2. POJAM I SUŠTINA DRUŠTVENIH KONFLIKATA
Predstavljaju društvenu pojavu permanentno prisutnu u svim
društvima i na svim stepenima njihovog istoriskog razvoja;
Oni su velike i masovne socijalne akcije, odnosno svesna,
usmerena dinamična i praktična međusobna sukobljavanja i borbe
kolektivnih društvenih subjekata zbog značajnih i po svojoj prirodi
ograničenih dobara;
Socijalni konflikti nastaju usled različitih potreba, ekonomskih,
klasnih, rasnih, verskih, nacionalnih, političkih, socio-psiholoških i
drugih protivrečnosti, interesa i ciljeva;
Veća polarizacija društva na grupe stvara izraženiju i potencijalnu
konfliktnost;
Sa pozicije istorijskog materijalizma (najuticajnije shvatanje)
društveni konflikti predstavljaju stanje napetosti, otvorenih
antagonizama i sukoba koji su konstitutivni elemenat svakog
društvenog sistema i koji su u osnovi svake njegove progredirajuće i
poželjne dinamike.
4. ANTIČKA MISAO
Grčki filozofi (do Heraklita) pod uticajem vavilonske teorije svet
posmatrali kao statičan totalitet stvari-kosmos;
Svet je (po Heraklitu) pre svega totalitet svih događaja, promena i
činjenica, večna borba suprotnosti koje izazivaju nesklad, sukob i
rat. ‘’Sve je u toku i ništa ne miruje’’.
Osnovni činioci društvenog kretanja i promena su unutrašnji sukobi i
klasni ratovi u čijim temaljima su različiti interesi, a pre svega
ekonomski (Platon);
Osnovni uzroci pobuna i sukoba u društvu su (Aristotel) u oštrim i
suprostavljenim interesima, klasnim i političkim, kako vlastodržaca
tako i onih koji pretenduju na političku vlast i moć. Po njemu
konflikte najčešće izazivaju težnja za jednakošću ili nejednakošću,
borba za položaj i dobit, strah, nadmoć, podvale, etničke razlike,
geografski položaj itd.
5. TEISTIČKO-TEOLOŠKO TUMAČENJE DRUŠTVENIH KONFLIKATA
Veoma složeno tumačenje zbog postojanja mnoštva religija i
religijskih pravaca sa sopstvenim pogledom na svet (jevrejsko-
hrišćanske civilizacije, judaizam, islam);
Osnovne religiozne osnove judaizma jesu pravda i mir gde postoji
Božji ugovorni odnos sa njegovim narodom, Izraelom, putem večnog
sporazuma o miru;
Hrišćanska religiozna filizofija bila je okrenuta ideji jedinstva i mira
(sa idealima kao što je ljubav, pokajanje, samoograničenje,
praštanje, mir...)
Avgustin (354-430 n.e.): Cilj rata je pobeda, a svrha mir.
Akvinski (1225-1274): Mir pojmovno predhodi ratu. ‘’ Ne traži se mir
da bi se vodio rat, nego se vodi rat da bi se postigao mir’’.
Društvene sukobe i rat islam tumači kao ostvarivanje božije volje na
zemlji. Islam, kao i druge svetske religije, predviđa pre svega mir
krajnju svrhu, ali ne isključuje mogućnost svojim pristalicama da
stupaju u konflikte i ratove pod određenim uslovima.
6. GEOPOLITIČKA TUMAČENJA DRUŠTVENIH KONFLIKATA
Polazi od stava da geografski činioci (prostor, klima, veličina,
prirodna bogastva i dr.) bitno utiču na razvoj naroda, njihovo
društveno organizovanje i međusobne odnose;
Haushofer 1869-1946(osnivač nemačke geopolitičke
škole)geopolitiku vidi sredstvo ‘’za obnovu nemačke države pomoću
geografije’’ pretvarajući je tako u ideološko i propagandno sredstvo
za vladavinu svetom.
Sedamdesetih godina XX veka u SAD razvila se Radikalna
geografija koja u centar pažnje stavlja socijalne teme i pokreće
pitanje socijalne odgovornosti za ekonomske i političke probleme
čovečanstva koji su izraženi u regionalnim procesima;
Dve osnovne ideje geopolitičkog shvatanja konflikata su: 1.
opstanak naroda zavisi od postojanja samog prostora za život, 2.
neke etničke grupe naseljavaju prostor koji je po geografskom
položaju značajniji od prostora koji naseljavaju druge etničke grupe;
7. MALTUZIJANSKA TUMAČENJA DRUŠTVENIH KONFLIKATA
Engleski sveštenik T. Maltus zastupa ideju da rast stanovništva
podstiče egzistencijalni pritisak i dovodi do neizbežnih sukoba u
društvu ,a da bi čovečanstvo opstalo mora se uspostavljati
ravnoteža između broja stanovništva i proizvodnje hrane;
Sukobi su posledica delovanja ‘’zakona apsolutne
prenaseljenosti’’
‘’pozitivna kontrola’’ gde se rast stanovništva usporava
povećanjem smrtnosti i to ratovima, sukobima, glađu i
epidemijama;
‘’negativna kontrola’’ kojom se smanjuje natalitet (abortus,
čedomorstvo i kontracepcija);
Sledbenik Maltusa, G. Butul, kao osnovni uzrok nasilja,
ekstremizma, sukobljavanja i ratova između naroda i država vidi u
velikom prirodnom priraštaju;
9. PSIHOLOŠKE TEORIJE KONFLIKATA
Osnovna karakteristika psiholoških teorija jeste da se društveni
konflikti proučavaju kao pojave koje proističu iz psihičke strukture
ličnosti tj. iz genetske i stečene sklonosti ljudi da različito
doživljavaju društvenu stvarnost i da se različito u njoj ponašaju;
Agresija, frustracija, inteligencija, temparament, moralnost, relativni
stavovi itd.
10. Instiktne teorije agresije
Osnovni uzrok agresivnosti, nasilja i sukoba među individuama i
grupama je duboko usađen u ljudskoj prirodi, odnosno u
nesavladivom instiktu agresivnosti;
Instikte pored životinja poseduju i ljudi (Darvin);
Koreni ljudske agresije nalaze se u osnovnim nagonima koji mogu
delimično biti usmereni ka društveno prihvatljivim ciljevima, ali koji
nikada ne mogu biti potpuno iskorenjeni (Frojd);
Po Frojdu postoje dva fundamentalna instikta: života i smrti koji su u
permanentnoj borbi tj. ljudski život se ostvaruje tako što instikt za
životom potiskuje instikt smrti prema drugome;
Agresivnost je osnovno objašnjenje međuljudskih i društvenih
konflikata (Frojd);
11. Teorije frustracije
Frustracija se odnosi: 1. na određenu situaciju u kojoj se neka
osoba nalazi i 2. na psihički doživljaj koja ta situacija u njoj izaziva;
Stav je da svaka frustraciona situacija predhodno uključuje
postojanje izvesnih prepreka koje sprečavaju zadovoljavanje
određenih potreba i izaziva agresiju različitog stepena, kao i
određene oblike konflikta kao krajnje posledice;
Prepreke koje dovode do frustracije su prirodne (geo sredina,
klima), društvene (nastaju iz negativnog stava uže ili šire socijalne
sredine prema prohtevima individue) i psihološke (intelektualne,
emocionalne, motivacione i sl.)
Postoje tri vrste mentalnih konflikata: 1. konflikti dvostrukog
privlačenja, 2. konflikti dvostrukog odbijanja, 3. konflikti
istovremenog privlačenja i odbijanja;
12. Oblici ljudskih reakcija koji su u vezi sa frustracijom, agresijom i
konfliktnim ponašanjem:
-reorganizacija aktivnosti (promena aktivnosti radi postizanja cilja)
-okretanje ljudima (traženje pomoći od drugih ljudi)
-okretanje protiv ljudi (najvećiizvor konflikata i koji stvara nove
konflikte)
- okretanje od ljudi (potiskivanje želje za ciljem i povlačenje u sebe)
Konflikti su permanentni pratioci čovekovog života za koje se traže i
manje ili više nalaze rešenja, a za razliku od njih frustracija je
negativno psihološko stanje većeg intenziteta.
13. SOCIO-PSIHOLOŠKE TEORIJE KONFLIKATA
Osnovno polazište je da individualna svest nije jedini psihički činilac
društva, te se čovekova psiha mora objašnjavati društvenim
činjenicama;
Grupa je skupina individua među kojima postoji određena interakcija
zbog koje se ponašanje i aktivnost svakog pojedinca menja usled
prisutnosti ostalih pripadnika grupe;
Socijalna dinamika u okviru socijalno-psihološki teorija kao predmet
analize vidi:
1.društvenu klimu koja predstavlja stanje psihosocijalnih odnosa i
čini zajedno sa veličinom, trajnošću i strukturom objektivni atribut
socijalne grupe,
2. grupnu dinamiku koja se može odrediti kao kompleks događanja i
promena u odnosima između pojedinih članova unutar same grupe;
14. U izučavanju socijalnih sukoba sa socio-psihološkog stanovišta
važno je ukazati na konflikte u:
1. otvorenim društvenim grupama (sukobi po pravilu imaju
stabilizujuću ulogu dok je intezitet sukoba znatno manji)
2. zatvorenim društvenim grupama ( one su prilično rigidne u svojoj
socijalnoj strukturi)
15. SOCIOLOŠKE TEORIJE KONFLIKATA
Sociološke studije za svoje polazište imaju međugrupne i
unutargrupne interakcije i dinamiku, za razliku od psiholoških koje
za predmet proučavanja imaju pojedinca;
Tokom 19. veka razvile su se dve opšte teorijske orijentacije u
tumačenju istorije, društva i socijalnih konflikata: marksističke i
građanske;
16. Marksistička teorija konflikata
Nosioci ove teorije su K.Marks (1818-1883) i F. Engels (1820-1895);
Marksizam je prvi celoviti sistem koji objašnjava društvene pojave
(M.Diverže);
Svoje shatanje čoveka, društva i istorije Marks i Engels nazvali su
industrijskim materijalizmom ističući dva njegova bitna obeležja
istoričnost i materijalnost;
Za svoje polazište Marks je uzimao klasnu borbu kao osnovni
društveni konflikt;
Klasna borba je centralni društveni sukob koji je manifestni izraz
objektivne strukture društva i u njoj prisutne protivrečnosti između
proizvodnih snaga i proizvodnih odnosa kod kojih se vidi poreklo
svih sukoba istorije;
Pored klasnih sukoba Marks je isticao i druge socijalne sukobe
(nacionalne, ekonomske, političke, ideološke, religijske itd);
17. Građanska teorija konflikata
Izučavanje društvenih konflikata u okvirima građanske socijologije
imalo je svoju evoluciju u tri pravca razvoja;
1. socijalno-darvinistički koji se javlja u obliku naturalističke
socijolgije i predstavlja varijantu biologizma,
2. funkcionalistički pristup koji društvene sukobe analizira sa
stanovišta nesaglasnosti i borbe između različitih stavova i interesa
pojedinaca i grupa,
3. radikalni funkcionizam koji konflikte tumači kao izraz
‘’bolesnog’’ tj. patološkog stanja društvenog organizma.
