတာဲ့ပါဘူွား။ ဒါ ဲ့
အပပင် သွောွားညှိလှိုက်တဲ့အတွေက် သွောွားနှငဲ့်ြံတွေင်ွား က န်ွားမာတရွားကှို ပှိုမှိုတကာင်ွားလာတေပါလှိမဲ့်မယ်။
သွောွားက ၊ သွောွားထပ်ပပီွား အောညပ်တနတာတတွေကှို ပပြုပပင်ပပီွား ပဖေ်သွောွားတေနှိုင်ပါတယ်။ တမွားရှိုွားအတနအထာွားမမှန်လှို ဲ့
တမွားရှိုွားအဆေ်န ဲ့ တမွားရှိုွားကကက်သာွားတတွေ နာတနတတ်တာမ ှိြုွားကှို အတှိုင်ွားအတာတေ်ြုအထှိ သက်သာသွောွားတေ
နှိုင်ပါတယ်။
မညီမညာတဲ့ သွောွားတတွေတကကာငဲ့် အတပေါ်တအာက်သွောွားတတွေကကာွားမှာ ထှိြှိုက်မှုပဖေ်တတ်ပါတယ်။ သွောွားတတွေ ညီသွောွားရင်
ဆက်လက်ပဖေ်တပေါ်လာနှိုင်တဲ့ ထှိြှိုက်မှုတတွေကှို ဖယ်ရှာွားပပီွား ပဖေ်သွောွားပါလှိမဲ့်မယ်။ သွောွားတြါတနတဲ့ လူနာတတွေဆှိုရင်
တရှွံ့သွောွားတတွေကှို မကကာြဏ ြှိုက်မှိတတ်ပါတယ်။ သွောွားညှိလှိုက်ရင် ထှိြှိုက်မှုပဖေ်တာ နည်ွားသွောွားနှိုင်ပါတယ်။
သွောွားတုတတွေ မတပ်ြင်မှာ မညီမညာပဖေ်တနတဲ့ သွောွားတတွေကှို ကကှိြုတင်သွောွားညှိကုသထာွားပြင်ွားအာွားပဖငဲ့် သွောွားတုေှိုက်
ရတာ ပှိုမှိုအဆင်တပပတေနှိုင်ပါတယ်။ သွောွားဖံုွားတရာဂါပဖေ်တနတဲ့ ထပ်တနတောင်ွားတနတဲ့ သွောွားတတွေကှို splinting
မလုပ်ြင်မှာ ညီညာသွောွားတအာင် ပပြုပပင်နှိုင်ပါတယ်။ တမွားရှိုွားြွေေှိတ်ကုသမှုမလုပ်ြင်မှာ သွောွားတတွေကှို အရင်ဦွားဆံုွား
ညှိထာွားနှိုင်ပါတယ်။ တနရာလွေမှာွားတပါက်တနတဲ့ သွောွားတတွေကှို တနရာမှန်တရာက်တအာင် သွောွားညှိကုသတပွားနှိုင်ပါတယ်။
3

6. Orthodontic Treatment Options
၁။ No treatment - သွောွားတတွေက အနည်ွားငယ်ပ မညီမညာပဖေ်တနတဲ့အြါ သွောွားမညှိဘ တနြ င်ရင် တနလှို ဲ့
ရပါတယ်။
သွောွားညှိလှိုက်ရင် long-term stability and retention ကှိေစကှို ထညဲ့်ေဥ်ွားောွားရပါမယ်။ တကာင်ွားက ှိြုွားန ဲ့ဆှိုွားက ှိြုွားကှို
ြ ှိန်ွားထှိုွားကကညဲ့်ရပါမယ်။ ၂။ Extraction only - တေ်ြ ှိြုွံ့လူနာတတွေမှာ ထပ်တနတဲ့ သွောွားတတွေကှို နှုတ်တပွားလှိုက်ရံုန ဲ့
က န်သွောွားတတွေရ ဲ့ အတနအထာွားကှို အတှိုင်ွားအတာတေ်ြုအထှိ ပှိုမှိုတကာင်ွားသွောွားတေနှိုင်ပါတယ်။ အထူွားသပဖငဲ့်
growing patient တတွေမှာ ငယ်သွောွားတလွားတတွေ၊ သွောွားညပ်အပှိုတလွားတတွေကှို နှုတ်တပွားပြင်ွားအာွားပဖငဲ့် လူနာရ ဲ့
သွောွားတတွေကှို
သငဲ့်တတာ်တဲ့ တနရာဆီသှို ဲ့အလှိုအတလ ာက်တရွေွံ့တေတတ်ပပီွား ပှိုမှိုညီညာလှပသွောွားတေပါတယ်။
၃။ Removable appliance treatment - သွောွားတလွားတတွေကှို အနည်ွားငယ်သာ ပပြုပပင်ဖှို ဲ့လှိုအပ်တဲ့အြါ removable
appliance ကှို အသံုွားပပြုပပီွား ကုသနှိုင်ပါတယ်။ ဥပမာ - simple tipping movements of few teeth; to tip upper
incisor forward in anterior cross-bite
၄။ Fixed appliance - သွောွားတတွေ မညီမညာပဖေ်လွေန်ွားတနပပီွား three planes (antero-posterior, vertical and
lateral)မှာ လှိုအပ်သလှို တရွေွံ့တေဖှို ဲ့
အတွေက် fixed appliance ကှို အသံုွားပပြုနှိုင်ပါတယ်။
၅။ Functional appliances - တမွားရှိုွားက ပံုမှန်မဟုတ်ဘ အတှိုအရှည်မညီတဲ့ growing patients လူနာတတွေမှာ
အသံုွားပပြုနှိုင်ပါတယ်။
၆။ Orthognathic surgery - တမွားရှိုွားက ရှိုွားရှိုွားသွောွားညှိကုသရံုန ဲ့ လှိုြ င်တဲ့အတနအထာွားမတရာက်နှိုင်ဘူွားဆှိုရင်
ြွေေှိတ်ကုသပပီွား ပပြုပပင်နှိုင်ပါတယ်။ ြွေေှိတ်မကုသြင်မှာ သွောွားညှိကုသမှုပပြုလုပ်တာ၊ ြွေေှိတ်ကုသပပီွားတနာက်
ထပ်မံပပီွား သွောွားညှိကုသမှုပပြုလုပ်တာတတွေကှို ပပြုလုပ်ပြင်ွားအာွားပဖငဲ့် တမွားရှိုွားန ဲ့
သွောွားတတွေကှို ညီညာလှပတေပါတယ်။
4

7. 5

8. 6

9. The Timing of Orthodontic Treatment
The deciduous dentition - ဒီအဆငဲ့်မှာ သွောွားညှိကုသမှုကှို ပပြုလုပ်ြပါတယ်။ သွောွားအပှိုသွောွားညပ်တကကာငဲ့်
သွောွားမညီမညာပဖေ်တနရင်ပဖေ်တေ၊ malposition tooth or premature contact တကကာငဲ့် mandibular displacement
leading to unilateral posterior crossbite ပဖေ်တနရင်ပဖေ်တေ လှိုအပ်တဲ့ကုသမှုတတွေကှို ပပြုလုပ်တပွားနှိုင်ပါတယ်။
The early mixed dentition - ဒီအဆငဲ့်မှာ developing malocclusion ပဖေ်တနတာတတွေရှှိြဲ့ရင် ကကှိြုတင်ကုသမှု
ပပြုလုပ်တပွားနှိုင်ပါတယ်။ ဥပမာ - planned extraction of intensively carious first permanent molars (8.5 – 10
years old); balancing extractions of deciduous teeth; serial extractions, space maintainers may be fitted;
Simple orthodontic treatment to correct in-standing incisor or to eliminate a mandibular displacement;
reverse headgear to correct retrognathic maxilla in Skeletal Class III
ပဖေ်နှိုင်ရင် အြ ှိန် (၃) လ န ဲ့(၆) လ အတွေင်ွားမှာ ပမန်ပမန်ဆန်ဆန်ကုသလှို ဲ့
ပပီွားသွောွားမယဲ့် ကုသမှုမ ှိြုွား၊ ကုသပီွားရင် stable
ပဖေ်သွောွားမယဲ့် ကုသမှုမ ှိြုွားကှို ပပြုလုပ်နှိုင်ပါတယ်။
The late mixed and early permanent dentition (10-13 years old) - ဒီအရွေယ်မှာ သွောွားညှိကုသမှုကှို အမ ာွားဆံုွား
ပပြုလုပ်ကကပါတယ်။ တမွားရှိုွားက ဥ်ွားတနရင် တမွားရှိုွားကှို ြ ွံ့တပွားပြင်ွားအာွားပဖငဲ့် သွောွားထပ်ပြင်ွားကှို ကုသနှိုင်ပါတယ်။
တမွားရှိုွားကကီွားထွောွားတနဆဲ့အရွေယ်ပဖေ်တာတကကာငဲ့် ဒီအဆငဲ့်မှာ လှိုအပ်ရင် functional appliance ကှို တပ်ဆင်ပါတယ်။
The late permanent dentition (>16 years old) - ဒီအဆငဲ့်မှာ သွောွားညှိကုသတဲ့အြါ လူနာတေ်ဦွားြ င်ွားေီရ ဲ့
အတနအထာွားအရ treatment planning and mechanics ကှို လှိုအပ်သလှို မွေမ်ွားမံတရွားဆွေပပီွား ကုသမှု တပွားရပါတယ်။
Adult patients တတွေကှို ကုသမှုတပွားရတာက growing patients တတွေကှို ကုသရတာထက် အြ ှိန်ပှိုကကာပါလှိမဲ့်မယ်။
ကကီွားထွောွားမှုရပ်သွောွားတဲ့လူနာတတွေမှာ severe skeletal discrepancy ပဖေ်တနရင် ြွေေှိတ်ကုသတပွားနှိုင်ပါတယ်။
By Nay Aung, BDS, PhD (15.10.2023)
7

