U uvodu rada se kroz analizu podataka iz referentnih istraživanja i dostupnih javnih evidencija konstatuje da tržište poštanskih usluga u Srbiji karakteriše dominantan udeo različitih vrsta računa i korespodencije državnih organa u pismonosnom segmentu, uz rastući segment paketske dostave. U nastavku se razmatraju globalne tendencije i regulatorne aktivnosti, poput činjenice da EU već 2020. godine vidi e-račun kao dominantan oblik računa, uz istovremeno prezentovanje podataka koji ukazuju na dalji ubrzani rast daljinske prodaje, a posebno elektronske trgovine. U zaključnim razmatranjima se analiziraju mogući efekti ovih trendova kako na elektronsko poslovanje, tako i na tržište poštanskih usluga u Srbiji

1. XV Međunarodna konferencija E-trgovina 2016 Srbija, Palić, 20.-22. april 2016.
Sadržaj — U uvodu rada se kroz analizu podataka iz
referentnih istraživanja i dostupnih javnih evidencija
konstatuje da tržište poštanskih usluga u Srbiji karakteriše
dominantan udeo različitih vrsta računa i korespodencije
državnih organa u pismonosnom segmentu, uz rastući
segment paketske dostave.
U nastavku se razmatraju globalne tendencije i regulatorne
aktivnosti, poput činjenice da EU već 2020. godine vidi e-
račun kao dominantan oblik računa, uz istovremeno
prezentovanje podataka koji ukazuju na dalji ubrzani rast
daljinske prodaje, a posebno elektronske trgovine.
U zaključnim razmatranjima se analiziraju mogući efekti
ovih trendova kako na elektronsko poslovanje, tako i na
tržište poštanskih usluga u Srbiji.
Ključne reči — e-računi, elektronska trgovina, poštanske
usluge, paketska dostava
I. UVOD
Elektronsko poslovanje, poznatije kao e-business, mora
biti definisano kao određeni trgovinski proces, baziran na
automatizovanom informacionom sistemu, što se danas
najčešće realizuje uz pomoć naprednih web tehnologija i
sve većeg broja raspoloživih mrežnih servisa koji
generalno olakšavaju sve procese koji posredno i
neposredno opslužuju elektronsko poslovanje. Metode
elektronskog poslovanja omogućavaju kompanijama
povezivanje njihovih internih i eksternih sistema obrade
podataka još efikasnije i fleksibilnije, u cilju veće
zatvorenosti u odnosima sa dobavljačima i poslovnim
partnerima i mnogo bolje zadovoljavanje potreba njihovih
korisnika. U praksi, elektronsko poslovanje (e-business) je
mnogo više od elektronske trgovine (e-commerce).
Elektronsko poslovanje (e-business) stavlja akcenat na
funkcije koje se realizuju uz pomoć savremenih
elektronskih dostignuća, dok je elektronska trgovina deo
globalne strategije elektronskog poslovanja i teži da
ostvari prihode putem World Wide Web-a, odnosno
Interneta kako bi poboljšala veze sa klijentima i partnerima
u cilju povećanja efikasnosti. Elektronska trgovina (e-
commerce) jeste jedan podrazumevani deo elektronskog
poslovanja. Svakako se može uočiti da se elektronsko
poslovanje zasniva na primeni interneta, intraneta i
Lidija Gligorić, Regulatorna agencija za elektronske komunikacije i
poštanske usluge, e mail: lidija.gligoric@ratel.rs
Napomena: Stavovi izneti u ovom radu predstavljaju lične stavove
autora i nisu nužno i stavovi Regulatorne agencije za elektronske
komunikacije i poštanske usluge
aplikacija za grupni rad. Razvoj elektronskog poslovanja
povlači sa sobom i nastanak internet ekonomije, čija se
suština određuje u iskorišćenju novih pogodnosti koje
pružaju otvorene komunikacije.
