Uloga porodice u psihološkom i komunikativnom razvoju deteta sa oštećenim sluhom

1. Uloga porodice u psihičkom i
komunikativnom razvoju deteta
sa oštećenim sluhom
Prof.dr Vesna Radoman
FASPER

2. Porodica
je najvažniji faktor iz užeg
društvenog okruženja koji ima
presudnu ulogu u razvoju ličnosti
deteta i kasnije odraslog čoveka
Porodica ima veliki značaj u
psihičkom razvoju deteta sa
oštećenim sluhom i njegovoj
socijalizaciji

3. Izučavanje ove problematike
trebalo bi da omogući
proširenje znanja surdologa sa područja
individualnog i direktnog rada sa detetom
SOS na rad sa njegovim najneposrednijim
okruženjem-porodicom, koja predstavlja
emocionalno najvažniju društvenu grupu
za dete i njegov psihički rast i razvoj
ličnosti

4. Uloga porodice u razvoju
ličnosti
Porodica
predstavlja
presudan faktor u
razvoju ličnosti i
razvoju
mentalnog
zdravlja deteta

5. Porodica ,verbalno i neverbalno
opštenje i socijalizacija
• Porodica je najvažniji agens socijalizacije
ličnosti, ona donosi promene u ličnosti koje
imaju poreklo u odnosima sa članovima
porodice
• Verbalno ali posebno neverbalno opštenje sa
detetom oštećenog sluha i poznavanje
znakovnog jezika ima ogroman komunikativni i
psihološki značaj ( posebno emotivni razvoj)

6. Socijalizacija
• Socijalizacija je proces pomoću koga osoba (naročito
dete) stiče osetljivost na društvenu stimulaciju i uči da se
ponaša onako kako to čine članovi njegove zajednice ili
grupe kojoj pripada. Primarna društvena grupa je
porodica u kojoj se najpre uče ponašanja i stiču stavovi
i vrednosti potrebni da se učestvuje u odnosima sa
drugima u čemu govor i jezik predstavljaju osnovno
sredstvo
• Socijalizacija je proces prilagođavanja sredini (prvo
porodici) i njenim normama,pravilima, vrednostima u
kojima učenje generalno ima fundamentalno važnu
ulogu

7. Istorijat naučnog proučavanja
porodice
• Frojdova psihoanaliza stavlja u žižu psihičkog i
psihoseksualnog razvoja ličnosti- porodicu i izučava
dinamiku porodičnih odnosa.
• Adler naglašava paradigmatičan status porodice u
razvoju svih međuljudskih i društvenih odnosa
• Bihejvioristi i teoretičari učenja istražuju oblikovanje
ponašanja deteta u porodici putem različitih mehanizama
učenja
• Sociolozi 30-ih god. 20-og v. započinju proučavanje
porodice i njenih odnosa sa društvom,
• 50-ih im se pridružuju psihijatri, posebno socijalna
psihijatrija (bračno savetovanje)iz koje izrasta
PORODIČNA TERAPIJA

8. Uključivanje rehabilitaconih nauka
(specijalne edukacije i rehabilitacije)
• Poslednjih decenija i ove nauke se
uključuju u proučavanje porodice deteta
(odraslog člana) sa ometenošću u razvoju
• Porodica je značajna kao pogodan
mentalno higijenski i emocionalni uslov
razvoja ličnosti deteta sa ometenošću
• Poseban značaj ima u re(habilitaciji)
• Porodica kao partner u radu stručnjaka

9. Sistemski pristup porodici
• Sistemski pristup: porodica kao
nadindividualni entitet, sui generis, koja
ima svoja pravila, sopstvene strategije
koje mogu biti pogrešne i pogubne za
pojedinog člana i dovesti do emocionalnih
poremećaja i mentalne bolesti deteta i
narušiti homeostazu porodičnog sistema
(Palo-Alto grupa)

10. Porodični subsistemi - organizacija
odnosa unutar sistema
 Izvršni subsistem = roditelji
 Posebni subsistemi = deca (braća, sestre)
 Nevidljive granice = ko šta radi / sa kim radi - postoje
oko svakog subsistema (kao i oko cele porodice), zato
da bi svaki subsistem razvio svoje zadatke dok je
direktno na snazi i u vezi sa drugim;
 svaki subsistem u interakciji sa drugim subsistemima
pomaže razvoju celokupne porodice.