10. Development of Normal Occlusion (by Nay Aung, BDS, PhD)
Introduction
ကလလေးတစ်ဥေး လမေးဖာေးလာမယ်။ အမ ာေးအာေးဖဖင် အသက်(၆)လလလာက်မာ deciduous dentition ရ
ငယ်သာေးတစ်ခ ျို့ စလ ေါက်လာမယ်။ ကလလေးရအသက် (၆)နစ်အရယ်မာဆိုရင် ကကေးသာေးတစ်ခ ျို့ စတင်ထက်လာ
နိုင်ပ ေး mixed dentition ဖဖစ်လာ ေါလမ်မယ်။ အသက် (၁၂) နစ်လ ာက် ိုင်ေးကို လရာက်တအခေါ
ငယ်သာေးလတလ ရာမာ ကကေးသာေးလတက အစာေးထိုေးသာေးပ ေးဖဖစ်လို permanent dentition ဖဖစ်သာေး ေါလမ်မယ်။
လူတစ်ဥေးရ occlusal development ကို အဆင်(၅)ဆင် ိုင်ေးဖခာေးကကည်မယ်ဆိုရင် အဆင်(၁) Birth to
establishment of deciduous dentition အဆင်(၂) Deciduous dentition to early mixed dentition အဆင်(၃)
Early mixed dentition to late mixed dentition အဆင်(၄) Late mixed dentition to permanent dentition
အဆင်(၅) Permanent dentition ဆိုပ ေး ိုင်ေးဖခာေးကကည်နိုင် ေါတယ်။
Stage 1 Birth to the establishment of deciduous dentition
ကလလေးလမေးဖာေးလာပ ေးလ ာက် maxilla mandible ကို ကကည်လိုက်ရင် ငယ်သာေးလလေးလတ လ ေါက်လာမယ်
လ ရာမာ သာေးဖိုေးသာေးလလေးလတ ဖိုလ တတ် ေါတယ်။ အဒဖိုလ တ gum pads လလေးလတ အခို(၂၀)ကို လ ေါက်လာမယ်
ငယ်သာေးအလခ ာင်ေး(၂၀)အတက် လတျို့ရ ေါလမ်မယ်။ maxilla ရ ိုသဏ္ဍာ ်က horseshoe-shaped
ဖမင်ေးခာ ိုစဖဖစ်ပ ေး palatal vault က very shallow တမ်လ ေါလမ်မယ်။ mandible ရ ိုသဏ္ဍာ ်က U-shaped
အင်္ဂလ ်အကခရာ U ိုစ ဖဖစ်လ ပ ေး လရျို့ ိုင်ေးရ gum pads လလေးလတက slightly everted labially ဖဖစ်လ ေါလမ်မယ်။
Mandible ကို physiological rest position မာ ထာေးကကည်လိုက်ရင် လ ာက maxilla mandible မာရတ gum
pads လတကို ဖခာေးလ ေးထာေးပ ေး နှုတ်ခမ်ေးလတကို လရျို့ဘက်သို လရာက်လ လစ ေါတယ်။ Occlusal relationship of the
8

11. teeth အရ ိုမာ ဖ ထာေးတအတိုင်ေး လမေးရိုေးလတကို overlapping လို ်ကကည်ရင် Maxilla မာရတ gum pad
လလေးလတက mandible မာ ရတ gum pad လလေးလတရ buccally and labially ဘက်မာ ရလ ေါလမ်မယ်။
The deciduous dentition
ကလလေးရအသက် (၆)လလလာက်မာ lower incisors လလေးလတ စလ ေါက်လာ ေါလမ်မယ်။ သာေးလ ေါက်တအခ ်ဟာ
ိုမ ်ထက် (၆)လခ ် လစာလ ေါက်တာ၊ (၆)လခ ် လ ာက်က လ ေါက်တာလတ ဖဖစ်တတ် ေါတယ်။ အမ ာေးအာေးဖဖင်
ကလလေးအသက် (၂)နစ်ခခ ်မာ ငယ်သာေးလတအာေးလိုေး လ ေါက်လာ ေါလမ်မယ်။ ငယ်သာေး incisors လတဟာ
လ ာင်တစ်ခ ်မာ အစာေးထိုေးလ ေါက်လာမယ် ကကေးသာေး incisors လလေးလတထက် ိုမိုလထာင်မတ်လ တတ်တာမို
ငယ်သာေးလတကကာေးမာ spacing လလေးလတ ရလ တတ် ေါတယ်။ Spacing လလေးလတ မရဘူေးဆိုရင် ကကေးသာေးလတ
လ ေါက်လာတတ်တအခေါ သာေးထ ်တာလတ ဖဖစ်လာနိုင် ေါတယ်။
ငယ်သာေး lower canines လတရ distal ဘက်မာ upper canines လတရ mesial ဘက်မာ spacing ရနိုင်ပ ေး အဒေါကို
primate spacing လို လခေါ် ေါတယ်။
Maxilla mandible ရ second deciduous molars လတရ distal surfaces လတ အလ ေါ် လအာက် တစ်ညတည်ေး
တစ်တ ်ေးတည်ေးဖဖစ်လ တာကို flush terminal plane လို လခေါ် ေါတယ်။
9

12. 10

13. Stage 2. Deciduous dentition to early mixed dentition
ကလလေးအသက်(၆)နစ်မာ အမ ာေးအာေးဖဖင် lower first molars OR lower central incisors လတ စလ ေါက် ေါလမ်
မယ်။ Mild incisor crowding အဖဖစ်မ ာေးတတ်လ မယ် ကလလေးရအသက်(၉)နစ်လရာက်တအခေါ intercanine width
မ ာေးလာတအတက် crowding က လဖ သာေး ေါလမ်မယ်။
ကကေးသာေးလတ လ ေါက်တအခ ်ကာလဟာ အခ ်လစာလ ေါက်တာ သိုမဟိုတ် လ ာက်က လ ေါက်တာ ဖဖစ်တတ် ေါ
တယ်။ အခ ်ကာလ (၁၈)လခ ် ိုလစာတာ၊ လ ာက်က တာ ဖဖစ်နိုင် ေါတယ်။
11

14. The permanent incisors
ဒသာေးလတဟာ deciduous incisors သာေးအဖမစ်လတရ lingual or palatal မာ ရလ တတ် ေါတယ်။
ငယ်သာေးincisorလတထက် ကကေးတအတက် သူတိုအတက် လိုအ ်တ space ကို လထာက် လ ေးတာလတ ရရ ေါမယ်။
ဥ မာ - Utilization of existing spacing between the deciduous incisors; A growth increase in inter-canine
width; The upper permanent incisors are more proclined and thus form a larger arch than the deciduous
incisors.
Inter-canine width ကကေးထာေးမှုဟာ ကလလေးအသက် (၉) နစ်ခ ်မာ ပ ေးလို ေး ေါေး ဖဖစ်လ တတ်ပ ေး အသက် (၁၃) နစ်
အထ အ ည်ေးငယ် ဆက်ဖဖစ်နိုင် ေါတယ်။ Upper inter-canine width က 3.5 mm ခ ် တိုေးလာနိုင်ပ ေး Lower inter-
canine width က 3.0 mm ခ ် တိုေးလာနိုင် ေါတယ်။
Deciduous incisors root က ိုမ ်အတိုင်ေး resorption မရရင် permanent incisors လတဟာ lingually or labially
or distally မာ လရာက်လ တတ် ေါတယ်။
12

15. Permanent upper incisors လတဟာ မကကာခဏ distally inclined အလ အထာေး လ ေါက်လ ရင် median diastema
ရလ တတ် ေါတယ်။ ဒလိုဖဖစ်လ တာကို ugly duckling stage လို လခေါ် ေါတယ်။ ဒလိုဘာလကကာင် ဖဖစ်ရလဆိုရင်
upper canines လတဟာ upper lateral incisors လတရ အဖမစ်လတကို ဖ ေး လရျို့လာတအခေါ upper central incisors
လတရ crowns လတကို distal flaring ဖဖစ်လစ ေါတယ်။ Upper canines လတ လ ရာမ ်ကို အဖ ည်လ ေါက်ပ ေးတအခေါ
median diastema က အလိုအလလ ာက် ဖ ်စသာေး ေါလမ်မယ်။ ဒေါလကကာင် permanent canines လတ မလ ေါက်ခင်
diastema ကို စသာေးလအာင် ကိုသမှုလ ေးတာမ ေး မလို ်သင် ေါတယ်။ သဘာဝအတိုင်ေး ဖ ်လကာင်ေးနိုင် ေါတယ်။
Median diastema ဖဖစ်လစနိုင်တ အဖခာေးအလကကာင်ေးရင်ေးလတလည်ေး ရနိုင် ေါတယ်။ အဒေါလတကလတာ large fibrous
frenum; supernumerary tooth; missing or small lateral incisors; generalized spacing; dilacerations of a
central incisor; cyst တို ဖဖစ် ေါတယ်။
13

16. The permanent first molars
Normal occlusion relationship မာဆိုရင် second deciduous molars လတရ flush terminal plane လ ာက်မာ first
permanent molars လတက cusp-to-cusp contact အလ အထာေး ရလ ေါလမ်မယ်။
First permanent molars လတ လ ေါက်လာတအခ ်ဟာ a small growth spurt ဆက်စ ်လ လလရပ ေး face height
increase ဖဖစ်လာနိုင် ေါတယ်။ inter-canine width တိုေးလာတာက larger permanent incisor teeth လတကို
လ ရာလ ေးဖို အဆင်လဖ လစ ေါတယ်။
Stage 3. Early mixed dentition to late mixed dentition (about 9-10 years old)
Stage 4. Late mixed dentition to permanent dentition (≥ 11 years old)
ဒအဆင်မာ mandibular canines လတ maxillary first premolars လတ လ ေါက်လာလလရ ေါတယ်။
ငယ်သာေး C, D, E လတလ ရာမာ ကကေးသာေး 3, 4, 5 လတ အစာေးထိုေးလ ေါက်လာ ေါလမ်မယ်။ second and third molars
လတလည်ေး လ ေါက်လာ ေါတယ်။ လ ေါက်လာမယ် 3, 4, 5 လတထက် C, D, E လတရ mesiodistal width ဟာ
အ ည်ေးငယ် ိုတအတက် လ ရာအလိုလလာက် ရလ ေါလမ်မယ်။ C, D, E 3, 4, 5 လတကကာေးက mesiodistal width
ဖခာေး ာေးခ က်ကို leeway space လို လခေါ် ေါတယ်။
Normal occlusion မာ Class I molar relationship ကို ဖဖစ်လစတာက ဘာလကကာင်လဆိုရင် Greater leeway space
in mandible (2 – 2.5 mm) and maxilla (1 – 1.5 mm) လကကာင် lower first permanent molar ဟာ upper first
permanent molar ထက် လရျို့ဘက်ကို ိုလရျို့သာေးလို ဖဖစ် ေါတယ်။ ဒေါအဖ င် forward growth of mandible လကကာင်
ဖဖစ် ေါလမ်မယ်။
မ က်နာရ vertical growth ဖဖစ်လာလ မယ် occlusal contact ကို ထ ်ေးလ ေးဖို alveolar bone growth
ဖဖစ်လ ေး ေါလ လမ်မယ်။
14

17. Stage 5. Permanent dentition
Permanent Dentitionရ Normal occlusionမာ ရရမယ် သင်ဖ င်လကခဏာလတကို လဖေါ် ဖ လ ေး ေါမယ်။ Upper first
permanent molar ရ mesiobuccal cusp ဟာ lower first permanent molar ရ midbuccal groove occlude
ဖဖစ်လ ေါမယ်။ Upper canine ဟာ lower canine and lower first premolar ကကာေးမာရတ embrasure ကို occlude
ဖဖစ်လ ေါမယ်။ Overjet ဟာ 2 – 3 mm ဖဖစ်လ ေါမယ်။ Lower incisor clinical crown ရ သိုေး ိုတစ် ိုလလာက်ကို
upper incisor clinical crown က ဖိုေးအို ်လ ေါမယ်။ Regular arch form ဖဖစ်လ ေါမယ်။ သာေးအာေးလိုေးက
ိုမ ်အရယ်အစာေးအတိုင်ေး ရလ ပ ေး alignment မ ်လ ေါမယ်။ သာေးတစ်လခ ာင်ေး တစ်လခ ာင်ေးကကာေးမာ tight contact
points အတိုင်ေး စလ ေါမယ်။
Andrew’s Six Keys ဆိုတာ ဘာလဲ?
15

