This lesson tackles about prehistoric times of the ancient people during the Stone Age to the Metal Age period

1. 118
Mga Yugto sa Pag-unlad ng Kultura
sa Panahong Prehistoriko (2500 BK–500 BK)
Ayon sa mga siyentista,
ang mga sinaunang tao ay
sumailalim sa dalawang pangu-
nahing yugto ng pag-unlad na
naganap sa loob ng ilang libong
taon—ang Panahon ng Bato at ang Panahon
ng Bakal. Inuri ang bawat yugto ng pag-unlad
ayon sa mga kasangkapang ginamit ng mga
unang tao. Ang natuklasang mga kagamitan ay
mahalagang indikasyon ng kanilang pag-unlad.
Dahil dito, napatunayan ng mga sinaunang tao
na may kakayahan silang tumuklas at gumawa
ng pambihirang mga bagay na nakatulong sa
pagtugon sa kanilang mga pangangailangan sa
iba’t ibang panahon.
Bunga nito, binuo ng mga siyentista ang
kasaysayan ng mga sinaunang tao. Hanggang sa
kasalukuyan, patuloy pa rin sila sa pagtuklas sa
mga labí at kagamitan ng mga sinaunang tao.
Sa paglipas ng panahon, natutuhan ng mga
sinaunang tao na paghusayin ang kanilang
mga kagamitan upang lalong maging epektibo
at kapaki-pakinabang sa araw-araw na
pakikipagsapalaran. Dahil dito, umunlad ang
kanilang kabihasnan at kultura hanggang sa
malinang ang kasalukuyang kabihasnan sa iba’t
ibang panig ng mundo.
Natatanging Pokus
v Ano-ano ang yugto ng pag-unlad ng kultura
ng mga sinaunang tao?
v Ano-ano ang katangian ng mga kagamitan,
kasangkapan, at pamumuhay ng bawat yugto
ng pag-unlad ng mga sinaunang tao?
Aralin 7
v Paano inilarawan ang sining ng mga sina-
unang tao?
Mga Susing Salita / Pangalan
• Panahon ng Bato
• Paleolitiko
• Mesolitiko
• Neolitiko
• Rebolusyong Neolitiko
• petroglyph
• Panahong Chalcolithic
• Panahon ng Tanso
• Panahon ng Bronse
• Panahon ng Bakal
• palataw
• tradisyong Oldowan
• microlith
• megalith
• potter’s wheel
Bigyang-
Pansin
“I am Hammurabi, noble
king. I have not been careless
or negligent toward human-
kind I have sought for them
peaceful places. I removed
serious difficulties.”
— Hammurabi
Mula sa pahayag ni Hammurabi, gaano
kahalaga ang pagkakaroon ng isang sistema
sa pamamahala sa pag-unlad ng kabihasnan
sa daigdig?
Siniping
Pahayag
N
oong Hunyo 2003, idineklara ng United Nations Educational, Scientific and Cultural
Organization (UNESCO) ang rock shelters ng Bhimbetka bilang isa sa mga World
Heritage site. Ito ay matatagpuan sa Madhya Pradesh sa gitnang India. Maituturing
ito na isa sa pinakamatatandang rock art na nagawa noong Panahon ng Bato.

2. 119
PANAHON NG BATO
(2 500 000 BK–3 000 BK)
Ang mga sinaunang tao ay natutong
makiangkop sa kanilang kapaligiran. Ipinakita
nila na sila ay may kakayahang makapag-
isip, makalikha, makaalaala, at makapagsalita
dahil natuto sila ng mga paraan upang
mabuhay. Nakagawa sila ng mga kasangkapan
at sandata na yari sa mga bato na kanilang
nakalap sa paligid. Tinawag itong Panahon
ng Bato (Stone Age) ng mga arkeologo.
Ang Panahon ng Bato ay nahahati sa tatlong
yugto batay sa uri ng mga materyales na ginamit
sa paggawa ng mga kasangkapan: (1) Paleolitiko
(2 500 000 BK–10 000 BK); (2) Mesolitiko
(10 000–6 000 BK); at (3) Neolitiko (6 000–
3 000 BK).
Ang salitang Bhimbetka ay halaw sa epikong Mahabharata na nangangahulugang “seat of
Bhima.” Ipinakikita nito ang interaksiyon ng mga sinaunang tao mula kapanganakan hanggang
kamatayan, kapistahan, mga ritwal, araw-araw na pamumuhay, at pangangaso. Natuklasan ito
ng isang arkeologo na si D.S. Wakankar noong 1957.
Ang prehistoriko ang panahon bago nagsimula ang nakasulat na kasaysayan ng tao. Sa
panahong ito, hindi pa bihasa ang mga tao sa pagtatala ng kanilang mga damdamin at kaalaman
tungkol sa kanilang kapaligiran at pamumuhay. Sa pamamagitan ng mga labí, kasangkapan, at
kagamitan na kanilang ginawa at ginamit, nakakuha ng impormasyon upang masuri kung paano
namuhay at umunlad ang mga tao. Mula sa impormasyong nakalap at nasuri ay mahihinuha ang
mga gawain at pamamaraan ng pamumuhay na bumubuo ng kanilang kultura.
Ayon sa binuong kasaysayan ng mga siyentista, sumailalim ang mga sinaunang tao sa
dalawang yugto ng pag-unlad sa panahong prehistoriko—ang Panahon ng Bato at Panahon ng
Metal.
Rock Shelters ng Bhimbetka
Panahong Paleolitiko
(2 500 000 BK–10 000 BK)
AngPanahongPaleolitiko(OldStoneAge)ang
pinakaunang yugto ng ebolusyong kultural ng
mga sinaunang tao. Tinatayang sa panahong ito
lumitaw ang mga ninunong Hominid ng mga tao
tulad ng Australopithecus, ninunong Homo tulad
ng Homo habilis, Homo erectus, at Homo sapiens.
Ito ang yugto kung kailan nakabuo at gumamit
ng mga kagamitang yari sa magagaspang na
bato, matatalim at matutulis na buto, at mga
kahoy na sibat ang mga sinaunang tao.
Isa sa mga tanda ng pag-unlad ng panahong
ito ay ang pagbuo ng magagaspang na
kasangkapan at sandata. Gumamit ang mga
sinaunang tao ng malalaking tipak ng bato at
inihulma ang mga ito ayon sa laki at hugis na
kailangan nila. Gumamit ang mga sinaunang
tao ng bato upang tapyasin ang isa pang bato

