Algas de acuicultura e outras especies útiles. Imaxes e datos das especies de algas que se cultivan e/ou se aproveitan no mundo e os seus produtos e utilidades.

1. Algas de acuicultura
e outras especies útiles

2. A ALGUICULTURA é a parte
da acuicultura que estuda e
desenvolve o cultivo de algas.
A maioría das algas
cultivadas pertencen á
categoría de microalgas (o
fitoplancton, as micrófitas,…)
que se utilizan para a
alimentación de distintas
especies de peixes,
crustáceos e moluscos, nas
primeiras fases de
desenvolvemento, para
alimentar ás fontes de
alimentación destas especies
ou para serviren de materia
prima industrial; pero tamén
se cultivan diferentes
especies de macroalgas con
diversas finalidades.
Cultivo de
microalgas
Cultivo de
macroalgas

3. O FITOPLANCTON é o
conxunto de organismos
acuáticos autótrofos que
viven aboiando na
columna de agua.
O fitoplancton presenta
una gran biodiversidade,
en función do lugar, da
cantidade de nutrientes,
das condicións
ambientais, etc.
As especies que o forman
pertencen aos grupos
das:
Diatomeas,
Dinoflaxelados,
Cianófitos ou algas
verdeazuladas, Algas
pardas, Cocolitofóridos,
…

4. As diatomeas son una
clase de algas unicelulares
microscópicas, unhas das
máis comúns do fitoplancto.
Coñecense máis de 200
xéneros e arredor de
500,000 especies.
Atópanse en calquera
ambiente sexa marino,
dulceacuícola, e ata sobre
superficies húmidas
terrestres. A maioría son
peláxicas.
A pesar de seren
xeralmente microscópicas,
algunhas especies de
diatomeas poden acadar os
2 milímetros de lonxitude.

5. Os dinoflaxelados. Son un
grupo de protistas
unicelulares que forman parte
do fitoplancto.
Caracterízanse por teren
prolongacións libres que
axitan para desplazarse
(flaxelos).
A maioría son fotosintéticos
con clorofila e carotenoides.
Hai especies, como as
zooxantelas, que viven en
simbiose con animais
invertebrados como corais,
anémonas e ameixas; outros
son heterótrofos que se
alimentan de outros
dinoflagelados, protozoos e
diatomeas; algunhas formas
son parásitas; hainos que
emiten luz, e uns poucos son
responsables das mareas
vermellas ou purgas do mar.
Marea vermella provocada pola
proliferación de dinoflaxelados.

6. As cianobacterias
(Cyanobacteria),
chamadas durante
moito tempo cianófitas
(Cyanophyta, "plantas
azuis") son as únicas
"algas" procarióticas.
Colonias de Anabaena
Cianobacterias cubrindo a
superficie dunha lámina de
auga

7. Os
Cocolitóforos
son protistas
unicelulares,
mariños e moi
abundantes.
Distínguense por
ter esructuras
ríxidas formadas
por placas de
carbonato cálcico
(cocolitos).

8. As masas de
Sargassum
que aboian no
mar, a pesar de
non ser de
pequeno
tamaño,
considéranse
parte do
fitoplancto.

9. Cultivos
experimentais de
fitoplancto en
laboratorio.

10. Cultivo doméstico de fitoplancto para alimentación de bechos de acuario.

11. Cultivos industriais de fitoplancto para
usos diversos
Instalación de cultivo de fitoplancto
dunha factoría de producción de
biodiesel
Cultivo para a alimentación
de larvas nunha granxa
mariña.

12. Spirulina. Un suplemento dietético elaborado con cianobacterias. Chámase
así a pesar de que as cianobacterias que o compoñen, clasificadas nun
principio no xénero Spirulina, pertencen ao xénero Arthrospira. Arthrospira
platensis e Arthrospira maxima

13. As MACROALGAS son
organismos acuáticos
autótrofos sen órganos
nin tecidos
diferenciados, formados
xeralmente por un
elemento de suxección,
un talo, só presente
nalgunhas especies , e
un corpo laminar de
forma e tamaño moi
variables. Recoñécense
tres grandes grupos, en
función da súa cor
dominante: as rodofitas
ou algas vermellas, das
que hai máis de 6.000
especies; as clorofitas
ou algas verdes, das
que se coñecen unhas
4.000 especies, e as
feofitas ou algas
pardas das que existen
máis de 3.000 especies.