18. Functional occlusal relation ဆိုတာ ဘာလဲ?
Centric relation (CR) Centric Occlusion (CO)က coincide ထ ်တူဖဖစ်လ သင် ေါတယ်။ Lateral excursion
လို ်ကကည်တအခေါ working side ဘက်မာ canine guidance or group-function ဖဖစ်လ ပ ေး non-working side
ဘက်မာ contact မဖဖစ်လ ေါဘူေး။ Protrusion လို ်ကကည်တအခေါ incisors လတ ထလ ေါမယ်။
Maturation changes in the occlusion ဘာတတွေ ဖြစ်သလဲ?
အသက် (၁၅)နစ် (၂၀)ကကာေးမာ ဖဖစ်လာတတ်တာတစ်ခိုက lower incisor crowding ေါ။ Mandibular growth
rotation အတူ slight retro-inclination of lower incisors ဖဖစ်ဖခင်ေး၊ mesial drift of buccal teeth ဖဖစ်ဖခင်ေး၊
pressure of third molars တိုလကကာင် ဖဖစ်နိုင် ေါတယ်။ ဒေါအဖ င် incisor uprighting အတူ interincisal angle
အ ည်ေးငယ် တိုေးလာဖခင်ေး၊ mandibular prognathism အ ည်ေးငယ်တိုေးလာဖခင်ေးတို လည်ေး ဆက်စ ်လ နိုင် ေါတယ်။
Late lower incisor crowding ကို ဖဖစ်လစနိုင်တ အခ က်လတက mesial migration of posterior teeth during
vertical growth; late mandibular rotation; increased lower lip tone တို ဖဖစ်နိုင် ေါတယ်။
16

19. Growth and Development
(compiled by Dr. Nay Aung, BDS, PhD)
အအာော်သိုလူနာအတွေကို ကိုသမှုအ ေးတဲ့အခါ လူနာရ ဲ့အသကော်အရွေယော်န ဲ့
ကကေးထွောေးဖွေွံ့ ဖဖ ေးမှုကို နာေးလညော်သအ ာ
အ ါကော်ထာေးဖို ဲ့ လိုအ ော် ါတယော်။ အမေးရိုေးအတွေ ကကေးထွောေးအနဆကာလမာ ကိုသမှုလိုအ ော်အနတဲ့ လူနာအတွေကို growth
modification treatment အတွေ ကက တငော်အ ေးနိုငော်ခဲ့ရငော် အရွေယော်အရာကော်မ ခကော်ခကော်ခခကိုသအ ေးရတာမ ေးကို ကက တငော်
ကာကွေယော်ဖ ေးသာေး ဖဖစော်သွောေးမာ ါ။ ဒါ ဲ့
အ ကာငဲ့ော် growth and development အအ ကာငော်ေးအရာန ဲ့ တော်သကော်တဲ့အခ ကော်
အတွေကို အဖေါ် ဖ ခ ငော် ါတယော်။
အဆေး ညာစာအို ော်အတွေမာ Scammon’s curve of growth ကို ကိုေးကာေးအဖေါ် ဖ က ါတယော်။ lymphoid
tissue growth, neural tissue growth, genital tissue growth, somatic tissue growth စသဖဖငဲ့ော်
အဖေါ် ဖ ထာေးတာကို အလဲ့လာနိုငော် ါတယော်။
Lymphoid tissue အတွေဟာ ကအလေး ဝအနာငော်ေး ိုငော်ေးမာ ၂၀၀%အထ ကကေးထွောေးဖ ေး တဖဖညော်ေးဖဖညော်ေး
အလ ာဲ့က သွောေး ါတယော်။ Neural tissue အတွေကအတာဲ့ အသကော် ၆-၇ နစော်အထ အလျှငော်အဖမနော်ကကေးထွောေးလာ ကဖ ေး
ရ ော်သွောေးတာကို အတွေွံ့ရ ါတယော်။ မ ေး ွောေးအင်္ဂါအတွေကအတာဲ့ လူ အ ါကော်၊ အ အ ါကော်အရွေယော်ဖဖစော်လာတဲ့အထ
တဖဖညော်ေးဖဖညော်ေး ကကေးထွောေးလာ ါတယော်။ Somatic tissue အတွေကအတာဲ့ အသကော် ၂-၃ နစော်အရွေယော်န ဲ့ အသကော်၁၈-၂၀
အရွေယော်ကာလအ ိုငော်ေးအဖခာေးအတွေမာ အလျှငော်အဖမနော်ကကေးထွောေးအလဲ့ရ ါတယော်။
17

20. အမေးရိုေးအတွေရ ဲ့ကကထွောေးမှုကို အလဲ့လာ ကညဲ့ော်တဲ့အခါ အ ိုငော်ေးနစော် ိုငော်ေးကို အတွေွံ့ရ ါတယော်။ Deposition occurs
on the side of growth ဆိုတဲ့အတိုငော်ေး ကကေးထွောေးတဲ့ ကော်အဖခမော်ေးမာ ဆလော်အသစော်အတွေန ဲ့ အမေးရိုေးက
ဖွေွံ့ ဖဖ ေးကကေးထွောေးလာဖ ေး Resorption occurs on the opposite of growth ဆိုတဲ့အတိုငော်ေး ဆန ဲ့
ော်က ငော် ကော်အဖခမော်ေးမာ
နင်္ိုဆလော်အအဟာငော်ေးအတွေက တဖဖညော်ေးဖဖညော်ေးအ ာကော်ကွေယော်သွောေး ါတယော်။ ဒဖဖစော်စဥော်ကို cortical drift လို ဲ့အခေါ် ါတယော်။
Bone displacement ဆိုတာ အရိုေးရ ဲ့
အရွေွံ့လ ာေးမှုလို ဲ့ အ ကမော်ေးဖ ဥော်ေးဆိုနိုငော် ါတယော်။ Primary bone
displacement ဆိုတာ အရိုေးတစော်အခ ာငော်ေးဟာ သူ ဲ့
ရ ဲ့
ကကေးထွောေးလာမှုအရ မူလအနရာထကော် အနရာယူအရွေွံ့လ ာေးလာတဲ့
သအ ာဖဖစော် ါတယော်။ Secondary bone displacement ဆိုတာ အရိုေးတစော်အခ ာငော်ေးဟာ သူ ဲ့
အနေးအ ေးမာရတဲ့အရိုေးရ ဲ့
ကကေးထွောေးလာမှုအ ကာငဲ့ော် မူလအနရာကအန အနရာဖယော်အ ေးရဖ ေး အရွေွံ့လ ာေးသွောေးရတဲ့သအ ာဖဖစော် ါတယော်။
Mandibular cartilage ဆိုတာ ာလ? အမေးရိုေးကို ကနဥေးဖဖစော်အ ေါ်အစခဲ့တဲ့ primary cartilage (Meckel’s
cartilage)က အမေးရိုေးရ ဲ့
ကနဥေးအ ိုငော်ေး ဖဖစော် ါတယော်။ အမေးရိုေးန ဲ့
တစော်ဆကော်တညော်ေးဖဖစော်တဲ့ condylar cartilage န ဲ့coronoid
cartilage အတွေကို secondary cartilage လို ဲ့အခေါ် က ါတယော်။ Coronoid cartilage ဟာ အမွေေးဖွောေးဖ ေးအနာကော် ossify
ဖဖစော်သွောေးဖ ေး condylar cartilage ကအတာဲ့ အမွေေးဖွောေးဖ ေးအနာကော် အမေးရိုေးရ ဲ့
အဓကကကေးထွောေးရာအနရာ ဖဖစော်လာ ါတယော်။
18

21. အမေးရိုေးကကေးထွောေးအနစဥော်မာ ဆလော်အသစော်အတွေန ဲ့ တဖဖညော်ေးဖဖညော်ေးကကေးထွောေးလာတဲ့ ကော်အဖခမော်ေးန ဲ့ ဆလော်
အအဟာငော်ေးအတွေ တဖဖညော်ေးဖဖညော်ေးအလ ာဲ့လာတဲ့ ကော်အဖခမော်ေးဆို ေး (၂) ိုငော်ေး အတွေွံ့ရ ါတယော်။ Ramus ရ ဲ့posterior border
မာ ဆလော်အသစော်အတွေန ဲ့ ကကေးထွောေးမှုဆကော်ဖဖစော်လာ ါတယော်။ Ramus ရ ဲ့anterior border မာ ဆလော်အအဟာငော်ေးအတွေ
အ ာကော်ကွေယော်လာ ါတယော်။ Mental protuberance ရ ဲ့
အထကော်မာ bone resorption ဖဖစော်လာတဲ့အခါ အခ ငဲ့ော်အလေး
ဖဖစော်လာတာကို အတွေွံ့ရ ါတယော်။
သွောေးညကိုလူနာအတွေကို ကိုသမှုအ ေးတဲ့အခါ အယာကဂ ာေးအလေးန ဲ့
မနော်ေးကအလေးအတွေရ ဲ့ growth spurt ကို
သထာေးသငဲ့ော် ါတယော်။
Boys Girls
• 12.5 – 15 years old (average 14 year)
• Max velocity is 10 cm/ year
• Results in height increase of 20 cm and
weight increase of 20 kg
• Principal hormone is testosterone but
some estradiol may be converted from
testosterone
• 10.5 – 13 years old (average 12 years)
• Max velocity is 8 cm/ year
• Results in height increase of 20 cm and
weight increase of 16 kg
• Principal hormone is estradiol but some
testosterone may be converted from
androstenedione
Note: Nutrition is the most important environmental determinant of growth. Mostly affected by
malnutrition is muscles and fat, then bones, then teeth.
ကအလေးအတွေရ ဲ့
အသကော်ကို ယော်လို သတော်မတော်ခ ကော်အတွေန ဲ့ ကညဲ့ော်နိုငော်သလ?
Skeletal age = based on ossification of bones [mostly assessed by radiographs of the hands and wrists
compared to an atlas of radiographs that covers the entire developmental period]
Dental age = based on tooth formation + eruption [degree of cusp/root calcification, development of
the roots, closure of the apical foramen, emergence (penetration of the gingiva), eruption (contacting
the opposing tooth) is assessed]
Simplest way to determine age is to look for the number of teeth erupted and the sequence of eruption
Morphological age = based on height
Sexual = based on development of sexual features
19