3. 120
sa paggawa ng mga kagamitan. Isa sa mga
kagamitang nagawa sa panahong ito ay ang
palataw, isang uri ng palakol. Ang isang dulo
ng palataw ay mas makapal para magsilbing
pinakapuluhan at ang mas mahabang dulo
ay pinatulis at pinatalim sa pamamagitan
ng pagkiskis sa ibang bato. Ginamit ng mga
sinaunang tao ang matatalim na palataw bilang
pantabas. Ayon sa mga antropologo, ang kauna-
unahang mga kagamitang ginawa ng mga
sinaunang tao ay tinawag na tradisyong Oldowan
na lumitaw may 2.7 milyong taon na ang
nakalilipas. Binubuo ito ng mga hammerstone,
stone core, at matutulis na stone flake. Ilan sa
mga natuklasan ay matatagpuan sa Gona at
Bouri sa Ethiopia at Lokalalei sa Kenya.
Sa Panahong Paleolitiko, pangangalap
ng pagkain at pangangaso ang pangunahing
ikinabubuhay ng mga tao. Gamit nila ang
kanilang mga kamay sa pangangalap ng pagkain
at mga tapyas na magagaspang na bato bilang
mga sandata at kasangkapan sa pangangaso at
pangingisda. Ayon sa mga siyentista, ang mga
sinaunang tao ay may paghahati na ng mga
gawain (division of labor) dahil ang kababaihan
ang kadalasang nangangalap ng mga
prutas, nuwes o malalaking binhi, at bunga
ng mga halaman. Sila rin ang nananatili
sa kanilang mga tahanan upang alagaan
ang kanilang mga anak. Samantala, ang
kalalakihan naman ang nangangaso at nangi-
ngisda. Ginagamit ng kalalakihan ang mga
sibat at pana sa paghuli sa mga hayop tulad
Mga Kagamitang Oldowan
Isa pa sa mahahalagang ambag sa panahong
ito ay ang pagkakatuklas ng apoy. Naniniwala
ang mga antropologo na tumagal ng libong
taon bago natutuhan ng mga sinaunang tao
ang paggamit ng apoy. Nagkaroon ng kaalaman
ang mga tao tungkol sa apoy nang makita nila
kung paano nasusunog ang kagubatan kapag
tinatamaan ng kidlat. Namumulot sila ng mga
patpat, mga dahon, at mga damo at sinusunog
ang mga ito upang maitaboy ang mababangis
na hayop. Nang maglaon, ginagamit na nila ang
apoy sa pagpapainit ng katawan, sa pagsisilbing
ilaw sa gabi, at sa pagluluto ng pagkain. Sa
paglipasngpanahon,natutongmagsalitaangmga
sinaunang tao. Naniniwala ang mga antropologo
na ang pananalita ng mga sinaunang tao ay may
malaking naitulong sa pag-unlad ng mga ito.
Natuto ang mga taong ibahagi ang kanilang
mga ideya, kaalaman, at kasanayan sa kanilang
kapuwa. Nagkaroon din sila ng interaksiyon at
naibabahagi nila ang kanilang mga karanasan.
Panahon ng Yelo
Sa huling bahagi ng Panahon ng Bato
(10 000 BK), nakaranas ang mundo ng Panahon
ng Yelo (Ice Age). Sa panahong ito, mga
malahiganteng masa ng yelo ang bumalot sa
Hilagang Hemispero at ang mga polar ice cap
ay unti-unting lumawak palapit sa ekwador,
ng usa, baboy, at isda. Dahil dito, ang mga
sinaunangtaoaytinawagnamganomadikodahil
sila ay pagala-gala upang maghanap ng pagkain
at walang permanenteng tirahan. Kadalasan, sa
mga yungib o kuweba sila naninirahan upang
maging ligtas sila sa lamig ng panahon.

4. 121
natunaw at umagos patungo sa polo. Nabalutan
ng makakapal na yelo ang halos buong Hilagang
Europa, Gitnang Europa, Hilagang Asya, at
Timog Amerika. Kaalinsabay sa pag-agos ng mga
yelo patimog, naanod ang mga bato at milyong
tonelada ng graba. Dahil dito, ang malalaking
tipak ng yelo ay naging Great Lakes sa Hilagang
Amerika. Ang tubig na mula sa natunaw na yelo
ay naging mga Ilog Ohio at Missouri.
Ang pana-panahong pagkatunaw ng yelo
ay nakaapekto sa pamumuhay ng mga tao.
Nagdulot ito ng pagkamatay ng maraming tao at
hayop dahil sa matinding lamig at kagutuman.
Maraming hayop ang lumipat sa maiinit na
lugar ngunit ang iba naman ay nakaangkop
sa lamig. Tinubuan sila ng makakapal na
balat o makakapal na balahibo tulad ng
mga mabalahibong elepante (mammoth) at
rhinoceros.
Ang mga sinaunang tao ay natutong
makiangkop sa malamig na kapaligiran. Tumira
sila sa mga kuweba at natutong gumamit ng
balat ng hayop bilang pananggalang sa lamig.
Nakaimbento sila ng mga bagong batong
kasangkapan tulad ng kutsilyong bato upang
makagawa ng kanilang mga damit o di kaya
ay ginamit nila na pambalat ng hayop. Nang
maglaon, nakagawa sila ng mga sibat at pana na
ginamit ng mga mangangaso at mandirigma.
Mga Sinaunang Tao
sa Panahong Paleolitiko
Ang mga halimbawa ng mga sinaunang
tao sa Panahong Paleolitiko ay ang Taong
Neanderthal at ang Taong Cro-Magnon.
Taong Neanderthal. Ang mga Taong Nean-
derthal ay nabuhay may 100 libo hanggang
40 libong taon na ang nakalilipas. Unang
natagpuan ang mga labí ng Taong Neanderthal
sa Lambak ng Neander sa Alemanya. Sa paglipas
ng panahon, marami ring labí ng mga Taong
Neanderthal ang nahukay sa iba’t ibang bahagi
ng Europa, Asya, at Hilagang Africa.
Nabuhay sila sa pamamagitan ng panga-
ngaso at pangangalap ng pagkain. Natuto rin
silang mamuhay sa malamig na kapaligiran.
Gumamit din sila ng apoy, nanirahan sa mga
kuweba, at gumawa ng mga kasuotan mula
sa balat ng mga hayop. Mayroon din silang
mga ritwal upang maging matagumpay ang
kanilang pangangaso. Natuklasan din ng mga
antropologo na ang mga sinaunang tao ay may
sistema ng pananampalatayang tinatawag
na animismo, ang paniniwala na ang lahat ng
buháy na nilalang ay may kaluluwa o espiritu.
Naniniwala rin sila sa buhay pagkatapos ng
kamatayan (life after death). Batay sa mga
labíng natagpuan, maingat nilang inililibing ang
kanilang namayapang kamag-anak. Naglalagay
rin sila ng mga kagamitan, palamuti, at mga
ligaw na bulaklak sa mga puntod.
Nakagawa rin ang mga Taong Neanderthal
ng mga daluyan ng tubig. Maliban sa mga
kuweba, nakagawa rin sila ng mga bahay na
yari sa mga piraso ng kahoy, buto, at balat ng
hayop. Naging mas maunlad ang kanilang mga
kasangkapan kaysa mga Homo erectus dahil
nakagawa sila ng maliliit at matutulis na bato
na tinatawag na microlith—maliliit na tinapyas
na bato na pinatalas sa isa o dalawang bahagi
nito.
Taong Cro-Magnon. Ang mga Taong Cro-
Magnon ay nahukay sa kuweba ng Cro-Magnon
sa Timog Pransiya noong 1868. Nakaimbento
sila ng mas mauunlad na kutsilyo at paet na
ginamit nila sa pagtilad ng mga buto ng hayop.
Sa kalaunan, nakagawa rin sila ng mga kawil
(fishhook) at karayom na gawa sa buto ng hayop.
Nakagawa rin sila ng mga sibat, pana, at salapang
mula sa pinakamatigas na bato, sungay, at buto
Taong Neanderthal