14. Kombu (Laminaria japonica). Nativa
da costa noroeste do Océano
Pacífico. Está formada por un disco
adhesivo con rizoides, un estipe curto
e unha lámina acintada, de máis de1
metro de longo, e entre 10 e 20 cm de
cumprimento, coa marxe ondulada,
grosa no medio e delgada na beira, de
cor café, ou, ocasionalmente, amarela
verdosa, azul grisácea ou verde
escura intensa.

15. O ciclo vital é de
dous anos na
natureza e de
un só nos
cultivos.
Medran durante
o tempo frío e
deixan de
medrar co
aumento da
temperatura,
que é cando
producen as
esporas e
despois as
láminas morren.

16. Cultívase colgada de cordas
ás que se fixan as algas nas
primeiras fases de
desenvolvemento.

17. Colléitase de abril en diante,
principalmente en xuño e xullo

18. As algas recollidas en abril escáldanse en auga de mar, enfríanse rapidamente
e almacénanse en fresco para ser usadas como alimento instantáneo.
A maioría da laminaria cultivada colléitase en xuño e xullo e consérvase
secándoa ao sol ou sálgase e sécase logo. A alga salgada consúmese como
alimento, mentras que a maior parte da alga secada ao sol úsase como materia
prima para a obtención de iodo e alxinatos.

19. O kombu consúmese en sopas,
encurtido, como guarnición ou
como ingrediente ou condimento
en cremas, guisos...

20. Outras especies de laminaria tamén son
recollidas e utilizadas para seren usadas
como alimento: Laminaria ochroleuca,
Laminaria saccharina, Laminaria digitata,
…
Laminaria
ochroleuca
Laminaria
saccharina
Laminaria
digitata seca
e envasada

21. Wakame (Undaria
pinnatifida). Orixinaria
dos mares xaponeses.
medra ata máis de 1 m.
esta formada por un
organo de suxección
,con rizoides, un estipe
curto e unha lámina
ampla e pinnada.

23. Despois da colleita sécase ou escáldase e enfríase rapidamente para secala
despois colgándoa de cordas.

24. O wakame utilízase en sopas e ensaladas
ou, simplemente, como guarnición

25. Porphyra é un xénero de
algas vermellas con preto de
150 especies repartidas por
todo o mundo. Viven na zona
intermareal. Teñen frondas
laminares planas, circulares,
lanceoladas, elípticas ou
lineais, formadas xeralmente
por unha soa capa de células,
e poden medir, segundo a
especie, desde uns
centímetros ata máis de 1 m
de longo. Son de cor variable,
dentro da gama dos vermellos,
e van desde o púrpura escuro
a marrón e verde nas especies
do intermareal, e de vermella
a rosada nas especies que
viven completamente
sumerxidas. As especies máis
cultivadas son Porphyra
yezoensis e Porphyra
haitanensis.

26. Porphyra yezoensis a máis
cultivada nas costas do Xapón. O
talo e, xeralmente, elíptico e de
tamaños que oscilan entre 15 e 35
cm de longo e 20 e 30 cm de
cumprimento.
Diferentes aspectos que pode
presentar a Porphyra yezoensis

27. Porphyra
haitanensis de
forma máis
alongada que a P.
yezoensis e de
máis rápido
desenvolvemento.
Pode medrar máis
de 3 cm ao día.

28. Despois do período de
desenvolvemento, 40 días
para a Porphyra haitanensis
e 50 días para a Porphyra
yezoensis,

29. empeza a colleita que se
realiza, manualmente ou con
maquinaria especializada, cada
10-15 días durante uns 5
meses, co que se fan unhas 10
ou 12 sacas ao ano.
Colleita tradicional á man
Colleita con maquinas

30. O nori e o tipo de algas máis
consumido no mundo. A alga
fresca, ou seca rehidratada, lávase
e reméxese ata facer unha pasta
coa que se enchen uns marcos,
nos que se lle da a forma e as
dimensións requeridas (uns 18 × 20
cm), e logo téndese para que
seque;

31. o resultado é a fina lámina que
coñecemos. Tamén se pode
presentar en pó para ser usado
como condimento.