II. POŠTANSKE E-USLUGE
Poslednjih godina, IKT razvoj je u velikoj meri uticao
na poštanski sektor. To je, sa jedne strane dovelo do
supstitucije tradicionalnih poštanskih usluga, dok je sa
druge strane, kao posledica potražnje korisnika za
elektronskim uslugama otvorilo nove oblasti poslovanja
poštanskih operatora. Obim poštanskih e-usluga je rapidno
povećan tokom poslednjih godina. Svakako da situacija
nije u svim zemljama ista. Razlikuju se regioni i zemlje
koje pokazuju velike stope rasta, dok neki drugi regioni
(uključujući jedan broja zemalja u razvoju) zaostaju.
Svetski poštanski savez je u svom prvom izveštaju,
objavljenom u januaru 2012. godine objavio analizu ovih
usluga. U drugom izveštaju, objavljenom u oktobru 2015.
godine, ova lista je ažurirana i proširena.
U izveštaju, objavljenom u oktobru 2015. godine,
navodi se 42 e-usluga u poštanskom sektoru, koje su
podeljene u sledeće četiri kategorije:
- e-post i e-uprava (odnosno komunikacija poslovnih i
vladinih usluga koje se pružaju klijentima preko IKT
kanala);
- e-commerce usluga - olakšava nabavku i prodaju
proizvoda i usluga kroz IKT kanale, omogućavajući
obradu i isporuku robe kupljene fizički ili elektronski;
- e-finance i isporuka - finansijske usluge koje pružaju
poštanski operatori krajnjim korisnicima koristeći IKT
kanale;
- usluge podrške - široko dostupne i uglavnom besplatne
usluge koje pružaju poštanski operatori krajnjim
korisnicima koristeći IKT kanale.
Poštanske usluge podležu posebnim sektorskim
propisima. Neki od ovih propisa imaju za cilj da regulišu
tržište koje karakterišu monopolske ili skoro monopolske
situacije, dok se drugi bave analizom tržišnih ishoda i u
slučajevima potpuno otvorenog konkurentnog tržišta
poštanskih usluga.
Kada je reč o poštanskim e-uslugama, one su često izvan
nadzora regulatornog tela za poštansko tržište. Međutim,
država može ustanoviti pravila. Tehnički razlozi su
posebno važni kada su u pitanju poštanske e-usluge. Pre
uvođenja e-usluga poštanski operatori moraju proceniti da
li postojeća infrastruktura i povezanost može da pruži
dobru osnovu za nove usluge. U slučajevima kada je
Elektronsko poslovanje i budućnost poštanskih
usluga
Lidija Gligorić

2. infrastruktura poštanskih operatora nerazvijena, ovo bi
mogla biti šansa za poštanske operatore da igraju
značajniju ulogu u omogućavanju većeg povezivanja i
pristup aktivnosti IKT, koja može da formira deo politike
vlade. Poznato je da u Srbiji postoji osnovni pravni okvir
za primene e-računa i to kroz implementacije Zakona o
elektronskom dokumentu, Zakona o PDV i Zakona o
računovodstvu i reviziji.
III. UTICAJ E-RAČUNA NA POŠTANSKE USLUGE
Primena e-računa je najsloženiji ali i najvažniji segment
razvoja elektronskog poslovanja za potrebe preduzeća i
građana. U Srbiji postoje pojedinačni slučajevi primena e-
računa, ali iako su izjednačeni papirni i elektronski
dokumenti nisu stvoreni uslovi za masovnu primenu e-
računa. Propisima je definisan obavezan sadržaj
računa(fakture), ali nije definisan njen elektronski format.
JP „Pošte Srbije”, Asseco SEE i pojedine banke i
kompanije se pripremaju za obavljanje funkcije
informacionog posrednika u primeni e-računa. U Srbiji
nije regulisano čuvanje e-računa i nije definisano šta je
neophodna standardizovana infrastruktura za primene e-
računa.
Evropska unija (EU) usvojila je direktivu 2010/45 koja
se implementira kroz nacionalno zakonodavstvo u
zemljama članicama. Primena e-računa je u stalnom
porastu, procena je da će do 2020. godine postati
dominantni u EU.
U zemljama članicama EU postoji oko 500 informa-
cionih posrednika koji nude potrebnu infrastrukturu i sve
servise za primenu e-računa.