5. 122
ng mga usa. Gumamit din sila ng mga palakol
para sa pagputol ng kahoy at paggawa ng bangka
na ginagamit nila sa paglalakbay.
Mga kagamitan ng mga
Cro-Magnon
Bukod dito, may kaalaman din ang mga
Taong Cro-Magnon sa sining dahil umukit sila
ng mga pigura ng mga hayop mula sa mga
sungay at buto ng mga hayop, humubog ng
mga estatwang luwad, at pinintahan ang mga
kuweba. Kabilang din sa sining nila ang paggawa
ng mga bead, kuwintas, at pulseras na gawa sa
ivory, mga pebble na pininturahan ng makukulay
na disenyo, at maliliit na babaeng pigurin mula
sa tinapyas na bato. Ayon sa mga dalubhasa
sa sining, may dalawang uri ng sining na
umusbong noong Panahon ng Bato: (1) bitbitin, at
(2)walanggalaw. Angsiningnabitbitin (portable)
ay kadalasang maliliit at kinabibilangan ng mga
pigurin na kadalasang yari sa luwad o di kaya ay
inukit mula sa mga bato at buto ng mga hayop.
Ang mga disenyo ay kadalasang anyo ng mga
hayop at tao. Ang mga piguring may anyong tao ay
kolektibong tinatawag na “Venus” na may anyong
buntisnababae.Natagpuanitosaiba’tibangpanig
ng Europa.
Venus of Hohle Fels
Aleman, 35 000 BK
Venus of Galgenberg
Austria, 30 000 BK
Venus of Dolni Vestonice
Czech Republic, 28 000 BK
Venus of Lespugue
Pransiya, 26 000 BK
Venus of Willendorf
Austria, 24 000 BK
Venus of Moravany
Slovakia, 23 000 BK
Venus of Brassempouy
Pransiya, 22 000 BK
Venus of Yuliyevich
Rusya, 16 000 BK
Venus of Monruz
Switzerland, 11 000 BK
"Venus"

6. 123
Samantala, ang sining na walang galaw
(stationary) ay kinabibilangan ng mga
pinintahang kuweba (cave paintings) na
natuklasan sa Kanlurang Europa. Ang mga
pinturang ginamit ay mula sa mga mineral,
nasunog na buto (bone meal), ochre (isang
natural na pigment o luwad na mula sa iron
ore), at mga uling na hinahalo sa tubig, dugo,
taba ng hayop, at katas ng mga puno (tree saps).
Ang halimbawa ng mga pinintahang kuweba ay
yaong natagpuan sa Kuweba ng Altamira noong
1879 at Kuweba ng Lascaux sa Pransiya na
natuklasan noong 1940.
Sa kabuuan, ang mga katangian ng sining
noong Panahong Paleolitiko ay: (1) may
temang kadalasan ay tungkol sa pangangalap
at pangangaso, fertility (pigurin ng Venus);
(2) nagpapakita ng kontrol ng mga sinaunang tao
sa kanilang kapaligiran; at (3) nagpapatunay na
ang mga sinaunang tao ay malikhain at nag-iisip.
Lascaux cave painting
Altamira cave painting
Sa pagtatapos ng Panahong Bato noong
10 000 BK, ang klima ng Mundo ay naging mas
mainit at tuyo at ang mga glacier ay natunaw.
Dahil dito, ang mga sinaunang tao ay nagkaroon
ng mas maunlad na kasanayan at paraan ng
pamumuhay.
Panahong Mesolitiko
(10 000 BK–6 000 BK)
Ang Panahong Mesolitiko (Middle Stone Age)
ay umiral noong 10 000 hanggang 6 000 BK nang
magsimulang matunaw ang yelo sa Hilagang
Europa at tumaas ang lebel ng tubig-dagat sa
paglitaw ng kagubatan sa mga steppe at tundra.
Ang Panahong Mesolitiko ay itinuturing na
transisyon sa paglinang ng kaalaman ng tao, lalo
na sa paggawa ng mga kagamitan.
Isa sa mahahalagang kaunlaran sa pana-
hong ito ay ang pagpapalayok (pottery). Ang
magagaspang na yaring palayok na gawa sa
binilad na luwad ay ginamit na imbakan ng
pagkain. Pagsapit ng 7000 BK, nakagawa ang
mga sinaunang tao ng mga sisidlan at banga
na hinubog sa apoy upang gawing imbakan ng
tubig.
Pangingisda ang pangunahing hanapbuhay
ng mga sinaunang tao sa Panahong Mesolitiko
dahil sila ay kadalasang nakatira sa mga
baybayin ng mga ilog, lawa, at dagat. Sa
panahong ito, nagsimula na ang pagkakaroon ng
mala-permanenteng komunidad. Nakaimbento
ang mga sinaunang tao ng kawil ng bingwit at
iba’t ibang uri ng mga lambat o silo. Natutuhan
din nilang umukit ng mga troso sa paggawa ng
mga bangka. Napaunlad ng mga sinaunang tao
ang paggawa ng microlith upang makagawa ng
iba pang kagamitan at sandata.
Dagdag pa rito, ang mga sinaunang tao
ay nag-alaga ng mababangis na aso. Naging
mahalaga ang mga aso para sa kanilang
pangangaso at pagbabantay ng kanilang ari-
arian.
Ang pagpapalayok ay isang uri ng sining
sa Panahong Mesolitiko na may disenyong
utilitarian sa halip na disenyong pandeko-
rasyon. Gayundin, ang sining ng pagpipinta

