İSG ÇALIŞAN TEMEL EĞİTİMİ - SUNUM ÖRNEKLERİ

1. 9-2. KİMYASAL RİSK ETMENLERİ

2. GİRİŞ
 Kimyasallar sadece kimya sanayinde çalışanlar için değil sanayinin tüm faaliyet
alanlarında çalışanlar için risk oluşturduğu gibi, solunan havayı, içilen suyu,
yiyecekleri kirleterek, ormanları ve gölleri etkileyerek ekosistemi değiştirebilirler ve
çevreyi olumsuz yönde etkileyebilirler.
 Ancak bütün kimyasallar aynı derecede zararlı değildir ve aynı yolla ve aynı şekilde
ve aynı sürede zarar vermezler, ayrıca kimyasalların zararlı etkileri sadece kendi
özellikleri ile sınırlı değildir ve bir kimyasal birden fazla zararlı etkiye de sahip olabilir.

3. GİRİŞ
 Bazı kimyasalların zararlarının yıllar sonra ortaya çıktığı düşünülürse hiç bir
kimyasalı tamamen tehlikesiz kabul etmemek gerektiği ortaya çıkmaktadır.
 Kimyasalların güvenli bir şekilde üretilmesi, kullanılması, taşınması ve yok edilmesi
diğer bir değişle kimyasal risklerin kontrol altında tutulabilmesi için ilk ve en önemli
adım kimyasalların özelliklerinin ve aynı zamanda da çevreye ve insana olan
zararlarının bilinmesidir.

4. GİRİŞ
 Bazı kimyasalların zararlarının yıllar sonra ortaya çıktığı düşünülürse hiç bir
kimyasalı tamamen tehlikesiz kabul etmemek gerektiği ortaya çıkmaktadır.
 Kimyasalların güvenli bir şekilde üretilmesi, kullanılması, taşınması ve yok edilmesi
diğer bir değişle kimyasal risklerin kontrol altında tutulabilmesi için ilk ve en önemli
adım kimyasalların özelliklerinin ve aynı zamanda da çevreye ve insana olan
zararlarının bilinmesidir.

5. GİRİŞ
 Bazı kimyasalların zararlarının yıllar sonra ortaya çıktığı düşünülürse hiç bir
kimyasalı tamamen tehlikesiz kabul etmemek gerektiği ortaya çıkmaktadır.
 Kimyasalların güvenli bir şekilde üretilmesi, kullanılması, taşınması ve yok edilmesi
diğer bir değişle kimyasal risklerin kontrol altında tutulabilmesi için ilk ve en önemli
adım kimyasalların özelliklerinin ve aynı zamanda da çevreye ve insana olan
zararlarının bilinmesidir.

6. TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI
 Tehlikeli kimyasalların sınıflandırılması ile ilgili pek çok uluslar
arası ve ulusal düzenlemeler bulunmaktadır. Uluslararası
sınıflandırma sistemlerinin yarıdan fazlası, kimyasal ürünün
miktarı veya çevredeki emisyonu esas alınarak düzenlenmiştir.

7. TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI
 Zehirli ve zararlı maddelerin yutulması, deriden alınması veya solunması
durumunda ani ölüme neden oldukları konsantrasyonları
 Ölüme neden olmayan ancak kalıcı etki bırakan zehirli ve zararlı
maddelerin kalıcı etki yaptıkları konsantrasyonları
 Tekrarlanan veya sürekli olan etkilenme sonucu ciddi etkiler gösteren
zehirli ve zararlı maddelerin ciddi hasar verdikleri konsantrasyonlar

8. TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI
 Aşındırıcı ve tahriş edici maddelerin yanıklara, gözde, ciltte tahrişe
neden oldukları konsantrasyonları
 Zararlı ve tahriş edici maddelerin göze ve solunum yoluna zarar
verdikleri konsantrasyonları
 Kansere, mutajenik ve teratojenik etkilere sebep olan zehirli ve zararlı
maddelerin kansere, anormal doğumlara, doğurganlık üzerinde olumsuz
özelliklerine sebep oldukları konsantrasyonları gibi.