32. O nori úsase habitualmente para
enrolar o sushi. Tamén se consume
nori en forma de pasta, e seco e en
pó úsase como especia en platos
comúns.
Pasta feita con mestura de nori en pó
sushi
Paté de
sementes
enriquecido e
aromatizado
con nori .

33. Ademais das algas
cultivadas recóllense
grandes cantidades de
algas silvestres para
seren utilizadas como
alimento ou para obter
delas: alxinatos, agar,
carraxenina… que se
utilizan como
espesantes, xelificantes
e estabilizantes na
industria alimentaria,
cosmética,
farmacéutica…; para
facer fariña de algas que
se utiliza na alimentación
e na fabricación de
pensos. Tamén se usan
algas como fertilizante
de terreos agrícolas e
como alimento para
especies de acuicultura
e para o gando.

34. Corres, correa do mar, espagueti do
mar (Himanthalia elongata). Atópase
no Atlántico norte, desde Escandinavia
ata Portugal. Está formada por un botón
adhesivo un talo curto e un disco
aplanado do que saen as prolongacións
acintadas, de ata 2 m de longo, que
conteñen os elementos reproductores.
Estas cintas son usadas, secas ou en
diferentes preparacións, como alimento
co nome de espagueti de mar.

35. Laminaria saccharina.
Atópase no norte do
Atlántico e do Pacífico.
Pode superar os 3 m de
lonxitude. Utilízase
como alimento coas
mesmas aplicacións
que o kombu

36. dulse, dillisk, dilsk ou söl (Palmaria
palmata). Medra nas costas do norte
dos océanos Atlántico y Pacífico.
Ten un pequeno estipe, e frondas
planas de ata 50 cm de longo e 30 de
cumprimento que poden ter outras
ramificaciones polas beiras, a cor varía
entre o rosa e o vermello-púrpura
Colléitase, de xuño a setembro, e
sécase.
É usada habitualmente en Irlanda,
Islandia e na parte atlántica de Canadá
como alimento e como medicina.
Pódese comer directamente, fresca ou
seca, como aperitivo.
En Islandia cómese con manteiga.
Tamén se pode comer fritida ou ao forno
con queixo ou mollos. Pódese usar en
sopas, sandwiches e ensaladas, ou
engadirlla ao pan ou ás pizzas. Picada
úsase como potenciador do sabor en
platos de carne.
Tamén se usa como forraxe para os
animais.

37. Rhodymenia. Xénero de
algas vermellas que
prosperan apegadas ás
rochas ou a outras algas.
Atópanse en todos os
océanos aínda que son máis
abundantes nas augas frías.
Úsanse como alimento
frescas ou secas, cocidas,
fritidas e asadas.
Rhodymenia
pseudopalmata
Rhodymenia holmesii

38. leituga de mar ou
verdello (Ulva). Alga
verde que medra no
intermareal de case todos
os océanos. Ten talo
laminar, foliáceo e
lobulado, de contorno máis
ou menos redondeado, ás
veces dividido. Pode
chegar a medir 1 m de
lonxitude. É comestible,
rica en vitaminas A e C.
Pódese usar, fresca ou
seca, en ensaladas, sopas
y guisos; e moída
engádeselle a caldos,
purés e sopas para darlle
gusto.
Tamén se usa en
cosmética polas súas
propiedades hidratantes e
en moitas localidades da
costa aprovéitase como
fertilizante agrícola.

39. Caulerpa é un xénero
de algas verdes
formadas por unha
célula con moitos
núcleos (unha especie
do Mediterráneo pode
ter un estolón de máis
de 3 m de longo, con
200 ramificacións).
Algunhas especies
(Caulerpa lentillifera e
Caulerpa racemosa)
son coñecidas como
uva do mar ou caviar
verde, teñen un sabor a
pementa. Consúmense
na cociña Indonesia,
frescas ou cocidas en
azucre.
Caulerpa
lentillifera
Caulerpa
racemosa

40. Para a obención de alxinatos cultívanse e recóllense diferentes especies de algas
pardas.
As algas pardas que medran en augas frías producen un alxinato de mellor calidade,
máis viscoso, que as que medran en augas temperadas e tropicais.
As algas que máis se recollen para a obtención de alxinatos son: Ascophyllum e
Laminaria en Europa, Lessonia en América do Sur, Ecklonia en Sudáfrica, Durvillaea
en Australia e Chile) e Macrocystis en California e na Baixa California. Tamén se
recollen especies de Sargassum e Turbinaria en augas cálidas, pero normalmente
só producen pequenas cantidades de alxinato de calidade inferior.