Osnovna polazišta socijal-darvinističkog tumačenja jeste da se
analogno biološkoj selekciji i u društvu razvoj ostvaruje kroz
različite konflikte, pre svega posredstvom borbe za opstanak i
pobedom sposobnijih;
Po Spenseru održavanje ravnoteže inicira borbu za opstanak iz
čega proizilazi da je konflikt između društva i društvenih grupa nešto
prirodno, očekivano i stalno. Društveni konflikti koje stvaraju i
podstiču političke i religiozne vođe rezultiraju pojavom militarističkog
društva usmerenog ka sukobima i ratovima.
18. Radikalni funkcionalizam polazeći od načela ekstremnog
konzervatizma društvene konflikte analizira kao ‘’bolest društvenog
organizma’’ pa sukobi u društvu imaju status rušilačkog fenomena;
O. Kont polazi od konstatacije da je društvo njegovog doba
zahvaćeno oštrim sukobima nastalo na osnovu podele rada. On
društvene sukobe tretira kao patološku pojavu koju treba lečiti i
uklanjati je;
19. SAVREMENI TEORIJSKI PRISTUPI IZUČAVANJA DRUŠTVENIH
KONFLIKATA
U zavisnosti od toga da li se suština konflikta vidi u pojedincu ili
grupi teorije se dele na psihološke i sociološke, a u okviru njih
postoji podela na mikro i makro teorija sukoba;
Savremene teorije o duštvenim sukobima mogu se se klasifikovati
na one koje konflikte tretiraju kao patološko stanje društvenog
organizma, ili kao činjenicu života pojedinaca i kolektiviteta, kao i
teorije koje sukobe izučavaju kao proces ili određeno stanje;
Značajan uticaj na savremeni pristup izčavanja konflikata ima i
Marksov pojam klasne borbe gde se klasni sukobi transformišu i
tumače kao borba između vlasti i opozicije. Takođe, bitna je i pojava
uvođenja demokratske procedure gde se sukobi svode na minimum;
Predmet socioloških istraživanja 50-tih godina XX veka su
revolucije, i građanski ratovi, industriski, etnički i verski konflikti, rat,
društveni pokreti;
20. Specifičnost tumačenja konflikata 70-tih godina XX veka sadržana je
u tome da se društveni konflikti tretiraju kroz: širu analizu interesa,
vrednosti, društvenu moć i socijalnu nejednakost;
Opšti zaključci savremenog sociološkog istraživanja svode se na to
da:
1. društveni sukobi imaju pozitivnu funkciju u sistemu,
2. eksterni društveni konflikti pozitivno utiču na unutargrupnu
koheziju,
3. sukobi unutar društvenog sistema rezultiraju uglavnom
učvršćivanjem društvenih veza i pozitivnim društvenim promenama,
4. društveni konflikti imaju osim klasnih i druge od klasa nezavisne
osnove i uzroke (lokalno-regionalne, etničko-nacionalne,
profesionalne, ideološke, moralne itd.)
Teorija igara, konfliktni funkcionalizam, teorija sukoba civilizacija.
21. TEORIJA IGARA
Osnovna karakteristika ovog teorijskog pravca što se bavi
fenomenom donošenja racionalnih odluka u konfliktnim situacijama i
smatra se specifičnim vidom matematičke analize sukoba;
Cilj teorije je odrediti ponašanje učesnika koje je za njih najpovolnije,
pod predpostavkom da su racionalni, a konflikt je regulisan strogo
definisanim pravilima kao u društvenim igrama;
Da bi se analizirala konfliktna situacija neophodno je izvršiti takvo
uprošćavanje koje omogućava uključivanje u razmatranje samo
najznačajnijih faktora koji utiču na mogući ishod konflikta;
Bitna karakteristika teorije igara sadržana je u činjenici da veličina
rezultata koji će pojedini igrači ostvariti u igri ne zavisi samo od
njihovog izbora mogućeg pravila ponašanja u igri, već i od izbora
ostalih igrača;
Teorija igara predstavlja posebnu pojavu i novinu u društvenim
naukama, ali u svom konačnom bilansu nije dala rezultate koji bi
značili progres u proučavanju društvenih fenomena i društvenih
sukoba uopšte;
22. KONFLIKTNI FUNKCIONALIZAM
Sociolog L. Kozer društveni konflikt definiše kao ‘’borbu za
ostvarivanje vrednosti i statusa za moć ili čak za oskudna sredstva
za puko preživljavanje. Cilj stana u sukobu nije samo ostvarivanje
sopstvenih ciljvava već i onemogućavanje, suzbijanje i uništenje
protivnika;
Kozer glavne uzroke društvenih sukoba vidi u nejednakoj raspodeli
materijalnih i socijalnih resursa, a u prvom redu bogastva, statusa i
moći;
Prema Kozeru konflikte možemo podeliti na realističke i
nerealističke, a zasniva se na kriterijumu razlikovanja sukoba kao
cilja i sukoba kao sredstva:
1. Realistički sukobi proističu iz suprotnih ciljeva dveju strana, a
povodom nekog konkretnog dobra(prava, interesa),
2. Nerealistički konflikti su manje stabilni i teži za kontrolu i
regulaciju. Ovde je osnovni uzrok konflikata kolektivna frustracija;
Da li će konflikt biti funkcionalan u odnosu na sukobljene grupe
zavisi od karakteristika društvene strukture, odnosno dozvoljenosti
ispoljavanja suprostavljenih interesa;
23. TEORIJA SUKOBA CIVILIZACIJE
Sukob civilizacija će dominirati svetskom politikom i biće
istovremeno poslednja faza u evoluciji sukoba u modernom svetu.
Tektonski šavovi između civilizacija biće linije sukoba u budućnosti;
Prema Hantigonu, subjekt svetske politike u budućnosti neće biti
države, nacije, klase, ideološki blokovi, već konkretne civilizacije;
Civilizacijski sukobi (Hantigon) prolaze kao i tokom cele istorije kroz
proces jačanja, ekspanzije, smirivanja, prekida, ali retko i konačnog
rešavanja;
Prema njegovim pesimističkim prognozama budući sukobi vodiće se
između Zapadne civilizacije i ostatka sveta (Zapadne i Islamske,
dnsno Kineske civilizacije) koje imaju superiorne kulture;
24. Na pitanje zašto će se sukobljavati civilizacije, Hantigon
odgovara:
1. Razlike između civilizacija rezultat su vekova, pre
svega razlike u religiji,
2. Interakcije među narodima različitih civilizacija
pojačavaju civilizacijsku svest koja podstiče razlike i
animuzitete koji vuke korene iz duboke istorije,
3. Moć i agresivna kultura zapadne civilizacije proizvode
fenomen povratka korenima u svim nezapadnim
civilizacijama, kako na nivou elita tako i na nivou masa,
4. Kultura i religija su osnova organizovanja na
ekonomskom polju čime se istovremeno podstiče i
uobličava svest i obrazac ‘’mi protiv njih’’ ;
25. OPŠTA TEORIJSKA RAZMATRANJA O UZROCIMA
DRUŠTVENIH KONFLIKATA
Uzroci društvenih sukoba su raznovrsni, složeni i međusobno
uslovljeni;
Tukidid (460-395 pne) ‘’bili smo prisiljeni proširiti naša područja na
ono što ona to po naravi same stvari jesu, na prvom mestu zbog
straha , zatim zbog časti i napokon radi zarade’’ ;
Uzroci društvenih sukoba proističu kako iz razlika u interesima i
društvenom položaju socijalnih i profesionalnih grupa, slojeva, klasa,
tako i razlika u vrednostima , ciljevima, ličnostima, obrazovanju,
kulturi, političkom sistemu itd.;
‘’Uzrok konflikata nije u objektivnoj realnosti, već u onome šta se
dešava u ljudskim glavama’’
U savremenoj konfliktologiji zastupljena su dva koncepta ljudskog
delovanja i sukobljavanja: koncept interesa i koncept vrednosti;
26. KONCEPT INTERESA I VREDNOSTI
Interesi su motivacioni činilac i pokretač svakog socijalnog konflikta
jer društvene grupe stupaju u akcije radi njihovog zadovoljenja;
Sa stanovišta društvenih konflikata interese treba posmatrati ne kao
svaku vrstu ‘’htenja’’ već kao suštinsku usmerenost (stremljenja,
zalaganja) prema određenim egzistencijalnim dobrima;
Interesi se sa stanovištva društvenih konflikata dele na:
1. različite interese: u užem smislu mogu se smatrati interesi koji
označavaju usmerenost prema različitim, ali međusobno nezavisnim
dobrima ili ciljevima, (lekar-prosvetni radnik)
2. suprostavljene interese: nazivaju se oni koji izražavaju
usmerenost prema različitim i međusobno povezanim ciljevima
(prodavac-kupac, poslodavac-posloprimac)
3. protivrečne interese: to su suprostavljeni interesi gde
zadovoljenje interesa jedne strane suštinski isključuje mogućnost
istovremenog zadovoljenja interesa suprostavljene strane (klasni
interesi);
27. Rezultat sukoba interesa uslovljen je stepenom
društvene ili političke moći koja se nalazi u pozadini
svakog interesa:
Vrednosti kao specifična vrsta duhovnih tvorevina i
životnih orjentira su generalni obrasci usmeravanja
ljudskog ponašanja prema određenim poželjnim
standardima;
Vrednosti nisu statične i jednom zauvek date kategorije
društvenog života, one se menjaju sa civilizacijama i
unutar iste civilizacije;
One se javljaju i kao značajan i važan motivacioni faktor
nastanka unutargrupnih i međugrupnih sukoba;
Analiza relacije između interesa i vrednosti pokazuje da
sistem vrednosti bitno utiče na sadržaj interesnih
opredeljenja, kao i na način njihovog konstituisanja i
iskazivanja;
28. NEPOSREDNI UZROCI DRUŠTVENIH KONFLIKATA
Bogastvo je jedan od neposrednih uzroka društvenih konflikta u
svakoj istorijskoj epohi, bilo u smislu njegovog sticanja, očuvanja ili
(pre)raspodele;
Bogastvo se može javiti kao uzrok konflikata na nivou pojedinca,
društvenih grupa, pa i država;
Sa bogastvom je u tesnoj vezi vlasništvo i vlast;
U osnovi vlasti su moć, uticaj i status autoriteta, koji omogućavaju
kontrolu raspodele resursa, informacija, učešće u donošenju odluka
i rešnja, upravljanje legitimnom silom;
Postoje različiti oblici vlasti, ali je sa stanovištva društvenih
konflikata i njihovih uzroka najznačajnija politička vlast;
Značajan momenat kada je u pitanju vlast kao uzrok društvenih
konflikata jeste pitanje odnosa vladajućih i povlaštenih, upravljača i
podanika;
29. POSREDNI UZROCI ŠIRIH DRUŠTVENIH KONFLIKATA
Objektivna analiza mnoštva složenih i međuuslovljenih uzroka širih
društvenih sukoba (etničkih, verskih, ratnih) mora poći pre svega od
istorijskih, strukturalno-društvenih, političkih, etničkih, verskih i
ideoloških uslova i faktora, koji neka mesta, situacije ili grupe čine
predisponiranim konfliktima više nego gruga;
Hipotetiči se mogu izdvojiti četiri faktora koji doprinose nastanku
unutar društvenih konflikata: strukturni, politički, ekonomsko-
socijalni, kulturno-perceptualni;
30. Strukturni faktori
Od čitavog spleta činilaca društvene strukture četiri faktora bitno
utiču na pojavu društvenih sukoba: 1. nedovoljna stabilnost same
državne strukture, 2. izrazite socijalne nejednakosti i polarizacije, 3.
unutrašnje društvene protivrečnosti, 4. složenost etničkih odnosa.