7. 124
sa bato (rock painting) ay naging tanyag
sa panahong ito. Ang tema ng sining na ito
ay tungkol sa pagpapangkat ng mga tao at
kadalasang nagpapakita ng gawaing panga-
ngaso at ilan sa kanilang mga ritwal. Mas
detalyado sila sa pagpipinta sa bato kung
ihahambing sa pagpipinta sa kuweba ng mga
stick figure. Natagpuan ito sa mga lugar sa dulo
ng Hilagang Europa at Timog Africa. Bukod dito,
napaunlad din ang sining ng pinintahang pebble
at stone bead.
Bukod dito, nakatuklas din ang mga
antropologo ng mga libingang megalith. Ito
ay kolektibong libingan na yari sa malalaking
bloke ng mga bato sa pagsapit ng pagtatapos ng
Panahong Mesolitiko.
Pagpipinta sa bato
Palayok
natuto ang mga tao na gawing higit na matalim
ang kanilang mga kagamitang bato sa pamama-
gitan ng paghahasa ng mga ito sa mga pinong
bato o kaya ay buhangin. Isa sa mga natuklasan
sa panahong ito ay ang bagong pamamaraan ng
pagpaparami ng pagkain. Napaunlad ng mga
sinaunang tao ang pangangalaga, pagpapastol, at
domestikasyonngmgaligawnahayoptuladngmga
tupa, baboy, kambing, at baka upang may makatay
sila kung kinakailangan. Ginamit din nila ang mga
hayopnakatulongsakanilangpagtatanimatibang
mga gawain.
Nagsimula rin ang mga sinaunang tao
na magpatubo ng mga buto ng halaman.
Mahalaga ang kaunlarang ito dahil natuto
silang magparami ng kanilang mga tanim.
Ang pagsasaka at domestikasyon ng mga
hayop ay nagbigay-daan sa pagpaparami
ng pagkain. Natuto rin silang mag-imbak
ng mga pagkain upang mayroon silang
suplay na mapagkukunan. Ito ang naghudyat
ng tinatawag na Rebolusyong Neolitiko.
Panahong Neolitiko
(6 000 BK–3 000 BK)
Ang Panahong Neolitiko ay umiral noong
6 000 hanggang 3 000 BK. Sa panahong ito,

8. 125
Tinatayang ang kulturang pansakahan ay
nagsimula sa Timog Asya at lumaganap patungo
sa iba’t ibang bahagi ng Asya, Africa, at Europa.
Maging sa Syria, Palestina, Mesopotamia, at
Ehipto, umunlad ang pagsasaka noong 4000 BK.
Ang Jericho sa Asya ay naitatag, mga 7000 taon
na ang nakararaan at ang Çatal Hüyük sa dulong
silangan ng Mediteraneo ay mga halimbawa
ng komunidad na may maunlad na pagsasaka.
Ang pag-unlad sa pagsasaka ay nagbigay-
daan din upang matuto ang mga sinaunang
tao na magpalitan ng mga produkto o kalakal.
Samakatwid, nagsimula sa Panahong Neolitiko
ang pagkakaroon ng sistema ng pagpapalitan
ng mga produkto o kalakal na tinawag na
kalakalang barter.
na nagpatatag naman sa mga batas na pinairal.
Ang pamahalaan ang kumontrol sa mga kasapi
ng pamilya. Nagkaroon din ng mga kasunduan
sa pagpapakasal, pagpapalaki ng mga anak,
pamamahagi ng mga pagkain, at pagpapakita
ng paggalang sa mga kasapi ng komunidad.
Ang sinumang lumabag sa mga kasunduan ay
itinuring na makasalanan. Dahil dito, nagkaroon
ng sistema ng pagpaparusa sa pamamagitan ng
panghihiya sa mga tao. Ang sinumang nagkasala
ay kinukutya at hinahamak ng buong pangkat
kabilang na ang taong ginawan ng kasalanan.
Pagpapasiyahan ng pangkat ang parusang
ipapataw sa taong nagkasala, na maaaring
humantong sa pagpapatapon o pagpapapatay
sa kaniya.
Sa paglaki ng populasyon, naging mas
detalyado rin ang relihiyon. Ang mga taong
may kasanayan sa pagdarasal ay nagsilbing
pari. Tungkulin nilang magdasal upang pigilan
ang mga sakuna at trahedya. Nagsasagawa
sila ng mga seremonyang panrelihiyon upang
pagbigyan ang kanilang mga kahilingan.
Naniwala rin sila na ang puwersa ng
kalikasan ay nagmula sa mga diyos. Nag-aalay
sila ng mga pagkain at hayop at nagdarasal
upang makuha ang pagsang-ayon ng mga diyos.
Natuto ang mga tao ng mga bagong
kasanayan at kaalaman, gaya ng paggawa ng
mga bagong kagamitan. Nakagawa sila ng
mga kagamitang mas maunlad na nakatulong
sa kanilang pagsasaka. Gumamit sila ng
mga kasangkapang yari sa makikinis na
bato. Nakaimbento sila ng mga palakol, mga
batong panggiling ng mga butil, at iba pang
kasangkapang bato na gamit sa pagbubungkal
ng lupa.
Sa panahong iyon, natuto ang mga tao na
magkidkid at maghabi. Mula sa mahahabang
tangkay ng halamang flax, kinukuha nila ang
sinulid na hinahabi upang maging telang lana.
Nakagawa rin sila ng kumot na mula sa pinag-
sama-samang balahibo ng mga hayop. Napahusay
rinnilaangpaggawangpalayoksapamamagitan
ng pagpapainit ng luwad sa apoy upang maging
mas matibay ang mga ito. Bukod dito, natutuhan
nilang gumawa ng mga bagay na yari sa putik
Dahil sa pagsasaka, natuto ang mga sina-
unang tao na manatili sa isang permanenteng
lugar. Bunga nito, nagsimulang umusbong ang
mga permanenteng panirahan ng mga tao
lalo na sa mga lambak-ilog. Ang mga ilog ay
nagsilbing irigasyon sa mga lupang sakahan
noong panahong iyon. Nagtatag sila ng mga
nayon o maliliit na bayan upang sila ay maging
ligtas laban sa mga kaaway. Dahil dito, mabilis
na lumaki ang populasyon.
Habang nagsisimulang mamuhay nang
sama-sama ang mga tao, kinailangan nila ang
mga alituntuning gagabay sa kanila. Ang mga
alituntuning ito ay nagsilbing batas upang
pangalagaan ang buhay ng mga tao, mga
pananim, mga alagang hayop, at ari-arian.
Nagbigay-daan ito sa pagtatatag ng pamahalaan

