Proj mparatsi nero[1]

ΝΕΡΟ: ΕΝΑ ΢ΣΟΙΧΕΙΟ ΣΗ΢ ΦΤ΢Η΢ ΑΙΝΙΓΜΑΣΙΚΟ
Άννα Μπαράτςθ-Μπαράκου

Σο νερό είναι θ ςυμπατικι πρϊτθ φλθ που ςχθματίηει και ηωντανεφει κάκε τι γιινο. Είναι ο
ςυνδετικόσ κρίκοσ που ενϊνει ζμψυχα και άψυχα ςτον πλανιτθ και αναδεικνφεται ςε
πρωταγωνιςτι του ζργου τθσ ηωισ.

Τπάρχει και παρεμβάλλεται παντοφ. Παραςζρνει αςταμάτθτα, διαλφει, μορφοποιεί, ςκορπίηει
ςτουσ ανζμουσ μφριεσ ουςίεσ και δρα ςε κάκε κλίμακα, από το κφτταρο μζχρι τισ θπείρουσ.
Πυροδοτεί τθν ονειροπόλθςθ, μετράει τον χρόνο. Θ κελαριςτι φωνι του ανακαλεί κείμενα,
εικόνεσ του κόςμου, εικόνεσ παραδείςου.

Ακολουκεί ζναν αναλλοίωτο κφκλο, που ξετυλίγει τθ διαφάνεια και τθ μεταλλαγι του, τθν
μεταμόρφωςθ και τθ λεπτότθτά του. Σο καυμαςτό ταξίδι του ρυκμίηει το κλίμα και κακορίηει τθ
ςυχνότθτα και ζνταςθ των καιρικϊν φαινομζνων, αγγίηοντασ κάκε πτυχι τθσ ηωισ μασ.

Ζχει τθ δφναμθ του δωρθτι και του τιμωροφ, ρυκμίηει τθν επικοινωνία και τον χωριςμό,
ςθματοδοτεί τθν αναγζννθςθ, διευκετεί τθν κάκαρςθ και τον εξαγνιςμό.

…οι άνκρωποι είναι τα παιδιά του και εκείνο το πολυτιμότερο αγακό τουσ και κλθρονομιά όλων
μασ….

Νερά κακάρια και γλυκά, νερά χαριτωμζνα,
Χφνονται μεσ ςτθν άβυςςο τθ μοςχοβολιςμζνθ,
και παίρνουνε το μόςχο τθσ, και αφινουν τθν δροςιά τουσ
Και οφλα ςτον ιλιο δείχνοντασ τα πλοφτια τθσ πθγισ τουσ.
Σρζχουν εδϊ, τρζχουν εκεί, και κάνουν ςαν αθδόνια’
Ζξϋ αναβρφηει κι θ ηωι ςϋγθ, ουρανό, ςε κφμα….

Διονφςιοσ ΢ολωμόσ, Ελεφκεροι Πολιορκθμζνοι,
΢χεδίαςμα Γϋ, ο πειραςμόσ.

Σο νερό ωσ κεματικι περιοχι και μεκοδολογικό εργαλείο ςτθν ανάπτυξθ ενόσ ςχεδίου εργαςίασ
2

ΣΙΣΛΟ΢ ΣΟΤ ΢ΧΕΔΙΟΤ ΕΡΓΑ΢ΙΑ΢:

«Ο ΚΤΚΛΟ΢ ΣΟΤ ΝΕΡΟΤ»
Ζνασ αναλλοίωτοσ κφκλοσ

Τπόδειγμα Ερευνθτικισ Εργαςίασ με βάςθ το τρίτο ςχιμα (Καταμεριςμόσ κζματοσ ςε δφο υπο-
κζματα και δι-οαμαδικι ςυνεργαςία)

Θ Ερευνθτικι εργαςία «Ο Κφκλοσ του νεροφ, ζνασ αναλλοίωτοσ κφκλοσ» είναι ςχεδιαςμζνθ για
να ςυνδυάςει επιςτθμονικά πεδία που προζρχονται από τισ Φυςικζσ κακϊσ επίςθσ και τισ
Κοινωνικζσ Επιςτιμεσ, δθμιουργϊντασ επιςτθμονικοφσ κρίκουσ απαραίτθτουσ για τθ
διακεματικι οργάνωςθ και λειτουργία προγραμμάτων που επιδιϊκουν τθν Αειφορία και τθν
Περιβαλλοντικι ςυνείδθςθ. ΢κοπόσ τθσ εργαςίασ είναι οι μακθτζσ, ωσ μελλοντικοί διαχειριςτζσ
των υδάτινων πόρων του πλανιτθ μασ, να αναπτφξουν βαςικζσ επιςτθμονικζσ γνϊςεισ για το
νερό, δεξιότθτεσ για τθν ζρευνά του, αλλά και ευρφτερεσ δεξιότθτεσ οικονομικοφ,
περιβαλλοντικοφ και τεχνολογικοφ χαρακτιρα, μζςα από τθν περιπζτεια τθσ αναηιτθςθσ και τθσ
μελζτθσ του « κφκλου του νεροφ».
Δομείται ςε δφο κφριεσ ενότθτεσ αντιμετωπίηοντασ το νερό ωσ το φυςικό πόρο με ηωτικι αξία,
οικολογικι ςθμαςία, οικονομικι ςπουδαιότθτα και πολιτιςμικι παρουςία ςτο διάβα τθσ
ανκρϊπινθσ εξζλιξθσ, αλλά και ωσ πρόβλθμα πολυςφνκετο, βακφτατα κοινωνικό, οικονομικό και
πολιτικό. Θ κατάλθξθ του κζματοσ είναι θ διάχυςθ των ιδεϊν και ςυμπεραςμάτων ςτθν
υπόλοιπθ ςχολικι κοινότθτα.
Σα κζματα που προτείνονται ενδεικτικά ςυνδζουν με κεματικζσ ενότθτεσ του αναλυτικοφ
προγράμματοσ τθσ Αϋ Λυκείου ςτα κάτωκι επιςτθμονικά πεδία:
ΧΘΜΕΙΑ
 Καταςτάςεισ του νεροφ
 Διαλυτότθτα
 Ομοιοπολικόσ δεςμόσ (πολικόσ)
 Δεςμοί Τδρογόνου
ΦΤ΢ΙΚΘ
 Πυκνότθτα του νεροφ
 Νερό και ενζργεια
 Κφκλοσ του νεροφ
ΒΙΟΛΟΓΙΑ
 Νερό και οργανιςμοί
ΓΕΩΛΟΓΙΑ
 Νερό και γεωμορφολογία
ΓΛΩ΢΢Α
 Ετυμολογία των λζξεων νερό και φδωρ

3

 Νερό και λογοτεχνία
Ι΢ΣΟΡΙΑ
 Σο νερό παράγοντασ ακμισ και παρακμισ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
 Θ Διαχείριςθ των υδάτινων πόρων
ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ
 Ρφπανςθ και μόλυνςθ του νεροφ
ΑΙ΢ΘΘΣΙΚΘ ΑΓΩΓΘ
 Τδατογραφίεσ
 Μουςικι του νεροφ
Αρχικά, γίνεται θ γνωριμία με το κζμα με τθ βοικεια μιασ προβολισ (οπτικοακουςτικό
ντοκουμζντο), το οποίο, κακϊσ διαχειρίηεται εικόνεσ τθσ πραγματικότθτασ μπορεί να φζρει τον
κόςμο μζςα ςτθν ςχολικι τάξθ και τθν ςχολικι τάξθ ςε επαφι με τον εξωτερικό κόςμο,
διεγείροντασ το ςυναίςκθμα, τθν περιζργεια και το ενδιαφζρον των μακθτϊν. Ακολουκοφν τα
διερευνθτικά ερωτιματα/ςτόχοι τθσ πρϊτθσ κεματικισ ενότθτασ που αναφζρονται ςτθν
επάρκεια του νεροφ, ςτθ χθμικι ςφςταςι του κακϊσ και ςτισ χριςεισ του, ενϊ αναλφεται ο
διεκνισ όροσ «υδάτινο αποτφπωμα». ΢τθ ςυνζχεια επιχειρείται θ διερεφνθςθ των φάςεων του
νεροφ, και θ ανάλυςθ των φυςικοχθμικϊν του ιδιοτιτων, που είναι υπεφκυνεσ για τθν ιδιαίτερθ
και αινιγματικι ςυμπεριφορά του. Δίνεται ιδιαίτερθ προςοχι ςτο μζροσ του κφκλου που
αναφζρεται ςτα φυτά, ενϊ κλείνει θ ενότθτα με προτάςεισ/καταςκευζσ του κφκλου του νεροφ.
Θ δεφτερθ ενότθτα, περιςςότερο κοινωνικι και πολιτιςμικι, περιλαμβάνει ερωτιματα/ςτόχουσ
που αναφζρονται ςτθν ετυμολογία τθσ ζννοιασ «νερό» και ςτθν αναφορά και ανάλυςθ
εκφραςτικϊν ςχθμάτων από τθν κακθμερινι ηωι. Γίνεται ςυηιτθςθ για τθ δθμιουργία του
νεροφ ςτο ςφμπαν, για το νερό ςτθν Ελλθνικι Φιλοςοφία, κακϊσ και για τθ ςυμβολι του νεροφ
ςτον ανκρϊπινο πολιτιςμό. ΢τθ ςυνζχεια δίνεται θ δυνατότθτα ςτουσ μακθτζσ να
ςυνειδθτοποιιςουν τα προβλιματα του νεροφ, ωσ αποτζλεςμα των ανκρϊπινων παρεμβάςεων,
επθρεάηοντασ ζμμεςα τισ ςτάςεισ και τισ αντιλιψεισ για το περιβάλλον, τθν ανάπτυξθ και τον
πολιτιςμό. Παράλλθλα ςϋαυτι τθν ενότθτα, το νερό αντιμετωπίηεται και ωσ πθγι ζμπνευςθσ,
όπου οι καλλιτζχνεσ άντλθςαν από τισ ξεχωριςτζσ ιδιότθτζσ του να το αξιοποιιςουν ωσ κζμα,
ενίοτε μάλιςτα και ωσ υλικό.