Nedovoljna stabilnost državnih struktura proističe iz nedostatka
političkog legitimiteta, kako na unutrašnjem tako i na
međunarodnom planu
Duboke socijalne nejednakosti između klasa i slojeva u pogledu
uslova života i životnih šansi prouzrokuje oštre socijalne sukobe,
Unutrašnje društvene protivrečnosti u jednoj državi mogu biti
izazvane različitim činiocima(spoljašnjim, unutrašnjim, ekonomskim,
političkim itd). Nepostojanje konsenzusa unutar strukture države
prouzrokuje pojavu unutrašnjih socijalnih sukoba visokog intenziteta
i stepena nasilja,
Multietničke države podložnije su sukobima više nego druge, a
određene etničke grupe problematičnije su od drugih;
31. Politički faktori
Svetska konfliktologija posebnu pažnju posvećuje političkim
faktorima kao uzrocima društvenih sukoba i to:
1. nedemokratski politički sistem: Zatvoreni , autoritarni sistemi
tokom vremena generišu veliku količinu nezadovoljstva i u takvim
uslovima stvara se autoritaran tip politike gde se ‘’politika ispoljava
kao moć nad svima, gola sila i nasilje u službi pojedinačnog
egozma;
2. isključujuće nacionalne ideologije: presudan činilac društvenih
sukoba u etnički složenim državama je priroda preovladavajuće
nacionalne ideologije, odnosno postojanje ekstremnog nacionalizma
i šovinizma;
3. političke elite i dinamika međugrupnene politike: izgledi za
pojavu sukoba i nasilja u nekoj zemlji zavisi od dinamike
međugrupnih odnosa, tj. politike i socijalne distance koja je prisutna
između osnovnih društvenih grupa, klasa, slojeva, kao i
kompatibilnosti njihovih interesa i ciljeva;
32. Ekonomski faktori
Ekonomski faktori bitno doprinose nastanku različitih međugrupnih i
unutargrupnih konflikata, a posebno se ističu sledeća tri faktora:
1. ekonomske depresije i krize zakonomerno proizvode različite
društveno-ekonomske probleme koji mogu da doprinesu stvaranju
krizih žarišta unutardruštvenih i međudržavnim tenzijama (pad
društvenog proizvoda, višak nezaposlenih, inflaciju itd);
2. nezaposlenost, inflacija siromaštvo, odnosno socio-ekonomska
kriza doprinosi pojavi različitih društvenih frustracija i tenzija, čime
se stvaraju pogodni uslovi za nastanak najraznovrsnijih društvenih
konflikata (ekonomske reforme);
3. ekonomski razvoj i modernizacija predstavlja značajan faktor
nestabilnosti, antagonizama i unutrašnjih sukoba i proizvodi širok
spektar dubokih socijalnih promena: migraciju i urbanizaciju,
narušavanje postojeće društvene strukture, porodičnih i društvenih
odnosa, krizu tradicionalnih političkih institucija i sl.
33. Kulturno-perceptualni faktori
Kultura je pored pogodnog tla za razvoj i saradnju i pogodno tlo za
različite borbe i neprijateljstva;
Slika sveta koju zajednička kultura predaje najčešće sadrži i istoriju
kolektiviteta u vidu uprošćene mitologije kojom se podela na nas i
njih produbljuje, opravdava i pojačava;
Mas-mediji crpe svoju moć iz predstava i stereotipa uvreženih u
kulturnoj matrici i na taj način ih pojačavaju radi rasplamsavanja
konflikata, a posebno onih multietničkih;
Postoje dva veoma značajna kulturna i perceptualna faktora koji
izazivaju unutrašnje društvene sukobe:
1. nepravda ili kulturna diskriminacija nad manjinama u smislu
nejednake mogućnosti obrazovanja, pravna i politička ograničenja
upotrebe i učenja jezika manjina i pritisci na religiozne slobode,
2. drugi faktor vezan je sa istorijom grupa i njihovim percepcijama
o sebi i drugima i zločine počinjene u bliskoj ili dalekoj prošlosti;
35. VRSTE DRUŠTVENIH KONFLIKATA
U teoriji postoje mnogobrojne podele društvenih sukoba što je uslovljeno
složenošću društvene strukture koja u sebi sadrži različita polja i nosioce
socijalnih konflikata;
Najčešći kriterijumi u podeli konflikata su:
1. prema vrsti socijalnih grupa, odnosno učesnika u konfliktu,
2. prema posledicama koje konflikti imaju na politički sistem,
3. činjenici da li je konflikt sredstvo za ostvarivanje interesa i ciljeva
strana u sukobu ili je konflikt cilj po sebi (realistički i nerealistički),
4. prema prirodi i povodima za njegovo javljanje, sredstvima koja se
koriste, intenzitetu, posledicama i načinima kojim se regulišu.
Polazeći od samog ljudskog života i posledica konflikata na društvo
najznačajnija bi podela bila na oružane i neoružane sukobe,
Klasifikaciju konflikata treba zasnovati na kriterijumu učesnika, odnosno
nosilaca sukoba i tu su najznačajniji: 1. klasni, 2. nacionalni,
3. rasni, 4. verski, 5. politički.
36. KLASNI KONFLIKTI
Savremene teorije klasa i klasnih sukoba
Klasici marksizma tvrdili su da klasni sukobi predstavljaju pojavni
oblik unutrašnje protivurečnosti između proizvodnih odnosa i
proizvodnih snaga i predstavlja pokretačku snagu razvoja društva,
Teorijska razmatranja (polovina XX v) o klasama i klasnim sukobima
polazi od evolucije u razvoju industriskog društva čiji razvoj vodi
opštem napretku gde dolazi do promena u klasnoj strukturi,
Od 70-ih godina XX veka nastaje postindustrisko društvo koga
karakteriše radikalna promena socijalne strukture usled evolucije
privatne svojine (menadžeri, politička elita, obrazovani radnici i sl.),
Pojava globalizacije kao objektivnog i nužnog procesa utiče i na
promene društvene strukture najrazvijenih i ostalih društava,
Pojam ‘’klasa’’ vezan je za klasične ekonomske kategorije, u prvom
redu za pojmove najamnog rada profita i eksploatacije,
Profitna stopa je osnovni motiv eksploatacijei na nacionalnom planu,
37. Upotrebljivost marksističkog tumačenja klasa i klasnih sukoba
Iz marksističke perspektive klase su društvene skupine čiji članovi
imaju isti odnos prema sredstvima za proizvodnju, te klasni sukobi
proističu iz suprotnih interesa, vrednosti, potreba društvenih klasa i
predstavljaju bitan vid socijalne dinamike industrijskih društava,
Oblici, intenzitet i posledice klasnih sukoba su različiti, počev od
otpora u procesu rada(štrajkovi) do socijalnih revolucija,
Što je društvo nerazvijenije i što su klasne podele i sukobi oštriji i
jači, eksploatacija je neposredno vidljivija, primitivnija i surovija,
U visokorazvijenim društvima dominantna su dva tipa klasnih
sukoba:jedan koji vode potčinjene klase protiv vladajućih klasa, i
drugi koji između sebe vode vladajuće klase radi vlasti i moći,
U razvijenim kapitalističkim državama klasni sukob je duboko
prisutan, složen je, dinamičan i institucionalizovan (sindikati),
U visokorazvijenim zemljama eksploatacija najamnog rada najbolje
se vidi ako se indentifikuje udeo nadnica o novoostvarenom višku
vrednosti. Razvojem kapitalizma raste i eksploatacija (Marks).
Odnos 1:40 polovinom XX veka, posle 40 godina 1:1000 (Liberasion
2002)
38. Klasni sukobi u zemljama tranzicije
Zemlje u tranziciji suočavaju se na različit način sa socijalnim i
ekonomskim problemima (velika nezaposlenost, razaranjem
privrede, povećanje siromaštva, povećanje kriminala),
Početkom transformacije zemalja državnog socijalizma došlo je do
stvaranja klasno raslojenog društva na osnovama vlasništva nad
sredstvima na proizvodnju i bogatstva,
Socijalna struktura u zemljama u tranziciji iznedrila je jedan manji
broj bogatih i ogroman broj siromašnih (Džinijev koeficijent do 0,30)
U zemljama tranzicije raspodela društvenog bogastva je
nepravedna
Kao osnovni oblik klasnih sukoba u zemljama u tranziciji sa
stanovišta uslova života, interesa i političke prakse su: štrajkovi,
javne i masovne demonstracije socijalnog nezadovoljstva, borba za
očuvanje radnih prava, organizovanje strukovnih sindikata i sl.
39. VERSKI SUKOBI
Verski sukobi i religija-istorijski kontekst
U toku istorije, a posebno u Srednjem veku, verski sukobi su bili
preovladavajući sukobi unutar država i između država i uvek su
imali iste uzroke koji nisu bili isključivo verske prirode,
Verski sukobi su vođeni između pripadnika različitih religijskih
tradicija, ali i između pripadnika istie religije, odnosno konfesije,
Religija predstavlja pretnju društvenoj integraciji isto kao što joj i
doprinosi jer ‘’istorija sa brojnim verskim raskolima, manifestuje
veliku moć religije da ne samo povezuje već i deli ljude i narode’’,
U savremenom društvu verski sukobi se veoma retko javljaju u
čistom obliku i često imaju političku i etničku formu, sadržaj i
pozadinu,
Verski faktor i konfesionalna različitost javljaju se kao povod, a ne
kao osnovni uzrok nacionalnih sukoba, mada to nije tako očigledno,
40. Uzroci verskih sukoba
Naučna analiza uzroka sukoba temelji se na istorijskim i društvenim
(političkim, etničkim, verskim i ideološkim) uslovima i činiocima i
različitim interesima i ciljevima učesnika u njima,
Između svih društvenih sukoba postoji visok nivo međuzavisnosti,
splet uzroka i posledica, koji se razlikuju po svom značaju, trajanju i
nužnosti,
Nasilni verski sukobi su najprisutniji u višenacionalnim i zaostalim
društvima, gde su religije povezane, a politički režimi nedemokratski
Najčešći uzroci verskih sukoba su:
1. duboke društvene krize (slom vrednosnog sistema, anomija),
2. politizacija religije i manipulacija verskim osećanjima,
3. prožimanje verskog i nacionalnog kompleksa (spoj nacionalizma i
nacional-šovinizma sa ciljem osvajanja vlasti i političkih pozicija),
4. postojanje nedemokratskog, autoritarnog i totalitarnog političkog
režima i sistema vlast (stvara se neravnopravnost religija i vera),
Verske i nacionalne elite su osnovni socijalni agensi koncepta
verskih i kvaziverskih sukoba, a niže klase i slojevi su masovni
nosioci verskih sukobljavanja.