9. TEHLİKE
ÖZELLİĞİ
İŞARETİ SEMBOLÜ
(Turuncu zemin
üzerine siyah baskı)
PATLAYICI E
OKSİTLEYİCİ O
KOLAY
ALEVLENİR
F
ÇOK KOLAY
ALEVLENİR
F+
TOKSİK T
ÇOK TOKSİK T+
AŞINDIRICI C

10. ZARARLI Xn
TAHRİŞ EDİCİ Xi
HASSASLAŞTIRI
CI
Soluma ile
hassaslaştırıcı
Xn
HASSASLAŞTIRI
CI
Cilt teması ile
hassaslaştırıcı
Xi
KANSEROJEN
Kategori 1 ve 2
T
KANSEROJEN
Kategori 3
Xn

11. MUTAJEN
Kategori 1 ve 2
T
MUTAJEN
Kategori 3
Xn
ÜREME
SİSTEMİNE
TOKSİK
Kategori 1 ve 2
T
ÜREME
SİSTEMİNE
TOKSİK
Kategori 3
Xn
ÇEVRE İÇİN
TEHLİKELİ
N

23. MALZEME GÜVENLİK BİLGİ
FORMLARI (MSDS)

24. 26.12.2008 Tarih ve 27092 (Mükerrer) R.G.de yayımlanarak
yürürlüğü giren TEHLİKELİ MADDELER VE MÜSTAHZARLARA
İLİŞKİN GÜVENLİK BİLGİ FORMLARININ HAZIRLANMASI VE
DAĞITILMASI HAKKINDA YÖNETMELİK te,
piyasaya arz edilen tehlikeli maddelerin ve
müstahzarların
insan sağlığı ve çevre üzerinde yaratabilecekleri
 olumsuz etkilere karşı etkin kontrolünü ve
 verimli gözetimini sağlamak üzere
güvenlik bilgi formlarının hazırlanması ve
dağıtılmasına ilişkin idari ve teknik usul ve esasları
düzenlemesi amaçlanmıştır.

25. Güvenlik bilgi formlarının hazırlanması esasları
 Tehlikeli olarak sınıflandırılan bir maddeyi veya
müstahzarı piyasaya arz edenler güvenlik bilgi formu
sağlamalıdır.
 Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların
Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi
Hakkında Yönetmeliğe göre tehlikeli olarak
sınıflandırılmayan,
 İnsan sağlığı ve çevre açısından tehlike oluşturan
madde içeren;
 Hakkında işyerlerinde izin verilebilir maruziyet sınır
değerleri bulunan bir madde içeren
 gaz halinde olmayan müstahzarların, tek başına
konsantrasyonu ağırlıkça ≥ %1 oranında ve
 gaz halinde olan müstahzarların, tek başına
konsantrasyonu hacimce ≥ %0,2 oranında ise güvenlik

26. Güvenlik bilgi formlarının hazırlanması esasları
 Güvenlik bilgi formu, tehlikeli maddenin veya
müstahzarın ilk teslimatında ve daha sonra revize
edildiğinde, ücretsiz olarak verilir.
 Güvenlik bilgi formunun güncellenmesi durumunda;
güncellenmiş form, güncellenme tarihinin 12 ay
öncesine kadar geçen sürede, tehlikeli madde veya
müstahzarın verildiği kullanıcılar ile depolayana
güncellenme tarihini takip eden üç ay içinde iletilir ve
formda güncelleme tarihi ve kaçıncı güncelleme
olduğu belirtilir.
 Halka ve kullanıcılara satılan tehlikeli müstahzarla
birlikte, insan sağlığına yönelik gerekli koruma ve
güvenlik önlemlerini almaları için yeterli bilgi
sağlanıyorsa, güvenlik bilgi formunun verilmesi
gerekmez. Bununla birlikte, profesyonel kullanıcılar,
talep ederlerse kendilerine güvenlik bilgi formu
sağlanır.

27. KİMYASALLARIN FİZİKSEL BİÇİMİ VE ÖRNEKLER
 Kimyasal bir maddenin fiziksel biçimi maddenin
vücudunuza nasıl girdiğini ve bir ölçüde de yaptığı
zararı etkileyebilir. Kimyasal maddeler esas olarak
katı, toz, sıvı, buhar ve gaz biçimindedir.