Αξιολόγθςθ
Κριτιρια αξιολόγθςθσ τθσ ερευνθτικισ εργαςίασ μπορεί να είναι όλεσ οι εργαςίεσ των μακθτϊν,
οι οποίεσ εκπονοφνται ςτο πλαίςιο κάκε δραςτθριότθτασ που εξυπθρετεί ςυγκεκριμζνουσ
ςτόχουσ, ι ακόμα και ςυνκετικζσ εργαςίεσ με το τζλοσ κάκε ενότθτασ δραςτθριοτιτων. ΢τθ
ςυγκεκριμζνθ ερευνθτικι εργαςία ακολουκείται το διερευνθτικό και βιωματικό μοντζλο τθσ
αναηιτθςθσ, τθσ κριτικισ ανάλυςθσ, τθσ ςυνκετικισ επεξεργαςίασ, τθσ ανάλθψθσ πρωτοβουλίασ,
τθσ αξιολόγθςθσ και τθσ αξιοποίθςθσ τθσ γνϊςθσ.
Θ αξιολόγθςθ των μακθτϊν κα πρζπει να ζχει διττό χαρακτιρα: α) να εκπλθρϊνονται οι
διδακτικοί ςτόχοι μζςα από τισ εργαςίεσ τουσ και β) να ενκαρρφνει τθν εφαρμογι μακθςιακϊν
διαδικαςιϊν τθσ βιωματικισ ςυμμετοχισ, τθσ διερευνθτικισ προςζγγιςθσ, τθσ ομαδικισ
εργαςίασ, τθσ κριτικισ αποτίμθςθσ και τθσ διεπιςτθμονικισ ςφνδεςθσ.

Παραδοτζα προσ αξιολόγθςθ των μακθτϊν/τριϊν: Θ αξιολόγθςθ κα ςτθρίηεται ςτθν ομαδικι
εργαςία των μακθτϊν, τόςο κατά τθ διάρκεια του προγράμματοσ, όςο και κατά τθν παρουςίαςθ

4

τθσ εργαςίασ. ΢υγκεκριμζνα θ κάκε ομάδα κα τθρεί φάκελο (ζντυπο και θλεκτρονικό) ο οποίοσ
κα περιλαμβάνει τθ ςυμβολι τθσ κάκε ομάδασ ςτισ δραςτθριότθτεσ, ςτισ επιμζρουσ ζρευνεσ,
ςτθν κριτικι ερμθνεία των αποτελεςμάτων, ςτα τεχνιματα κ.λ.π. ΢τον ομαδικό βακμό κα
ςυνυπολογίηεται και αυτόσ από τθν παρουςίαςθ τθσ ερευνθτικισ εργαςίασ. Θ διαφορά ωσ προσ
τθ βακμολογία μπορεί να προκφψει από τθ ςυμμετοχι των μακθτϊν ςτθ λειτουργία των
ομάδων, ςτθ ςυλλογι, επεξεργαςία, παρουςίαςθ και ερμθνεία των εργαςιϊν πεδίου, ςτο
αυξομειοφμενο ενδιαφζρον τουσ, ςτθν ανάλθψθ πρωτοβουλιϊν κ.ά.
Βαρφτθτα μεγαλφτερθ, χρειάηεται να ζχει ο βακμόσ από τθν ερευνθτικι εργαςία ςτο πλαίςιο τθσ
«ομαδοςυνεργατικότθτασ» με αναλογία 6/4.

ΚΡΙΣΘΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΘ΢ ΣΟΤ ΘΕΜΑΣΟ΢:
1. Θ ςυμβολι τθσ Χθμείασ ςτθν κατανόθςθ των ιδιαίτερων ιδιοτιτων του νεροφ
2. Θ παγκόςμια διάςταςθ του κζματοσ για τθ βιϊςιμθ διαχείριςθ του νεροφ
3. Θ δυνατότθτα ςφνδεςθσ τθσ Επιςτιμθσ με περιβαλλοντικά προβλιματα που ζχουν
κοινωνικζσ, οικονομικζσ και πολιτικζσ προεκτάςεισ

«Δεν ζχουμε μια ςειρά από χωριςτοφσ κόςμουσ, ζνασ από τουσ οποίουσ είναι μακθματικόσ,
άλλοσ φυςικόσ, άλλοσ ιςτορικόσ… Ηοφμε ςε ζνα κόςμο όπου όλεσ οι πλευρζσ ςυνδζονται. Όλεσ οι
ςπουδζσ προζρχονται από ςχζςεισ του ενόσ μεγάλου κοινοφ κόςμου και κακϊσ το παιδί ηει ςε
μεταβαλλόμενθ αλλά ςυγκεκριμζνθ και ενεργθτικι ςχζςθ μϋαυτόν τον κοινό κόςμο οι ςπουδζσ
του είναι φυςικά ενιαίεσ».
Ντιοφθ
(Παιδαγωγόσ, πνευματικόσ πατζρασ του ςχεδίου εργαςίασ και τθσ διακεματικότθτασ).

ΔΙΑΘΕΜΑΣΙΚΕ΢ ΕΝΝΟΙΕ΢:
Χϊροσ, χρόνοσ, ςφςτθμα, αλλθλεπίδραςθ, μεταβολι, δικαίωμα, αειφορία.

5

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ΢ – ΔΙΑΔΙΚΑ΢ΙΑ΢ΑΝΑΛΤΣΙΚΑ
Θ πρϊτθ ςυνεδρίαςθ τθσ ολομζλειασ, ςτθν ζναρξθ του προγράμματοσ, περιλαμβάνει τθν
παρουςίαςθ του κζματοσ τθσ ερευνθτικισ εργαςίασ. Δίνεται ςτουσ μακθτζσ να μελετιςουν το
παρακάτω κείμενο αναφορικά με γνωςτοφσ κφκλουσ ςτθ φφςθ όπωσ «βιοχθμικοί κφκλοι νεροφ,
οξυγόνου, άνκρακα και αηϊτου», αλλά και κφκλοι γνωςτοί όπωσ «ο κφκλοσ τθσ ηωισ», «ο κφκλοσ
του χρόνου και εποχιακζσ αλλαγζσ»,«οι φάςεισ του φεγγαριοφ», «οι παλίρροιεσ» κ.α.

Κείμενο:
Cycles in Naturehttp://www.hinduyuva.org/tattva-blog/2008/04/cycles/
«Nature sustains itself through cycles. Anything which attempts to disrupt this natural cyclical
process creates stress. Don’t sleep for a night and you realize this the next morning. Don’t breathe
for a few minutes and it may be too late to realize! In fact, there is no sustainable linear process in
Nature. This is true for any system, including economic and political. Many linear systems have
been tried and have failed. After indulging in ‘Use and Throw’ mentality for several decades, the
world now understands the importance of recycling, using renewable sources of energy etc. You
cannot continue to consume forever without recycling. After indulging in irrational spending for
the past 60 years and running up trade deficits of over 9 trillion dollars, Americans now realize the
value of saving. You cannot continue to spend without ever saving. If a country terrorizes others,
terror gets back to them. Cycles are everywhere. Yet, each time we ignore this fundamental
reality of Nature, we make a mistake».
http://translate.google.gr/translate?hl=el&langpair=en%7Cel&u=http://www.s-
cool.co.uk/gcse/chemistry/the-earth-and-the-atmosphere/revise-it/cycles-in-nature και
http://translate.google.gr/translate?hl=el&langpair=en%7Cel&u=http://chalk.richmond.edu/edu
cation/projects/webunits/cycles/

Ακολουκεί ςυηιτθςθ και θ επιλογι «του κφκλου
του νεροφ» ωσ αντικείμενο ζρευνασ, ενϊ μζςω
τθσ τεχνικισ του καταιγιςμοφ ιδεϊν γίνεται
προςπάκεια μιασ πρϊτθσ προςζγγιςθσ του
κζματοσ με τθν αυκόρμθτθ και ελεφκερθ
ζκφραςθ των ιδεϊν των μακθτϊν.
Ακολουκεί θ προβολι ενόσ ντοκιμαντζρ με τίτλο
«ο κφκλοσ του νεροφ» από τθν Εκπαιδευτικι
Σθλεόραςθ που βρίςκεται ςτθν Ιςτοςελίδα
http://www.edutv.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=1308&Itemid=73
Δίνονται επίςθσ οι ιςτοςελίδεσ με τίτλο: «το πορτραίτο του κφκλου του νεροφ»
http://www.youtube.com/watch?v=uGEmEa_OYco&NR=1
http://www.youtube.com/watch?v=okZBiy_IdBA&feature=related

Παράλλθλα γίνεται αναφορά ςε γεγονότα τθσ επικαιρότθτασ όπωσ για παράδειγμα: τςουνάμι
ςτθ Ν.Δ. Αςία, ναυάγιο ςτθ Μεςόγειο κάλαςςα, χιονοςτιβάδα ςτο Μαίναλο, ακραία καιρικά
φαινόμενα, υπερχείλιςθ του Ζβρου, διαρροι νεροφ ςτο ςπίτι μασ, εμβολιαςμόσ των παιδιϊν με
Mantou, βυτιοφόρο που μεταφζρει νερό ι απόβλθτα κ.ά., τα οποία και τα αξιοποιοφμε
εποικοδομθτικά.