41. Os alxinatos son sales do ácido alxínico con metales lixeiros, solubles na
auga, de alta viscosidade, xelifican en auga fría polo que son usados como
emulsionantes. Os alxinatos, pola multitude de aplicacións en diferentes
campos, son parte importante da vida actual:

42. Os alxinatos úsanse en
medicina para facer impresions
dentais, como excipientes, para
emulsionar fármacos e
complementos vitamínicos; as
cápsulas que tomamos están
feitas de alxinatos.
Os alxinatos úsanse na industria alimentaria como estabilizadores: fan máis
cremosos os xelados e fan máis espesas as sopas, as cremas e as salsas. Están
presentes nos leites con sabores, nos patés,…

43. Os alxinatos úsanse en hixiene e cosmética: nos lápices de labios, nas pinturas
de unllas, en deterxentes, cremas de afeitar, champús e cremas corporais.
Noutras industrias utilízanse os alxinatos como emulsionantes nas pinturas, nas
tintas de impresión textil, no vidrado do barro e no barnizado da cerámica. Son
materiais importantes no proceso de estabilización do latex e na elaboración de
papeis.

44. Bocho bravo
(Ascophyllum
nodosum). É unha
alga grande, de ata
2 m de longo, que
se atopa en esteiros
e zonas protexidas
das costas do
Atlántico norte:
desde o Ártico a
Portugal, polo leste,
e nas costas
norteamericanas,
polo oeste. Úsase
para a obtención de
alxinatos,
fertilizantes e para a
fabricación de fariña
para consumo
animal e human.
Tamén se utiliza
como fertilizante
orgánico.

45. Laminaria é un xénero de 31
especies de algas pardas que
viven no Atlántico norte e no
Pacífico norte, caracterízanse
por teren láminas relativamente
grandes, longas, e correúdas.
Laminaria digitata
Laminaria ochroleuca

46. Lessonia. Atópanse na costa do
Pacífico de Sudamérica. Os
exemplares máis grandes
superan os 4 m de lonxitude.

47. Ecklonia maxima e a alga
máis grande de Sudáfrica.
Medra case 2 cm cada día.
Tamén se utiliza para
alimentar ás peneiras
(Haliotis) que se crían en
acuicultura.

48. cochayuyo, cochaguasca, coyofe ou
kelp (Durvillaea antarctica). Habita nas
costas subantárticas de Chile, Nova
Celandia e no Atlántico sur. pode chegar
aos 15 metros de lonxitude. En Chile
consúmese tradicionalmente desde a
época precolombina.
Transporte de
alga seca
atada ao xeito
tradicional
Recipiente
tradicional
feito cunha
fronde de
Durvillaea.

49. Macrocystis é un xénero de
algas pardas entre as que se
atopan as máis grandes
coñecidas, poden medir ata 60
m de longo e medrar ata 30 cm
cada día. Viven nas costas
americanas do Pacífico, en Nova
Celandia, e ao sur de Australia e
Sudáfrica.

50. Argazo (Sargassum) é un
xénero de macroalgas pardas
que viven nas áreas tropicais.
Medran apegadas ao coral ou
ás rochas ou aboian ao garete.
Poden medir varios metros de
longo.
Sargassum muticum
Sargassum
vulgare

51. Turbinaria é un
xénero de algas
pardas que vive
en augas
tropicais. Hai
unhas 30
especies.

52. Algas para a producción
de agar: Gracilaria e
Gelidium. Tamén se usan
Pterocladia (unha
pequena alga similar a
Gelidium, que se colleita
nas illas dos Açores e en
Nova Celandia) e
Gelidiella (que se recolle
na India, Exipto e
Madagascar).

53. O agar ou agar-agar é
un polisacárido que se
obtén da parede celular
de varias especies de
algas. Que polas súas
propiedades aglutinantes
e xelificantes ten
numerosas aplicacións
industriais.

54. O agar úsase na industria alimentaria: como aglutinante de conservas de
carnes e peixe; como coagulante en mermeladas; como espesante en zumos,
sopas, salsas; como estabilizante de recheos de pasteis, merengues e aliños
para ensaladas; para facer xelatinas e gominolas; como clarificante, na
fabricación de cervexa, viño e licores.