28. 1-Katılar
 Kimyasal zehirlenmeye yol açma ihtimaliyeti en düşük olan
kimyasal maddeler katı biçimde olanlardır. Ancak katı kimyasal
maddelerin bazıları deriye ya da yiyeceklerimize bulaştığında ve
de bunlar yutulduğunda zehirlenmeye sebep olabilir. Katı
biçimdeki kimyasalın yutulmasını önlemek için kişisel hijyen
önemlidir.
 Katı maddelerde en büyük tehlike, bazı iş süreçlerinde daha
tehlikeli biçime dönüşmesidir. Örneğin, kereste doğrandığında
talaşa dönüşebilir ve solunum yoluyla vücudumuza etkileyebilir.
Kaynak elektrotları çubukları dumana ve gazlara dönüşebilir.
Normal durumda zararı olmayan poliüretan köpük, yandığında
öldürücü gazlar çıkartabilir.
 Katı biçimdeki kimyasal maddeler solunabilen toksik buharlar
çıkartabilir, yanıcı ve patlayıcı olabilir ve deriyi aşındırabilir.
 Katı kimyasal maddelerle çalışırken ve özellikle bunları daha
tehlikeli biçime dönüştüren iş süreçleri sırasında etkili kontrol
önlemleri uygulanmalıdır.

29. 2-Tozlar
 Tozlar katıların 0,5 – 150 mikron büyüklükte olan parçacıklardır.
 İşyerinde normal toz formda çimento gibi toz malzemelerden ya
da toksik toz oluşturan cam elyaf işlemi vb. iş süreçlerinde maruz
kalınabilir.
 Zararlı tozların önemli tehlikesi, solunumla akciğerlere kadar
gitmesi ve orada yerleşerek çeşitli hastalıklara neden olmasıdır.
Sağlık için risk oluşturanları tozlar 60 mikronun altındakilerdir.
Bunlarında yine büyük bir kısmı üst solunum yollarında
tutulmaktadır. Sağlık için en zararlı olanları 0,5 mikron ile 5 mikron
arasında olanlardır. Bunlar akciğerlerdeki alveollere kadar
ulaşarak, kimyasal yapılarına göre etki ederler. Göz hasarlarına
da neden olabilirler
 Tozlar kolayca görülmeyebilir. Özel aydınlatma olmaksızın çoğu
zaman küçük toz parçacıkları bulutu çıplak gözle görülmez.
 Tozlar belirli şartlar altında patlayabilir. Örneğin tahıl silolarında ya
da un değirmenlerinde patlama olabilir.
 İşyerindeki tozun “güvenli” düzeyde tutulması için etkili kontrol
önlemleri uygulanmalıdır.
 Tozlar kendisini meydana getiren maddelerin yapısına ve tozun
fiziki yapısına göre adlandırılır.

30. Organik Tozlar
 Organik tozlar daha çok bitkisel ve hayvansal maddeler ile bazı
sentetik maddelerin oluşturduğu tozlardır. Pamuk, kenevir, vb
Bitkisel ve hayvansal kökenli tozlar alveollere kadar ulaştığında
solunum ve salgı yolu ile akciğerlerin kendini temizleme özelliği ile
atılarak elimine edilir.
 Sentetik bileşiklerin oluşturduğu organik tozlar için aynı şeyi
söylemek mümkün değildir. Bunlar kendisini oluşturan sentetik
maddenin özelliğine göre değişik etkiler gösterirler. Mesela TNT
tozlarının alveollere kadar ulaşıp kana karışması ile vücudun
damar sistemi üzerinde olumsuz etkileri olabilmektedir.

31. Anorganik Tozlar
 Kurşun, demir, bakır, çinko gibi metal ve kükürt, kükürt
karbon(kömür) gibi ametallerin ve bunların bileşiklerinden oluşan
tozlardır. Anorganik tozlar kendisini oluşturan maddenin cinsine
göre değişik etkilere sahiptir.

32. Fibrojenik Tozlar
 Bazı maddelerin lifli yapıları vardır. Dolayısıyla bu maddeler
ufalandığında tozları da bu fibrojenik (lifli) yapıyı muhafaza
ederler. Bu çeşit tozlar solunduğunda, akciğerlerde fibrojenik yapı
denilen şişlikler oluştururlar. Özellikle tozu oluşturan maddenin
kimyasal özelliği bu yapının oluşmasında etkendir.
 Silis, asbest, talk, magnezyum bu tür lifli yapıya sahip olan
maddelerdir. Bu maddeler silikozis, asbestoz, talkoz, aliminoz adı
ile anılan hastalıklara sebep olurlar.