Koristi su velike, jer izdavalac e-računa po svakoj
transakciji štedi u proseku 6,5 evra, a primalac čak 10
evra. Pored ekonomskih efekata, ovo doprinosi i
smanjivanju manuelnog rada, unapređivanju procedura
rada i povećavanju tačnosti podataka. Glavne prepreku
uvođenju e-računa su: neznanje, otpori da se racionalizuju
poslovni procesi i strah od eventualnih rizika.
Od države se očekuje da uklanja barijere, širi znanja i
svest o značaju primene e-računa i organizuje besplatne
konsalting usluge potencijalnim korisnicima e-računa.
U Hrvatskoj se već nekoliko godina radi na primeni e-
računa. Kompanija Računi.hr je počela od stvaranja
mogućnosti da građani preko Interneta koriste e-račun za
plaćanje svojih obaveza. Koriste se PDF I XML formati
podataka. Usluge informacionog posrednika pružaju:
Računi.hr, FINA, pošta, neke banke i dr. Potrebno je
izgraditi Registar primaoca e-računa na nacionalnom
nivou. Za prodatu robu ili uslugu i u Srbiji se pored
tradicionalnih (u papirnoj formi) računa poslednjih godina
sve češće izdaju i elektronski računi. Ekonomska računica
za izbor ovog načina dostavljanja računa je ogromna, a
pored toga svakako je važna i činjenica da smanjena
potrošnja papira doprinosi očuvanju životne sredine, kao i
razvoju globalne ekološke svesti. Pored toga, na ovaj način
preduzeća mogu da uštede novac, jer nema troškova slanja
računa u obliku tradicionalne pošte tj. računa u papirnoj
formi. Ne manje značajna ušteda za firme je i da na taj
način ne moraju imati kurire koji će biti zaposleni kao
zaduženi za slanje računa i odlazak do pošte i čekanje u
redu u pošti. Svakako da računi u elektronskom obliku
olakšavaju i prodaju preko interneta, imajući u vidu da
mnogi servisi automatski šalju račune u PDF-u kada
korisnik naruči robu. Poslovanje bez papira je potpuno
legalan način i u skladu sa Zakonom o računovodstvu
(„Sl. glasnik RS”, br. 62/13). Na osnovu člana 8 i 9
Zakona o računovodstvu, kao i na osnovu mišljenja
ministarstva finansija br. 011-00-1077/2014-16 od 07. 11.
2014. godine, o tumačenju člana 9 Zakona o računo-
vodstvu, račun može biti dostavljen telekomunikacionim
putem, u elektronskom zapisu, a identifikacionom
oznakom se smatra svaka oznaka (npr. ime i prezime) koja
jednoznačno upućuje na odgovorno lice, te je račun
validan i bez potpisa i pečata. Shodno tome, račun u
elektronskom formatu je potpuno validan dokumenat, kao i
odštampana kopija tog elektronskog računa, te original
računa nije potrebno posedovati. Kopija je verodostojna
originalu koji se čuva u sedištu firme koja je izdala ovaj
račun.
Saglasno članu 9. Zakona o računovodstvu,
računovodstvena isprava u elektronskom obliku mora da
sadrži elektronski potpis ili identifikacionu oznaku
odgovornog lica, odnosno lica ovlašćenog za izdavanje
računovodstvene isprave. Pojam „identifikaciona oznaka”
predstavlja svaku oznaku koja jednoznačno određuje,
odnosno upućuje na odgovorno lice, odnosno lice koje je
ovlašćeno za izdavanje računovodstvene isprave. Dakle, to
može biti potpis, faksimil, ime i prezime, elektronski
potpis i sl. kao i kombinacija pomenutih oznaka (npr. ime i
prezime + potpis). Kada račun izdaje domaće pravno ili
fizičko lice, i ako kao identifikacionu oznaku želi da
koristi svoj elektronski potpis, isti mora biti formiran u
skladu sa Zakonom o elektronskom potpisu („Sl. glasnik
RS”, br. 135/04), kao običan (nekvalifikovan) ili
kvalifikovan.