55. En medicina e farmacia: como medio de cultivo de bacterias; como laxante;
como ingrediente de píldoras e cápsulas, de emulsións, de cremas e locións;
como disgregante en pastillas, e para facer moldes dentais.

56. En fotografía: para facer películas máis lixeiras e estables.
En galvanoplastia: para lograr mellores recubrementos con certos metais
En curtiduría: para acadar mellores acabados nas peles e nos coiros.
Na industria textil como apresto en tecidos, e como adhesivo no tinguido e o
estampado de teas.
Para obter diversas calidades de papel.
O agar, e especialmente a Agarosa están a ser usados para separar toxinas
bacterianas, para fraccionar antibióticos e a para preparación e a purificación de
enzimas.

57. Gracilaria é un
xénero de algas
vermellas do que
se coñecen
unhas150
especies. Úsanse
para a producción
de agar e para
uso alimentario de
seres humanos e
de especies de
moluscos
cultivados. Varias
especies do
xénero cultívanse
en países de Asia,
Suramérica, África
e Oceanía.
Gracilaria gracillis
Gracilaria
multipartita

58. Gelidium é un
xénero de algas
que comprende
124 especies.
Poden medir de 2
a 40 cm. Moitas
destas algas
utilízanse para a
producción de
agar.
Gelidium corneum
Gelidium latifolium
Gelidium spinosum
Arribada de ocle (Gelidium sesquipedale) na
costa asturiana onde se recolle para usos
industriais.

59. Pterocladia. Xénero de
algas vermellas do que
forman parte dúas
especices das costas de
Australia e Nova
Celandia.
Pterocladia pinnata
Pterocladia capilacea

60. Gelidiella é un xénero de algas vermellas. Coñécense 22 especies,
case todas tropicais e subtropicais.

61. Algas productoras de carraxenina: O carrapucho, carraxen, (Chondrus crispus),
que medra en augas frías do Atlántico norte, foi a fonte orixinal de producción de
carraxenina. Na actualidade recóllense e cultívanse outras, de augas cálidas,
que acadan un tamaño moito maior como Kappaphycus alvarezii e Eucheuma
denticulatum (spinosum), que xa producen o 85 por cento da materia prima
utilizada pola industria, mentras que Chondrus representa só o 5 % E as
especies de Gigartina, procedentes de Chile, Marruecos e México, representan
o 10 % restante.

62. As carraxeninas son polisacáridos
que se atopan na estructura de
algunhas especies de algas vermellas
e forman coloides viscosos ou xeles,
en medios acuosos e lácteos.
A carraxenina actúa como
xelificante, retedor da humidade,
espesante, axente de suspensión e
estabilizante. Dalle textura, cohesión
e consistencia aos productos. Facilita
o corte e dificulta a separación dos
materiais das mesturas.

63. A carraxenina úsase moito na industria alimentaria: no leite e nos productos
derivados (bebidas lácteas, leite evaporado, concentrado, chocolateado e de sabores,
tona para montar e montada, imitacións a tona, crema para bater e espesa, natillas de
vainilla e chocolate, pudins, flans líquidos e desmoldables, iogures de chocolate e de
froitas, mousse de chocolate, xelados e postres conxelados, queixos frescos e
procesados, cremas de queixo e imitacións de queixo) porque mellora a calidade
organoléptica e auméntalle o tempo de vida.

64. Úsase na margarina baixa en graxa, e no leite, chocolate, flan e xelado en pó, nos
postres de xelatina lista para consumir, en pó, de froitas, baixos en calorías,… porque
os xelifica, controla as texturas, e mellora a desmoldeabilidade e a liberación do
sabor.
Nos productos cárnicos (xamón cocido, hamburguesas de carne e vexetais,
salchichas, patés de carne e de peixe, carnes en conserva, rolos de carne, filetes
de peixe, xelatina de carne, e a comida de animais) xelifica, da textura, liga os
xugos e a salmoira, e mellora o corte.

65. Úsase tamén en aliños de ensalada, na clarificación e filtrado da cervexa, no leite
de soia e nas bebidas de soia de sabores, nos postres cremosos, en productos de
confitería, nas preparacións de froitas, en iogurt e marmeladas, nos xugos de
froita, e nas salsas doces especialmente para postres e tortas.
Na industria non alimentaria ten aplicacións nas pastas dentais, en productos
cosméticos, espuma de afeitar, desodorantes en crema, ambientadores, e comida
para mascotas, nos que controlan as texturas e a fluidez, e alongan o tempo de vida.