41. Širi istorijski okvir verskih sukoba u Zapadnom kulturnom i
političkom krugu
Najdublji strukturni i ideološki proces u savremenoj istoriji Zapadne
civilizacije jeste emancipacija države od religije i zamena religijskog
identiteta nacionalnim,
U Zapadnom kulturnom krugu nacionalna sekularizovana država, a
ne vera i religija, postala je predmet najviše političke lojalnosti,
U islamu se vera pojavljuje kao osnova grupnog identiteta i središte
lojalnosti, dok se nacionalna država javlja kao manje značajna,
Novi zavet kao temelj hrišćanstva zabranjuje nasilje i rat, međutim,
transformacijom hrišćanstva u državnu veru rat se u određenim
uslovima koristio kao legitimno sredstvo i od crkve,
Nakon II svetskog rata preovladao je stav da je religija privatna
stvar, a da verske institucije moraju biti odvojene od države i
međunarodne politike,
Politizacija religije uslovila je da religijski faktor bude prisutan u svim
sukobima krajem XX veka ( sukobi u bivšoj Jugoslaviji i sl.).
42. Verski sukobi u zemljama u tranziciji
Istraživanjem je pokazano da dugotrajne socijalne i moralne krize
stvaraju uslove za povratak religiji kao alternativnom vrednosnom
sistemu,
Pored moralne i socijalne krize kao značajan činilac verskih sukoba
javlja se kriza moralnog identiteta (pad socijalizma SSSR, YU),
Uzroci verskih sukoba su najočigledniji u višenacionalnim zaostalim
društvima u kojima se religija i nacija tesno prožimaju,
Verske sukobe u savremenom društvu podstiče i osnivanje političkih
pokreta ili partija i sticanje političke moći radikalnih krugova unutar
glavnih crkava,
Verski sukobi nastaju i kada postoji neravnopravnost u društvenom
položaju i slobodi upražnjavanja različitih religija ili konfesija,
Verski sukobi imaju najveći intenzitet u uslovima formiranja koalicije
klerikalistički orijentisanog sveštenstva, nacionalističko-političke i
kulturne ‘’elite’’.
43. RASNI SUKOBI
Osnovna obeležja rasizma i rasnih sukoba
Rasni sukobi predstavljaju specifičnu vrstu etničkih sukoba koji su
zasnovani na biološkim, tačnije fizičkim karakteristikama pojedinih
grupa;
Po teoriji rasizma između rasa koje čine ljudski rod (vrsta homo
sapiens) postoje duboke, biološki uslovljene razlike, koje se ne
mogu preći, te rase treba da žive odvojeno, pri čemu je dozvoljeno
koristiti i silu da se spreči ‘’kvarenje’’ rase;
Na osnovu antropološke teorije (XIX v) rasizam se javlja u dva tesno
vezana oblika:
- prvi, gde se teorijski nastoji pokazati nejednakost ljudskih rasa gde
se zagovara uspostavljanje društvene, kulturne i političke
nejednakosti,
- drugi, mnogo rasprostranjeniji vid rasizma čini ideologija, politika i
doktrina koja se zasniva na neravnopravnosti rasa u društvu (ljudske
rase se razlikujune ne samo po telesnim nego i po psihičkim
karakteristikama-’’više i ‘’niže’’ rase);
44. Rasistička ideologija je predhodila i služila kao apologija eksploatacije,
kolonijalnih i imperijalističkih osvajanja, a kasnije i kao politička
dominacija nad manje razvijenim narodima i etničkim grupama;
Rasizmu i modernoj nacionalističkoj mitologiji zajedničko je i verovanje
u ‘’posebnu povezanost’’ po kojoj je sve što se odnosi na vlastitu naciju
primereno i sveto, a ‘’sve što je sveto traži i žrtvu’’;
U rasističkoj imlementaciji ‘’tuđe’’ je uvek nasuprot ‘’mome’’, pa je
‘’tuđe’’ neophodno uništiti i dokazati svoju ‘’superiornost’’ ;
U takvim uslovima ksenofobija (strah ili mržnja prema strancima)
označava stanje duha i ispoljavanja strasti u društvenoj sredini;
U pojedinim društvima rasizam kao ideologija i politika, u svojim
raznovrsnim oblicima, služio različitim interesima, ali uvek je
označavao doktrinu društvene represije i moralne regresija koja
čoveka i etničke grupe vidi kroz njihove fizičke osobine;
45. Koreni rasizma i rasnih sukoba
Rasističko shvatanje i delovanje u istoriji zabeleženo je od njenog
početka, ali je i činjenica da su rasizam kao i ropstvo zasnovani na
etničkim ili verskim merilima i bili su jedan od stubova samih
društvenih sistema;
Period antičke Grčke karakterisala je opšta podela sveta na Grke
(kasnije Grke i Rimljane) i varvare pri čemu su prvi po svojim
prirodnim sposobnostima daleko ispred varvara te je stoga prirodno
da nad njima i gospodare-vladaju;
Od antičke Grčke pa do XIX v rasističke teorije nisu bile teorijski
prihvatane i obrađivane zbog:
1. masovnih i dinamičkih srednjvekovnih seoba i mešanja različitih
naroda i kultura,
2. drugi razlog je u pojavi hrišćanstva i drugih svetskih religija koje
su bez izuzetka insistirale na ravnopravnosti rasa i naroda, mada o
tome postoje i drugačija mišljenja;
Rasizam je u političkoj praksi tokom srednjeg veka i kolonijalnih
osvajanja bio vrlo prisutan po svim svojim kriterijumima;
46. Moderna teorija rase se javlja u XIX i XX veku kao činilac politike u
okolnostima kada su evropski narod pripremali i do izvesnog stepena
realizovali novu nacionalnu državu kao zajednicu (Francuska, Velika
Britanija, Njemačka);
Temelje eugenike (eu-dobro, genos-rasa) kao rane varijante rasizma
postavio je britanski psiholog F. Balton koji je smatrao da je cilj pozitivne
eugenike popravljanje nasledne osnove ljudske vrste podsticanjem
reprodukcije najsposobnijih predstavnika, a negativne sprečavanje
reprodukcije nesposobnih za život;
Ideje negativne eugenike u njenim ultradesničarskim, nacističkim i
rasističkim varijantama našle su svoj izraz u programima ‘’rasne higijene’’ u
XX veku (Njemačka, V. Britanija, SAD);
Prvi eugenički zakon o prisilnoj sterilizaciji ‘’degeneriranih’’ donet u državi
Indijana 1907 godine, zatim u Kaliforniji itd, a od 1913-1914 trideset zemalja
donelo slične zakone;
Rezultati pravne regulative bili su: u Kaliforniji do 1929 sterilisano je 62.255
ljudi; u tridesetim godinama bilo je između 15.000-20.000 sterilizacija
godišnje;
Plemić Artur de Gobino došao je do otkrića da civilizacija opada zahvaljujući
degeneraciji rase, a da rasa propada zahvaljujući mešanju krvi, jer je u
svakoj mešavini niža rasa uvek dominantnija;
47. Na sasvim uobličene doktrine rasizma XIX veka u velikoj meri su
uticale društvene okolnosti, u prvom redu ideja razvoja i progresa, ali i
nastanka darvinizma kao teorije organske evolucije i prirodnog
odabiranja;
Herbert Spenser, prvi filozof evolucije, verovao je da prirodna
selekcija doprinosi evoluciji čovečanstva i da rezultira večnim mirom;
Nacistička ideologija sve rasističke teorije prilagođava svojim
političkim ciljevima i kojima dolazi do izražaja najnehumanija strana
ljudske prirode i politike (‘’čisti’’ arijevci i nearijevci);
Pravi rasizam došao je do punog izražaja tek u doba kolonijalizma,
kada su evropski narodi porobili najveći deo sveta i počeli da koriste
domorodce kao jeftinu radnu snagu, oduzimajući im sve, pa i živote;
Po proceni istoričara za manje od pola veka pošto je Kolumbo kročio
na kontinent 95 miliona ljudi je bilo masakrirano od strane kolonijalista
‘’srednja inteligencija prosečno odraslog crnca slična je onoj kod
jedanaestogodišnjeg deteta vrste Homo sapiens’’(Henri Ozborn, SAD)
Jedno od najvećih rasnih istrebljenja u istoriji desilo se širenjem
evropskih doseljenika u Australiju (istrbljenje Aboridžina);
48. Kulturne i političe pretpostavke modernog rasizma
U razmatranju modernog rasizma i rasnih sukoba kao savremene
pretnje bezbednosti neophodno je poći od opominjujućeg iskustva
minulih epoha (kolonijalnih osvajanja i Drugog svetskog rata);
Iako su etnički i verski sukobi dominantan vid nasilnih unutardržavnih
sukoba XX veka, sukobi sa rasnom pozadinom čine značajan činilac
izazova i pretnju miru na nacionalnom i međunarodnom polju (Majami
1980 ubijeno 18 ljudi, Los Anđeles 1992 ubijeno 60 ljudi);
Kada je reč o političkoj pozadini modernog rasizma važno je pomenuti i
Evropske zemlje (Francuska, Italija, Njemačka itd) gde ekstremno
desne stranke dobijaju dosta glasova;
Na početku XXI veka sa stanovišta teorijske analize moguće je da će
prividna bezbojnost, nacionalnost ili konfensionalnost kulturnog rasizma
u praksi doneti postbiološku, postnacionalnu ili postversku rasističku
kulturnu netoleranciju;
49. NACIONALNI SUKOBI
Osnovne karakteristike nacionalnih sukoba
Nacionalni sukobi su najznačajniji društveni sukobi u novijoj istoriji,
bilo da je reč o međudržavnim ili unutrašnjim sukobima;
Po svojoj razornoj snazi, prisutnom nasilju i posledicama nacionalni
sukobi predstavljaju najteže oblike konfrotacije između društvenih
grupa;
Nacionalni skobi (unutrašnji i međunarodni) se od strane istraživača
svrstavaju u red savremenih pretnji bezbednosti u XX i XXI veku;