9. 126
tulad ng laryo (bricks) na pinatigas sa init ng
araw, gaya ng sa India, o kaya ay pinatigas na
pugon na ginawa sa Mesopotamia. Ginamit din
ang laryo sa paggawa ng bahay. Nagbigay-daan
ito sa pag-usbong ng mga artesano. Sila ang mga
manggagawang may natatanging kasanayan
at kaalaman sa mga gawaing-kamay. Samaka-
twid, nagkaroon ng pangangailangan sa mga
produktong gawa ng mga artesano na nagbigay-
daan sa pagkakaroon ng bagong teknolohiya.
Dahil dito, nakalikha at nakaimbento ang mga
tao ng mga bagong kagamitan sa pag-aararo,
makina para sa paghahabi (spin wool), at gulong
para sa transportasyon.
Umusbong ang petroglyph at megalith bilang
mga anyo ng sining ng Panahong Neolitiko.
Ang petroglyph ay isang uri ng pagpipinta sa
bato na kadalasan ay inuukit, kinikiskis, at
hinihiwa gamit ang matutulis na bato. Ang
disenyo ng petroglyph ay may tema tungkol sa
mga karanasan ng mga tao o di kaya ay mga
paraan upang ipahayag ang kanilang mga ideya,
kaalaman, at saloobin. Ayon sa mga antropologo,
natagpuan ang mga petroglyph sa lahat ng
kontinente maliban sa Antarktika. Naniniwala
rin sila na maaaring ang mga ito ay hudyat
ng pag-unlad ng pagkakaroon ng sistema ng
pagsusulat.
Petroglyph sa Nevada, Hilagang Amerika Petroglyph sa Panama
Petroglyph sa Namibia Petroglyph sa Australia
Petroglyph sa Hong Kong Petroglyph sa Switzerland

10. 127
Ang Angono petroglyphs ay tinatayang pinaka-
matandang prehistorikong sining sa Pilipinas sa Panahong
Neolitiko. Ito ay matatagpuan sa hangganan ng Angono at
Binangonan, sa Rizal. Makikita rito ang 127 pigura ng tao
at hayop na tinatayang nilikha noong 3000 BK. Ang Angono
petroglyphs ay natuklasan ni Carlos “Botong” Francisco,
kilalang National Artist, noong 1965. Natagpuan din dito ang
mga gamit na yari sa luwad, mga obsidian flake, at mga shell.
Ang Angono petroglyphs ay nakasama sa World Inventory
of Rock Art sa ilalim ng UNESCO, ICCROM, at ICOMOS. Ito
ay ipinahayag na National Cultural Treasure sa ilalim ng Presidential Decree 260. Noong 1996,
napabilang ito sa 100 Most Endangered Sites in the World sa ilalim ng World Monument Watch
List. Ang pag-unlad at pagpapanatili sa mga petroglyph ay nasa pangangalaga ng Pambansang
Museo ng Pilipinas, World Monument Watch Fund, American Express International, Kagawaran
ng Turismo, at Antipolo Properties.
ANGONO, RIZAL PETROGLYPHS
Ano Ito sa Kasaysayan?
Ang sining naman ng megalith ay binubuo
ng pinagsama-samang malalaking bato sa
isang estruktura. Ayon sa mga antropologo, ang
mga megalith ay halimbawa ng arkitektura na
umunlad noong Panahong Neolitiko at Panahon
ng Tanso. Ang mga megalith ay nagsilbing mga
libingan ng mga unang tao bagama’t nabago ang
gamit nito sa paglipas ng panahon depende sa
kultura ng isang pamayanan. Ang megalith ay
nagsilbing templo at hangganan ng teritoryo,
o lugar kung saan idinadaos ang isang ritwal o
pulong.
Stonehenge, Avebury
PANAHON NG METAL
(4 500–586 BK)
Natuklasan ng mga artesano na may mga
batong nagtataglay ng metal na maaaring
initin upang makuha ang purong metal. Ang
pagkakatuklasnaitoaynaghudyatngpanibagong
pag-unlad sa pamumuhay ng mga tao. Tinawag
ang bagong yugtong ito na Panahon ng Metal.
Nahahati ang Panahon ng Metal sa tatlong
bahagi: (1) Panahon ng Tanso (4 500–3 500 BK);
(2) Panahon ng Bronse (3 500–1 200 BK); at
Panahon ng Bakal (1 200–586 BK).
Panahon ng Tanso
(4 500–3 500 BK)
Ang Panahon ng Tanso (Copper Age), kilala
rin bilang Panahong Chalcolithic, ay bahagi
pa ng Panahong Neolitiko na umiral mula
4 500 hanggang 3 500 BK. Sa panahong ito,
nagsimula na ang mga taong mag-eksperimento
sa paggamit ng tanso, bagama't hindi pa ganap
na napalitan ng tanso ang mga kagamitang
bato. Ayon sa mga antropologo, ang panahong
ito ay maaaring ebidensiya ng mas maunlad na
lipunan dahil sa paggawa ng mga kagamitang
yari sa tanso, kaya tinawag ang panahong ito na
Panahon ng Tanso.
Tinatayang ang tanso ay itinuturing na
pinakaunang metal na ginamit ng mga tao.
Natuklasan ng mga unang tao na mas matigas
Sa kabuuan, ang mga katangian ng
Neolitikong sining ay: (1) nilikha ayon sa gamit
o pangangailangan ng tao; (2) may temang batay
sa mga imahen ng tao; (3) ginagamit bilang
palamuti (ornamentation); at (4) nilikha sa mga
permanenteng lokasyon (arkitektong megalith).

11. 128
Sandata noong Panahon ng Bronse
Alpabetong Hieroglyphic
ang tanso kaysa ginto at maaaring ihulma
sa iba’t ibang anyo o hugis. Ginamit ng mga
sinaunang tao ang tanso sa paggawa ng mga
alahas at palamuti. Ilan sa mga halimbawa ng
lipunang gumawa ng kagamitan o palamuting
yari sa tanso ay ang Mesopotamia, Ehipto, Tsina,
Gitnang Amerika, at Kanlurang Africa.
Panahon ng Tanso
Panahon ng Bronse
(3 500–1 200 BK)
Ang Panahon ng Bronse (Bronze Age) ay
tinatayang umiral noong 3 500 hanggang 1 200
BK. Sa Panahon ng Bronse, natutuhan ng mga
taong paghaluin ang tanso at lata (tin) upang
makagawa ng higit na matigas na bagay na
bronse o pulang tanso. Ginamit ito sa paggawa
ng mga armas tulad ng espada, palakol, kutsilyo,
punyal, martilyo, pana, at sibat. Lumaganap
ang paggamit ng tanso sa iba’t ibang panig ng
mundo. Halimbawa, noong 3 000 BK, laganap
ang paggamit ng tanso sa Timog-Kanlurang Asya.
Sa Europa, nauso ang paggamit ng tanso noong
2 000 BK. Sa Tsina, lumaganap ang paggamit ng
tanso noong 1 700 hanggang 1 000 BK.
SaPanahonngBronse,tinatayangnaimbento
ang sistema ng pagsulat ng mga sinaunang tao.
Dahil dito, natuto ang mga tao na isulat ang
kanilang mga karanasan at kasaysayan. Ilan
sa mga sistema ng pagsulat na umusbong sa
panahong ito ay ang hieroglyphics sa Ehipto,
ang cuneiform sa Mesopotamia, at linear B ng
kulturang Mycenaean.
Alpabetong Cuneiform
Linear B