22. Face Development in Orthodontics
(compiled by Dr. Nay Aung, BDS, PhD)
သွာွားညှိကုသမှုပပြုလုပ်တဲ့အခါ သွာွားန ဲ့
မမွားရှိုွားအပပင် လူနာရ ဲ့
မျက်နာသွင်ပပင်ကလည်ွား အမရွားကကွားပါတယ်။
လူနာရ ဲ့မျက်နာအစှိတ်အပှိုင်ွားမတွပြစ်တဲ့ နာမခါင်ွား၊ နှုတ်ခမ်ွား၊ မမွားစှိ စတာမတွဟာ သွာွားညှိကုသမှုပပွားဆုွားတဲ့အခါ
အစှိတ်အပှိုင်ွားတစ်ခုန ဲ့
တစ်ခု လှိုက်ြက်မှုရှိမနရင် အမကာင်ွားဆုွားပြစ်ပါတယ်။ လှိုက်ြက်မှုရှိမအာင်လည်ွား သွာွားညှိ
ကုသမှုမပပြုလုပ်ခင်ကတည်ွားက မသမသချာချာတွက်ချက်ထာွားသငဲ့်ပါတယ်။ လှိုလွန်ွား၊ ပှိုလွန်ွားတဲ့ကုသမှုမပြစ်ဘ
လှိုတှိုွားပှိုမလ ာဲ့န ဲ့
လူနာန ဲ့
လှိုက်ြက်တဲ့မျက်နာအမနအထာွားပြစ်မအာင် ကုသမပွားရပါမယ်။
ပထမဥွားဆုွား နာမခါင်ွားရ ဲ့
ြွွံ့ ပြှိြုွားကကွားထွာွားမှုကှို မလဲ့လာကကညဲ့်တဲ့အခါ အသက်အရွယ်အလှိုက်၊ မျှိြုွားရှိုွား
အလှိုက် မပပာင်ွားလနှိုင်တာကှို မတွွံ့ရပါတယ်။ လူပျှိြုမြာ်၊အပျှိြုမြာ်ဝင်ချှိန်မာ နာမခါင်ွားရှိုွားရ ဲ့
ကကွားထွာွားမှုပြစ်တဲ့
frontal bone to nasal bone angulation က မပပာင်ွားလသွာွားနှိုင်ပပွား မျှိြုွားရှိုွားဗဇအရ ပြစ်မပေါ်လာမယဲ့် genetically
determined dorsal hump က ပြစ်မပေါ်လာတာကှို မတွွံ့ရပါလှိမဲ့်မယ်။ မှိန်ွားကမလွားမတွမာ အသက် ၁၀-၁၃
နစ်ကကာွား၊ မယာက်ျာွားမလွားမတွမာ အသက် ၁၃-၁၆နစ်ကကာွားမာ ကကွားမာွားတဲ့ ကကွားထွာွားမှုအမပပာင်ွားအလမတွ
ပြစ်လာပါတယ်။
အသက် ၁၃-၁၈နစ်ကကာွားမာ နာမခါင်ွားရ ဲ့ အမပပာင်ွားအလမတွကှို မလဲ့လာကကညဲ့်တဲ့အခါ nasal bone
angulation က ၃၀%အမပပာင်ွားအလ ထပ်ပြစ်နှိုင်ပါတယ်။ နာမခါင်ွားရ ဲ့ dorsum အပှိုင်ွားဟာ နစ်စဥ် 1mm ရည်လာ
နှိုင်ပါတယ်။ နာမခါင်ွားရ ဲ့ columella depth ဟာ နစ်စဥ် 0.5mm မပပာင်ွားလလာနှိုင်ပါတယ်။ နာမခါင်ွားန ဲ့
မမွားစှိရ ဲ့
အရွယ်အစာွား၊ အချှိြုွားအစာွားဟာ မပပာင်ွားပပန် ပြစ်နှိုင်ပါတယ်။ ဒါ ဲ့
မကကာငဲ့် လူပျှိြုမြေါ်၊အပျှိြုမြေါ်မတှိုင်မက အချှိြုွားကျ
မနတဲ့ မျက်နာအမနအထာွားဟာ မနာက်ပှိုင်ွားမာ ပုစမပပာင်ွားသွာွားနှိုင်တာကှို မတွွံ့ရပါတယ်။ ဒမနရာမာ သွာွားညှိကုသ
လှိုက်လှို ဲ့ မျက်နာအမနအထာွားမပပာင်ွားလသွာွားတယ်ဆှိုပွား လူနာက ဆှိုလာခဲ့ရင် သွာွားညှိမပွားတဲ့ဆရာဝန်က
ပြစ်တတ်တဲ့အမပပာင်ွားအလမတွကှို မသမသချာချာရင်ွားပပမပွားနှိုင်ရင် အမကာင်ွားဆုွားပြစ်ပါလှိမဲ့်မယ်။
20

23. မနာက်တစ်ခုကမတာဲ့ နှုတ်ခမ်ွားမတွရ ဲ့
ြွွံ့ ပြှိြုွားကကွားထွာွားမှုကှို မလဲ့လာရမာပြစ်ပါတယ်။ အမျာွားအာွားပြငဲ့်
မအာက်နှုတ်ခမ်ွားဟာ အမပေါ်နှုတ်ခမ်ွားထက် ကကွားထွာွားမှုပမန်ပါတယ်။ နှုတ်ခမ်ွားမတွရ ဲ့
မပါင်ွားစပ်ကကွားထွာွားမှုဟာ lower
anterior face height ရ ဲ့
ကကွားထွာွားမှုထက် ပှိုမျာွားပါတယ်။ ငယ်ရွယ်စဥ်မာ lip incompetency ရှိမနခဲ့ရင် အသက်
အရွယ်ကကွားလာတာန ဲ့
အမ lip incompetencyပမာဏ တပြည်ွားပြည်ွားနည်ွားလာတာကှို မတွွံ့ နှိုင်ပါတယ်။
အသက်ကကွားလာတဲ့အခါ နှုတ်ခမ်ွားမတွရ ဲ့
toneကျလာပပွား lip line က ကျလာတဲ့အတွက် ပြစ်ပါတယ်။ လူပျှိြုမြေါ်၊
အပျှိြုမြေါ်ဝင်တဲ့အချှိန်တှိုင်မအာင် မျက်နာအရှိုွားကကွားထွာွားမှုမနာက်မာ နှုတ်ခမ်ွားကကွားထွာွားမှုက ကပ်လှိုက်လာပပွား
မနာက်ပှိုင်ွားမာ နှုတ်ခမ်ွားကကွားထွာွားမှုက ပှိုမှိုပြစ်မပေါ်လာပါတယ်။
မှိန်ွားကမလွားန ဲ့
မယာက်ျာွားမလွားမတွကှို ယဥ်ကကညဲ့်ရင် မှိန်ွားကမလွားမတွမာ နှုတ်ခမ်ွားကကွားထွာွားမှုက မစာမစာ
ပှိုပြစ်ပါတယ်။ မှိန်ွားကမလွားမတွရ ဲ့အထက်နှုတ်ခမ်ွားမဒါင်လှိုက်ကကွားထွာွားမှုအမျာွားစုဟာ အသက် ၁၄ နစ်အရွယ်မာ
ပြစ်မပေါ်သွာွားပပွား မအာက်နှုတ်ခမ်ွားရ ဲ့
မဒါင်လှိုက်ကကွားထွာွားမှုအမျာွားစုဟာ အသက် ၁၆ နစ်အရွယ်မာ ပြစ်မပေါ်ပါတယ်။
မယာက်ျာွားမလွားမတွမာမတာဲ့ အသက် ၁၉နစ်အရွယ်တှိုင်မအာင် အမပေါ်မအာက်နှုတ်ခမ်ွားမတွရ ဲ့
ကကွားထွာွားမှုက
ဆက်ပြစ်မပေါ်မနပပွား မအာက်နှုတ်ခမ်ွားကကွားထွာွားမှုက ပှိုမနတတ်ပါတယ်။ နှုတ်ခမ်ွားအထူဟာ ကမလွားအရွယ်ကမန
တပြည်ွားပြည်ွားတှိုွားလာပပွား လူပျှိြုမြေါ်၊အပျှိြုမြေါ်ဝင်ချှိန် (မှိန်ွားကမလွား=၁၄နစ်၊ မယာက်ျာွားမလွား=၁၆နစ်)မာ အပမငဲ့်ဆုွား
အမနအထာွားကှို မရာက်သွာွားပပွား မနာက်ပှိုင်ွားမာ ကကွားထွာွားမှုမလျာဲ့ကျသွာွားပါတယ်။ အမျာွားအာွားပြငဲ့် မှိန်ွားကမလွား
မတွရ ဲ့
နှုတ်ခမ်ွားအထူက မယာက်ျာွားမလွားမတွထက် ပှိုမနတတ်ပါတယ်။
မမွားစှိရ ဲ့ြွွံ့ ပြှိြုွားကကွားထွာွားမှုအပှိုင်ွားကှို မပပာရရင် မမွားစှိပြစ်မပေါ်မစတဲ့ symphysis shape ကှို မျှိြုွားရှိုွားဗဇအရ
လွှမ်ွားမှိုွားမလဲ့ရှိပါတယ်။ အမျာွားအာွားပြငဲ့် အမျှိြုွားသာွားမတွဟာ အမျှိြုွားသမွားမတွထက် မမွားစှိပုစအမပပာင်ွားအလ ပှိုမျာွား
တတ်ပါတယ်။ အထူွားသပြငဲ့် လူပျှိြုမြေါ်၊အပျှိြုမြေါ်ဝင်ချှိန်မာ အမပပာင်ွားအလမတွ ပှိုပြစ်လာပါတယ်။
21