33. Kanserojen tozlar
 Asbest, arsenik ve bileşikleri, berilyum kromatlar, nikel ve
bileşiklerinin tozları çeşitli özellikleri sebebi ile kansere yol
açan tozlardır. Kişinin beslenme alışkanlığı, yaşama şekli,
çevresel etkiler bu tozların kanserin oluşmasında önemli olan
etkenlerdir.

34. Radyoaktif Tozlar
 Uranyum, toryum, zirkonyum ve
seryum gibi radyoaktif maddelerin
bileşiklerinin oluşturduğu tozlardır.
Bunların yaymış olduğu iyonize ışınlar
insan vücudundaki dokularda hasara
ve bazı ur oluşumlarına neden olurlar.

35. Allerjik Tozlar
 Allerjik tozların etkileri kişilere göre değişiktir. Özellikle duyarlı
bünyelerde çeşitli alerjik reaksiyonlara yol açan tozlardır. Çeşitli
çiçek tozları bünyelerde bahar allerjisi tabir edilen etkilere sebep
olur. Bunun dışında, özellikle kapalı rutubetli ve sıcak ortamlardaki
bakterileri tahıl tozları, sentetik maddeler, ateş, astım, dermatitler,
kızarmalar ve benzeri allerjilere yol açarlar.

36. İnert Tozlar
 Kömür, demir tozları, baryum ve magnezyum bileşiklerinin tozlan,
kireçtaşı, mermer, alçı tozları bu tip tozlardır. Bu tozlar vücutta
birikirler ancak herhangi bir fibrojenik ve toksik etkileri olmaz.
Vücudun temizleme gücü savunma mekanizmasını aşmadıkça
problem oluşturmazlar.

37. 3.Sıvılar
 Asitler ve çözücüler gibi birçok tehlikeli madde, normal ısıda sıvı
halinde bulunmaktadır.
 Birçok sıvı kimyasal solunabilen ve kimyasal maddenin türüne
bağlı olarak son derece toksik olabilen buharlar çıkartır.
 Sıvı kimyasallar deri yoluyla absorbe olabilir. Bazı sıvı kimyasallar
deride ani tahribata sebep olabildiği gibi bazı sıvılar ise deriden
geçerek doğrudan doğruya kana karışabilir ve vücudun çeşitli
bölgelerine ulaşarak hedef organlarda tahribata oluşturabilir.
 Soluma, deri ve göz tahribatı maruziyetini önlemek yada azaltmak
için sıvı kimyasallarla çalışırken etkili kontrol önlemleri
uygulanmalıdır

38. 4. Buharlar
 Buhar standart normal şartlarda sıvıların gaz formudur. Buharlar
havada asılı kalan çok küçük sıvı parçacıklardır. Sıvı kimyasalların
çoğu oda sıcaklığında buharlaşır, yani buhar olarak havada kalır.
Havada asılı olan minik çok küçük sıvı damlacıklarına sis denir.
 Bazı kimyasal maddelerin buharları gözleri ve deriyi tahriş edebilir.
Bazı toksik maddelerin buharlarının solunması sağlık üzerinde
çeşitli ciddi sorunlar yaratabilir.
 Buharlar parlayıcı ya da patlayıcı olabilir. Yangından ya da
patlamadan kaçınmak için buharlaşan kimyasalları kıvılcımlardan,
ateşleme kaynaklarından ya da uyuşmayan kimyasal madde
kaynaklarından uzak tutmak önemlidir.
 İşçilerin sıvı, katı ya da diğer biçimlerdeki kimyasal maddelerden
çıkan buharlara maruz kalmasını önleyecek kontrol önlemleri
uygulanmalıdır.

39. 5. Gazlar
 Bazı kimyasal maddeler normal sıcaklık gaz halindedir. Ancak,
sıvı veya katı şeklinde bazı kimyasal ısıtma ile gazlar haline
gelirler.
 Bazı gazlar kolayca kendi renk veya kokularıyla algılanabildikleri
gibi bazı gazların kokuları algılanamaz veya görülemez bunlar
ancak gaz algılama cihazları ile tespit edilebilir.
 Gazlar genellikle solunum yolu ile vücuda tesir ederler.
 Bazı gazlar hemen tahriş edici etkileri görülebilir. Ancak bazı
gazların sağlık etkileri fark edilene kadar çok ciddi hasarlar
oluşabilir.
 Gazlar yanıcı ve patlayıcı olabilir. Bu tür gazlarla çalışmalarda ex-
proof ekipman ve teçhizatla çalışılmalı ve gerekli önlemler
alınmalıdır.
 İşçiler etkili kontrol önlemleri ile kimyasal gazların potansiyel
zararlı etkilerinden korunmalıdır.