6

Ακολουκεί ο χωριςμόσ των μακθτϊν ςε τζςςερισ ομάδεσ. Ανά δφο οι ομάδεσ (1θ και 2θ) κακϊσ
και οι ομάδεσ (3θ και 4θ) αναλαμβάνουν να επεξεργαςτοφν ζνα από τα δφο υπο-κζματα που
κινοφνται ςε διακριτά πεδία (φυςικό και κοινωνικό). Αναλφεται από τον εκπαιδευτικό ο τρόποσ
ςυνεργαςίασ των μελϊν τθσ κάκε ομάδασ (που χωρίηεται ςε δφο υποομάδεσ), κακϊσ θ ςτενι
ςυνεργαςία των ομάδων ανά δφο, προκειμζνου να διερευνιςουν τα ςθμεία επαφισ που
προκφπτουν από τα ερευνθτικά δεδομζνα των δφο υποκεμάτων. Ακολουκεί ο τετράμθνοσ
προγραμματιςμόσ των ομάδων, και οι τρόποι επιλογισ και αξιοποίθςθσ των πθγϊν.

ΤΠΟΘΕΜΑ 1Ο

ΦΤ΢ΙΚΟ ΠΕΔΙΟ

ΔΙΕΡΕΤΝΗΣΙΚΑ ΕΡΩΣΗΜΑΣΑ/΢ΣΟΧΟΙ
ΕΡΩΣΗ΢Η 1θ
Σι ςθμαίνει θ ζκφραςθ «το νερό είναι ζνασ φυςικόσ πόροσ ςε ανεπάρκεια»;
Αναλαμβάνουν να μελετιςουν τθν ερϊτθςθ θ 1θ ομάδα κακϊσ και θ 3θ ομάδα

ΔΡΑ΢ΣΗΡΙΟΣΗΣΑ Α΄(1θ υπο-ομάδα τθσ 1θσ και 3θσ ομάδασ)
Με ζναυςμα τθν ζννοια «ΝΕΡΟ» οι μακθτζσ μελετοφν τουσ δφο παρακάτω πίνακεσ «παγκόςμια
κατανομι του νεροφ» και «εκτίμθςθ για τθν παγκόςμια κατανομι» και ςυνειδθτοποιοφν τθν
αναλογία γλυκοφ/αλμυροφ νεροφ.

Εκτίμθςθ τθσ παγκόςμιασ κατανομισ νεροφ
Ποςοςτό Ποςοςτό
Όγκοσ νεροφ ςε
Μορφι Νεροφ γλυκοφ ςυνολικοφ
κυβικά χιλιόμετρα
νεροφ νεροφ
Ωκεανοί, Θάλαςςεσ 1.338.000.000 -- 96,5

7

& Κόλποι
Παγόβουνα,
Παγετϊνεσ & 24.064.000 68,7 1,74
Μόνιμο χιόνι
Τπόγειο Νερό 23.400.000 -- 1,7
Γλυκό 10.530.000 30,1 0,76
Αλμυρό 12.870.000 -- 0,94
Εδαφικι Τγραςία 16.500 0,05 0,001
Εδαφικόσ πάγοσ &
Μόνιμα παγωμζνο 300.000 0,86 0,022
ζδαφοσ
Λίμνεσ 176.400 -- 0,013
Γλυκζσ 91.000 0,26 0,007
Αλμυρζσ 85.400 -- 0,006
Ατμόςφαιρα 12.900 0,04 0,001
Ζλθ 11.470 0,03 0,0008
Ποταμοί 2.120 0,006 0,0002
Βιολογικό Νερό 1.120 0,003 0,0001
΢φνολο 1.386.000.000 - 100
Πθγι: Gleick, P. H., 1996: Water resources. In Encyclopedia of Climate and
Weather, ed. by S. H. Schneider, Oxford University Press, New York.

Δραςτθριότθτα Β΄(2θ υπο-ομάδα τθσ 1θσ και 3θσ ομάδασ)
Οι μακθτζσ μελετοφν τον παρακάτω χάρτθ εννοιϊν, ο οποίοσ αναφζρεται ςτθν ποιοτικι
ςφςταςθ του νεροφ κακϊσ και ςτθν χριςθ του.
΢τθ ςυνζχεια:
Α. Γράφουν το χθμικό τφπο του νεροφ και υπολογίηουν τθν εκατοςτιαία κατά βάροσ ςφςταςι
του
Β. Ανατρζχουν ςτθ βιβλιογραφία και ςυλλζγουν πλθροφορίεσ για τισ ζννοιεσ «αιϊρθμα,
κολλοειδζσ και διάλυμα» διακρίνοντασ τισ διαφορζσ τουσ.
Γ. Εντοπίηουν τουσ άμεςουσ και οι ζμμεςουσ τρόπουσ χριςθσ του νεροφ από τον άνκρωπο και
αναφζρουν πικανζσ αιτίεσ ρφπανςθσ και μόλυνςθσ του νεροφ.
Δ. Μελετοφν προςεκτικά το χάρτθ και διακρίνουν πωσ ανακτάται το κακαρό νερό που
χρθςιμοποιείται άμεςα και ζμμεςα.
Ε.Ανατρζχουν ςτθν παρακάτω ιςτοςελίδα, εντοπίηουν τθ κζςθ των ςτοιχείων υδρογόνου και
οξυγόνου ςτον περιοδικό πίνακα και παραςκευάηουν μόρια νεροφ με τθ βοικεια τθσ
προςομοίωςθσ
http://www.chem.iastate.edu/group/Greenbowe/sections/projectfolder/flashfiles/reaction/b
onding1.swf

8

Χάρτθσ εννοιών: Ποιοτικι ςφςταςθ και προμικεια/χριςεισ του νεροφ

Διαλυτότθτα

Άτομα Ποικίλει ςε

Διαλφτθσ Διαλυμζνθ ουςία
Που ςυμβολίηονται Με διαφορετικά
από
Μείγμα από
Μόρια
΢τοιχεία Αιϊρθμα Κολλοειδζσ Διάλυμα

΢υντίκεται από ΢υγκροτείται από
Μπορεί να ταξινομθκεί ςε

Ζνωςθ Μικρόβια ΢το νερό Μείγμα

Είναι μια Επθρεάηεται από ΢υμπφκνωςθ
Ο Εξάτμιςθ
1 μζροσ
Κατακριμνιςθ
Κακαρό νερό Ποιότθτα
2 μζρθ
Θ
Τδρολογικό Κφκλο
Θζματα ςχετικά
με τθν
Ανακτάται από τον

Θζματα
ΝΕΡΟ Προμικεια
ςχετικά με

Μείωςθ από

325/άτομο/μζρα
Χριςθ
Δθμοτικά
Χ
Χ ρ
Πλφςιμο ροφχων ρ ι
ι Άμεςα Ζμμεςα Γεωργία
ς
ς θ
Πλφςιμο πιάτων
θ

Βιομθχανία
Σουαλζτεσ

Παραγωγι θλεκτρικισ Χριςθ για Διφλιςθ πετρελαίου
Ενζργειασ

Μεταλλουργία Παραγωγι τροφισ
Χθμικά
προϊόντα
Παραγωγι χαρτιοφ

Ρόλοσ των μελών τθσ ομάδασ:
Κατά τθ διαδικαςία τθσ ζρευνασ ςυνεργάηονται τα μζλθ των υποομάδων μεταξφ τουσ.
΢υγκεκριμζνα θκάκε υπο-ομάδα ςυγκεντρϊνει τα ςτοιχεία τθσ ζρευνάσ τουσ και τα προςεγγίηει
περιγραφικά, ερμθνευτικά και κριτικά μζςα ςτθν ομάδα τουσ.

9

Ζργο τθσ ομάδασ:
Μετά τθν ολοκλιρωςθ τθσ ζρευνασ ακολουκεί θ ςυνεργαςία των ομάδων(1θ και 2θ, κακϊσ και
3θ και 4θ) με διαφορετικό υπο-κζμα, αναηθτϊντασ διαςυνδζςεισ και κοινοφσ τόπουσ ςτο φυςικό
και κοινωνικό υπο-κζμα αντίςτοιχα.