24. မမွားရှိုွားပုသဏ္ဍာန်န ဲ့
မမွားရှိုွားအမနအထာွားတည်ရှိပုကှိုမပပာင်ွားလမစမှုအမျာွားစုကှို growth rotations မတွက
ပြစ်မစနှိုင်ပါတယ်။ ဥပမာ - upward and forward growth rotation patterns (short face)န ဲ့
အတူ chin
prominence ပြစ်တာ ပှိုမျာွားလာမစနှိုင်ပါတယ်။ သူန ဲ့
ဆန ဲ့
်ကျင်ဘက် downward and backward growth
rotation patterns (long face)န ဲ့
အတူ chin prominence ပြစ်တာ မလျာဲ့နည်ွားလာပါတယ်။ rotations
ပြစ်နှိုင်တဲ့ မနရာမတွကမတာဲ့ condyles, incisors, premolars, molars, periosteal capsule စသပြငဲ့် မနရာ
တစ်ခုခုမာ ပြစ်မနနှိုင်ပါတယ်။
Upward and forward growth ပြစ်မနတဲ့လူနာမတွမာ မမွားစှိက သှိသှိသာသာ ထင်ထင်ရာွားရာွားပြစ်မန
ပပွား မရွံ့ထွက်မနပါလှိမဲ့်မယ်။ lower incisors မတွက မထာင်မတ်မနပါလှိမဲ့်မယ်။ molars မတွက mesially
ဘက်ကှို မရွွံ့မနတာမျှိြုွားပြစ်တတ်ပါတယ်။ Condyleကကွားထွာွားမှုက forward vector န ဲ့
ပြစ်ပပွား ramal height
ပှိုပမငဲ့်မနပါလှိမဲ့်မယ်။
Downward and backward growth ပြစ်မနတဲ့လူနာမတွမာ မမွားစှိက ထင်ထင်ရာွားရာွား သှိပ်မပြစ်ပါ
ဘူွား။ Lower incisors မတွက မရွံ့ဘက်ကှို မရွွံ့မနတဲ့ပုစ မပါက်မနတတ်ပါတယ်။ molars သွာွားမတွက
မဒါက်လှိုက် ပှိုရည်ထွက်လာနှိုင်ပါတယ်။ Condyleကကွားထွာွားမှုက backward vector န ဲ့ကကွားထွာွားလာတာမကကာငဲ့်
ramal height က နည်ွားမနပါလှိမဲ့်မယ်။
သွာွားညှိကုသတဲ့အခါ လူနာရ ဲ့
မျက်နာကကွားထွာွားမှုပုစ၊ မနာင်ကာလမာ ပြစ်မပေါ်လာနှိုင်တဲ့ကကွားထွာွားမှုပုစမတွ
ကှို တွက်ချက်ခန ဲ့
်မန်ွားကကညဲ့်ပပွား လှိုအပ်သလှို ကုသမှုမပွားနှိုင်ြှို ဲ့ အမရွားကကွားပါတယ်။ မတွက်ချက်ဘ လုပ်မှိရင်
သွာွားန ဲ့
မမွားရှိုွားညှိကှိရှိယာမတွကှို ပြြုတ်ပပွားမ လူနာရ ဲ့
မျက်နာပုစက ဆက်လက်ကကွားထွာွားမှုမတွထပ်ပြစ်လာပပွား
ပပန်လည်ကုသမှုခယူရမယဲ့်အမနအထာွားမျှိြုွား ပြစ်မပေါ်လာနှိုင်ပါတယ်။ ဒါ ဲ့
မကကာငဲ့် လူနာရ ဲ့face developmentဟာ
သွာွားညှိကုသရာမာ အမရွားကကွားတာမှို ဲ့လျစ်လျျူမရှုမှိြှို ဲ့သတှိမပွားချင်ပါတယ်။
22

25. Development of the dentition
(compiled by Dr. Nay Aung, BDS, PhD)
Primary Dentition [2.5 – 6 years]
ကလလေးငယ်ရ ဲ့
အသက် (၆)လလလောက်မော စလ ေါက်လောတဲ့ ငယ်သွေောေးလတွေဟော ကလလေးအသက်
(၂)နစ်ခွေလလောက်မော ငယ်သွေောေးအောေးလေး စလအောင်လ ေါက်လောလလဲ့ရှိ ေါတယ်။ ကလလေးအသက် (၆)နစ်လလောက်အထှိ
ဒီငယ်သွေောေးလတွေကှိ အသေးပ ြုပ ီေး စောေးရလသောက်ရ ေါတယ်။ ကကီေးသွေောေးလတွေက (၆)နစ်လက ော်မ စလ ေါက်လောလလဲ့
ရှိ ေါတယ်။ ဒေါ ဲ့
လကကောငဲ့် ကလလေးရ ဲ့
အသက် ၂နစ်ခွေမ ၆နစ်ကကောေးကောလမော ရှိလေတဲ့ငယ်သွေောေးလတွေကှိ အစွေပ ြုပ ီေး primary
dentition လှိ ဲ့လခေါ် ေါတယ်။
ဒီကောလအတွေင်ေးမော primate space/ anthropoid space ရှိလေတတ် ေါတယ်။ Primate space ဆှိတော
အလ ေါ်လမေးရှိေးမောဆှိရင် upper primary canine ရ ဲ့mesial ဘက်မောရှိလေပ ီေး လအောက်လမေးရှိေးမောဆှိရင် lower primary
canine ရ ဲ့distal ဘက်မော ရှိလေတဲ့ လေရောလွေတ်လလေးပြစ် ေါတယ်။ ဒီလေရောလွေတ်လလေးက ကကီေးသွေောေးလတွေလ ေါက်လောရော
မော၊ အလ ေါ်လအောက်သွေောေးလတွေရ ဲ့occlusion ပြစ်တည်ရောမော အလရေး ေါ ေါတယ်။ ငယ်စဥ်က အဲ့ဒီလေရောလွေတ်လလေးမရှိ
ခဲ့ရင် ကကီေးလောတဲ့အခေါ သွေောေးညှိကသမှုပ ြုလ ်ရြှိ ဲ့လှိအ ်လောနှိင် ေါတယ်။
လမေးရှိေးတစ်ခမော ငယ်သွေောေးလလေးလတွေ က လေပ ီေး က လေတဲ့ မောဏဟော 6mmရှိလေရင် ကကီေးသွေောေးလတွေလ ေါက်ြှိ ဲ့
လေရောလလလလောက်လလောက်ရှိလှိမဲ့်မယ်လှိ ဲ့ ယူဆကက ေါတယ်။ ကကီေးသွေောေးလတွေ လ ေါက်တဲ့အခေါ သွေောေးထ ်လ ေါက်တော
ပြစ်ြှိ ဲ့ခယဥ်ေးသွေောေးနှိင် ေါတယ်။ က မလေဘ ငယ်သွေောေးလလေးလတွေ စှိလွေေ်ေးလေရင် ကကီေးသွေောေးလတွေလ ေါက်ြှိ ဲ့
အတွေက် လေရော
အခက်အခရှိနှိင်ပ ီေး သွေောေးထ ်လ ေါက်တောမ ှိြုေး ပြစ်လောနှိင် ေါတယ်။
23

26. ငယ်သွေောေးလလေးလတွေဟော upright position မော ရှိလေကက ေါတယ်။ တကယ်လှိ ဲ့ ငယ်သွေောေးလတွေမော overjet/
reverse overjet က မ ောေးလွေေ်ေးလေရင် ကကီေးသွေောေးလတွေလ ေါက်လောတဲ့အခေါ အလောေးတူပ ဿေောမ ှိြုေး ရှိနှိင်မလောေးဆှိ ီေး
မေ်ေးဆကက ေါတယ်။ Normal overjet = 0 – 4 mm ပြစ် ေါတယ်။ Overbite ဟော ငယ်သွေောေးလတွေ လ ေါက်လေစဥ်အတွေင်ေး
မော မ ောေးလေလလဲ့ရှိလ မယဲ့် လေောက် ှိင်ေးမော တပြည်ေးပြည်ေး လလ ောဲ့သွေောေးလလဲ့ရှိ ေါတယ်။ ဒီကောလအတွေင်ေး ကလလေးငယ်
လတွေမော oral habits တစ်ခ ှိြုျို့ ရှိလေတတ် ေါတယ်။
Buccal occlusion ကှိ ကကညဲ့်လှိက်ရင် upper second primary molar ရ ဲ့mesiobuccal cuspဟော lower
second primary molarရ ဲ့buccal groove မော occlude ပြစ်လေ ေါလှိမဲ့်မယ်။ ီေးလတောဲ့ အဲ့ဒီသွေောေးနစ်လခ ောင်ေးရ ဲ့distal
surfaces လတွေဟော အလ ေါ်လအောက်ညီလေတောကှိ လတွေျို့ နှိင် ေါတယ်။ ဒေါဟော ဘောဲ့လကကောငဲ့်လဆှိလတောဲ့ lower second
primary molar ဟော upper second primary molar ေ ဲ့
ယဥ်ရင် အရွေယ်အစောေးက သှိသှိသောသော ကကီေးလေလှိ ဲ့ပြစ် ေါ
တယ်။ ဒေါ ဲ့
လကကောငဲ့် ကကီသွေောေးလတွေလ ေါက်တဲ့အခေါ Class II ပြစ်လောလှိမဲ့်မယ်လှိ ဲ့
လတောဲ့ မဆှိလှိ ေါဘူေး။
Functional occlusion ကလတောဲ့ ခေ ဲ့
်မေ်ေးတွေက်ခ က်ြှိ ဲ့ခက်ခတတ် ေါတယ်။ Oral habit အက ငဲ့်တစ်ခခရှိလှိ ဲ့
crossbite ရှိရင် functional displacement of the mandible ကှိ ပြစ်လစနှိင် ေါတယ်။
Mixed dentition [6 – 12 years]
ကလလေးအသက် (၆)နစ်မ (၁၂)အတွေင်ေးကောလကှိ mixed dentition ကောလလှိ ဲ့ သတ်မတ်ကက ေါတယ်။
ကလလေးအသက် ၈-၉နစ်အရွေယ်မော lower permanent incisors လလေးလတွေဟော lingually positioned, mildly
crowded ပြစ်လေတတ် ေါတယ်။ အဲ့ဒီလှိ အလေအထောေးပြစ်လေတောကှိ အလှိအလလ ောက် ပ ေ်လကောင်ေးသွေောေးလစနှိင်တဲ့
အခ က်လတွေကှိ လအောက်မောလြေါ် ပ လ ေး ေါမယ်။
-ကကီေးသွေောေးလတွေ more lateral positionေ ဲ့ လ ေါက်လောတဲ့အခေါ လမေးရှိေးလည်ေး လဘေးဘက်ကှိ ကောေးလောပ ီေး
စွေယ်သွေောေးနစ်လခ ောင်ေးကကောေးရှိ လမေးရှိေးအလ ောေးက 2mm ခေ ဲ့
် တှိေးလောနှိင် ေါတယ်။
24