40. Basit Boğucu Gazlar
 Normal şartlarda kimyasal olarak boğucu değildirler. Ancak
ortamda çok yoğun bulunmaları durumunda havadaki oksijenin
yerini alarak oksijenin daha az solunmasına sebep olduklarından,
oksijen yetersizliği sebebi ile boğulmalara sebep olabilirler.
Bazıları, özellikle petrol türevi olanlar hafif narkotiktir.
 Karbondioksit, metan, etan, propan, hidrojen vb. yaygın olarak
kullanılan basit boğuculardır.

41. Tahriş Edici (irritan) Gazlar
 . Asidik özellikleri ve suda çözünürlükleri
sebebiyle, solunum sistemleri üzerinde tahriş
edici etki gösterirler. Özellikle üst solunum
yollar ve akciğerlere ulaşan bu tür buharlar,
derinin ve dokuların nemi ile asidik çözelti
oluşturarak temas ettikleri dokuları tahriş
ederler. Amonyak, kükürtdioksit, fosgen, klor,
azot oksitleri ve asit buharları bu gruba girerler

42. Sistemik Etki Gösteren Zehirli Gaz ve Buharlar
 Vücudun belirli sistemleri üzerinde toksik etki
yapan gaz ve buharlardır. Akciğer zarları üzerine
tesir eder veya doğrudan dolaşıma girerler.
Böbrek ve karaciğerler üzerinde, bazıları da kemik
iliği üzerinde etkirler. Karbontetra klorür ve
nitroparafinler böbrek ve karaciğerlerde, benzen
buharları kemik iliği üzerinde, kurşun buharları kan
sistemi üzerinde etkilidir.

43. Narkotik (Uyuşturucu) Buharlar
 Genellikle sistematik etki göstermezler.
Maruziyet halinde uyuşukluk ve uyku hali
verirler. Dikkatin dağılmasına sebep
olduğundan kaza riskini arttırır. Sürekli
maruzuyet halinde narkotik maddenin cinsine
göre bağımlılık yapabilir. Genellikle yağlı
yüzeylerin temizlenmesinde kullanılan benzin,
toluen, triklor etilen v.b. bu gruba girerler.

44. KİMYASAL RİSKLER

45.  Bir işletmede sıcaklık ve basınç kullanarak
kimyasalların yapısı değiştiriliyorsa veya yeni
ürünler ortaya çıkıyorsa burada, yangın, patlama
riskleri veya parlayıcı veya zehirli sıvıların,
buharların, gazların veya yeni kimyasalların
ortama yayılma olasılığı var demektir. Bu da
kimyasalların sağlık, güvenlik ve çevre risklerini
oluşturmaktadır.

46. KİMYASALLARIN VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI
Kimyasalların sağlık zararları vücuda üç yoldan
girerek oluşur.
 Solunum
 Absorbsiyon (deri veya gözlerden absorbe
edilerek)
 Sindirim (yiyerek, içerek)

47. 1.Solunum yolu
Solunum yolu ile insan sağlığını etkileyen kimyasal
maddeler vücuda;
 Gaz-buhar
 Sıvı
 Toz
halinden biri olarak girerler.
 Kimyasallar işyeri havasında toz, sis, duman, gaz
ve buhar şeklinde dağılmış olabilir ve solunabilir.
Bu yolla bu maddelerin etki alanı içinde bulunan
işçiler pek çok kaynaktan ortaya çıkan kimyasal
karışımlara maruz kalabilirler.

48. 2.Deri ve gözlerden absorbsiyon yolu
 Deriden emilme solumadan sonra en çok mesleki maruziyetin
meydana geldiği yoldur. Özel önlem alınmamış ve uyarı
bulunmayan bazı kimyasallara dokunulması veya bu maddelerle
koruyucusuz çalışılması, işçilerin pek çok kimyasalın zararlı
miktarlarına deri yolu ile maruz kalma riskini ortaya çıkarır. Deri
yolu ile absorblanma genellikle sıvı haldeki kimyasalları için
geçerli ise de, tozlarda eğer ter ile ıslanırsa deriden emilebilir.
 Bazı kimyasallar hiçbir etki uyandırmadan deriden geçebilir.
Deride tahrişe neden olan sodyum hidroksit (NaOH), Hidroklorik
asit (HCl), sülfürik asit (H2SO4) vb aşındırıcı maddelerin aksine
herhangi bir tahriş hissedilmez. Bu da tehlikenin fark
edilmemesine yol açabilir.
 Toluen, seyreltik soda vb. maddeler tarafından derinin koruyucu
dış tabakası zarar görebilir ve bu durumda benzen, anilin, fenol
gibi başka kimyasallar da deriden kan dolaşımına geçer. Ayrıca
gözler de sıçrama veya buhar şeklinde bulunan maddeleri
absorbe ederler.