΢υμπζραςμα (για ςφγκριςθ)
Θ επιφάνεια τθσ Γθσ καλφπτεται κατά τα 2/3 περίπου από τουσ ωκεανοφσ, που αποτελοφν το
97% του ςυνολικοφ όγκου του νεροφ ςτθ Γθ. Αυτόσ ο όγκοσ είναι περίπου 1.350 εκατομμφρια
κυβικά χιλιόμετρα και ονομάηεται υδρόςφαιρα. Από το γλυκό νερό του πλανιτθ, που
αντιςτοιχεί μόνο ςε 3% τθσ υδρόςφαιρασ, περιςςότερο από το μιςό βρίςκεται εγκλωβιςμζνο
ςτα χιόνια και ςτουσ πάγουσ. Ζτςι το νερό που μπορεί να αντλιςει ο άνκρωποσ αντιςτοιχεί μόλισ
ςτο 1% τθσ υδρόςφαιρασ.
Ο υδρολογικόσ κφκλοσ, γνωςτόσ και ωσ «κφκλοσ του νεροφ», είναι το φυςικό ςφςτθμα
ανακφκλωςθσ του νεροφ ςτθ γθ. Σο νερό εξατμίηεται εξαιτίασ τθσ θλιακισ ακτινοβολίασ, κυρίωσ
από τθ κάλαςςα, αλλά και από τισ λίμνεσ, κ.ά. Επίςθσ, το νερό εξατμίηεται από τα φφλλα των
φυτϊν(διαπνοι). Κακϊσ οι υδρατμοί ανεβαίνουν ςτθν ατμόςφαιρα, ψφχονται, ςυμπυκνϊνονται
και επιςτρζφουν ςτθ ςτεριά και τθ κάλαςςα ωσ ατμοςφαιρικζσ κατακρθμνίςεισ, δθλ. ωσ βροχι,
χιόνι, χαλάηι, κ.λπ. Οι κατακρθμνίςεισ που πζφτουν ςτθ γθ ςχθματίηουν απορροζσ πάνω ςτθν
επιφάνεια του εδάφουσ και ζτςι, δθμιουργοφν ρυάκια, λίμνεσ και ποτάμια. Μζροσ τουσ
διειςδφει ςτο ζδαφοσ και κινείται κακοδικά μζςα από τισ τομζσ του ςχθματίηοντασ τουσ
υδροφορείσ. Σζλοσ, ζνα μζροσ του επιφανειακοφ και του υπόγειου νεροφ καταλιγει ςτθ
κάλαςςα.
Για τθ μείωςθ τθσ ποςότθτασ και τθσ ποιότθτασ του νεροφ εκτόσ από τισ κλιματικζσ αλλαγζσ
ευκφνεται το αγροτικό μοντζλο που επιλζξαμε κακϊσ και οι καταναλωτικζσ μασ ςυνικειεσ.

ΕΡΩΣΗ΢Η 2θ
Πώσ δθμιουργικθκε το νερό ςτο ςφμπαν;

Δραςτθριότθτα Α΄(1θ υπο-ομάδα τθσ 1θσ και 43θσ ομάδασ)
Να μελετιςετε το παρακάτω κείμενο και να το ςυηθτιςετε ςτθν τάξθ ςασ.

΢ΤΜΠΑΝ ΚΑΙ ΤΔΩΡ
Θ μεγάλθ ζκρθξθ (Big-Bag) είναι ςτθν ιςτορία του ΢φμπαντοσ θ αρχι τθσ κατάκτθςθσ του
μθδενόσ. Μζςα από τα ςφννεφα των ςωματιδίων, που βγικαν από τισ πρϊτεσ εκριξεισ,
οργανϊνονται τα πρότυπα των πυρινων, πρόδρομοι των μελλοντικϊν ατόμων. Θ κερμοκραςία
μειϊνεται προοδευτικά ςτουσ 3000οC περίπου και δθμιουργοφνται οι ςυνκικεσ ϊςτε τα
θλεκτρόνια να μποροφν να μπουν ςε τροχιά γφρω από τουσ πυρινεσ. Θ φλθ ςτακεροποιείται και
τα πρϊτα άτομα ςχθματίηονται, όπωσ αυτό του υδρογόνου και του θλίου.
Μερικά εκατομμφρια χρόνια αργότερα, ςτο κζντρο του κεντρικοφ νεφελϊματοσ θ βαρφτθτα
ςυμβάλλει ςτθ δθμιουργία περιςςότερο ολοκλθρωμζνων δομϊν. Σα αςτζρια εμφανίηονται, το
΢φμπαν ςτολίηεται με λάμψεισ που ςυνοδεφονται από τεράςτια απελευκζρωςθ κερμότθτασ.
Αποτζλεςμα είναι θ πυροδότθςθ πυρθνικϊν αντιδράςεων με ταυτόχρονθ αλλαγι τθσ φλθσ. Σα
πρωταρχικά άτομα υδρογόνου και θλίου μεταμορφϊνονται, το υδρογόνο ςε άνκρακα και το ιλιο
ςε άηωτο και τζλοσ ςε οξυγόνο.

10

Ζτςι μζςα ςτα βάκθ του παγωμζνου νεφελϊματοσ του υδρογόνου, θ φλθ οργανϊνεται και
ςτακεροποιείται, προαναγγζλλοντασ τθν δθμιουργία κάποιων μορίων. Με αυτόν τον τρόπο το
οξυγόνο, προϊόν τθσ ζκρθξθσ ενόσ άςτρου, μαηί με το υδρογόνο, που γεννικθκε από τθ μεγάλθ
ζκρθξθ του ΢φμπαντοσ κα φτιάξουν μια από τισ πιο αριςτουργθματικζσ δθμιουργίεσ του
΢φμπαντοσ, το ΝΕΡΟ.
Μόλισ πριν από 5 διςεκατομμφρια ζτθ, μζςα ςτο περιςτρεφόμενο νζφοσ που κα κυοφοριςει τον
ιλιο, κα εγκαταςτακοφν οι εννζα πλανιτεσ του θλιακοφ μασ ςυςτιματοσ. Μεταξφ αυτϊν των
πλανθτϊν και θ Γθ, με τθν μορφι ενόσ πρωτοπλανιτθ. Σο νερό βρίςκεται εκεί, ςυνζνοχο ςτθ
γζννθςθ του πλανιτθ και ςυμμετζχει ςε όλα τα ςτάδια: τθσ παιδικισ θλικίασ, τθσ νεότθτασ και
τθσ ωριμότθτασ.
Σο μόριο αυτό με τισ ιδιαίτερεσ ιδιότθτεσ φαίνεται πωσ ζφκαςε ςτον νεαρό πλανιτθ μασ ωσ
διαςτθμικόσ πάγοσ με πτϊςεισ κομθτϊν. Είναι αυτό που κυρίωσ ςχθμάτιςε, πριν από
διςεκατομμφρια χρόνια ςε αζρια μορφι ζνα ςτρϊμα γφρω από τθ Γθ, προςτατεφοντάσ τθν από
τθν υπεριϊδθ και τθν κοςμικι ακτινοβολία. Αυτό το ςτρϊμα υδρατμϊν παγίδευςε αρχικά τθν
θλιακι κερμότθτα, άλλαξε τισ ςυνκικεσ εξζλιξθσ και τελικά οδιγθςε ςτθν εμφάνιςθ τθσ ηωισ,
που μόνο από το νερό και μζςα ςτο νερό κα μποροφςε να γεννθκεί.
Ποιοσ μπορεί να πιςτζψει πια πωσ το νερό είναι κάτι «απλό» όταν ςτα μφχια του μορίου του
κρφβει τθν μαρτυρία τθσ Μεγάλθσ Ζκρθξθσ, το πρωταρχικό ςτοιχείο, το υδρογόνο, κακϊσ και τθν
ςτάχτθ από τθν καρδιά των αςτεριϊν, το οξυγόνο. Όταν μια κοινι ςταγόνα νεροφ μασ κυμίηει
πωσ κλείνει ςτθν ςφαιρικι τθσ διαφγεια τθ ςφνοψθ τθσ ιςτορίασ τθσ ηωισ.

ΕΡΩΣΗ΢Η 3θ
΢τθν προςπάκεια υπζρβαςθσ τθσ μυκολογίασ προσ μια φιλοςοφικι εξιγθςθ του κόςμου,
ποια ιταν τα βιματα που ακολοφκθςαν οι Ζλλθνεσ Φιλόςοφοι για να εξθγιςουν τθν φράςθ
«το νερό είναι θ αρχι του κόςμου».

Δραςτθριότθτα(2θ υπο-ομάδα τθσ 1θσ και 3θσ ομάδασ)

Να ανατρζξετε ςτθν βιβλιογραφία και να ςυλλζξετε πλθροφορίεσ για το νερό ςτθν ελλθνικι
φιλοςοφία και να δθμιουργιςετε ζνα διάγραμμα με τισ ςπουδαιότερεσ υποκζςεισ των Αρχαίων
Ελλινων για το νερό. Να εντοπίςετε πότε και από ποίουσ φιλοςόφουσ εκφράςτθκαν ιδζεσ για
τον κφκλο του νεροφ.

Ενδεικτικά δίνεται το παρακάτω κείμενο ωσ βοικθμα.
Έλληνεσ Φιλόςοφοι και νερό
Οι πρϊτεσ διατυπϊςεισ αρχϊν και κανόνων ςχετικϊν με τθν επιςτιμθ του νεροφ εμφανίηονται
κατά τθν περίοδο των Ιϊνων φιλοςόφων, που αρχίηει τον 6ο αι. π.Χ. ςτθ Μικρά Αςία. Οι αρχζσ
αυτζσ οριοκετοφν μια προςπάκεια αντίλθψθσ των φαινομζνων θ οποία ςτθρίηεται ςτθν αποδοχι
ότι θ πρόκλθςι τουσ οφείλεται ςε φυςικά αίτια και όχι ςε κεϊκζσ δυνάμεισ. Σθν περίοδο αυτι
κυριαρχεί θ φυςιογνωμία του Θαλι του Μιλιςιου, ο οποίοσ, ςτθ χαραυγι τθσ «φυςικισ
φιλοςοφίασ», διατυπϊνει τισ δφο αρχζσ: θ γθ επιπλζει ςτο νερό· το νερό είναι θ αρχικι φλθ, θ
αρχι όλων των πραγμάτων.