27. -Permanent incisors လတွေက လရျို့ဘက်ကှိ အေည်ေးငယ်တှိေး ီေး more labial positionေ ဲ့လ ေါက်လောပခင်ေးအောေးပြငဲ့် 1-
2mm လလောက် လေရောတှိေးလောပ ီေး သွေောေးထ ်တောကှိ လလ ောဲ့ေည်ေးလစနှိင် ေါတယ်။
-Incisors လတွေ လ ေါက်လောတဲ့အခေါ lower canine ရ ဲ့distal ဘက်ရှိ primate space ထကှိ lower canine ကှိ
လရွေျို့သွေောေးလစ ေါတယ် (အဲ့ဒီလှိေ ဲ့inter-canine width က 1mm လလောက် တှိေးလော ေါတယ်)။
Upper permanent incisors လတွေအတွေက်လရော လေရောလွေတ်လလေးလတွေ ဘယ်လှိရရှိလောနှိင် ေါသလ။
က လေတဲ့ ငယ်သွေောေးလတွေကကောေးထက လေရောလွေတ်လလေးလတွေေ ဲ့ upper primary canine ရ ဲ့mesial ဘက်ရှိ primate
space လလေးလတွေကှိ အသေးပ ြု ေါတယ်။
ကလလေးငယ်စဥ်မော upper permanent incisors လတွေကကောေးက သွေောေးက ပခင်ေး (diastema)ဟော
မေ်ပြစ် ေါတယ်။ အဲ့ဒီ diastema လလေးဟော upper lateral incisors လတွေ လ ေါက်လောတဲ့အခေါ တစ်စှိတ်တစ် ှိင်ေး
ပ ေ်စှိလောပ ီေး upper canines လတွေလ ေါက်လောတဲ့အခေါ လေးဝ စှိသွေောေးလလဲ့ရှိ ေါတယ်။ ကလလေးအသက် ၈-၉နစ်အရွေယ်
မော permanent canines လတွေကှိ buccal ဘက်မော စမ်ေးကကညဲ့်လှိ ဲ့ရနှိင် ေါတယ်။ Permanent caninesရ ဲ့တည်ရှိမှုကှိ
ညွှေ်ပ တဲ့ လေောက်တစ်ခ က်ကလတောဲ့ primary canines လလေးလတွေ လှု ်လောပ ီေး permanent lateral incisors
လလေးလတွေက လဘေးဘက်ကှိ အေည်ေးငယ်လစောင်ေးလောတော ပြစ် ေါတယ်။
Ugly duckling stage ဆှိတောဘောလ? Upper permanent canines လတွေ လအောက်ဘက်ကှိ ဆင်ေး ီေး
လ ေါက်လောတဲ့အခေါ အရင်လ ေါက်နငဲ့်ပ ီေးသောေး upper lateral incisors လတွေရ ဲ့distal aspects of roots ကှိ ြှိပ ီေး ဆင်ေး
လော ေါတယ်။ ရလဒ်အလေေ ဲ့upper lateral incisors လတွေက distally flared ပြစ်လောနှိင် ေါတယ်။ Upper permanent
canines လတွေက တပြည်ေးပြည်ေးလ ေါက်လောပ ီေး သူ ဲ့
လေရောသူ လရောက်တဲ့အခေါ အရင်က distally flared ပြစ်လေတဲ့
upper lateral incisors လတွေလည်ေး သူ ဲ့
လေရောေ ဲ့
သူ ညီညီညောညော ပ ေ်ပြစ်သွေောေး ေါလှိမဲ့်မယ်။
Mixed dentition ကောလအတွေင်ေးမော incisors သွေောေးလတွေ ပ ညဲ့်ပ ညဲ့်ဝဝ fully eruption မပြစ်ခင်မော
အလ ေါ်လအောက်သွေောေးကကောေးမော transitory open bite အပြစ်မ ောေး ေါတယ်။ Complete eruption of incisors ပြစ် ီဆှိ
ရင် open bite လ ောက်သွေောေး ေါလှိမဲ့်မယ်။ ဒီကောလအတွေင်ေး လက်မစ ်တတ်တဲ့ကလလေးလတွေအလေမော upper incisor
eruption ကှိ ဟေ ဲ့
်တောေးသလှိ ပြစ်သွေောေးပ ီေး overjet မ ောေးတော၊ asymmetrical open bite ပြစ်တောလတွေလည်ေး ရှိနှိင် ေါ
တယ်။ ဒေါ ဲ့
အပ င် primary molars လတွေက လဘေးမောရှိတဲ့ permanent teeth လတွေရ ဲ့contact point လအောက် လရောက်
လေပ ီေး mild infra-occlusion ပြစ်လေတတ် ေါတယ်။ ရလဒ်အလေေ ဲ့ကကီေးသွေောေးလတွေဟော လဘေးဘက်ကှိ ယှိင်လေပ ီေး tip
ဝင်လေတတ်တောမှိ ဲ့ပ ြုပ င်လ ေးြှိ ဲ့လှိအ ်နှိင် ေါတယ်။ Upper incisors လတွေ crossbite အလေအထောေးေ ဲ့လ ေါက်လောရင်၊
Posterior teeth လတွေ အလေအထောေးမမေ်လှိ ဲ့buccal crossbite ပြစ်လေရင် removable appliances လတွေေ ဲ့ပ ြုပ င်
လ ေးထောမ ှိြုေးလည်ေး ပ ြုလ ်နှိင် ေါတယ်။
25

28. ငယ်သွေောေးလတွေရ ဲ့molar relationship ဟော flush terminal plane molar relationship ကလေ class I molar
relationship ကှိ ဘယ်လှိလပ ောင်ေးလသွေောေးနှိင်သလ? Mandible ရ ဲ့forward growthေ ဲ့ permanent first molars
လတွေရ ဲ့mesial shifting into the leeway space တှိ ဲ့
လကကောငဲ့် လပ ောင်ေးလသွေောေးတော ပြစ်နှိင် ေါတယ်။
Permanent dentition [12 – 25 years]
လက်က ေ်ငယ်သွေောေးလတွေအကေ် မရှိလတောဲ့တဲ့အခ ှိေ်ကစပ ီေး အဆေးသွေောေးလ ေါက်တတ်တဲ့ ခေ ဲ့
်မေ်ေးအခ ှိေ်ကောလ
တစ်ခကှိ သတ်မတ်ပ ီေး ကကီေးသွေောေးလတွေအကေ်စလအောင်လ ေါက်ပ ီေးတဲ့ permanent dentition လှိ ဲ့ လခေါ်ဆှိလလဲ့ရှိ ေါ
တယ်။ အဆေးသွေောေးကလွေလှိ ဲ့ ကကီေးသွေောေးလတွေဟော အမ ောေးအောေးပြငဲ့် အသက် (၁၂)နစ်မော စလော ေါတယ်။ အဆေးသွေောေး
ကလတောဲ့ အသက် ၁၇ နစ်မ ၂၅ နစ်အတွေင်ေး လ ေါက်လောလလဲ့ရှိ ေါတယ်။
ဒီကောလအတွေင်ေးမော အလ ေါ်လအောက်သွေောေးလတွေဟော လည်လေတော၊လစောင်ေးလေတောလတွေ(rotations)မရှိသငဲ့်
သလှိ သွေောေးတစ်လခ ောင်ေးေ ဲ့
တစ်လခ ောင်ေးကကောေးမော က လေတောလတွေမရှိဘ tight interproximal contacts ပြစ်လေသငဲ့် ေါ
တယ်။ အမ ောေးအောေးပြငဲ့် molars/ premolars လတွေရ ဲ့crowns လတွေဟော lingually/palatally inclined ပြစ်လေ ေါလှိမဲ့်
မယ်။ Canines လတွေကှိ ကကညဲ့်လှိက်ရင် mesially tipped ပြစ်လေ ေါလှိမဲ့်မယ်။ Incisors သွေောေးလတွေကှိ ကကညဲ့်လှိက်ရင်
slightly proclined labially ပြစ်လေပ ီေး upper incisors လတွေဟော midline ဘက်ကှိ angulation ပြစ်လေ ေါမယ်။
မေ်ဆှိရင် overjet က 1-3mm အတွေင်ေးမော ရှိလေ ေါမယ်။ ရှိသင်တဲ့ overbite အလေအထောေးကလတောဲ့
intercuspal position မော lower incisors လတွေဟော upper incisors လတွေရ ဲ့cingulum plateau ေ ဲ့ထှိလေသငဲ့် ေါတယ်။
အမ ောေးအောေးပြငဲ့် upper incisors လတွေဟော lower incisors လတွေရ ဲ့crowns ကှိ ၁၀-၅၀%ခေ ဲ့
် ြေးအ ်ထောေး ေါတယ်။
Molar relationship, canine relationship လတွေဟော Angle Class I relationship ပြစ်လေ ေါလှိမဲ့်မယ်။ Curve of spee
26

29. ဆှိတော လအောက်လမေးရှိေးရှိ သွေောေးလတွေရ ဲ့vertical height of crowns လတွေလ ေါ်မော တှိင်ေးကကညဲ့်ရ ေါတယ်။ Curve of
Wilson ဆှိတော posterior teeth လတွေရ ဲ့occlusal surface ရ ဲ့bucco lingual curve တစ်ခ ပြစ် ေါတယ်။
Intercuspal position မောဆှိရင် အလ ေါ်လအောက် posterior teeth လတွေဟော even contacts အလေအထောေးေ ဲ့
ထှိထှိမှိမှိ ထှိလေမောပြစ်ပ ီေး incisors သွေောေးလတွေကလတောဲ့ light contacts အလေအထောေးေ ဲ့ ရှိလေမော ပြစ် ေါတယ်။
Protrusion အလေအထောေးမောဆှိရင် dislocation of all posterior teeth ပြစ်လေတောကှိ လတွေျို့ နှိင် ေါတယ်။ Lateral
excursion အလေအထောေးမောဆှိရင် non-working side ဘက်မော အလ ေါ်လအောက်သွေောေးလတွေ မထှိဘ ပြစ်လေ ေါလှိမဲ့်မယ်။
27

30. Occlusion changes throughout adulthood
ကကီေးသွေောေးလတွေစလောပ ီေး အရွေယ်လရောက်လောတဲ့လူတစ်လယောက်မော occlusion changes လတွေ ဆက်ပြစ်လေ ေါ
လှိမဲ့်မယ်။ ဥ မော - အသက် ၂၀ နစ်အရွေယ်ရှိတဲ့ လူတစ်လယောက်မော lower incisors crowding ဘောဲ့လကကောင်ဲ့ ပြစ်နှိင်
သလဆှိရင် late mandibular growth ေ ဲ့ mesial migration of the dentition လကကောငဲ့် ပြစ်နှိင် ေါတယ်။
သွေောေးြေးလရောဂေါပြစ်လောတဲ့လူေောလတွေမော သွေောေးက လောတောမ ှိြုေးလတွေ ပြစ်လောနှိင် ေါတယ်။ Attrition ရှိတဲ့လူေောလတွေမော
canine guidance အစောေး group function ဘက်ကှိ လပ ောင်ေးလောနှိင် ေါတယ်။ Mandible ေ ဲ့maxilla လတွေရ ဲ့growth
rotations လတွေဟော လတောက်လလ ောက်လပ ောင်ေးလလေနှိင်ပ ီေး သူ ဲ့
ရ ဲ့
လပ ောင်ေးလနှုေ်ေးကလတောဲ့ occlusal relationship
ကှိလည်ေး ဆက်လက်ထှိေ်ေးသှိမ်ေးထောေးနှိင်မယဲ့်အလေအထောေးမော ပြစ်လေ ေါလှိမဲ့်မယ်။
Angle’s molar classification, British Institute classification of incisor relationships, Canine
relationship လတွေေ ဲ့ လူေောရ ဲ့
သွေောေးအလေအထောေးကှိ အပမခ ှိေ်ထှိေးလလဲ့လောကကညဲ့်နှိင် ေါတယ်။ ပြစ်နှိင်ရင်
သွေောေးညှိကသမှုလ ေးတဲ့အခေါ အဲ့ဒီ classificationလတွေရ ဲ့ မေ်အလေအထောေးလှိ ဲ့ သတ်မတ်ထောေးတဲ့ အလေအထောေး
ပြစ်လောလအောင် ကသမှုလ ေးနှိင် ေါတယ်။ မပြစ်နှိင်တဲ့အလပခအလေဆှိရင်လတောဲ့ လူေောအတွေက် aesthetics, function,
occlusion စတောလတွေမော အလကောင်ေးဆေးပြစ်မယဲ့်အလေအထောေးလရောက်လအောင် ကသမှုလ ေးသငဲ့် ေါတယ်။
28