Etnički, odnosno nacionalni i međunacionalni sukobi mogu biti
podstaknuti različitim faktorima i mogu imati različite uzroke-klasne,
ideološke i političke;
Ne postoji zakonitost niti pravilo koje nalaže da s višim nivoom
materijalnog razvoja iščezava težnja za nacionalnim indentitetom, ili
da je stopa privrednog rasta pokazatelj rasta nacionalne i opšte
ljudske slobode;
50. Nacija predstavlja i zajednicu zasnovanu na svesti o nacionalnoj
pripadnosti i nacionalnim ciljevima i zajedničkom životu;
Nacionalno pitanje, nacionalna sloboda i nacionalni sukobi prave se
i proizvode kao jedna vrsta veoma važne ‘’strategijsko-političke robe
i monete u borbama za planetarnu dominaciju i preraspodele
svetske moći’’ ;
Karakteristično i destruktivno u međunacionalnim sukobima je to što
je cilj strana u sukobu razaranje i uništenje svih tekovina duhovne i
materijalne kulture jedne etničke zajednice;
Nacionalni sukobi su zapravo prekid i kvalitativna negacija svake
politike kako u pogledu sredstava, etničkih načela tako i posledica;
Uzroci i činioci nacionalnih sukoba su složeni , nalaze se u klasnim
ali i istorijskim, političko-ideološkim, sistemsko-struktuiranim,
socialno-psihološkim i kulturnim uslovima života svih klasa i slojeva;
Nacionalni sukobi imaju svoju idejnu, ideološku i političku pripremu
koju stvara auturitarna i despotska vlast krug desničarske kvazi-
inteligencije bliske takvoj vlasti i delovi netolerantnog sveštenstva;
51. Širu društvenu podlogu nacionalnih sukoba čini teška ekonomska i
društvena kriza;
Nacionalni sukobi nastaju u velikoj meri iz stanja ‘’kolektivnog duha
jednog naroda koji je proizveden i obeležen porazom ili slomom
tradicionalnih humanističkih vrednosti, kao i gubitkom temeljnih
orijentira vlastitog identiteta i morala’’;
Ideologija nacionalizma i nacionalni sukobi sa stanovišta jedne
autoritativne vlasti javljaju se kao efikasan instrument formiranja
manipulativne svesti u formi lažnopatriotskog mnjenja i očuvanja
postojećih odnosa moći tj. vlasti, bogastva i privilegija;
Nacionalni sukobi proističu iz spoja socijalne bede i ideologije
nacionalizma, nacionalšovinizma i proizvode dugotrajnu političku i
društvenu regresiju koja se transformiše u ‘’vučje stanje svih protiv
sviju’’, nacionalnu katastrofu, zločine i masovne ljudske žrtve;
Završnica nacionalni sukoba je međunacionalni rat unutar ili između
etničkih srodnih naroda i/ili njihovih država;
Nacionalni sukobi mogu nastati između pojedinih nacija kao globalnih
zajednica u jednoj višenacionalnoj državi zatim kao sukobi između
pripadnika većinskih nacija i nacionalnih manjina, ili, između različitih
nacionalnih manjina unutar iste države;
52. Etnički i nacionalni sporovi prerastaju u svoj najsuroviji oblik-rat,
onda kada jedna ili obe strane u sukobu dobiju i širu, pre svega
međunarodnu potporu ili ‘’kada velike sile etničkoj manjini daruju
državno-nacionalnu samostalnost i legitimitet;
Osnona obeležja nacionalnih sukoba su:
1. permanentna tendencija širenja,
2. osamostaljivanje i prožimanje sa verskim činiocima,
3. veoma teško razrešavanje,
4. često prisustvo izacionalnih sadržaja, istorijskih, etničkih i verskih;
Međutim kada je reč o nacionalnim sukobima izuzetne oštrine i
visokog intenziteta javlja se još i specifičan spoj: političkog
autoritarizma nacionalnih ‘’vođa’’, učenog šovinizma, ideologije ‘’krvi
i tla’’,instrumentalizacije modernog masovnog nasilja;
Za nastanak nacionalnih sukoba neophodni su i dodatni, specifični
socijalno psihološki uslovi na nivou masa koji se stvaraju
ideologijom i politikom nacionalizma;
53. Veoma važni faktori u nastanku nacionalnih konflikata su nacionalna
svest i nacionalno osećanje koji se prvobitno ispoljavaju kao
patriotizam tj. odbrana nacionalne samostalnosti od spoljašnje
ugroženosti;
U tesnoj vezi sa nacionalnom svešću i patriotizmom je i istorijski
čest fenomen kolektivne i individualne mržnje prema strancima;
XX vek potvrđuje opominjujuće iskustvo da društvene krize
transformišu nacionalne emocije u nacionalizam kao isključujuću
ideologiju koja se vrlo lako preobrazi u nacional-šovinizam, terog,
genocid i oružane sukobe;
54. Koreni, nosioci i socio-strukturne pretpostavke nacionalizma i
nacionalnih sukoba u zemljama u tranziciji
Nacionalni sukobi se vrlo retko javljaju bez masovnog, intenzivnog i
dugotrajnog nacionalizma;
Veoma retko se uočava prava društvena suština i priroda nacionalizma,
jer se ne javlja u čistom ogoljenom obliku već u maskama kojima se
pokušava prikriti njegova klasna suština;
Nacionalizam se prikriva ‘’nacionalnim interesima’’ kulturom, etničkim i
etičkim položajem pojedinih socijalnih grupa, potrebom njihove
afirmacije i slobodnog izražavanja;
Nacionalizam označava: 1. politiku i radikalnu ideologiju koja ističe
naciju kao apstraktnu kategoriju, a njene interese stavlja nasuprot
interesima drugih nacija, 2. doktrinu koja insistira na nacionalnoj
isključenosti i odvajanju od drugih etničkih zajednica i grupa;
Pojam nacionalizma vezuje se za politiku i ideologiju čiji je smisao u
superiornom i podređivačkom odnosu prema interesima drugih naroda;
Nacionalizam se javlja i kao proizvod svesno stvarane grandomanije
nacionalne politike udružene sa idejom ugroženosti i permanentno
neprijateljskog okruženja;
55. Nosioci nacionalizma u uslovima oštrih i totalnih nacionalnih sukoba
mogu biti sve klase i svi slojevi u jednom društvu;
U zemljama realsocijalizma vladale su dve ideološke dogme koje nisu
imale naučnu i empirijsku podlogu:
Prva dogma temeljila se na ideološkom stavu da je radnička klasa po
svom unutrašnjem biću internacionalno opredeljena, a time potpuno
anacionalna, pa i antinacionalno usmerena;
Druga dogma polazila je iz ideološkog stava i stereotipa po kome su
glavni socijalni nosioci nacionalizma ostaci buržoaske klase, a srednji
(‘’malograđanski’’) slojevi i seljaštvo koje se odupiralo masovnoj
kolektivizaciji;
Za nacionalizam su najviše zainteresovani nosioci glavnih političkih
funkcija i položaja u vlasti, odnosno politokratija;
56. Idejne i socio-strukturne osnove nastanka i razvoja nacionalšovinizma
u zemljama u tranziciji
Nacional-šovinizam je nasiljem i mržnjom posredovana iracionalna i
ekstremna forma nacionalne isključenosti;
Idejnu osnovu šovinizma čine rasističke koncepcije o ‘’višim’’ i ‘’nižim’’
rasama i superiornosti jednih naroda nad drugim, ili pretendovanja da
jedna nacija ima višu istorijsku misiju, veće zasluge i prava od drugih;
Završnica nacional-šovinističke ideologije i politike je u masovnom
teroru (političkom, intelektualnom, državnom), zločinstvu, genocidu i
međunacionalnom ratu;
Nacionalšovinizam se najpre stvara u društvenom okviru u kome
dominira duboka ekonomska kriza, autoritarna, despotska i totalitarna
vlast i ideologija;
U društvenim okolnostima sa masom koja nije dospela do nivoa
moderne građanske demokratije, već egzistira u predpolitičkom
socijalnom okviru stvaraju se sve pretpostavke za pojavu figura
nacionalšovinističkih vođa koji nasilje uzdižu na nivo principa;
57. Nacionalšovinističke vođe imaju ideju etnički ‘’čiste’’ države koja postaje
osnovno načelo društvenog i političkog života bez obzira na masovno
izginuće i progone svoga i drugog naroda;
Dominantna i prepoznatljiva obeležja socijalne strukture bivših
realsocijalističkih društava bila su: 1. egzistencijalna nesigurnost nastala
usled sloma države, 2. dezorjentisanost usled krize indentiteta,
3.anomija (neefikasnost društvenih normi, zakona) društva kao celine;
U gotovo svim balkanskim zemljama u tranziciji politička birokratija je
samo izmenila svoj ideološki predznak: od socijalističkog ka
nacionalističkom, a u nekim i nacionalšovinističkog;
Kao značajne grupacije socijalne strukture postsocijalističkih zemalja u
kojima je ideologija nacionalizma i nacionalšovinizma nalazila uporište
bile su: lumpenburžoazija (sloj kriminalnih ultra-bogataša), radnička
klasa, srednji slojevi, subproleterijat i ratni profiteri;
Iz ove socijalne strukture iznikli su međuetnički, a delom i međuverski
sukobi, i zločini kao njihov neizbežan rezultat;
Lumpenburžoazija kao segment društvene strukture po svojim
pretenzijama, agresivnosti i vrednosno-ideološkim orjentacijama jedan je
od glavnih nosilaca nacionalšovinizma jer ’nacionalšovinizam je prirodni
sastojak samog njenog bića’
58. Radnička klasa osiromašena slomom realsocijalističke države bila je
pogodan oslonac nacionalizmu i nacionalšovinizmu;
Srednji slojevi kojima pripadaju stručnjaci i niži rukovodioci u privredi