11

Θ μελζτθ των υδατικϊν φαινομζνων ςτθν αρχαία Ελλάδα προφανϊσ δεν ιταν δυνατόν να
ςτθριχκεί ςε ποςοτικζσ μετριςεισ. Εν τοφτοισ θ παρατιρθςθ και μόνον αποδεικνφεται ιςχυρό
εργαλείο και ζτςι ο Αναξαγόρασ, ζνασ από τουσ τελευταίουσ Κωνεσ φιλοςόφουσ, αναγνωρίηει τθ
ςθμαςία των βροχοπτϊςεων και τθσ εξάτμιςθσ ςτθν τροφοδοςία με νερό των ποταμϊν και των
υπόγειων υδροφόρων ςτρωμάτων. Αλλά και ο πατζρασ τθσ Ιςτορίασ, ο Θρόδοτοσ, ςτθρίηει πολλά
από τα ςυμπεράςματά του ςε παρατθριςεισ που κάνει κατά τθ διάρκεια των περιπλανιςεϊν
του, με χαρακτθριςτικι περίπτωςθ αυτζσ για τον ποταμό Νείλο. Αντικζτωσ, θ αδυναμία
παρατθριςεων ειδικά για φαινόμενα που ςυμβαίνουν μζςα ςτο ζδαφοσ οδθγεί ςε
λανκαςμζνεσ απόψεισ. Ζτςι, ο Πλάτωνασ, ενϊ αναγνωρίηει με ορκό τρόπο πολλά άλλα υδατικά
ηθτιματα, απορρίπτεται πολφ γριγορα από τον μακθτι του Αριςτοτζλθ για τθν άποψι του
ςχετικά με τθν προζλευςθ των νερϊν των πθγϊν και των ποταμϊν, και ειδικότερα τθν κατάλθξι
τουσ ςε μια απφκμενθ υπόγεια δεξαμενι, τον Σάρταρο.
΢τθν Ελλθνικι ςκζψθ τθσ αρχαιότθτασ υπάρχουν και οι πρϊτεσ ιδζεσ για τον κφκλο του νεροφ. Θ
ιδζα τθσ ροισ, τθσ αιϊνιασ επιςτροφισ και τθσ ςτακερισ διατιρθςθσ του νεροφ ιταν παροφςα
ςτθν ελλθνικι φιλοςοφικι ςκζψθ και ιδιαίτερα ςτθ διαλεκτικι του Θράκλειτου. Παρόλο δεν
είχαν αντιλθφκεί τα ςυνολικά νερά τθσ γθσ ωσ όλον (υδρόςφαιρα), οφτε τθν ενζργεια του ιλιου,
κα αναρωτθκοφν γιατί θ ςτάκμθ τθσ κάλαςςασ παραμζνει ςτακερι, παρόλο που οι ποταμοί
φζρνουν ςυνεχϊσ νερά ςτθ κάλαςςα. Προςπακϊντασ να απαντιςουν κα αποδϊςουν ςτουσ
ωκεανοφσ τθν καταγωγι των νερϊν. Θα υποκζςουν ότι μζςω μιασ «απόςταξθσ», που οφείλεται
ςε μια εςωτερικι φωτιά, ι μζςω μιασ «τριχοειδοφσ ανάβαςθσ», που απαλλάςςει τα καλαςςινά
νερά από το αλάτι τουσ, τα νερά επιςτρζφουν.
Αποκορφφωμα τθσ ςυμβολισ των αρχαίων ελλινων φιλοςόφων ςτθ γνϊςθ για το νερό αποτελεί
το ςχετικό ζργο του Αριςτοτζλθ και ιδιαίτερα οι αναφορζσ του ςτα «Μετεωρολογικά».
Τδρολογικά κζματα, όπωσ θ βροχι, το χιόνι, το χαλάηι, ο ωκεανόσ, αλλά και θ προζλευςθ των
πθγϊν και των ποταμϊν, αναφζρονται από τον ζλλθνα φιλόςοφο με αναλυτικό τρόπο, ενϊ
οριςμζνεσ αρχζσ που διατυπϊνονται είναι εντυπωςιακζσ ιδίωσ αυτζσ που αφοροφν τθν κυκλικι
μεταφορά του νεροφ ςε γθ και αζρα.
΢τουσ αιϊνεσ που ακολουκοφν, εκτόσ από τα μεγάλα υδραυλικά ζργα (π.χ. υδραγωγεία) του
ρωμαϊκοφ πολιτιςμοφ, κανζνα ιδιαίτερα ςθμαντικό επίτευγμα δεν καταγράφεται ςτθν επιςτιμθ
τθσ υδρολογίασ, με εξαίρεςθ τθ φωτεινι παρουςία του Λεονάρντο ντα Βίντςι (15 ο αιϊνα) και του
BernardPalissy (16ο αιϊνα), οι οποίοι πραγματοποίθςαν πολυάρικμεσ μετριςεισ και
διαμόρφωςαν λαμπρζσ υποκζςεισ που αφοροφςαν ςτον κφκλο του νεροφ. Μζχρι τθν εποχι τθσ
Αναγζννθςθσ το νερό εξακολουκεί να γίνεται αντιλθπτό ωσ υλικό ςϊμα με ακακόριςτεσ
ιδιότθτεσ. Θ ανκρϊπινθ ςκζψθ αδυνατεί να ςυλλάβει τθν υδρόςφαιρα ωσ ολότθτα και τθν
πολυπλοκότθτά τθσ, αδυνατεί να δομιςει το ςφνκετο ςχιμα του κφκλου του νεροφ, το οποίο
παραμζνει ανοργάνωτο επειδι λείπουν οι μετριςεισ, οι υδρολογικοί ιςολογιςμοί και οι
απαραίτθτεσ αντικειμενικζσ ζννοιεσ.
Κατά τον 17ο αιϊνα, περίοδο κατά τθν οποία γεννιζται θ «πειραματικι φιλοςοφία», αρχίηουν να
χρθςιμοποιοφνται ευρζωσ τα μετρθτικά όργανα. Σότε είναι που θ υδρολογία ανκεί πλζον ωσ
ολοκλθρωμζνοσ κλάδοσ των φυςικϊν επιςτθμϊν και μαηί με όλουσ τουσ ςυναφείσ με τθν
επιςτιμθ του νεροφ βαςικοφσ επιςτθμονικοφσ κλάδουσ (μετεωρολογία, γεωλογία, φυςικι και
χθμεία) κεμελιϊνει τθ ςφγχρονθ, πολυκλαδικι και διεπιςτθμονικι γνϊςθ ςτα υδατικά
ηθτιματα.

12

Ρόλοσ των μελών τθσ ομάδασ:
Κατά τθ διαδικαςία τθσ ζρευνασ ςχετικά με τθ 2θ και 3θ ερϊτθςθ ςυνεργάηονται τα μζλθ των
υποομάδων μεταξφ τουσ. ΢υγκεκριμζνα θκάκε υπο-ομάδα ςυγκεντρϊνει τα ςτοιχεία τθσ
ζρευνάσ τουσ και τα προςεγγίηει περιγραφικά, ερμθνευτικά και κριτικά μζςα ςτθν ομάδα τουσ.
Ζργο τθσ ομάδασ:
Μετά τθν ολοκλιρωςθ τθσ ζρευνασ ακολουκεί θ ςυνεργαςία των ομάδων(1θ και 2θ, κακϊσ και
3θ και 4θ) με διαφορετικό υπο-κζμα, αναηθτϊντασ διαςυνδζςεισ και κοινοφσ τόπουσ ςτο φυςικό
και κοινωνικό υπο-κζμα αντίςτοιχα.

ΕΡΩΣΗ΢Η 4θ
Ποια είναι τα τρία πρόςωπα (φάςεισ) του νεροφ;
Αναλαμβάνουν να μελετιςουν τθν ερϊτθςθ θ 1θ
ομάδα κακϊσ και θ 3θ ομάδα

Δραςτθριότθτα Α΄ (1θ υπο-ομάδα τθσ 1θσ και 3θσ
ομάδασ)
Οι μακθτζσ κα αναφζρουν τισ τρεισ φάςεισ του
νεροφ (ανάκλθςθ γνϊςεων) και τουσ παράγοντεσ από τουσ οποίουσ εξαρτϊνται. Θα
περιγράψουν τισ χαρακτθριςτικζσ ςυνκικεσ που πρζπει να επικρατοφν για να μετατρζπεται το
νερό από τθν υγρι φάςθ ςτθν αζρια ι ςτθν ςτερει.

Οι μακθτζσ κα ανατρζξουν ςε μία προςομοίωςθ με τίτλο «οι καταςτάςεισ τθσ φλθσ» κα
επιλζξουν και κα μελετιςουν τθν περίπτωςθ του νεροφ (μοριακό μοντζλο).
Σο μοντζλο τθσ αναπαράςταςθσ βρίςκεται ςτθν ιςτοςελίδα:
http://phet.colorado.edu/en/simulation/states-of-matter. ΢υγκεκριμζνα κα παρατθριςουν πωσ
ςυμπεριφζρονται τα μόρια του νεροφ ςτισ τρεισ φυςικζσ καταςτάςεισ κακϊσ και το διάγραμμα
φάςεων του κακαροφ νεροφ.