Zakon je jasno i nedvosmisleno definisao da računo-
vodstvene isprave mogu biti u elektronskom formatu, da
mogu biti poslate elektronskim putem, naveo da su one
legitiman osnov za knjiženje poslovne promene i da ne
moraju sadržati pečat i potpis. Ono što se javlja kao
problem u poslovanju je činjenica da slanjem računa
elektronskim putem pošiljalac (prodavac) nema dokaz da
je primalac (kupac) zaista primio fakturu tj. račun . Kada
pravna lica šalju račune tradicionalnim putem, u papirnom
formatu, uglavnom biraju uslugu preporučene pošiljke, jer
se takve pošiljke uručuju lično, uz potpis primaoca(kupca
robe ili usluge) da je preuzeo pošiljku. Ovaj problem se
može prevazići tako što se u ugovoru naznači da se
računi dostavljaju elektronskim putem i da u slučaju da
korisnik primeti da račun nije stigao, a usluga je pružena,
da je dužan da o tome odmah obavesti prodavca(može se
naravno dogovoriti i potvrda prijema računa odgovorom
na e-mail).
IV. ELEKTRONSKO POSLOVANJE I POŠTANSKE
USLUGE U SRBIJI U BROJKAMA
Krajem 2015. godine Regulatorna agencija za
elektronske komunikacije i poštanske usluge sprovela je, u
saradnji sa specijalizovanom kućom Ninamedia, istra-
živanje pod nazivom „Istraživanje stepena zadovoljenja

3. potreba korisnika poštanskih usluga – sa posebnim
akcentom na univerzalnu poštansku uslugu”. Uzorak je
obuhvatio 300 pravnih lica- stratifikacija je vršena po
regionu (uključeno samo urbano područje), veličini
preduzeća (mala, srednja i velika), poseban akcenat je
stavljen na javna i komunalna preduzeća (nacionalna,
regionalna i lokalna), kao i na ostala pravna lica koja su
masovni pošiljaoci (kao što su državne institucije, banke i
osiguravajuća društva, pružaoci info-komunikacionih
usluga na lokalnom, regionalnom i nacionalnom nivou).
Prethodna tri istraživanja pod nazivom „Istraživanje
stepena zadovoljenja potreba korisnika univerzalne
poštanske usluge” (koja su sprovedena 2010, 2011 i 2013.
godine) sprovođena su na reprezentativnom uzorku
pravnih lica, u pogledu veličine, regionalne zastupljenosti,
prihoda... U istraživanju iz 2013. godine poseban fokus je
stavljen na pravna lica koja koriste poštanske usluge u
većem obimu i to kao deo svojih poslovnih procesa
(ispitano je preko 100 ovakvih pravnih lica). U tom
pogledu, možemo reći da podaci dobijeni istraživanjem iz
2013. godine u određenom smislu imaju veću relevantnost
nego podaci iz prethodna dva istraživanja, pa im zato i
treba dati veći značaj.
Rezultati istraživanja pokazuju da se poštanske usluge,
kada su u pitanju pravna lica, dominantno koriste za
potrebe poslovne korespondencije i dostave računa
korisnicima. Značajno je povećan broj pravnih lica koja
koriste usluge poštanskih operatora u svrhu dostave računa
svojim korisnicima (sa 5% 2010. godine na čak 63,4 %
2013. godine). Rezultati istraživanja iz 2015. godine su
pokazali da ovaj procenat iznosi 35,3% (koristio se
drugačiji uzorak pravnih lica).
Slika 1. Uporedni pregled načina na koji pravna lica dostavljaju račune svojim korisnicima [5]
Sa druge strane, očigledno je da pravna lica menjaju
način zadovoljenja potrebe za poslovnom komunikacijom -
pad je sa 86% (2010. godine) na 42,2% (2015. godine)
onih koji ovu potrebu zadovoljavaju tradicionalnim
poštanskim pošiljkama.
Slika 2. Uporedni pregled svrhe korišćenja poštanskih usluga od strane pravnih lica [5]
Možemo reći da ovo ne iznenađuje, jer su tradicionalne
poštanske usluge svakako na najvećem udaru elektronskih
i telekomunikacionih supstituta. Da ne bi došlo do
značajnog smanjenja poštanskog tržišta, pre svega,
pismonosnih poštanskih usluga, neophodna je
implementacija novih tehnologija u ove usluge.