i van nje nikada nisu bili glavni subjekti nacionalizma i
nacionalšovinizma;
Subproleterijat kao značajna i stalno narastuća socijalna kategorija
usled nezaposlenosti i bezperspektivnosti takođe je podložna
ideološkim manipulacijama od strane autoritarnih vlasti harizmatskih
vođa;
Ratni profiteri su jedna od najznačajniji socijalnih kategorija i
oslonaca nacionalšovinizmu, ali ne sa stanovišta ideologije već
koristi, tj bogaćenja jer je njihova ideologija novac bez obzira na
poreklo;
Nasilje u ime ‘’opštih ciljeva’’, pre svega stvaranju samostalne
nacionalne države, a ponegde i autonomne nacionalne crkve, širi se
u političku psihologiju svih društvenih klasa i slojeva kao i u retoriku i
političke programe vodećih političkih partija i pokreta;
59. POLITIČKI SUKOBI
Osnovne determinante politike i političkih sukoba
Izraz politika najčešće se vezivao za državu, odnosno aktivnost državne
organizacije, aparat nasilja i rešavanja raznih problema i opštih poslova u
društvenoj zajednici;
Moderne definicije politiku definišu kao delatnost usmerenja, upravljanja,
donošenja normi i odluka o najvažnijim pitanjima i ciljevima zajedničkog
života u određenoj grupi, instituciji ili društvu uopšte;
Politiku karakterišu dve komponente subjektivna i objektivna;
1.Subjektivna komponenta politike ogleda se u svesti pojedinih delova
društvene zajednice o svojoj pripadnosti toj zajednici;
2. Objektivna komponenta koja politiku pokazuje i kao saradnju i
sukobljavanje raznih društvenih činilaca gde je osnov saradnje ili sukoba
svest, motivi i želje po kojima se odvijaju usaglašene ili suprostavljene
političke aktivnosti;
60. Pri sukobljavanju različitih političkih činilaca stvara se sfera političke
realnosti čiju strukturu sačinjavaju: 1. politička svest, 2. političke
organizacuje i institucije, 3.politička aktivnost, 4.politička istorija;
Politički sukobi u modernom smislu javljaju se tek sa nastankom
liberalnog kapitalizma, odnosno uspostavljanjem političkih sloboda i
prava građana;
Cilj političkih borbi je sticanje, zadržavanje ili preraspodela političke
moći i vlasti;
Politički sukobi kao vrsta društvenih konflikata podrazumeva
predhodno postojanje tri nužna uslova:
1. postojanje demokratskog sistema i političkih sloboda u formalnom
i stvarnom smislu kao pretpostavke moderne politike;
2. drugi uslov je da postoji opšta saglasnost političkih subjekata u
vezi sa legitimnošću postojanja političkih konflikata i političke botbe;
3. politički sukobi da se rešavaju u okviru legalnih, institucionalnih i
demokratskih procedura, odnosno političkim sredstvima (dijalogom,
sporazumom, dogovorom i konsenzusom, a ne silom i nasiljem);
61. ‘’politika nije samo puka borba grupa za moć, nego i pokušaj da se
svet oformi prema određenoj slici, da mu se nametne vlastita namera’’
(F. Nojman);
Cilj politike za antičke Grke bio je opšte dobro, pravda, korist i
odgajanje karaktera slobodnih građana, a osnovno sredstvo za
postizanje tih ciljeva je razgovor i dogovor;
Najznačajniji moderni teoretičar demokratije Đ. Sartori ističe da u
najširem smislu politički sukobi postaju determinisani sa više faktora:
1. materijalno proizvodnim i socijalno-strukturalnim osnovama
konkretnog društva;
2. karakterom političkog sistema i režimom vlasti;
3. demokratskom tradicijom i političkom kulturom naroda;
4. razvijenošću demokratskih ustanova i stepenom kntrole vlasti od
strane javnosti, odnosno građana;
Na toj osnovi mogu se razlikovati:
1. politički sukobi u pluralističkom, odnosno demokratskom, i
2. politički sukobi u nepluralističkim, odnosno političkim monističkim
autoritarnim društvenim zajednicama;
62. Politički sukobi u pluralističkim demokratskim društvima
U modernim pluralističkim društvima politički sukobi predstavljaju jednu
vrstu društvenih konflikata koji se javljaju kao nužan i sastavni elemenat
strukture politike i političkog sistema;
Demokratski sistem (R. A. Hajneman) ‘’praktikuju intersene grupe i
političke partije kako bi artikulisali širok spektar najrazličitijih mišljenja u
javnu politiku’’;
U takvim političkim društvima politika je usmerena na ‘’organizovanje,
osmišljavanje, vođenje i regulisanje zajedničkog života ljudi u skladu sa
njihovim potrebama, interesima, vrednostima uz saglasnost svih’’;
Legalizovani politički sukobi nisu samo uslov stabilnosti političkog sistema
već i elemenat pozitivne dinamike i politike i celokupnog društva;
Politički sukobi i borba političkih subjekata u demokratskim društvima
moraju biti u skladu sa načelima slobode, etike i političke kulture;
Sa stanovišta pluralističke zajednice u političkim sukobima se kao
značajna instanca javlja i kultura političke borbe između političkih
protivnika;
63. Borba vlasti i opozicije za (pre)vlast i (pre)moć u višepartijskom
parlamentalnom sistemu je činilac razvoja demokratije;
64. Politički sukobi u monističkim autoritarnim režimima
U monističkim autoritarnim sistemima , politički sistem i otuđene
upravljačke strukture ne poseduju legitimitet, te se stoga čitav sistem i
vlast oslanja i održava u najvećoj meri sredstvima prinude, represije i
političkog nasilja;
Ogromna sredstva uložena u vojsku, kvazivojne formacije, policiju i
masovne medije kao sredstvo zvanične totalitarne propagande, iskazuje
se nedovoljnim da se postojeći sistem i režim vlasti očuva (Rumunija);
Ukoliko se i pojave protivnici vlasti u vidu opozicionih grupa ili političkih
disidenata, oni tada imaju tretman ne političkih protivnika, već političkih
neprijatelja;
Takvi sukobi su karakteristični i dominirajući u društvima velike socijalne
nejednakosti, nejednakosti u političkim pravima i slobodama građana, a
posebno među klasama i slojevima;
65. Ogromne socijalne razlike i nejednakost u materijalnom položaju između
vladajućih i podvlaštenih nužno ne proizvode nasilje , diktaturu i tiraniju,
ali zato značajno ograničavaju demokratiju;
Za nerazvijeno političko i građansko društvo osim kvazipolitičkih sukoba
karakteristično je postojanje i kvazipolitičkih lidera koji su međusobno
suprostavljeni i koji naginju diktaturi kao formi ukidanja političke
protivrečnosti;
66. Koreni političkih sukoba
Nastankom društvenih klasa i slojeva stvorili su se uslovi šireg
politizovanja društva i suprotnosti interesa na toj osnovi, a time i uzroci
sukoba u političkom sistemu odnosno državi;
Korene političkih sukoba treba tražiti u društvenim odnosima, a pre
svega u potrebi zaštite privatne svojine i političkom nasilju vladajućih
nad povlaštenima;
Od vremena antičkih filozofa teoretičari su se delili na dve grupe:
1. jedan tok misli polazi od toga da su ekonomske razlike i interesi srž
političkih sporenja i konflikata (Marksova teorija);
2. drugi pravac mišljenja insistira na tome da su kulturne (etničke)
razlike, kao što su razlike u jezicima, zatim rasne, religiozne,
nacionalne razlike, ozbiljnije i fundamentalnije za društvene deobe i
političke konflikte, od ekonomskih razlika;
Za Makijavelija politika je borba za osvajanje, učvršćivanje i
zadržavanje vlasti;
67. Politiku kao oblast društvene stvarnosti sačinjavaju i kompromis,
konsenzus, saradnja i zajednički cilj subjekata političkih borbi bez
obzira na stepen njihove političke i ideološke organizovanosti;
Politički konflikti imaju izraženu ideološku dimenziju, pri čemu
karakter ideologije, kao i način njene interpretacije umnogome
determiniše prirodu i intenzitet konflikata;
Kao direktni uzroci političkih sukoba u literaturi se navode teške
ekonomske i političke krize, autoritarna, nedemokratska i nasilju
sklona vlast;
68. Među uzrocima političkih sukoba i pojave političkog nasilja izdvajaju
se:
1. oštra suprostavljenost socijalnih grupa,
2. nedovoljna sposobnost afirmativnog organizovanja i sprovođenja
vlasti,
3. izrazite socijalne razlike i nejednakosti,
4. rasprostranjenost devijantnih društvenih pojava (organizovani
kriminal, korupcija),
5. nekažnjavanje tih pojava,
6. raznovrsno političko, ekonomasko i vojno podrivanje sistema,
7. sukobi političkeelite i interesnih grupa u vrhovima političkog
aparata,
8. nedovoljna kontrola vojske i policije;
69. Vrste i dinamika političkih sukoba
U zavisnosti od stepena antagonizama osnovnih društvenih klasa i
slojeva , politički sukobi mogu imati različite manifestacione oblike;
Ekstremni oblik vaninstitucionalni politički borbi, kako po intenzitetu
tako i po posledicama imaju oružani ustanci i revolucije koji dovode
u pitanje sam društveni poredak;
Tokom istorije, oblici ispoljavanja političkih sukoba bili su veoma
raznovrsni (zavere, državni udari, štrajkovi, ustanci, revolucije i sl.)