12. 129
Mga karwaheng pandigma ng mga Hittite
Panahon ng Bakal
(1 200–586 BK)
Ang pagkakatuklas sa gamit ng mga metal
ay nagresulta sa panibagong pag-unlad ng
pamumuhay ng mga tao. Dahil dito, umusbong
ang Panahon ng Bakal (Iron Age). Ang metal ay
mas madaling ihulma sa iba’t ibang anyo o hugis
at mas maraming kagamitan ang maaaring
magawa mula rito. Sa panahong ito, natutuhan
ng mga tao ang metalurhiya o ang proseso
ng paghahalo at pagtutunaw ng bakal upang
makagawa ng mga kagamitan o sandata.
Nagsimulang kumalat ang paggamit ng
metal sa iba’t ibang panig ng mundo na nag-
hudyat sa mga tao na maghanap ng mga lugar na
maaaring pagminahan ng mahahalagang metal.
Unang dinagsa ang mga ilog na kinatagpuan ng
mga batong may metal. Nakakuha sila ng mga
metal ore mula sa mga batong nasa mga ilog.
Pinukpok nila ang mga ito ng martilyo, pinino,
hinugasan, at tinunaw sa mainit na pugon.
Pagkatapos ay tinipon ang purong metal at
ibinuhos sa mga hulmahang bato o luwad. Dahil
sa mga pangyayaring ito, tinatayang nagsimula
ang industriya ng pagmimina.
Natuklasan ng mga Hittite ang pagtunaw
at pagpapanday ng bakal noong 1000 BK.
Nakagawa sila ng mga sandata mula sa bakal
at nakaimbento ng mga karwaheng pandigma
(chariots). Dahil dito, umunlad ang kanilang
kabihasnan at nagtagumpay sila sa mga
digmaan.
Pagkalipas ng ilang panahon, unti-unting
lumaganap ang pagtutunaw ng bakal (smelting
iron) sa Africa, Europa, at Asya.
Umunlad din ang sistema ng transportasyon
nang matutuhan ng mga tao ang paggamit ng
bakal. Naimbento rin ang mga bangkang may
layag na nagpadali sa pagdadala ng mga troso sa
ibang lugar. Dahil dito, nakatuklas ang mga tao
ngmasmaikliatmasmabilisnarutangpandagat.
Samakatwid, nagpatuloy at lalo pang umunlad
ang komersiyo sa mga bayan at lungsod.
Mga sandata sa Panahon ng Bakal
SaPanahonngBakal,gumamitnghulmahang
palayok (potter’s wheel) ang mga tao. Ang
basang luwad ay inilalagay sa ruweda, at habang
ito ay pinaiikot, hinuhubog ng manggagawa ang
luwad sa pamamagitan ng kaniyang mga kamay.
Sa ganitong paraan, hindi lang napararami ang
ginagawang palayok kundi naipakikita rin ng
mga sinaunang tao ang kanilang kasanayan at
pagiging malikhain.
Potter's wheel sa Mesopotamia

13. 130
Tandaan
• Ang yugto ng pag-unlad ng mga sinaunang tao ay nagsimula sa Panahon ng Bato
(Paleolitiko, Mesolitiko, Neolitiko) hanggang sa Panahon ng Bakal (Tanso, Bronse,
Bakal).
• Ang bawat yugto ay may natatanging pagkakakilanlan na nagdulot ng pag-unlad sa
pamumuhay ng mga tao.
• Ang pamumuhay ng mga sinaunang tao ay dumaan sa proseso upang mabuhay sila
nang maayos. Nakiangkop sila sa mga hamon ng likas na kapaligiran.
• Sa paglipas ng panahon, ang kanilang mga karanasan ang nagtulak sa kanila upang
mag-isip ng mga paraang tutugon sa kanilang mga pangangailangan. Halimbawa,
mula sa pagiging pagala-gala, natutuhan nilang tumigil at manirahan sa isang
permanenteng lugar.
• Unti-unting napaunlad ng mga sinaunang tao ang kanilang pamumuhay kasabay ng
mga pagbabago sa kaanyuang pisikal at pag-unlad ng kakayahang mental.
Subukin at Sagutin
A. Tukuyin ang inilalarawan sa bawat bilang sa pamamagitan ng paggamit ng sumusunod na mga
simbolo o clue. Ang bawat simbolo ay katumbas ng letra ng alpabetong Ingles. Punan ang patlang
ng nawawalang letra upang mabuo ang tamang salita.
A B X ∆ E Φ Γ H I ϑ K Λ M N O Π Θ P Σ T Y ς Ω Ξ Ψ Z
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
1. Panahon ng paggamit ng magagaspang na bato
P Λ Λ K O
2. Panahon bago nagsimula ang nakasulat na kasaysayan ng tao
P H T I
3. Ang tawag sa uri ng mga kagamitang ginamit noong Panahon ng bato
Λ ∆ Λ
4. Ang uri ng pananampalataya na may paniniwalang ang bawat buhay na nilalang ay may
kaluluwa at espiritu
M Σ O
5. Ang estatwa o pigurin ng buntis na babae
ς Σ
6. Ang transisyon mula Panahong Paleolitiko tungo sa Panahong Neolitiko
M Σ Λ K O