31. Clinical examination in Orthodontics
(compiled by Dr. Nay Aung, BDS, PhD)
Orthodontic examination ဆိုတာ လူနာတစ်ယယာက်ယဆေးခန်ေးထဲကို ဝင်လာကတည်ေးက စတင်ပါတယ်။
လူနာရဲ ဲ့general stage of development, height, presence of secondary sexual characteristics စတာယတွေကို
ကကညဲ့်ရှုစစ်ယဆေးပပေး ကျန်ရယနနိုင်ယ ေးတဲဲ့ amount of growth remaining ကို မန်ေးဆနိုင်ပါလမဲ့်မယ်။ ဒအခန်ေးမာ
orthodontic clinical examination အယကကာင်ေးကို အကကမ်ေးဖျဥ်ေး ယဖေါ် ပပ ွောေးမာ ပဖစ်ပါတယ်။
Extra-oral assessment Intraoral assessment
1. Assessment of skeletal pattern
• Antero-posterior
• Vertical
• Transverse
2. Assessment of soft tissues
• Lips
• Nasolabial angle
3. TMJ
• Oral hygiene
• Dental development
• Dental/mucosal pathology
• Tongue
• Tooth position within and in between the
arches
Extra-oral assessment အယနနဲ ဲ့ လူနာရဲ ဲ့ အယပေါ် နဲ ဲ့
ယအာက်ယမေးရိုေးယတွေရဲ ဲ့ အပပန်အလန်ဆက်စပ်မှုကို
skeletal pattern assessment လိုပ်ရပါမယ်။ Antero-posterior, vertical, transverse relationship ယတွေကို
ကကညဲ့်ရပါမယ်။ Lips, nasolabial angle စတဲဲ့ soft tissues ယတွေကိုလည်ေး assessment လိုပ်ကကညဲ့်ရပါမယ်။
ွောေးညကို မှုမပပြုလိုပ်ခင်ကတည်ေးက TMJ ရဲ ဲ့အယပခအယနကို ထာေးရပါမယ်။
Intra-oral assessment အယနနဲ ဲ့ လူနာရဲ ဲ့ ွောေးနငဲ့်ခံတွေင်ေးကျန်ေးမာယရေးအယပခအယန၊ အပခာေး ွောေးနငဲ့်ခံတွေင်ေး
ယရာဂါမျာေး ရ-မရ၊ ယမေးရိုေးတစ်ခိုချင်ေးစမာရတဲဲ့ ွောေးယတွေနဲ ဲ့အယနအထာေး၊ အယပေါ် နဲ ဲ့
ယအာက်ယမေးရိုေးမာရတဲဲ့ ွောေးယတွေ
ရဲ ဲ့
အပပန်အလန်အယနအထာေးယတွေကို စစ်ယဆေးကကညဲ့်ရပါမယ်။ ထူေးပခာေးချက်ယတွေရရင် ဘာဲ့ယကကာငဲ့်လဲ၊ ဘာပဖစ်လို ဲ့
လဲ
စ ပဖငဲ့် ယအာင်လိုပ်ထာေးပပေး မတ်တမ်ေးတင်ထာေးနိုင်ပါတယ်။ လူနာမာ ွောေးနငဲ့်ခံတွေင်ေးကို ထခိုက်ယစနိုင်တဲဲ့
အမူအကျငဲ့်၊ အယလဲ့အကျငဲ့်ယတွေရ-မရကိုလည်ေး ထာေး ငဲ့်ပါတယ်။ လူနာမာ လက်မစိုပ်တတ်တဲဲ့အကျငဲ့်ရရင်
အဲဲ့ဒလက်ယချာင်ေးယလေးမာ callus လို ဲ့
ယခေါ်တဲဲ့ အ ာေးမာပံိုစံယလေး ရယနတတ်ပါတယ်။ လက် ည်ေးကိုက်တတ်တဲဲ့
လူနာယတွေရဲ ဲ့လက် ည်ေးရဲ ဲ့
ပံိုစံကိုလည်ေး စစ်ယဆေးကကညဲ့်နိုင်ပါတယ်။
Habits
Lower lip biting → retroclined lower incisors [Class II division 1]
Nail biting → tooth wear + root resorption
29

32. Extra-oral Assessment
Assessment of skeletal pattern
Anteroposterior dimension
ပထမဥေးဆံိုေး လူနာကို natural head position (standardized and reproducible) မာ ထာေးကကညဲ့်ရပါမယ်။
Natural head position ဆိုတာ လူနာကို မတ်မတ်ထိုင်ခိုင်ေး၊ က်ယ ာငဲ့် က် ာယနယစပပေး လူနာရဲ ဲ့
မျက်လံိုေးနဲ ဲ့
တစ်တန်ေးတည်ေး ယရှေ့ဘက်မာရယနတဲဲ့ point တစ်ခိုကို ကကညဲ့်ခိုင်ေးထာေးတာ ပဖစ်ပါတယ်။ ွောေးယတွေကိုလည်ေး
အံကကတ်ယနတာမျြုေးမဟိုတ်ဘဲ ပံိုမန်အယနအထာေး ထာေးရပါမယ်။ (Teeth should be slightly in occlusion.)
လူနာရဲ ဲ့ အယပေါ် နဲ ဲ့
ယအာက်ယမေးရိုေးယတွေရဲ ဲ့ ယရှေ့ဘက်အကျဆံိုေးအမတ်ယတွေကို အယပေါ်နှုတ်ခမ်ေးနဲ ဲ့ ယအာက်
နှုတ်ခမ်ေးယတွေရဲ ဲ့
အယပခကတဆငဲ့် ပံိုမာ ပပထာေးတဲဲ့အတိုင်ေး စမ်ေးကကညဲ့်နိုင်ပါတယ်။
Class I The mandible lies 2-3 mm posterior to the maxilla [the straight profile]
Class II The mandible lies retrusive to the maxilla [convex profile]
Class III The mandible lies protrusive to the maxilla [concave profile]
လူနာရဲ ဲ့anterior limit of cranial base ကို ကိုယ်စာေးပပြုတဲဲ့ zero meridian line ဆွေဲကကညဲ့်ပပေး soft tissue A
point, soft tissue B point ယတွေနဲ ဲ့နှုင်ေးယဥ်ကကညဲ့်နိုင်ပါတယ်။ ပံိုမန်ဆိုရင် soft tissue A point က ဒlineရဲ ဲ့ယရှေ့ဘက်
2-3mmအကွောမာ ရပပေး soft tissue B point က ဒlineရဲ ဲ့ယနာက်ဘက် 0-2mmအကွောမာ ရယနတတ်ပါတယ်။
(a) The Ricketts zero-meridian line is a constructed vertical line dropped perpendicular to the Frankfort Plane (or horizontal) from N’. It
gives an indication of the antero-posterior position of Pg’, which will lie behind the line in class II cases with mandibular retrusion (b) and
in front in cases with mandibular prognathism (c).
30

33. Vertical dimension
လူနာရဲ ဲ့
vertical skeletal dimension က the degree of vertical incisor overlap, overall facial esthetics,
lip competency စတဲဲ့အချက်ယတွေယပေါ်မာ လွှမ်ေးမိုေးမှုရနိုင်ပါတယ်။ Vertical dimension ကို lower anterior facial
height (LAFH) နဲ ဲ့Frankfort mandibular plane angle (FMPA)ယတွေကို အ ံိုေးပပြုပပေး စစ်ယဆေးကကညဲ့်နိုင်ပါတယ်။
LAFH ကို တိုင်ေးကကညဲ့်တဲဲ့အခါ upper and lower facial heights ယတွေဟာ မျှယပခနေးပါေး ရယန ငဲ့်ပါတယ်။
FMPA ကို တိုင်ေးကကညဲ့်ပခင်ေးအာေးပဖငဲ့် LAFH နဲ ဲ့posterior facial height (ramus height)တို ဲ့
ရဲ ဲ့အပပန်အလန်ဆက်နွေယ်
မှုကို နိုင်ပါတယ်။ FMPA ဟာ ပံိုမန်ဆိုရင် Frankfort plane နဲ ဲ့Mandibular plane တို ဲ့ဆံိုမတ်ဟာ occiput region
မာ ရယနပါတယ်။ FMPA က ပံိုမန်ထက်မျာေးယနရင် ဆံိုမတ်ဟာ occiput ယရှေ့၊ ပံိုမန်ထက်နည်ေးယနရင် ဆံိုမတ်ဟာ
occiput ယနာက်ဘက်မာ ယရာက်ယနပါလမဲ့်မယ်။
Transverse dimension
လူနာရဲ ဲ့
transverse dimension ကို ံိုေး ပ်နိုင်ဖို ဲ့facial symmetry ရ-မရ၊ အယပေါ် နဲ ဲ့
ယအာက်ယမေးရိုေးယတွေရဲ ဲ့
arch width ယတွေ လိုက်ယလျာညယထွေေးမှုရ-မရကို စစ်ယဆေးကကညဲ့်နိုင်ပါတယ်။
31