U modernim demokratskim društvima oni su sastavni deo političkog
sistema , normativno i institucionalno su regulisani i odvijaju se u
okvirima postojećih ‘’pravila igre’’ mada često izlaze i iz tih okvira;
U nedemokratskim i autoritarnim društvenim sistemima politićki
sukobi imaju kvazi-političku formu isto takav sadržaj i subjekte;
70. U modernom društvu politički sukobi su najrašireniji i najznačajniji
vid širih socijalnih konflikata i društvene dinamike uopšte;
Kao osnovne vrste kolektivnog, odnosno masovnog protesta mogu
se odrediti demostracije, nemiri, neredi i ustanak, dok je pobuna vid i
ličnog i masovnog političkog protesta;
Politički motivisane demostracije su jedna od najčešćih formi
ispoljavanja nemira;
Politička pobuna može se odrediti kao vid lične, grupne ili kolektivne
nasilne aktivnosti u suprostavljanju oficijelnoj upravljačkoj strukturi;
71. Dinamika političkih sukoba
Dinamika političkih borbi može biti različita i u direktnoj je zavisnosti od
postojanja nasilja i primene sile u političkim sukobima, zatim, stepena
antagonizama između osnovnih klasa i političkih subjekata, kao i
razvijenosti političke kulture i institucionalnih okvira političke borbe;
U osnovi dinamike političkih sukoba zastupljene su dve osnovne vrste:
1. konflikti koji nastaju povodom značajnih društvenih pitanja rata i mira,
modela društvenog razvoja kao i izbora političkog lidera, ukoliko je u
pitanju značajna politička dilema;
2. druga vrsta političkih raskola se odlikuje time, što je tamo svrstavanje u
velike grupe zasnovano na dubokim socijalnim, ekonomskim ili kulturnim
podelama u tkivu samog društva;
Moderni politički sistemi priznaju političku konkurenciju i konflikte kao
nužne i funkcionalne, nastoje da ih legalizuju, regulišu, racionalno
organizuju i normativno urede;
72. Dinamika političkih sukoba ima smer regularne borbe za sticanje moći
i vlasti, ali i određenog modela društvenog razvoja i modernizacije;
Intenzitet sukoba unutar komunističkih partija nakon Drugog svetskog
rata bio je različit i najvećim delom je zavisio od stepena harizme
partijsko-državnog vođe;
Od sredinepedesetih godina XX veka političko polje u zemljama
realsocijalizma ispunjavale su i socijalne borbe , kao način
osporavanja legitimiteta socijalističkih sistema i režima vlasti;
73. Forme i karakter političkih sukoba u zemljama u tranziciji
Prva činjenica na koju ukazuju analitičari procesa transformacije
realsocijalističkih zemalja jeste ta, da su to antagonizovana društva
visokog konfliktnog potencijala;
Prenesena konfliktnost izražavala se prvenstveno u odnosima društva i
države kao i između centralnih i regionalnih centara moći, što je uticalo i
na zaoštravanje odnosa između države i građana;
Novostvorena konfliktnost proizilazila je iz radikalnih promena
vlasničkoh odnosa;
Druga činjenica koja determiniše karakter političkih sukoba u zemljama
tranzicije jeste da temeljni principi demokratije dolaze u koliziju sa
stanjem u društvima bivšeg državnog socijalizma kao manje ili više
siromašnim društvima;
Treća činjenica jeste nedovoljna ili ograničena upravljačka i razvojna
sposobnost;
74. Četvrta činjenica vezana je za politički sistem jednog broja zemalja u
tranziciji, posebno država nastalih raspadanjem SFRJ, SSSR-a, za
koje se može reći da su prodemokratski sistemi sa autoritarnim
političkim elitama;
Peta činjenica vezana je za karakterističan vid političkih borbi između
korporativnih grupa i klanova koji predstavljaju interese pojedinih
velikih privrednih grana i oblasti, a koje nastoje da te interese nametnu
celom društvu kao opšte;
Šesta činjenica kada je reč o karakteru i formama političkog sistema i
političkih konflikata u zemljama u tranziciji odnosi se na političke
sukobe u državama u kojima dominiraju nacionalističke partije;
Sedma činjenica odnosila se na princip jedinstva i prelazak na princip
podele vlasti (zakonodavna, sudska i izvršna) i uvođenja višepartijskog
i predsedničkog sistema;
75. Osma veoma značajna činjenica koja je vezana za karakter političkog
sistema i forme političkih sukoba u zemljama u tranziciji odnosi se na
autoritarnu društvenu svestvećine pripadnika gotovo svih socijalnih
grupa i slojeva;
76. SPECIFIČNE I EKSTREMNE VRSTE DRUŠTVENIH KONFLIKATA
Socijalni protesti
Socijalni protesti čine isto kao i sukobi , oblike masovnih kolektivnih
akcija;
Protesti sadrže sve elemente konflikata, s tim što se od njih razlikuju u
intenzitetu i mogu predstavljati uvod u oštre socijalne sukobe;
Uzroci socijalnih protesta su najčešće ekonomske i političke prirode;
Kada je reč o ekonomskim uzrocima socijalnih protesta oni mogu da
da prouzrokuju nasilne nerede visokog intenziteta, što predstavljaju
početak društvenog konflikta u kome postoje jasno definisane strane u
sukobu;
Uzroci političkog protesta su i ekonomske i političke prirode usmereni
prema vladajućim strukturama radi modifikacije dotadašnje politike
vlasti;
77. Revolucija
U političkom značenju revolucija predstavlja odlučan raskid sa
prošlošću, odnosno revolucija čini suprotnost tradiciji;
Sa stanovišta društvenih sukoba revolucija po svojoj radikalnosti, širini
i dubini kvalitativnih promena predstavlja najdublji socijalni konflikt;
Karakteristično obeležje revolucije je što pravo zakona zamenjuje
pravo sile;
Politička revolucija nije metod osvajanja vlasti već temeljna, radikalna
izmena načina vladavine;
Socijalna revolucija je dijalektički proces u smislu istorijskog progresa i
razvoja društva , njegove emancipacije i modernizacije;
U korelaciji političke i socijalne revolucije, politička revolucija može biti:
1. procesor socijalne revolucije, 2. sam početak socijalne revolucije,
3.deo toka socijalne revolucije;
78. Ratni sukobi
Ratni sukobi predstavljaju veoma oštre, intenzivne i nasilne oružane
konflikte između antagonističkih društvenih snaga u kojima se teži ili
fizičkom uništenju protivnika ili njegovom prisiljavanju da prihvati
nametnute uslove mira;
Ratni sukobi su jedan od najstariji oblika nasilnih društvenih sukoba
koji se vode radi ostvarivanja ekonomskih i političkih ciljeva;
Oni su jedan od najsloženijih društvenih procesa i manifestuju se ne
samo kroz oružani sukob zaraćenih strana nego i kao sukob na
političkom, ekonomskom, vojnom i svakom drugom planu;
Najprihvaćenija podela ratova je na međunarodne i građanske
ratove;
79. Gerila kao specifičan vid rata
Gerila (špan. guerrila-mali rat) označava oblik oružanog otpora
stanovništva jedne zemlje ili područja, u uslovima u kojima nije moguće
vođenje adekvatne borbe protiv jačeg, materijalno i silom nadmoćnijeg
protivnika koji je osvajač ili vladajuća struktura sopstvene zemlje;
Pojam gerile se na različite načine tretira, interpretira i tumači, najčešće
u socijološkoj literaturi, kao ‘’pokret otpora’’, ‘’podzemni rat’’, ili ‘’mali rat’’;
Pod pojmom gerile podvode se, takođe, veoma organizovani
oslobodilački pokreti i partizanski rat;
Gerilska borba je danas priznata i sa stanovišta međunarodnog ratnog
prava;
Sa stanovišta našeg istorijskog iskustva, na gerilu se gleda kao na
pozitivan i progresivan oružani otpor;
80. Teroriste sebe najčešće nazivaju gerilom, borcima za slobodu i slično,
kako bi izbegli kompromitovane, nepopularne i druge nazive za koje ne
postoje simpatije u međunarodnoj zajednici;
81. HIJERARHIJA DRUŠTVENIH SUKOBA
U svakom društvu postoji jedan konflikt koji je centralni i dominantan i
koji uspeva da apsorbuje sve ostale konflikte;
Česte su situacije u kojima se interesi konfliktnih grupa delimično ili
potpuno poklapaju što stvara fenomen ukrštenih, ili s druge strane,
pomerenih konflikata;
Iz radova klasika marksizma proističe da su klasna borba i klasni sukobi,
svakako najznačajniji vid socijalne dinamike svih istorijskih društava;
Društveni konflikti u zemljama u tranziciji imaju logiku i sled klasnih
sukoba za koji se pretpostavljalo da su izgubili svoj istorijski značaj
(najamni odnos, eksploataciju, osiromašenje i sl.)
Iz istorijske perspektive, period srednjeg veka, obeležili su mnogo više
verski nego klasni sukobi;
S. Hatington smatra da će treći milenijum biti u znaku ne sukoba između
država nego između civilizacija (istočne i zapadne);
Ratni sukobi su konstanta ljudske istorije kroz sve epohe , a verovatno
će ostati i u budućnosti;
82. Period Drugog svetskog rata karakteriše dominacija ne klasnih već
ideološko-političkih, verskih i nacionalnih sukoba;
Politički sukobi u užem smislu, kao sukobi između političkih partija,
pokreta i grupa na prostorima bivše SFRJ zauzimali su značajno mesto i
oni su se pretvorili iz sukoba političkih protivnika u sukobe političkih
neprijatelja;
Značajan momenat u sagledavanju transformacije društvenih sukoba
jeste taj što oni nisu nužno najjači i najmasovniji kada je socijalna kriza
najdublja;
83. EKONOMSKI ČINIOCI KAO FAKTOR KRIZA I KONFLIKATA
Ekonomski mehanizmi stvaranja i upravljanja krizama u pojedinim
zemljama
Začeci politike usmerene na podrivanje privrednog sistema
socijalističkih zemalja, kao uvoda u ekonomsku, a time i socijalno-
političku krizu, dotiraju od kraja Drugog svetskog rata;
Prva takva operacija izvedena je
1. nuđenjem jeftinih kredita, što je dovelo do enormne finansijske
zaduženosti većine socijalističkih zemalja prema inostranstvu;
2. druga strateška operacija bila je usmerena na stvaranje tehničko-
tehnološke zavisnosti posredstvom uvoza tehnologija i licenci što je
prouzrokovalo nekontrolisano odlivanje kapitala iz zemalja;
84. Početkom 80-tih godina zemlje Srednje i Istočne evrope imale su
ogromne dugove i to od 10-30 milijardi dolara;
Zavisnost tehničko-tehnološkog karaktera ima veliki značaj na izazivanje
društvenih kriza i konflikata:
1. tehničko-tehnološka zavisnost predstavlja drugi pol finansijske
zaduženosti;
2. diskriminatorske klauzule u licencnim ugovorima, zajedno sa tzv.
provizijom (mitom i korupcijom) činile su osnovnu polugu strategije
izazivanja i upravljanju krizama;
3. ekonomska strategija zapadnih država imala je za cilj stvaranje
psihološke zavisnosti i tzv. potrošačke psihologije;
Osnovna nastojanja ekonomsko i vojno moćnih zemalja nisu otvoreni
društveni sukobi u pomenutim prostorima, već stanje kontrolisanog mira
kako bi se eksploatacijom obezbedili uslovi za ekspanziju sopstvenog
kapitala;
85. Suština i osnovni elementi neoliberalizma kao ekonomsko-političke
doktrine i ideologije izazivanja kriza i sukoba
Neolibaralizam kao ekonomsko-politička doktrina i ideologija krupnog
privatnog vlasništva i slobodnog tržišta je izraz krize akumulacije kapitala
i krize kapitalističkog načina proizvodnje;
Pojavljuju se dva osnovna modela:
1. anglosanksonski ili individualistički, oličen u reganizmu (‘’visoka
tehnologija, malo preduzeće’’) i tačerizmu (‘’narodni kapitalizam’’) gde je
privredna efikasnost strateški cilj;
2. germansko-japanski model, gde je država zadržala izvesne socijalne
funkcije;
Kod oba modela tržište je osnovni instrument ekonomske regilacije;
86. Osnovni ciljevi neoliberalizma su:
1. na unutrašnjem planu: povećanje profita, slobodno preduzetništvo i
tržište, jaka intervencionistička crkva;
2. na spoljašnjem planu sonovni ciljevi su: stvaranje uslova za svetsku
ekspanziju moćnih privrednih korporcija, formiranje globalnog tržišta
kapitala, stvaranje politički i vojno snažne intervencionističke države,
Kraj XX veka karakteriše revolucuja u sferi proizvodnje koja se zasniva
na informatičkim tehnologijama, finansijskim tržištima i fuzionisanju
mega-kapitala čime je stvoreno informatičko društvo;
87. Uloga međunarodnih ekonomsko-političkih organizacija u stvaranju
društvenih kriza i sukoba u pojedinim zemljama
Radikalna rešenja koja su očekivana od kredita i investicija koji su
bili obećani novim političkim elitama, najvećim delom su izostala ili
odlazila na ranije dugove i kamate;
U lepezi ekonomskih faktora koji u zemljama u tranziciji veoma
često za svoj krajnji rezultat imaju nestabilnost i socioekonomsku
krizu, izdvajaju se oni koje sprovode MMF, Svetska banka i sl.