14. 131
7. Ang pagpapastol at pagpapaamo sa mababangis o ligaw na mga hayop
∆ M Σ T Σ Ψ O
8. Ang tawag sa panahon ng pag-eeksperimento ng tao sa paggamit ng tanso
X H Λ X I T I X
9. Angtawagsasiyensiyangpagtutunawatpaghahalongbakalupangmakagawangkasangkapan
o sandata
M A Λ Y P Ψ
B. Suriin ang bawat pangyayari at ilagay sa angkop na kolum sa tsart. Isulat lamang ang bilang ng sagot.
Paleolitiko Mesolitiko/Neolitiko Bakal
1. Pagsisimula ng agrikultura at domestikasyon ng mga hayop
2. Pag-eeksperimento ng mga tao sa paggamit ng dukalin (ore)
3. Pagkakatuklas sa paggamit ng apoy
4. Pagsisimula ng industriya ng pagmimina
5. Pagpapalitan ng mga kalakal o produkto
6. Pag-iimbento ng bangkang may layag
7. Pagkamatay ng maraming tao at hayop dahil sa matinding lamig at taggutom
8. Paninirahan ng mga tao sa mga baybaying ilog, lawa, at dagat
9. Naging pangunahing hanapbuhay ang pangangalap ng pagkain at pangangaso
10. Pag-unlad ng sistema ng transportasyon at pagkakahanap ng mas maikli at mas mabilis na
rutang pandagat
11. Pagkakaroon ng higit na masalimuot na mga organisasyong panlipunan
12. Paglaki ng populasyon ng mga tao
13. Paggamit ng hulmahang palayok
14. Pagkatuto ngmgataonggawinghigitnamatalimangmgakasangkapangbatosapamamagitan
ng paghahasa ng mga ito
15. Pagkatuto ng mga tao na umukit mula sa mga sungay at buto ng mga hayop at pagkatuto sa
pagpinta ng mga kuweba

15. EBALWASYON
A. Pagsusuring Pampelikula
Manood ng isang pelikula o anumang
palabas tungkol sa mga dinosaur. Suriin ang
kalagayan ng kapaligiran noong nabubuhay
ang mga ito. Suriin din ang mga salik kung
bakit naglaho ang mga ito. Ipakita ito sa
pamamagitan ng isang story map.
B. Paggawa ng Portfolio
Gumawa ng rock art na nagpapakita ng
iyong personalidad. Magsagawa ng isang
eksibit sa klase.
C. Paggawa ng Diorama
Gumawa ng diorama ng mga naging
tirahan ng unang tao o di kaya ay mga
kasangkapang ginamit sa bawat yugto ng
pag-unlad ng tao.
D. Gawaing Pananaliksik
1. Magsaliksik ng mga larawan ukol sa iba’t
ibang uri ng mga sandata o kagamitan sa
bawat yugto ng pag-unlad.
2. Magsaliksik ng mga larawan ng mga
hayop at halamang nabuhay noong
mga Panahong Precambrian, Paleozoic,
Mesozoic, at Cenozoic. Ipakita ang mga
ito sa pamamagitan ng isang timeline.
Gayahin ang format ng timeline sa ibaba.
Sulyap sa Kabanata
Precambrian Paleozoic Mesozoic Cenozoic
Hayop Halaman Hayop Halaman Hayop Halaman Hayop Halaman
EBALWASYON
132

16. 2. Magtala ng limang katangian ng mga sinaunang tao na dapat na pahalagahan. Iayos ang
pagkakasunod-sunod ayon sa kahalagahan ng mga ito para sa iyo. Ipaliwanag kung bakit mo
napili ang mga katangiang ito.
E. Pagpapahalaga
1. Batay sa iyong pagsusuri, paano mo pahahalagahan ang daigdig at ang lahat ng may buhay na
matatagpuan dito? Isulat ang iyong sagot sa ibaba.
133

17. Sa Mata ng
Historyador
Baybayin: Ang Sinaunang Sistema ng Pagsulat sa Pilipinas
a i/e u/o ba ka d/ra ga ha la ma na nga pa sa ta wa ya
Tagalog
Bugis (Sulawesi)
Ang baybayin ay itinuturing na sinaunang sistema ng pagsulat sa Pilipinas na binubuo ng 17 letra
na nagsimulang kumalat sa buong kapuluan noong ikalabing-anim na siglo. Ang salitang baybayin
ay hango sa sinaunang salitang Tagalog na baybáy na nangangahulugang “spell.” Sa modernong
Filipino, ito ay nagangahulugang “syllable.” Ang sinaunang Filipino script ay makikita sa Vocabulario
de Lengua Tagala noong 1613, ang kauna-unahang diksiyonaryong Filipino. Kilala rin ito sa iba’t
ibang katawagan tulad ng: (1) “Tagalog Letters” o “Tagalog Writing” (Kastila); (2)“Moro Writing”
(Bisaya); at basahan (script) at guhit (letters) (Bikolano). Karagdagan pa, mas kilala ito sa tawag na
alibata na inimbento ni Paul Versoza, isang kasapi ng National Language Institute. Ayon sa kaniya,
ito ay hinalaw sa ayos ng mga letra ng mga Moro na hango
sa mga salitang Arabiko na alif, ba, ta (alibata). Ngunit sa
paglipas ng panahon, pinabulaanan ito dahil ayon sa mga
dalubhasa, walang ebidensiya ng baybayin sa Maguindanao
at ito rin ay walang kaugnayan sa wikang Arabiko.
Ayon sa mga pag-aaral, ang sistemang baybayin,
ay pinaniniwalaang dumating sa Luzon sa pagitan ng
ikalabintatlo at ikalabing-apat na siglo. Ayon sa mga iskolar,
ito ay maaaring nagmula sa sistema ng pagsulat ng mga
mamamayan ng Bugis ng Sulawesi na matatagpuan sa timog
na bahagi ng Pilipinas at sa silangang bahagi ng Borneo.
Pilipinas
Vietnam
Brunei
Malaysia
Borneo Sulawesi
Indonesia
Java
Mapa ng Sulawesi
134

18. 135
Pangk alahatang Pagtataya
Pangyunit na Pagsusulit
I. Suriin at unawaing mabuti ang bawat pangungusap at katanungan. Bilugan ang letra ng tamang
sagot.
1. Ayon sa teoryang ito, nagsimula ang daigdig sa pamamagitan ng pagbuo ng mga masa ng
hydrogen gas at atomic dust.
a. Teoryang Planetissimal c. Teoryang Kolisyon
b. Condensation Theory d. Teoryang Disrupsyong Solar
2. Alin sa mga sumusunod ang hindi mahalagang layunin ng pag-aaral ng heograpiya sa
daigdig?
a. Ang daigdig ay tahanan ng tao.
b. Humuhubog ito ng kabihasnan ng isang bansa.
c. Nakatutulong ito sa pagkakaunawaan ng mga tao.
d. Estratehiya ito ng mga bansa upang manalo sa digmaan.
3. Ang heograpiya at kasaysayan ay .
a. hindi magkatulad c. May ugnayan sa isa’t isa
b. magkatulad d. Walang kaugnayan sa isa’t isa
4. Taong nakapag-iisip at nakapangangatwiran ang .
a. Homo sapien c. Homo erectus
b. Homo habilis d. Taong Peking
5. Siya ang nag-isip at nagpasimula ng pagpapangalan sa mga halaman at hayop ayon sa species
o uri.
a. Linnaeus Jean c. Baptiste Lamarck
b. Charles Darwin d. Comte de George Buffon
6. Ito ay tumutukoy sa matagal na proseso ng pagbabago.
a. Ebolusyon c. Teorya
b. Creationist d. Genesis
7. Sang-ayon sa kaniya, nagkakaiba-iba ang nilalang na tao dahil iba-iba ang kapaligiran. Ang
tao ay umaangkop sa kaniyang kapaligiran.
a. Darwin c. Lamarck
b. Linnaeus d. Buffon
8. Ang Panahong Neolitiko ay tinawag na rebolusyon dahil sa pagkakaimbento ng .
a. apoy c. busog at pana
b. hasaan d. pagtatanim