11. Odolevanje porodice izazovima
• Porodica može uspešno ili bezuspešno da
se nosi sa teškoćama i krizama i da razvija
konstruktivne strategije za njihovo
prevazilaženje i rešavanje nastalih
problema – koping (coping)
• Npr. dete sa slušnom ometenošću u
razvoju kao izazov porodici sa kojim ona
može da nauči da se uspešno nosi i izlazi
na kraj .

12. Psihološki značajni istraživački
sadržaji su:
• Istraživanje načina na koje porodična
grupa funkcioniše i šta u njoj podržava, a
šta inhibira razvojni potencijal za rast zrele
i uravnotežene ličnosti deteta.
• Istraživanje tih faktora je potrebno i u
porodici sa detetom koje ima auditivni
hendikep, a ona ima svoje specifičnosti

13. Deci sa slušnom ometenošću
• Nedostaju povećane stimulacije za razvoj
jer vrlo često imaju manjak iskustva o
svakodnevnim životnim situacijama.
• Detetu SOS nedostaju mnogobrojna
iskustva koja dete bez ometenosti
njihovog uzrasta ima. Ona se manje kreću
, manje kontaktiraju i manje komuniciraju,
manje izlaze iz kuće.

14. Porodična stimulacija deteta
• Zbog toga se mora dodatno i pojačano stimulisati razvoj
takvog deteta.
• Proces habilitacije i rehabilitacije deteta mora veštački
stimulisati niz aktivnosti i podsticati porodicu da to
pojačano čini.
• Trebalo bi savetovati porodicu da sa sobom vode dete
(svuda gde je to moguće); u prodavnicu, u posetu
prijatelju, u dečje pozorište, sportske aktivnosti ili
posmatranje sportskih događaja, na izlete, upoznavanje
prirode, na putovanja. Trebalo bi organizovati susrete sa
vršnjacima koji su sa i bez ometenosti, ali i druženje sa
starijima i mlađima (to je moguće sa članovima šire
porodice ali i izvan nje).

15. Surdolog bi trebalo da tokom
habilitacije i rehabilitacije deteta
Istovremeno radi sa njegovom porodicom
pružajući joj psihološku podršku
-koristeći psihoterapijske principe koje
poznaje
-koristeći savetovanje i informisanje roditelja
o svim relevantnim činjenicama vezanim
za razvoj deteta (ne samo govora)
- edukujući roditelja o različitim oblicima
stimulacije deteta(komunikativne igre)

16. Kasna dijagnoza OS (2-3g)
• Ima psihološki negativne efekte jer roditelj
u periodu dok ne zna tu činjenicu propušta
važan razvojni period potreban za dodatnu
posebno vanauditivnu stimulaciju
• Istraživanja pokazuju da čujuće majke
kada znaju da imaju dete SOS mnogo
češće dodiruju svoje bebe, mnogo više
prinose razne predmete u dečje vidno
polje i više naglašavaju facijalnu
ekspresiju

17. Porodična na spram institucionalnoj
nezi
• Mnoge studije pokazale su negativne
razvojne efekte produžene
institucionalizacije. Razvoj govora a često i
razvoj IQ-a trpi , posebno razvoj verbalne
inteligencije. Slični efekti su konstatovani u
porodicama gde se malo komunicira sa
decom i gde nema verbalne stimulacije.
• Za decu SOS bitna je neverbalna
komunikacija i emocionalna podrška

18. Osnovni stimulativni uslov unutar
porodice
• Emocionalna inteligencija roditelja i
sposobnost empatije, emocionalno
obrazovanje
• Brazelton kaže da roditelji moraju da
shvate da njihovi postupci mogu da
pomognu da se izgrade samouverenost
deteta, podstakne njegova radoznalost i
omogući zadovoljstvo pri učenju ali i da se
upozori na ograničenja.

19. Suštinski važna činjenica jeste
• Emocionalna toplina, ljubav i briga o detetu, EQ
• Roditeljska verbalizacija ali jednako i neverbalni
postupci prema detetu , a posebno pomoć
roditelja detetu da se nosi sa sopstvenim
osećanjima
• Saosećanje i razumevanje deteta od strane
roditelja je ključno
• Negativne efekte na kompletan psihički razvoj
ima zanemarivanje, odbacivanje ali i preterana
briga sa prezaštitničkim odnosom ili pak stroga i
kruta disciplina sa hladnim emocionalnim
odnosom