49. 3.Sindirim yolu
 Solunan havada bulunan tozların yutulması,
kimyasal bulaşmış ellerin temizlenmeden yemek
yenilmesi, sigara içilmesi veya yanlışlıkla yutma
yoluyla, gaz, toz, buhar, duman, sıvı veya katı
maddeler vücuda sindirim yoluyla da girebilir.
Yukarıda belirtilen üç yolla vücuda giren kimyasallar
dolaşım sistemine girerek bütün vücuda yayılır. Bu
yolla sadece etkiye maruz kalan organ değil
doğrudan bu etkiye hiç maruz kalmayan organları
etkileyebilir ve plesenta yoluyla anne karnındaki
bebeğe de geçebilir. Bütün bu yollarla vücuda
giren kimyasallar çeşitli sağlık zararlarına neden
olurlar.

50. Kimyasalların Güvenlik
Riskleri

51. 1.Yangın
 Yanıcı bir maddenin yakıcı bir maddeyle birleşmesi sonucunda
dışarıya ısı vermesine neden olaya yanma, kimyasal ve fiziksel
değişimleri içeren bir oksitlenme reaksiyonun sürecini tarif eder
İstenmeden başlayarak tehlike doğuran, söndürülmesi zor neticesinde
maddi manevi zarar veren ateşe de yangın denir. Yangın ve yanma
pek çok şekilde tarif edilir.
 Yanma için maddenin bir oksijen kaynağı ile reaksiyona girmesi ve
yanmanın başlaması için ateşleme gerekir. Genellikle ortamın
ısıtılması yanma reaksiyonun başlaması için gerekli ateşlemeyi sağlar.
Meydana gelen reaksiyon genellikle eksotermik (ısı veren) bir
reaksiyondur, bu da yanmanın devamı için gerekli ısının sağlanması
anlamına gelir. Bu reaksiyon genellikle görünebilir alevle birlikte
devam eder.
 Sıvıların ve katıların alev alabilmesi için de üzerlerinde yanabilen
buharların oluşması gerekir. Sıvı ve katıların yüzeyinde oluşan
buharlar ve gazlar havanın oksijeni ile karışarak yangının iki önemli
bileşenini oluştururlar.

52. 2.Parlama
 Kolay alev alabilen maddelerin (parlayıcı maddeler) buhar veya
gazlarının hava ile belli oranda ki homojen karışımları, maddenin
çok kolay alev alarak hızla yanmasına sebep olur ki bu tür yanma
olayına parlama denir. Normal şartlar altında buharlaşabilen veya
gaz halinde bulunan ve tutuşma noktası (alev alma sıcaklığı)
düşük olan sıvı ve gazlara parlayıcı madde denir.

53. 3.Patlama
 Çok hızlı bir gaz genişlemesi ile ve genellikle ısı açığa çıkmasıyla
meydana gelen bir kimyasal reaksiyon veya değişimdir.
 Patlama çevresindeki ortamda bir şok dalgası oluşturur. Genel
olarak patlamalar kapalı yerlerde meydana gelir. Kapalı bir yerde
bir tank içerisinde veya bir bina içerisinde yanabilecek bir gaz
veya parlayıcı sıvı buharı olduğu zaman, çok küçük bir kıvılcım ile
tutuşur. Alev tutuşma noktasından başlayarak süratle kapalı hacım
içinde yayılır. İçeride bulunan gazın sıcaklığı artar ve gaz genleşir.
Genleşen gaz ileriye doğru basınç dalgaları şeklinde hareket
ederek alevin önündeki gazı sıkıştırır ve gaz sıkışma sonucu daha
fazla ısınır. Alev bu sıkışan bölüme ulaştığı zaman burada da
büyük bir hızla yanmaya devam eder. Yanmanın olduğu yer
kısmen veya tamamen kapalı olduğu için, yanmanın en yüksek
hıza eriştiği zaman patlama olur.