13

΢υνεργαςία υποομάδων και ομάδων:
Θ κάκε υπο-ομάδα ςυγκεντρϊνει τα ςτοιχεία τθσ ζρευνάσ τουσ και τα προςεγγίηει περιγραφικά,
ερμθνευτικά και κριτικά μζςα ςτθν ομάδα τουσ. Ακολουκεί θ ςυνεργαςία των ομάδων(1θ και 2θ,
κακϊσ και 3θ και 4θ) με διαφορετικό υπο-κζμα, αναηθτϊντασ διαςυνδζςεισ και κοινοφσ τόπουσ
ςτο φυςικό και κοινωνικό υπο-κζμα αντίςτοιχα.

΢υμπζραςμα(ενδεικτικό για ςφγκριςθ με τα
αποτελζςματα και τα ςυμπεράςματα των
μακθτϊν).
Σο διάγραμμα φάςεων του κακαροφνεροφ,
γνωςτό ωσ διάγραμμα φάςθσ κερμοκραςίασ–
πίεςθσ, δείχνει τισ φάςεισ που είναι
κερμοδυναμικά ςτακερζσ υπό ςυγκεκριμζνεσ
ςυνκικεσ κερμοκραςίασ και πίεςθσ.
Σα όρια μεταξφ δφο φάςεων δείχνουν τισ
ςυνκικεσ πίεςθσ και κερμοκραςίασ υπό τισ οποίεσ δφο διαφορετικζσ φάςεισ βρίςκονται ςε
ιςορροπία και γι' αυτό αποκαλοφνται καμπφλεσ ιςορροπίασ. Σο ςθμείο όπου τζμνονται οι τρεισ
καμπφλεσ ιςορροπίασ ατμόσ–υγρό, υγρό–πάγοσ και ατμόσ–πάγοσ αποκαλείται τριπλό ςθμείο
του νεροφ. ΢το τριπλό ςθμείο, οι τρεισ καταςτάςεισ —ατμόσ, πάγοσ και νερό—βρίςκονται ςε
ιςορροπία και αποτελεί αμετάβλθτο ςθμείο του νεροφ, δθλ. χαρακτθριςτικι ιδιότθτάτου.

ΕΡΩΣΗ΢Η 5θ
Ποιζσ είναι οι χαρακτθριςτικζσ ιδιότθτεσ τθσ «πρώτθσ φλθσ» του υδρολογικοφ κφκλου, δθλαδι
του νεροφ;

Οι μακθτζσ ανακαλοφν τισ φυςικοχθμικζσ ιδιότθτεσ του νεροφ που κεωρείται μια «παράξενθ
ουςία» με μοναδικζσ ιδιότθτεσ. Σισ καταγράφουν ςε πίνακα και ςυηθτοφν τθ ςθμαςία τουσ.
Οι χαρακτθριςτικζσ ιδιότθτεσ του νεροφ είναι:
1. Αφκονία του νεροφ ςτθ Γθ.Καλφπτει το 70% τθσ επιφάνειασ τθσ Γθσ.

2. Σαυτόχρονθ παρουςία και ςτισ τρεισ φάςεισ, όπου όμωσ κυριαρχεί θ υγρι(98,2%). Από
τουσ πλανιτεσ του θλιακοφ μασ ςυςτιματοσ μόνο θ γθ ζχει το προνόμιο να διακζτει τθν
πλειονότθτα του νεροφ ςτθν υγρι φάςθ. ΢τουσ εςωτερικοφσ πλανιτεσ (Ερμισ, Αφροδίτθ) το
νερό απαντά ςε αζρια μορφι λόγω των υψθλϊν κερμοκραςιϊν. Αντίςτροφα ςτουσ
εξωτερικοφσ πλανιτεσ (Άρθσ, Δίασ, Ουρανόσ Ποςειδϊν, Πλοφτων) το νερό απαντά ςτθν
ςτερεά μορφι λόγω των χαμθλϊν κερμοκραςιϊν.

14

3. ΢υμπεριφορά του νεροφ ςτισ αλλαγζσ φάςθσ. Θ γενικι
ςυμπεριφορά του νεροφ κακορίηεται από τθ δομι του μορίου του
H2O. Σα άτομα του υδρογόνου ενϊνονται με το άτομο του οξυγόνου
με ιςχυροφσ ομοιοπολικοφσ δεςμοφσ, ςχθματίηοντασ ζνα
αςφμμετρο μόριο, όπου θ γωνία ανάμεςα ςτα άτομα του
υδρογόνου είναι 1050 . Αυτι θ αςυμμετρία ζχει ωσ αποτζλεςμα το
μόριο του νεροφ να είναι πολικό και θ πολικότθτα δθμιουργεί
δυνάμεισ ανάμεςα ςτα μόρια, οι οποίεσ είναι γνωςτζσ ωσ δεςμοί
υδρογόνου.Οι δεςμοί αυτοί είναι 10-50 φορζσ αςκενζςτεροι από
τουσ ομοιπολικοφσ δεςμοφσ ανάμεςα ςτα άτομα υδρογόνου και
οξυγόνου μζςα ςτο μόριο. ΢ε κερμοκραςία 0Ο C (ςε ςυνκικεσ
κανονικισ ατμοςφαιρικισ πίεςθσ και ςτθ ςυνικθ, όχι τελείωσ
κακαρι μορφι του νεροφ θ κινθτικι ενζργεια των μορίων είναι
αρκετά χαμθλι και ζτςι οι δεςμοί υδρογόνου μποροφν να
διατάξουν τα μόρια του νεροφ ςε ζνα κανονικό τριςδιάςτατο
κρυςταλλικό πλζγμα (ςτερει φάςθ).
http://www.visionlearning.com/library/module_viewer.php?mid=57
ςτοIce and Hydrogen Bonding
Σα μόρια του νεροφ ςε αυτι τθν κρυςταλλικι διάταξθ καταλαμβάνουν περιςςότερο χϊρο
από όςο καταλαμβάνουν ςτθν υγρι φάςθ. Αυτό ζχει ςαν αποτζλεςμα θ πυκνότθτα του
πάγου να είναι μικρότερθ από τθν πυκνότθτα του νεροφ με
ςυνζπεια: α) οι πάγοι των λιμνϊν, των ποταμϊν και των καλαςςϊν
να επιπλζουν και β)το νερό ςϋαυτι τθ μορφι να είναι ςθμαντικόσ
παράγων γεωλογικϊν διεργαςιϊν.
Όταν θ κερμοκραςία αυξάνει ςτουσ 100οC θ κινθτικι ενζργεια των
μορίων μπορεί να ςπάςει τουσ δεςμοφσ υδρογόνου και ζτςι το
νερό μεταπίπτει μαηικά ςτθν αζρια φάςθ.

4. Μεγάλθ κερμοχωρθτικότθτα (κλιματικόσ κερμοςτάτθσ). Μια δεδομζνθ μάηα νεροφ,
απορροφά ι αποδίδει πολφ περιςςότερθ κερμότθτα για να αυξιςει ι να μειϊςει τθ
κερμοκραςία τθσ κατά 1οC. Αυτό ζχει ωσ αποτζλεςμα οι ωκεανοί να ρυκμίηουν κακοριςτικά
το κλίμα, ωσ κλιματικοί κερμοςτάτεσ τθσ γθσ, οι βιολογικοί οργανιςμοί χρθςιμοποιοφν το
νερό για να ςτακεροποιιςουν τθ κερμοκραςία τουσ, κακϊσ επίςθσ το νερό χρθςιμοποιείται
ωσ μζςο κατάςβεςθσ των πυρκαγιϊν.

5. Μεγάλθ ειδικι λανκάνουςα κερμότθτα (αποτελεςματικόσ εναλλάκτθσ κερμότθτασ). Μια
δεδομζνθ μάηα νεροφ, όταν αλλάηει από τθν υγρι ςτθν αζρια φάςθ (ι αντίςτροφα)
απορροφά (αντίςτροφα, αποδίδει) περιςςότερθ κερμότθτα από ςχεδόν κάκε άλλθ κοινι
ουςία ίςθσ μάηασ. Θ ποςότθτα κερμότθτασ που ςυνδζεται από αυτι τθν αλλαγι φάςθσ
ονομάηεται λανκάνουςα κερμότθτα τθσ εξάτμιςθσ και είναι ίςθ με 595.9cal/g(=2.5x106 J/Kg).
Αυτι θ ιδιότθτα του νεροφ το κάνει κακοριςτικό παράγοντα ςτισ διεργαςίεσ ενεργειακϊν
ανταλλαγϊν τθσ υδρογείου. Ζτςι περίπου το 23% τθσ θλιακισ ακτινοβολίασ που φτάνει ςτθν
ατμόςφαιρα τθσ γθσ απορροφάται από τθ διεργαςία τθσ εξάτμιςθσ. Θ ίδια ποςότθτα
ενζργειασ αποδίδεται κατά τθ διαδικαςία τθσ ςυμπφκνωςθσ των υδρατμϊν ςτθν

15

ατμόςφαιρα, θ οποία δθμιουργεί τα ςφννεφα. Με τον τρόπο αυτό τροφοδοτείται
ενεργειακά ο υδρολογικόσ κφκλοσ και ανακατανζμεται αζναα το νερό και θ ενζργεια ςτον
πλανιτθ.