(restriktivnamonetarna politika, makroekonomska stabilnost,
potpuna liberalizacija spoljne trgovine itd),
Ovi ekonomski činioci sprovođeni su posredstvom:
1. nametnutog neoliberalnog modela tranzicije,
2. specifične kategorije ‘’pomoći’’ koja se pruža zemljama u tranziciji;
88. Neoliberalni model tranzicije
Međunarodni monetarni fond i Svetska banka uslovili su odobravanje
kredita zemljama u tranziciji prihvatanjem i sprovođenjem restriktivne
makroekonomske politike i ‘’totalnom privatizacijom’’, po principu ‘’šok-
terapije’’;
Ovakva politika regulisanja privrede , u svim zemljama u razvoju dala
je pogubne rezultate;
Eksperti MMF i Svetske banke zemljama u tranziciji preporučuju izvoz
sirovina i energenata, kao i proizvodnju uske skale roba kojih se
bogate zapadne zemlje mogu lako odreći (polufabrikati i roba prljave
tehnologije);
Zemlje u tranziciji su sebe ovakvim radom dovele u situaciju de fakto
dužničkog ropstva;
Formiranjem Svetske trgovinske organizacije dolazi do liberalizacije
međunarodne trgovine što u krajnjem donosi prosperitet i korist
najrazvijenih zemalja na štetu manje razvijenih;
89. Pravila Svetske trgovinske organizacije (WTO) primoravaju manje
razvijene zemlje na dvostruko nepovoljan izbor, ili će:
1. prihvatiti otvaranje domaćeg tržišta, što znači sužavanje prostora
manje konkurentnim firmama, ili,
2. neprihvatanje članstva u WTO što znači ne samo diskriminaciju
već i izopštavanje zemlje iz svetskih privrednih tokova;
Da su posledice nadmašile prednosti otvaranja tržišta pokazuju
zabrinjavajući spoljnotrgovinski deficiti, pad društvenog proizvoda, i
posebno odlivanje kapitala iz gotovo svih zemalja Istoka;
90. Pomoć zemljama u tranziciji
Od ekonomskih faktora kojima visokorazvijene zapadne države deluju
prema bivšim zemljama realsocijalizma, izdvaja se tzv. pomoć zemljama
u tranziciji;
Osnovne karakteristike takve pomoći mogu se izraziti u sledećem:
1. izdvajanjem dela svog nacionalnog dohodka za pomoć zemljama u
tranziciji rezvijene zemlje stimulišu svoju privredu, jer najveći dio
finansijske ‘’pomoći’’ svodi se na kratkoročne kredite sa visokim
kamatama
2. veliki deo pomoći neposredno je povezan sa finansiranjem izvoza iz
bogatih država u ‘’periferiju’’;
3. pomoć kroz tehničku i kulturnu saradnju svodi se na dalje produbljivanje
zavisnosti od upravnog osoblja, tehnologije i jezika zemlje davaoca
pomoći;
4. pomoć u vidu zajedničkih naučnih projekata je sa elementima ucene jer
osiromašene zemlje nisu u mogućnosti da biraju i finansiraju takve
projekte;
91. 5. veliki deo pomoći koji se daje u oružju čime se bogate zemlje
oslobađaju vićka zastarele ratne tehnike;
6. svaki deo pomoći koji dolazi od zapadnih razvijenih država
najčešće je uslovljen političkim koncesijama i sa elementima ucene;
92. Efekti neoliberalne strategije u zemljama u tranziciji
Kao posledica ekonomskih faktora sprovpđenih kroz različite mehanizme
od strane zapadnih država, dovela je do naglog skoka kamatnih stopa,
pada ekonomije i poslovanja, zarada i potražnje za domaćim
proizvodima;
Opšta privredna depresija u zemljama u tranziciji dodatno je podstaknuta
merama otvaranja i liberalizacije tržišta;
Produbljivanje privredne krize u zemljama u tranziciji osim proglašenjem
konvertibilnosti valuta pomoću devalvacije i potpunom liberalizacijom
spoljne trgovine podstaknuto je i preporukama o masovnoj privatizaciji;
93. Međunarodne finansijske organizacije kao faktor izazivanja i
upravljanja društvenim krizama i konfliktima:primer SFRJ
Kao osnovni razlozi raspada jugoslovenske federacije 1991 godine
najčešće se spominju: etnički nacionalizam, separatizam, autoritarnost
političkih lidera, drevne mržnje i sl.;
Mnogo manje se govori o osnovnim i stvarnim uzrocima koji svoje korene
imaju u spoljašnjim ekonomskim faktorima koje su kontinuirano nametale
moćne zapadne države i međunarodne finansijske organizacije;
Tendencije otcepljenja , koje su se napajale od socijalnih i etničkih
podela, pojačale su tempo baš tokom perioda brutalnog osiromašenja
jugoslovenskog stanovništva;
Stvarno poreklo raspada civilnog i političkog reda je u ekonomskom padu
prouzrokovanom većinom programom otplaćivanja duga MMF-a;
94. Kad je MMf šok terapija udarila po Jugoslaviji početni oblik socijalni
nemira nije bio etnički sukob nego masovni i ponovljeni štrajkovi i
radničke reakcije;
Dug SFRJ 1980 godine bio je 20 milijardi dolara što je za posledicu
imalo nemogućnost vraćanja istog što je prouzrokovalo pad životnog
standarda;
95. RAZREŠAVANJE DRUŠTVENIH KONFLIKATA
Istraživanje mira i razrešavanje (regulisanje) konflikata
Minuli vek kao ni jedan do tada bio je period nasilja i straha,
ratova,sukoba, i kako kaže Hobabaum ‘’mega-smrti’’
‘’ u poslednjih 50 godina na svetskom nivou bilo je samo 17 dana mira;
Prelazak u XXI vek pokazuje da konfliktni potencijal u vidu vojne moći
danas više nego ikada tokom istorije čini potencijalnu veličini, merilo
moći i globalnu pretnju;
U cilju okončanja sukoba osnovano je više istraživačkih instituta, a među
prvim i najznačajnijim je Centar za istraživanje problema razrešavanja
sukoba, formiran 1959 godine u okviru Mičigenskog univerziteta;
Razrešavanje sukoba postalo je sastavni deo i posebnog istraživačkog
pravca 1950-tih pod nazivom Istraživanje mira;
Prenaglašeni su bili konflikti super sila, a zanemareni ekonomski,
ekološki i kulturni faktori;
96. Zanemareni su bili i konflikti ‘’niskog intenziteta’’, a ti ‘’mali’’ konflikti
odneli su milione žrtava, daleko više od međuregionalnih i
međudržavnih konflikata;
‘’Tokom XX veka više ljudi je pobijeno ili ljudskom odlukom
dopušteno da umre, nego ikada u istoriji... Vek se završio globalnim
neredom čija je priroda bila nejasna, i bez vidljivog mehanizma bilo
za okončanje tog nereda, bilo da se on drži pod kontrolom’’;
97. Izgradnja mira institucionalizacija i razrešenje konflikata
U svojoj opštoj teoriji K. Boulding razlikuje tri osnovna metoda kojima
se okončava sukob: 1. održavanje distance među konfliktnim
grupama, 2. osvajanje (tj likvidacija suprotne strane), 3. proceduralni
put kada predhodna dva nisu dala rezultate (izmirenje odnosno
usaglašavanje, kompromis odnosno nagodba, sudska presuda);
Pod pojmom rešavanja sukoba podrazumevamo proces koji se
ostvaruje uz posredovanje arbitara i koji označava izvestan kompleks
konkretnih metoda koji se koriste prilikom pregovora s ciljem
pomirenja suprostavljenih strana;
Konflikti su po svojoj sadržini promenjljive, dinamične,
višestrukouzrokovane i višedimenzionalne društvene pojave;
98. Načini razrešavanja konflikata
Zavise od niza faktora kao što su vrsta, intenzitet i faza konflikta, zatim
da li su konflikti unutargrupni ili međugrupni, međudržavni ili međuetnički i
sl.;
Razrešenje konflikta podrazumeva postizanje saglasnosti između
učesnika u sukobu i to na tri načina:
1. dogovor kao rezultat poklapanja mišljenja obeju strana,
2. dogovor u skladu sa zakonodavnom ili moralnom voljom neke spoljne
sile,
3. dogovor koji je nametnula jedna strana u konfliktu.
Medijacija ili posredovanje je jedan od najopštijih načina za razrešavanje
društvenih konflikata i njeni postupci počivaju na pronalaženju rešenja
prihvatljivog za sve strane u konfliktu (Harvardski model): 1.
izjednačavanje interesa, 2. određivanje pravnih pozicija, 3. određivanje
pozicija moći;
99. Harvardski model sadrži šest pravila za medijalnu primenu
rešavanja konflikata:
1. interesi sukobljenih strana čine osnovu pregovora,
2. iznalaziti i razvijati postupke koji će podstaći sukobljene strana na
pregovore,
3. planirati postupak određivanja pravnih pozicija, ako ne uspeju
metode koje su već primenjene,
4. savetovati učesnike konflikta, dati predlog i sud o tome na koji bi se
način dugoročno mogao sprečiti konflikt,
5. različite postupke staviti na papir od najjeftinijeg ka najskupljem,
6. obratiti pažnju na motivaciju učesnika, njihovu spremnost na
postupak i sredstva koja tokom postupka stoje na raspolaganju.
100. Razrešavanje unutardržavnih konflikata
Vladajuće strukture koriste različite metode i sredstva za eliminisanje
socijalnih konflikata:
- izmeštanje sukoba,
- spuštanje konflikata na nivo užih i parcijalnih grupa,
- ideološka i medijska manipulacija i indoktrinacija,
- otvorena represija
101. Razrešavanje međudržavnih konflikata
Međudržavni konflikti su veoma složeni i tu se prepliću politički,
ekonomski, strateški, rasni, klasni, nacionalni i drugi interesi;
Novine u razrešavanju međudržavnih konflikata povezuju se sa
podelom dva pristupa: 1. tradicionalni (strategija primene sile,
prisile, pretnje), 2. drugi pristup je povezan sa idejom stvaranja mira;
Metode usmerene na smanjenje verovatnoće oružanog konflikta su:
1. pregovaranje (arbitraža),
2. primena kooperativne strategije (optimalno ponašanje u traženju
rešenja: kompromis, sporazum oko procedureodređivanja
pobednika i intergrativno rešenje),
3. međunarodno posredovanje.
102. Bezbedonosna kultura kao faktor prevencije društvenih konflikata
Bezbedonosna kultura je danasjedan od najbitnijih činilaca
prevencije društvenih sukoba kako na nacionalnom tako i na
međunarodnom planu;
Sagledavanje problema bezbedonosne kulture moguće je u
kontekstu poznavanja ukupnih međunarodnih odnosa i napetosti u
njima koje su proizvele niz novih faktora ugrožavanja prava i
sloboda čoveka, ali mnogih naroda i država u svetu;