54. 3.Patlama
 Toz ve partikül halindeki katı parçacıkların da havayla (oksijenle)
belirli oranları patlayıcıdır. Eğer ateşleyici bir kaynak varsa bu
parçacıklar patlama ile yanmaya başlarlar ve civardaki toz ve
hava karışımlarını da ateşleyerek seri patlamalar haline
dönüşebilirler.
 Bir tozun patlaması için yanabilir olması gerekir ancak her yanıcı
toz patlar anlamına gelmez. Patlama içinde parlamada olduğu gibi
belirli konsantrasyon limitleri vardır ki buna patlama aralıkları
denir. Bu aralıkların altındaki ve üstündeki konsantrasyonlarda
patlama olmaz.
 Tanımlardan da anlaşıldığı gibi maddelerin yanma ve patlama
özellikleri onların alev alma noktalarına yani parlama noktalarına
bağlıdır. Parlama noktası düştükçe yangın tehlikesi artar. Atmosfer
sıcaklığından daha düşük parlama noktasına sahip sıvılar ısının
etkisi ile büyük miktarlarda buhar oluştururlar.

55. Patlamanın Sınıflandırılması

56. KİMYASALLARIN GÜVENLİ
KULLANIMI

57. Kimyasalların zararlarının önlenmesi
Kimyasalların zararlarını aşağıdaki usullerle önleme
yollarını aramalıdır:
 a) Kimyasalın kullanımının durdurulması,
 b) Az zararlı kimyasal veya aynı kimyasalın daha
az zararlı şekli ile değiştirilmesi (İkame edilenin
risklerinin de göz önünde bulundurulması gerekir),
 c) Alternatif teknoloji kullanımı,
 Bu yöntemlerin hiçbirinin geçerli olmadığı hallerde
zararlı kimyasalların, kontrol tedbirleri ile
kullanılması gereklidir.

58. Çalışanların Korunması için kontrol tedbirleri
Sağlığa zararlı kimyasallardan çalışanların
korunması için kontrol tedbirleri aşağıdakilerden
herhangi birinin beraber uygulanması ile
sağlanabilir.
a) İyi bir tasarım iyi bir tesisat;
 1. Kapalı sistem çalışma,
 2. Tehlikeli işlemin ve prosesin diğer proseslerden
ve operatörlerden ayrılması,
 3. Tehlikeli tozların, dumanların vs. oluşumunu en
aza indiren çalışma yöntemleri veya proseslerin
kullanımı,
 4. Yarı kapalı ve yerel havalandırma,
 5. Yerel havalandırma,
 6. Yeterli genel havalandırma

59. Çalışanların Korunması için kontrol tedbirleri
b)Çalışma yöntemleri ve uygulamaları;
 1. Maruz kalan işçi sayısını azaltmak, tehlikeli
bölgeye girişleri önlemek,
 2. Çalışanların maruziyet sürelerini azaltmak,
 3. Kirlenmiş yüzeylerin, duvarların vb. düzenli
temizlenmesi,
 4. Mühendislik hizmetlerinin kullanımı ve gerekli
bakım onarımın yapılması
 5.Güvenli depolama ve bertaraf etme yollarının
sağlanması,

60. Çalışanların Korunması için kontrol tedbirleri
c) Kişisel koruyucu kullanılması;
 1.Yukarıdaki önlemlerin yeterli olmadığı
durumlarda uygun kişisel koruyucular ile tehlikeye
maruziyetin yok edilmesi veya en aza indirilmesi,
Kişisel koruyucu tehlike ile çalışan arasında bariyer
görevi vardır, tehlikeyi ortadan kaldırmaz, bu
nedenle kişisel koruyucu kullanılması en son
önlem olarak değerlendirilmelidir.

61. Çalışanların Korunması için kontrol tedbirleri
d)Diğer önlemler
 1. İşyerinde yeme, içmenin (sigara içme ve sakız
çiğnemenin vb.) yasaklanması,
 2. Uygun yıkanma, soyunma, giyinme yerlerinin ve
kirlenmiş elbiselerin temizlenme imkanlarının
sağlanması,
 3. İşaretlerin, ikazların kullanılması,
 4. Acil durumlar için yeterli düzenlemelerin
yapılması.