34. Facial symmetry ကို စစ်တဲဲ့အခါ soft tissue nasion မ middle part of the upper lip at the vermilion
border ို ဲ့ဆက်ထာေးတဲဲ့ facial midline (FM)တစ်ခိုကို ဆွေဲလိုက်ပါတယ်။ ပံိုမန်ဆိုရင် အဲဲ့ဒဆက်ဆွေဲထာေးတဲဲ့မျဥ်ေးဟာ
ယမေးစရဲ ဲ့
အလယ်အမတ်ကို ပဖတ် ွောေး ငဲ့်ပါတယ်။ တကယ်လို ဲ့ပဖတ်မ ွောေးဘူေးဆိုရင် လူနာမာ maxillary occlusal
plane canting (compensatory canting) ရ-မရ စစ်ကကညဲ့် ငဲ့်ပါတယ်။ Occlusal interference ရယနရင် ွောေးစတဲဲ့
အခါ lateral displacement of the mandible ယကကာငဲ့် asymmetries in the chin point ကို ပဖစ်ယစနိုင်ပါတယ်။
Arch width ကို ယလဲ့လာကကညဲ့်ရင် အယပေါ်ယမေးရိုေးဟာ ယအာက်ယမေးရိုေးထက် အနည်ေးငယ်ပိုကျယ်တာကို
ယတွေှေ့ နိုင်ပါတယ်။ တစ်ခါတစ်ရံမာ အယပေါ်ယမေးရိုေးနဲ ဲ့ယအာက်ယမေးရိုေးယတွေရဲ ဲ့အကျယ်က ပံိုမန်ရယနယပမယဲ့် posterior
crossbite ပဖစ်ယနတာမျြုေးကို ပမင်ယတွေှေ့ရယလဲ့ရပါတယ်။ ဥပမာ - ယအာက်ယမေးရိုေးက ယရှေ့ဘက်ကို ယရာက်လွေန်ေးယနရင်
ယအာက်ယမေးရိုေးရဲ ဲ့ ပိုကျယ်တဲဲ့ယနာက်ဘက်ပိုင်ေးက ယရှေ့ယရာက်လွေန်ေးယနတာမို ဲ့ အယပေါ်ယမေးရိုေးနဲ ဲ့ ချန်ကကညဲ့်တဲဲ့အခါ
posterior crossbite ပံိုစံ ပဖစ်ယနတတ်ပါတယ်။
Assessment of soft tissues
Lips
နှုတ်ခမ်ေးနဲ ဲ့
ပတ် က်ပပေး ယလဲ့လာတဲဲ့အခါ lower lip lineရဲ ဲ့တည်ရပံိုကို ယလဲ့လာရပါမယ်။ ပံိုမန် at rest
အယပခအယနမာ lower lip နဲ ဲ့maxillary incisors ကကာေးက vertical relationship ကို ယလဲ့လာပခင်ေးလို ဲ့
လည်ေး ဆိုနိုင်
ပါတယ်။ ပံိုမန်အယနအထာေးဆိုရင် lower lip ဟာ upper central incisor crownရဲ ဲ့ middle 3rd
အပိုင်ေးယပေါ်မာ
ရယန ငဲ့်ပါတယ်။ တကယ်လို ဲ့အဲဲ့ဒlevelအထက်ထ ယရာက်ယနရင် maxillary incisor retroclination [class II
div 2]ပဖစ်နိုင်ပပေး အဲဲ့ဒlevelယအာက်ကို ယရာက်ယနရင် maxillary incisor proclination [class II div 1] ပဖစ်ယနနိုင်
ပါတယ်။ ( တထာေးရန် - class II div 1 လူနာကို ွောေးညကို မှုယပေးအပပေး overjet correction လိုပ်ပေး ွောေးရင်
ယတာင်မ lower lip က maxillary central incisor ရဲ ဲ့incisal 3rd
ယလာက်ကိုမ မဖံိုေးမယနရင် ယရရည်မာ stability
ရမရက မယ ချာဘူေးလို ဲ့ဆိုကကပါတယ်။)
အမျြုေး မေးယတွေရဲ ဲ့lip length = 20-22 mm ရပပေး အမျြုေး ာေးယတွေရဲ ဲ့lip length = 22-24 mm ခန ဲ့
်
ရနိုင်ပါတယ်။ နှုတ်ခမ်ေးရဲ ဲ့lip fullness and tone, lip competency, method of achieving anterior oral seal
at rest and at swallowing တို ဲ့
ကိုလည်ေး စစ်ယဆေးကကညဲ့်ရပါမယ်။ lip competency ရ-မရကို ကကညဲ့်တဲဲ့အခါ
လူနာက အာေးစိုက်ထိုတ်ရပခင်ေးမရဘဲနဲ ဲ့အယပေါ် နဲ ဲ့
ယအာက်နှုတ်ခမ်ေးချင်ေးထပေး lip seal ရယနရင် competent lips လို ဲ့
တ်မတ်ပါတယ်။ Upper incisors ယတွေရဲ ဲ့
အယနအထာေးယကကာငဲ့် lip seal ရဖို ဲ့အယနာငဲ့်အယက်ပဖစ်ယနတာမျြုေးကို
potentially competent လို ဲ့ တ်မတ်ပါတယ်။ အယပေါ် နဲ ဲ့
ယအာက်နှုတ်ခမ်ေးထဖို ဲ့နှုတ်ခမ်ေးကိုအတင်ေးစိုပပေး ပတ်ရ
ရင် incompetent lip လို ဲ့ တ်မတ်ပပေး အဲဲ့ဒလိုအယပခအယနမာ excessive mentalis muscle contraction
ယကကာငဲ့် လူနာရဲ ဲ့
ယမေးစမာ အယရေးအယကကာင်ေး၊အတွေန ဲ့
်အယကာက်ပံိုစံယလေးယတွေ ရယနတတ်ပါတယ်။
32

35. Lip fullness and tone
Lip competency
A. Competent lips: a lip seal is produced with minimal muscular effort when the mandible is at
rest position
B. Potentially competent: positioning of the upper incisors prevents a comfortable lip seal
C. Incompetent: excessive muscular activity is required to achieve lip seal [the interlabial distance
at rest is >4mm]
Signs of excessive muscular activity
Flattening of the labio mental fold when the lips are held together
Puckering of the skin overlying the chin [due to the mentalis muscle contraction]
Method of achieving anterior oral seal at rest and at swallowing
အယပေါ်နှုတ်ခမ်ေးနဲ ဲ့ယအာက်နှုတ်ခမ်ေးယတွေဟာ Rickett’s esthetic line [E-line]နဲ ဲ့ဘယ်ယလာက်အကွောအယဝေး
မာ ရယနလဲဆိုတာကိုလည်ေး တိုင်ေးကကညဲ့်နိုင်ပါတယ်။ ပံိုမန်ဆိုရင် upper lip ဟာ E-lineရဲ ဲ့
ယနာက် 4mmအကွောခန ဲ့
်
မာ ရယန ငဲ့်ပပေး lower lip ဟာ E-lineရဲ ဲ့
ယနာက် 0-2mmအကွောခန ဲ့
်မာ ရယန ငဲ့်ပါတယ်။
လူနာရဲ ဲ့upper lipဟာ ဘယ်လိုအယနအထာေးနဲ ဲ့
ရယနလဲဆိုတာကို ရနိုင်ဖို ဲ့Nasolabial angle ကိုလည်ေး
တိုင်ေးကကညဲ့်နိုင်ပါတယ်။
Normal Nasolabial angle=102±8 Acute = <90 Obtuse = >90
33

36. Assessment of the TMJ
လူနာရဲ ဲ့Temporomandibular joint (TMJ)နဲ ဲ့
ပတ် က်ပပေးယတာဲ့လည်ေး ထူေးပခာေးတာရ-မရ စစ်ယဆေးကကညဲ့်
ငဲ့်ပါတယ်။ Muscles of mastication ယတွေ နာယနတာမျြုေးရ လာေး။ Clicking or crepitus အ ံယတွေ ကကာေးရလာေး
စ ပဖငဲ့် စစ်ယဆေးနိုင်ပါတယ်။
Intra-oral Assessment
ွောေးညချင်တဲဲ့လူနာတစ်ယယာက်ဟာ ွောေးနငဲ့်ခံတွေင်ေးကျန်ေးမာယရေးကို ယ ယ ချာချာ ဂရိုစိုက်တတ် ူ
ပဖစ်ဖို ဲ့ လိုပါတယ်။ ွောေးယ ချာမတိုက်တဲဲ့ ူ၊ ွောေး န ဲ့
်ရင်ေးယရေးအာေးနည်ေးတဲဲ့ ူကို ွောေးညကို မှုလိုပ်ယပေးမရင်
အကျြုေးဆက်အယနနဲ ဲ့ decalcifications, gingival hyperplasia, periodontal breakdown, removable appliance
related stomatitis စတဲဲ့ဆိုေးကျြုေးယတွေကို ခံစာေးရနိုင်ပါတယ်။
ပံိုမန်မဟိုတ်တဲဲ့ dental developmentယတွေ၊ abnormalities ယတွေ ရ-မရကိုလည်ေး စစ်ယဆေးရပါမယ်။
လူနာမာ dental/mucosal pathology ယတွေ ရ-မရ စစ်ကကညဲ့်ပါ။ ွောေးပိုေးစာေးယရာဂါ၊ ွောေးဖံိုေးယရာဂါ၊ ွောေးယ ကလွှာ
ပပြုန်ေးတေးယနပခင်ေး၊ ွောေးယတွေရဲ ဲ့
ယ က ွောေးလွှာ ပံိုမန်မဟိုတ်ဘဲ ယပျာဲ့ယနပခင်ေး စ ည်တို ဲ့ ရ-မရကို ယ ချာကကညဲ့်ပါ။
လျှာဟာ ပံိုမန်မဟိုတ်ဘဲ ကကေးလွေန်ေးယနတာမျြုေးလည်ေး ရတတ်ပါတယ်။ လျှာက ကကေးလွေန်ေးယနပပေး အဲဲ့ဒလျှာနဲ ဲ့
ထိုေးတတ်တဲဲ့အကျငဲ့်ရရင် ူနဲ ဲ့
ပတ် က်တဲဲ့အကျြုေးဆက်ယတွေကို လူနာမာ ရာကကညဲ့်နိုင်ပါတယ်။ အယပေါ် နဲ ဲ့
ယအာက်
ွောေးယတွေဟာ ရ ငဲ့်တဲဲ့ယနရာမာ ရ-မရ၊ ယနရာလွေဲယနပခင်ေး ရ-မရ၊ အယကာင်ေးဆံိုေးအယနအထာေးမာ ရ-မရယတွေကို
စစ်ကကညဲ့်ဖို ဲ့လိုပါတယ်။
ွောေးယတွေရဲ ဲ့ အယနအထာေးကို စစ်ကကညဲ့်တဲဲ့အခါ Labial segment, canines, buccal segment ဆိုပပေး
အပိုင်ေး(၃)ပိုင်ေး ခွေဲကကညဲ့်နိုင်ပါတယ်။ ွောေးထပ်ယနတာယတွေ၊ ွောေးကျဲယနတာယတွေ၊ ွောေးယတွေ အတွေင်ေးဘက် ယိုင်လွေန်ေး
ယန လာေး၊ ွောေးယတွေ အပပင်ဘက် ထွေက်လွေန်ေးယန လာေး၊ ပံိုမန်မဟိုတ်တဲဲ့ abnormal frenal attachment ယကကာငဲ့်
diastema ပဖစ်ယန လာေး စ ပဖငဲ့် စစ်ကကညဲ့် ငဲ့်ပါတယ်။
Overjet, Overbite, Centerlines, Crossbites, Incisor relationship, Canine relationship, Molar
relationship စတဲဲ့ လူနာရဲ ဲ့static occlusion အယနအထာေးကို စစ်ကကည်ဲ့နိုင်ပါတယ်။ လူနာရဲ ဲ့dynamic occlusion
အယနအထာေးကို နိုင်ဖို ဲ့ interferences in lateral excursionsယတွေ ရ-မရကို စစ်ယဆေးကကညဲ့် ငဲ့်ပါတယ်။
လူနာရဲ ဲ့ ွောေးပံိုစံ၊ ယမေးရိုေးပံိုစံ၊ မျက်နာပံိုစံယတွေအရ တပခာေး စစ်ယဆေးဖို ဲ့ လိုအပ်တဲဲ့အချက်အလက်ယတွေကိုလည်ေး
ယ ယ ချာချာ စစ်ယဆေးကကညဲ့် ငဲ့်ပါတယ်။
34