6. Αποτελεςματικόσ διαλφτθσ(γεωμορφολογικόσ
ρυκμιςτισ και ελιξίριο τθσ ηωισ). Θ αςυνικιςτθ
μοριακι δομι του νεροφ το κακιςτά ζνα
εξαιρετικά αποτελεςματικό διαλφτθ. Αυτι θ
ιδιότθτα ζχει ςθμαντικζσ ςυνζπειεσ: α) το νερό
ςυμμετζχει κακοριςτικά ςτθν κυκλοφορία
διαφόρων χθμικϊν ουςιϊν ςτθν
υδρόγειο(κφκλοσ του διοξειδίου του άνκρακα,
κφκλοσ του αηϊτου κ.ά.). β) Θ διαβρωτικι και
μεταφορικι δφναμθ του νεροφ είναι εξαιρετικά μεγάλθ, πράγμα που το κακιςτά ςθμαντικό
παράγοντα τθσ αζναθσ διαμόρφωςθσ τθσ γεωλογίασ και τθσ μορφισ τθσ Γθσ.
Χαρακτθριςτικι είναι θ διαβρωτικι ικανότθτά του ωσ προσ τουσ αςβεςτόλικουσ (με
παρουςία του διοξειδίου του άνκρακα –όξινο περιβάλλον) με εντυπωςιακά αποτελζςματα
όπωσ ςπιλαια, υπόγειοι αγωγοί, ςταλακτίτεσ, ςταλαγμίτεσ κ.ά). γ) Εξαιτίασ τθσ εκλεκτικισ
διαπερατότθτασ των κυτταρικϊν μεμβρανϊν ςε διάφορεσ ουςίεσ διαλυμζνεσ ςτο νερό, το
τελευταίο αποτελεί ελιξίριο τθσ ηωισ, με τθν ζννοια ότι μεταφζρει τα κρεπτικά ςυςτατικά
ςτα μεμονωμζνα κφτταρα, ςτουσ ηωικοφσ οργανιςμοφσ (ωσ αίμα ι λζμφοσ) και ςτουσ
φυτικοφσ οργανιςμοφσ. Δ) Σο νερό είναι το πιο κοινό και αποτελεςματικό υγρό πλφςθσ.

7. ΢υνεκτικότθτα. Θ ςχετικά μικρι ςυνεκτικότθτα του νεροφ ςε ςχζςθ με άλλα κοινά υγρά, θ
κινθματικά ςυνεκτικότθτα το κακιςτά λεπτόρρευςτο και ευνοεί τθν γριγορθ κίνθςι του
ςτθν επιφάνεια τθσ Γθσ, ςτουσ ποταμοφσ και τα μικρότερα υδατορεφματα.

8. Επιφανειακι τάςθ. ΢τθν υπόγεια κίνθςθ του νεροφ μζςα ςε πορϊδθ μζςα, αλλά και ςτθν
κίνθςθ του ςτθν ατμόςφαιρα, ςτθ μορφι των νεφϊν και των ατμοςφαιρικϊν
κατακρθμνιςμάτων, μια άλλθ ιδιότθτα του νεροφ, θ επιφανειακι τάςθ αποκτά ςθμαςία.
Πρόκειται για τθν ζλξθ των μορίων του υγροφ μεταξφ τουσ, θ οποία κάνει τθν εξωτερικι
επιφάνεια του υγροφ να ςυμπεριφζρεται ςαν ελαςτικι μεμβράνθ.
Αυτι θ ςυμπεριφορά είναι πιο ζκδθλθ ςε ςταγόνεσ των υγρϊν. ΢το νερό τθσ ατμόςφαιρασ θ
επιφανειακι τάςθ ζχει αποτζλεςμα τον ςχθματιςμό των ςταγόνων. ΢τουπόγειο νερό των
πορωδϊν μζςων θ επιφανειακι τάςθ ζχει αποτζλεςμα τθ δθμιουργία ανυψωτικϊν
δυνάμεων, δθλαδι δυνάμεων που αντίκεινται ςτθβαρφτθτα, γνωςτϊν ωσ δυνάμεων
τριχοειδοφσ.

Θ επιφανειακι τάςθ ςυγκρατεί το βάροσ του εντόμου.
http://www.visionlearning.com/library/module_viewer.ph
p?mid=57
The 'Jesus' Lizard

16

Δραςτθριότθτα Β΄ (2θ υπο-ομάδα τθσ 1θσ και 3θσ ομάδασ)
Πείραμα
Παρουςία «μεμβρανϊν» που δθμιουργοφνται ςτθν επιφάνεια του νεροφ λόγω επιφανειακισ
τάςθσ.
Τλικά και ςυςκευζσ
1. ζνα φαρδφ ποτιρι ι μία λεκανίτςα
2. νερό βρφςθσ
3. υγρό απορρυπαντικό πιάτων ςυμπυκνωμζνο
4.μεταλλικόσ ςυνδετιρασ ι καρφίτςα
5. χαρτοπετςζτα ι χαρτί.

Εκτζλεςθ πειράματοσ.
1. Γεμίηουμε το ποτιρι με νερό ςχεδόν μζχρι πάνω.
2. Παίρνουμε ζνα μικρό κομμάτι χαρτοπετςζτα.
3. Σοποκετοφμε πάνω τθσ τθν καρφίτςα ι τον μεταλλικό ςυνδετιρα.
4. Κατεβάηουμε με προςοχι τθ χαρτοπετςζτα πάνω ςτθν επιφάνεια του νεροφ ζτςι ϊςτε θ
καρφίτςα ι ο ςυνδετιρασ να είναι εντελϊσ οριηόντια.
5. Αφινουμε με προςοχι τθ χαρτοπετςζτα.
6. Θ καρφίτςα/ ςυνδετιρασ κα επιπλζει ενϊ θ χαρτοπετςζτα ςιγά- ςιγά κα καταβυκιςτεί.

Παρατιρθςθ
Αν κζλουμε να διαςπάςουμε τισ δυνάμεισ ςυνοχισ μεταξφ των μορίων του νεροφ κα
χρθςιμοποιιςουμε ζνα ςυμπυκνωμζνο υγρό απορρυπαντικό.
Βουτάμε το δάκτυλό μασ ςτο υγρό πιάτων.
Ακουμπάμε με προςοχι το δάκτυλο ςτθν επιφάνεια του νεροφ.
Μετά από λίγα δευτερόλεπτα το αντικείμενο που
επιπλζει βυκίηεται.

ΣΤΑΓΟΝΕΣ ΝΕΡΟΥ
Κάντε διπλό κλικ πάνω ςτθν εικόνα για να
απολαφςετε υπζροχεσ ςταγόνεσ νεροφ

(Σο βίντεο βρίςκεται ςτθν παρακάτω Ιςτοςελίδα)
ΕΡΩΣΗ΢Η 4θ
http://www.authorstream.com/Presentation/minh.jihngu-71370-colour-collision-amazing-water-drops-
Πϊσ ςυντθρείται ο υδρολογικόσ κφκλοσ μζςω των φυτϊν
doina-special-pictures-new-photos-art-powerpoint-effects-nice-muller-digital-1206359041253380-4-
entertainment-ppt/

17

ΕΡΩΣΗ΢Η 6θ
Πώσ ςυντθρείται ο υδρολογικόσ κφκλοσ μζςω των φυτών

Αφοφ επιλζξετε ζνα φυτό, να καλφψετε το μιςό με μία διαφάνεια
ςφμφωνα με τθν εικόνα και να το τοποκετιςετε ςε μια φωτεινι
κζςθ. Επί δζκα θμζρεσ να παρατθρείτε τυχόν αλλαγζσ.
-ςυνεχίηει το φυτό να αναπτφςςεται (και ςτισ δφο μεριζσ);
-ποια είναι θ εμφανισ διαφορά μεταξφ ςκεπαςμζνου φυτοφ και
ακάλυπτου φυτοφ;
-αφοφ κατά τθ φωτοςφνκεςθ απαιτείται και δεν παράγεται νερό,
πωσ δικαιολογείτε τθν παρουςία υγραςίασ ςτα φφλλα του;
-γιατί ςτο ακάλυπτο φυτό δεν υπάρχει υγραςία;

Να μελετιςετε το παρακάτω κείμενο και να ςυηθτιςετε ςτθν τάξθ για τθ μετακίνθςθ του νεροφ
μζςα από το φυτό.

Μια υδάτινη φλη: το ςυνεχζσ ζδαφοσ-φυτό-ατμόςφαιρα
Μια υδάτινθ ςτιλθ δθμιουργείται ςτο ςυνεχζσ ζδαφοσ-φυτό-ατμόςφαιρα, από τθν μετακίνθςθ
του νεροφ ανάμεςά τουσ. Οι μθχανιςμοί που ςυμμετζχουν ςτθν πρόςλθψθ νεροφ από τισ ρίηεσ
ωσ τα άνκθ, ο ζλεγχοσ τθσ υδατικισ κατάςταςθσ και θ ρφκμιςθ υδατικϊν ςχζςεων ςχετίηονται με
τθ μεταφορά φδατοσ ςε όλο το φυτικό ςϊμα.

H διαδρομι του διαπνευςτικοφ ρεφματοσ από το
ζδαφοσ μζςω του φυτοφ μζχρι τθν ατμόςφαιρα.