20. Roditeljski stilovi

21. Prezaštitnički odnos
• Često je prisutan kod roditelja sa decom
koja imaju neki oblik ometenosti
• Ne pruža adekvatne uslove za psihički
razvoj deteta, njegovo osamostaljivanje i
sazrevanje
• Ovaj odnos je najčešće posledica
osećanja krivice ili osećanja sažaljenja

22. Kod deteta sa ometenošću nekad
je teško povući granicu između
• Situacija gde je objektivno uslovljena briga
koju nameće ometenost (prelazak ulice
gluvog deteta) i situacija gde to nije-
prebrižnost i prezaštićivanje (roditelj oblači
svoje dete u 7g.).
• Izvestan prelazak te granice i blage
oscilacije oko nje su relativno normalne ali
stručnjak mora da reaguje kada sretne
izražene slučajeve prezaštićivanja

23. Bliže bihejvioralno određenje
prebrižnog odnosa
• Nedopuštanje detetu da preduzme aktivnosti
primerene njegovom uzrastu, a da nisu ometene
hendikepom kao što je samostalni obavljanje
neke aktivnosti (oblačenje,kupanje itd.)
• Prekomerno angažovanje roditelja tamo gde
dete može samostalno delovati (roditelj mu sve
priprema, organizuje ili radi umesto njega)
• Izražavanje nerealnih strahovanja i strepnji od
svih mogućih opasnosti koje prete detetu

24. Prezaštićujući i prebrižan odnos
• Sputava dete sa slušnom ometenošću u
fizičkom i psihičkom sazrevanju (odlaže
sazrevanje) i dovode do stvaranja
pasivnog odnosa iščekivanja deteta da
sve drugi urade umesto njega.
• Prebrižnost porodice prema detetu sa
ometenošću vodi ka njegovoj infantilizaciji
i nezrelosti

25. Suprotan pol odnošenja jeste
preuveličavanje detetovih moći
• Ređe se sreće i posledica je nesvesnog
mehanizma odbrane roditelja (negacija) ,
nameće visoke ideale i gaji velike
aspiracije koje je detetu vrlo teško dostići.
Ovo nekad vodi dotle da roditelj odbacuje
potrebu za re(habilitacijim).
• Ovakav odnos je za dete izvor velikih
frustracija i osećanja manje vrednosti i
nesigurnosti u sebe, a češći je kod
roditelja nagluvih

26. Permisivan odnos
• Kada roditelji manje ili više dopuštaju
detetu ono što on želi, obično oni su
previše popustljivi,previše maze dete i
daju mu mnogo više vlasti nego što mu je
objektivno potrebno.Detetu je dopušteno
da radi ono što želi ne zato što je npr.
majka nezainteresovana , nego nije
sposobna da se odbrani,zauzme stav i
kaže”ne”.

27. Deca na ovakav odnos reaguju
• Promenama raspoloženja i ponašanja od
poverenja do nepoverenja, od zavisnosti
do nezavisnosti, od prijateljskog do
neprijateljskog i agresivnog reagovanja.
Neposlušnost, bunt,česti temper tantrumi,
krajnje zahtevni prema drugim ljudima,
dominantni u odnosima sa drugom decom
• Ovo je tipična slika”razmaženog deteta”

28. Autoritaran odnos
• Stroga disciplina i beskompromisan stav,
bez nežnosti i pokazivanja da je dete
prihvaćeno.Oni često pokazuju ili kažu da
je dete u potpunosti loše
• Dete se oseća odbačeno, loša slika o sebi,
dete razvija osećanje očekivanja da će i u
budućnosti biti kažnjavano u novim ali i
nejasnim situacijama, perzist.anksioznost

29. Autoritativan odnos
• Dosledan odnos,jasno određena pravila i
granice . Jasna očekivanja od deteta , kontrola,
nadziranje. Roditelj pri tome pruža emocionalnu
toplinu i podršku. Ovo je optimalan roditeljski
vaspitni stil.
• On ima pozitivne mentalno higijenske efekte na
dete i njegov razvoj

30. Odnos zanemarivanja
• Zapuštajući – roditelj emocionalno odbacuje
svoje dete, postavlja male zahteve i ne pruža
ljubav niti nadzor.

31. Goleman: tri emocionalno pogrešna
roditeljska odnosa(Huven&Gottman)
• Potpuno zanemarivanje osećanja deteta
• Suviše popustljivosti: primećuju
negativna osećanja
• Prezriv odnos koji ne poštuje dečje
emocije