Rezultati istraživanja sprovedenog 2015. godine
pokazali su da 63% građana ne koristi elektronsku poštu i
to su u većoj meri stanovnici vangradskih naselja.
Četvrtina ispitanih građana koristi elektronsku poštu
povremeno, dok je 13% skoro u potpunosti zamenilo
tradicionalnu poštu Internetom i e-mailom. Usluge
elektronskog bankarstva za plaćanje računa koristi 9%
građana (uglavnom iz gradskih sredina), u najvećoj meri za
plaćanje računa za mobilni telefon. Građani koji ne koriste
ove usluge (a to je 90% ispitanika) kao glavni razlog
navode naviku plaćanja računa u pošti (53,6%), kao i ne
upućenost u funkcionisanje elektronskog bankarstva
(30%). Petina ispitanih građana koristi internet za
kupovinu, uglavnom dva do pet puta godišnje. Robu sa
sajtova proizvođača naručivalo je 14% građana, u oba
slučaja dostava je najčešće obavljana putem Post expressa
i korisnici obe usluge su u većoj meri stanovnici gradskih
naselja.
V. ZAKLJUČAK
Trend digitalizacije pisane korespodencije, a posebno
komercijalne, gde po broju dominiraju računi, svoju
ekspanziju u razvijenim zemljama ima, kako u tržišnim
kretanjima, tako i izraženim regulatornim aktivnostima.
Očigledno je da će u narednih par godina elektronski račun
biti dominantan način slanja računa, što će s druge strane
dovesti do značajnog pada tradicionalnih pismonosnih
poštanskih usluga, koje tradicionalno čine okosnicu
poslovnih aktivnosti poštanskih operatora.
Međutim, nagla ekspanzija elektronske trgovine i ovako
oslobođene kapacitete poštanskih operatora čini
nedovoljnim za potpuno zadovoljenje potreba za ovim
vidom trgovine. Od presudnog je značaja svest o
jedinstvenosti procesa elektronske trgovine, odnosno
elektronskog poslovanja, što diktira svojevrsnu
digitalizaciju poštanskog tržišta, oličenu u novim
hibridnim uslugama.
Prepoznavanje ovih trendova je od posebnog značaja za
tržišta elektronskog poslovanja i poštanskih usluga u

4. Srbiji, jer iako su ova tržišta na početku svoje
transformacije, nesumnjivo je da će u narednom periodu
doživeti preobražaje uporedive sa onim na razvijenijim
tržištima.
Neophodno je da nadležni organi i svi institucionalni
akteri na tržištu prepoznaju i kroz adekvatnu dozu
regulacije, stimulišu najbolje prakse, kao i tržišno i dru-
štveno najpovoljnija rešenja.
LITERATURA
[1] Postal and Delivery Innovation in the Digital Economy, Michael A.
Crew, Timothy J. Brennan , Springer
[2] Postal Sevices in the Digital Age, Matthias Finger, Bernhard
Bukovc, Muqbil Burhan, IOS Press
[3] Measuring postal e-services development, a global perspective,
Published 2012, Universal Postal Union, Berne
[4] Measuring postal e-services development, a global perspective,
Published October 2015, Universal Postal Union, Berne
[5] http://rapus.ratel.rs/o-nama/projekti
ABSTRACT
Abstract – Based on the data analysis of relevant
researches and public available records, in the introduction
it is stated that the Serbian postal market is characterized
by a dominant share of State’s authorities in different types
of accounts and correspondences of the letter post
segment, with a growing packet delivery segment.
Further on, the global trends and regulatory activities are
discussed, as the fact that the EU considers the e-payment
(e-bill, e-invoice) the dominant form of the payments by
2020. The data related to the further rapid growth of
distance selling particularly e-commerce are represented,
as well. In the conclusion, the analysis of possible effects
of the above mentioned trends on both the electronic
commerce and the Serbian postal services market are
represented.
Title of the Paper in English:
E-business and the future of postal services
Keywords: e-bill, e-commerce, postal services, packet
delivery
Names of authors:
Lidija Gligorić