19. 136
9. Alin sa mga panahon ng pagsulong ang higit na nakatulong sa pag-unlad na kabihasnan?
a. Ebolusyon c. Teorya
b. Creationist d. Genesis
10. Ito ay isa sa mga labíng natagpuan sa Alemanya na tumutugma sa Homo erectus.
a. Taong Neanderthal c. Taong Tabon
b. Taong Heidelberg d. Zinjanthropus
II. Piliin sa malaking kahon ang angkop na salita upang mabuo ang diwa ng bawat pangungusap.
Isulat sa kahon ang sagot.
dust cloud Simon de Laplace planetissimal Diyos
Teorya makaagham Big Bang Robert Jastrow
Pagsusuri atomic dust
1. Ito ang tawag sa iba’t ibang haka-haka at pagpapaliwanag ng mga siyentista.
2. Pananaliksik at ang tawag sa lubusang pagpapatuloy ng mga siyentista.
3. Ang dalawang teoryang magkasalungat ay at makarelihiyon.
4. Sino ang may gawa ng daigdig batay sa panrelihiyong paniniwala?
5. Ayon sa Condensation Theory, sa pamamagitan ng mga masa ng hydrogen gas
at nagsimula ang daigdig.
6. Ito ang teoryang nagpapaliwanag ng biglaang malakas na pagsabog sa sansinukob.
7. Ito ang teoryang pinaniniwalaang katulad lamang ng teoryang nebular na alikabok ng mga
meteorite ang nabuo.
8. Siya ang siyentistang nagpahayag ng Condensation Theory.
9. Siya ang siyentistang nagpahayag ng Teoryang Nebular.
10. Ito ang teoryang nagpapahayag na nagsama-sama at nagdikit-dikit ang kumpol-kumpol
na planetoid.

20. 137
III. Gamit ang Venn diagram, ipakita ang pagkakatulad at pagkakaiba ng teorya ng Espesyal na
Paglalang at Ebolusyong Theistic.
Espesyal
na
Paglalang
Ebolusyong
Theistic
IV. Piliin ang mga katangian ng iba’t ibang panahon at ilagay sa angkop na panahon sa talahanayan.
Pagsasaka Batong itim
Pag-aalaga ng mga hayop Batong daras o palakol
Paggamit ng apoy Mga sibat na yari sa bakal
Paggawa ng tao ng pook-tirahan Mga gamit na yari sa tanso
Pangangalap ng pagkain Mga batong pinakinis
Paleolitiko Neolitiko Panahon ng Metal

21. 138
V. Basahin ang teksto at sagutin ang mga kasunod na tanong. Isulat ang sagot sa patlang.
Before the universe was created, the gods engaged in a civil war. One group of
gods called Anunnaki determined to beat the other gods. They chose Marduk, a very
young god, to serve as their leader. After arming himself, Marduk set out to challenge
the monster-goddess Tiamat. After he killed her, Marduk cut Tiamat in half. He used
her top half to form the sky and her bottom half to form the Earth. After Tiamat’s death,
those who sided with her were enslaved and forced to work for the Anunnaki gods.
However, after some time passed, Marduk also destroyed Tiamat’s husband, Kingu.
From Kingu’s blood, Marduk created mankind. Marduk established Babylon as
his own residence.
1. Ano ang isinasaad ng mito tungkol sa mga Babylonian?
2. Ano ang paniniwala ng mga Babylonian ukol sa pinagmulan ng kanilang mga diyos?
3. Ano ang paniniwala ng mga Babylonian ukol sa kanilang sariling pinagmulan?

22. 139
Pagyamanin
Presentasyong Powerpoint tungkol sa Pinagmulan ng Mundo
Pamaraan
Bumuo ng pangkat na may limang miyembro. Bawat pangkat ay gagawa ng PowerPoint
presentation na nagpapakita ng isa sa mga teorya tungkol sa pinagmulan ng Mundo. Mamarkahan
ang presentasyon batay sa sumusunod na criteria.
Rubric para sa PowerPoint Presentation
Criteria
Natatangi
(5 puntos)
Mahusay
(4 na puntos)
Medyo
Mahusay
(3 puntos)
Hindi
Mahusay
(2 puntos)
Kaalaman sa paksa
Kalidad ng impormasyon
o ebidensiya
Kaalaman sa kontekstong
pangkasaysayan
Estilo at pamamaraan
ng presentasyon
Disenyong teknikal,
pagpapatupad, at pagganap
sa presentasyon
Kabuuang Marka

23. 140
Ugnayang Global
Ang Impluwensiya ng Heograpiya sa Pilipinas
Sa kasaysayan ng Pilipinas, ang pinakamalaking impluwensiya ng heograpiya ay ang kawalan
ng pagkakaisa bunga ng pagkakaroon ng bansa ng malalawak na kabundukan at ng hiwa-hiwalay
na mga lupain o mga pulo. Nakilala ng mga Pilipino ang kanilang mga sarili bilang Tagalog,
Ilokano, Cebuano, Waray, Mangyan, at iba pa. Marahil hindi agad nakita ng mga Pilipino na
sila ay iisang lahi. Ang ganitong kaugalian ay tinatawag na rehiyonalismo— ang pagiging tapat
sa lugar o rehiyon kung saan ipinanganak ang isang tao. Mahalaga ang lugar kung saan niya
kinagisnan ang kaniyang pamumuhay at hindi ang buong bansa. Ang ganitong impluwensiya
ay makikita pa rin sa ating bansa sa kasalukuyan lalo na tuwing eleksiyon. Ang mga Pilipino ay
nagiging tapat sa mga kandidatong sa kanilang tingin ay magbibigay ng kaginhawaan sa kanilang
rehiyon. Mahalaga na ang ganitong kaisipan ukol sa heograpiya ay mapalitan ng kaisipan ukol sa
pagkakaisa tungo sa ikahuhusay at ikauunlad ng buong bansa.
Magbigay ng sitwasyong kakikitaan ng impluwensiya ng heograpiya sa pamumuhay ng
mga tao.