66. O carrapucho,
musgo de
Irlanda, musgo
carrageen
(Chondrus
crispus), é unha
alga vermella
abundante que se
atopa nas costas
atlánticas de
Europa e
Norteamérica. Foi
a fonte orixinal da
carraxenina e
tamén se usa
como laxante, en
infusión, e para
amolecer zonas
infectadas.

67. Kappaphycus alvarezii é
unha alga vermella que pode
acadar os 2 m de longo. Medra
moi rapidamente, ata duplicar o
tamaño en 15 días, o que a
convirteu na principal
productora de carraxenina. E
orixinaria das costas do Caribe
e do Brasil, pero xa se cultiva
en varios países cálidos de
Asia.

68. Eucheuma denticulatum
é unha especie de alga
vermella que se atopa en
Filipinas , Asia tropical e o
Pacífico occidental.
Cultívase en países
cálidos para a extracción
comercial de carraxenina.
As cultivadas poden ter
cores vermellas, marróns
ou verdes.

69. Gigartina. xénero de algas
vermellas cosmopolitas de
formas e tamaños moi
variados, que forman
pradeiras en zonas
semiprotexidas da costa.
Gigartina
skottsbergi
Gigartina
exasperata
Gigartina
pistillata
Gigartina
agardhii

70. As algas tamén se utilizan
tradicionalmente en zonas
costeiras como
fertilizantes. Acondicionan
o solo polo contido en
febra e enriquéceno co
seu contido en minerais.
En Europa úsanse algas
pardas e verdes apañadas
das rochas ou recollidas
na arribada: especies de
laminaria, ascophyllum,
fucus e ulva, e en países
más cálidos como
Filipinas sargassum.

71. Bochos (Fucus) é un
xénero de algas pardas
que se atopa nos
intermereais das costas
rochosas, moi común
nas costas atlánticas de
Europa e Norteamérica.
Os bochos úsanse
como fertilizante pero
tamén se usaron para
extraer iodo e en baños
de algas.
Fucus vesiculosus
Fucus serratus
Fucus ceranoides

72. Desde hai un tempo existen no
comercio extractos sólidos e
líquidos de algas mariñas que se
aplican aos cultivos de horta cos
que se consegue un
desenvolvemento máis rápido das
plantas e unha maior producción.
En Sudáfrica recóllense para ese
aproveitamento grandes cantidades
de Ecklonia maxima.

73. Actualmente, Ecklonia maxima
utilízase principalmente para
fertilizantes, como aglutinante en
champús, xelados e pudin e úsase
para alimentar as peneiras (Haliotis)
que se crían en cautividade.

74. En lugares e en épocas
nas que escasea o
alimento, o gando
aproveita as algas.
As ovellas das illas
Orcadas complementan
a súa alimentación con
algas da arribada.
Vacas comendo algas
na costa sur de Chile

75. Algas de uso terapéutico

76. Proxecto arquitectónico
experimental de parede
que filtra luz grazas as
algas que se reproducen
dentro dos módulos
transparentes cheos de
auga cos que está
construída

77. Na costa galega tamén se fan aproveitamentos tradicionais das algas, e nos
últimos tempos recollida para a industria transformadora e da alimentación e
ensaios de cultivo.
En Galicia apáñanse e recóllense laminarias e carrapuchos para a industria
química; laminarias, himanthalia e ulva para industria alimentaria; e fucus,
ascophillum, laminaria, ulva e mesturas de arribada para a agricultura.
Apañando algas de arribada en Cesantes. Imaxe dos primeiros anos do século XX.

78. Pañando algas para abonar leiras.
Algas almacenadas para usar como
abono nas leiras.

79. Algas tendidas e moreas de algas para
abono.

80. Carrapuchos a secar
para a venda as
industrias

82. Algas nunha factoría de envasado para a
limentación

84. Antiga casa de baños
na que se daban baños
de algas.

85. Case todas as imaxes foron collidas da internet.
Agradezolle aos autores a súa dispoñibilidade e agardo que saiban
disculpar o uso que fixen delas.
Mon Daporta
E ata aquí o que vin,
descubrín e aprendín.