18

Για να διατθρείται μια υδατικι ςτιλθ μεταξφ γθσ, φυτικοφ οργανιςμοφ και ατμόςφαιρασ
χρειάηεται ςυνειςφορά από φαινόμενα ωςμωτικά, από τθν πίεςθ ςπαργισ και από τθν
υδραυλικι ανφψωςθ του νεροφ. Σο νερό ςυγκρατείται ςτο ζδαφοσ, ςε μορφι διαλφματοσ, και
από εκεί προςλαμβάνεται από τισ ρίηεσ των φυτϊν. Νερό υπάρχει ςτο ζδαφοσ, άπτεται των
ςπόρων με δυνάμεισ ςυνάφειασ και ειςζρχεται με διάχυςθ από το περιςπζρμιο, διογκϊνοντασ
δομικά ςτοιχεία, μζχρι να ςυναντθκεί με το ζμβρυο και να αρχίςουν οι κυτταρικζσ διαιρζςεισ και
θ επιμικυνςθ των κυττάρων. Νερό ειςζρχεται από τα ακρόρριηα ςτο φυτικό ςϊμα, μζςα από
ειδικά δομικά ςτοιχεία που ςυνειςφζρουν ςτο αγωγό ςφςτθμα των φυτϊν. Αναπτφςςεται το
αρτίβλαςτο όπου το νερό κινείται με διαβάκμιςθ πιζςεων ςτο αγωγό ιςτό. Σο νερό ανζρχεται,
κινοφμενο, ενάντια ςτθ βαρφτθτα, με υποπζςεισ ωσ τουσ βλαςτοφσ και τα φφλλα. Νερό από τθν
επιφάνεια των φφλλων (από τα ςτόματα) κινείται αρχικά με διάχυςθ, θ οποία οφείλεται ςε
διαβάκμιςθ ςυγκεντρϊςεων, μζχρι να φτάςει ςτθν ατμόςφαιρα, όπου θ διαβάκμιςθ πιζςεων
γίνεται θ κυρίαρχθ κινθτιρια δφναμθ. Αυτι θ ζξοδοσ και απϊλεια του νεροφ από τα ςτόματα με
μορφι υδρατμϊν ονομάηεται διαπνοι.
Σο νερό κατά τθ διαδρομι του μζςα από το φυτικό ςϊμα, προςφζρεται να χρθςιμοποιθκεί ςε
διεργαςίεσ που ςχετίηονται με τθ δομι και το μεταβολιςμό των φυτϊν. Παρόλθ τθν πολφπλοκθ
βιοχθμικι δουλειά που γίνεται μζςα ςτα φυτά, και παρόλο που τα φυτά περιζχουν πολφ νερό
ςτουσ ιςτοφσ τουσ, το ποςοςτό του νεροφ που τελικά χρθςιμοποιείται είναι πολφ λίγο, ςε ςχζςθ
με το ποςοςτό του νεροφ που διζρχεται. Μεγάλθ ποςότθτα του προςλαμβανόμενου νεροφ από
τα φυτά εξζρχεται ςτθν ατμόςφαιρα με τθ διαπνοι και ςυμβάλλει ςτθ ςυντιρθςθ του
υδρολογικοφ κφκλου. Από τα ςτόματα των φφλλων επιτελείται ταυτόχρονα και θ φωτοςφνκεςθ,
που επθρεάηεται από ςχζςεισ νεροφ. Κακθμερινά περίπου 500 μόρια νεροφ ξοδεφονται για κάκε
μόριο διοξειδίου του άνκρακα που ενςωματϊνεται με τθ φωτοςφνκεςθ.
Σο υδατικό ςυνεχζσ αφορά ςε όλουσ τουσ φυτικοφσ ιςτοφσ και όλα τα φυτά.


΢τθν ολομζλεια: ΢υηθτείςτε ςτθν ολομζλεια του Σμιματοσ για τον χαρακτθριςτικό δεςμό του
νεροφ (πολικό) και το δεςμό υδρογόνου, που είναι θ αιτία όλων των ιδιοτιτων του νεροφ.

ΕΡΩΣΗ΢Η 7θ
Πώσ μποροφμε να καταςκευάςουμε μοντζλα του κφκλου του νεροφ;

Δραςτθριότθτα
Σο ταξίδι μιασ ςταγόνασ νεροφ
Επιδιώξεισ
Οι μακθτζσ:
να αναπτφξουν δεξιότθτεσ μοντελοποίθςθσ.
να περιγράφουν τθν ανακφκλωςθ του νεροφ ςτθ φφςθ.

19

΢τόχοι
Για να απαντιςουν ςτθν πιο πάνω ερϊτθςθ τα παιδιά πρζπει να φτιάξουν ζνα μοντζλο του
κφκλου του νεροφ. Μζχρι να φτάςουν ςτο τελικό, βελτιωμζνο μοντζλο πρζπει να φτιάξουν
αρκετά μοντζλα, τα οποία να αξιολογιςουν και να βελτιϊςουν μζςα από άντλθςθ καινοφριων
πλθροφοριϊν.

Ενδεικτικά μοντζλα
Παραδείγματα Καταςκευισ Μοντζλων του Κφκλου του Νεροφ
Πρώτθ καταςκευι(1θ υπο-ομάδα τθσ 1θσ και 3θσ ομάδασ)
Τλικά
Καλλιτεχνικόσ πθλόσ ι μοντζλο
πλαςτικοφ βουνοφ
Πλαςτικό κουτί παπουτςιϊν με
καπάκι
Σρυβλίο Petri
Φανόσ
Νερό
Θρυμματιςμζνοσ πάγοσ

Αφοφ καταςκευάςετε το παραπάνω μοντζλο, να το ςυγκρίνετε με τθν εικόνα που περιγράφει
τον κφκλο του νεροφ και να απαντιςετε τισ ερωτιςεισ

Ερωτιςεισ
1. Ποιο μζροσ τθσ δραςτθριότθτασ προςομοίωςθσ είναι θ εξάτμιςθ;
2. Ποιο μζροσ τθσ προςομοίωςθσ είναι θ ςυμπφκνωςθ;
3. Ποιο μζροσ τθσ προςομοίωςθσ είναι θ βροχόπτωςθ;
4. Ποια είναι θ πθγι ενζργειασ και τι αντιπροςωπεφει;
5. Ποια ςτοιχεία για τον κφκλο του νεροφ δεν εκπροςωποφνται;
6. Πϊσ κα μποροφςαμε να αποδείξετε τθ διαπνοι ςε αυτι τθ δραςτθριότθτα;
7. Θ ςυμπφκνωςθ εμφανίηεται ςτο κουτί χωρίσ τον πάγο; Γιατί ι γιατί όχι;
8. Μετά τθν παρακολοφκθςθ αυτισ τθσ δραςτθριότθτασ, να εξθγιςετε γιατί το νερό είναι
ζνασ ανανεϊςιμοσ πόροσ.

Δεφτερθ καταςκευι(Από περιβαλλοντικό πρόγραμμα μακθτϊν του Πανεπιςτθμίου Αιγαίου)
(2θ υπο-ομάδα τθσ 1θσ και 3θσ ομάδασ)

Τλικά
Σρία πλαςτικά μπουκάλια αναψυκτικϊν των δυο
λίτρων με τα πϊματά τουσ (μπουκάλια του ενάμιςι
λίτρου)

20

60 εκατοςτά χοντρό φιτίλι (βαμβακερό)
Ζνα κουτάκι από φωτογραφικό φιλμ
Χϊμα, νερό, παγάκια, μικρά φυτά (υδροχαρι) ι ςπόρουσ, ψαλίδι
Κάλυμμα από ζνα κουτί (π.χ. φωτοαντιγραφικό χαρτί)
Ζνα καρφί, διάφανθ κολλθτικι ταινία και μαχαίρι

Σρόποσ Καταςκευισ:

1. Κόψτε με το μαχαίρι, χρθςιμοποιϊντασ για αςφάλεια το κάλυμμα από το
φωτοαντιγραφικό χαρτί, το ζνα μπουκάλι (Α) όπωσ δείχνει θ εικόνα 1 και 2 (ΠΡΟ΢ΟΧΘ!
Απαραίτθτθ θ παρουςία ενόσ ενιλικα)

Εικόνα 1 Εικόνα 2 Εικόνα 3

2. Κόψτε και τα δυο άλλα μπουκάλια (Β, Γ) όπωσ βλζπετε ςτθν εικόνα 3
3. Ανοίξτε μια τρφπα με ζνα καρφί ςτο πϊμα του ενόσ μπουκαλιοφ (Β) και περάςτε ζνα
κομμάτι φιτίλι περίπου 40-60 εκατοςτά (εικόνα 4). (προςζξτε το φιτίλι να περιςςεφει
κάτω από το πϊμα περίπου 5 εκατοςτά). Βιδϊςτε το πϊμα ςτο μπουκάλι όπωσ φαίνεται
ςτθν εικόνα 5

4. Δζςτε γφρω από το λαιμό ενόσ μπουκαλιοφ (χωρίσ να ζχετε βγάλει το πϊμα) ζνα
κομμάτι φιτίλι και αφιςτε να κρζμεται για περίπου 7 εκατοςτά. (εικόνα 6)


5. Ρίξτε λίγο χϊμα ςτο μπουκάλι (Β). Φυτζψτε τα φυτά ςασ. Φροντίςτε, όταν ρίχνετε το
χϊμα το φιτίλι να ςτζκεται όρκιο. Ρίξτε χϊμα μζχρι να ςκεπαςτεί το φιτίλι και τα φυτά
ςασ να ζχουν φυτευτεί ςωςτά. (Εικόνεσ 7, 8, 9)

21

6. Σοποκετιςτε ςε κάποιο ςθμείο του μπουκαλιοφ (Β) μζςα ςτο χϊμα το κουτάκι από το
φιλμ. (εικόνα 10)

7. Ρίξτε ςτο μπουκάλι (Α) τόςο νερό ϊςτε όταν τοποκετιςτε το
μπουκάλι (Β), όπωσ φαίνεται ςτθν εικόνα, το φιτίλι που
περιςςεφει από το πϊμα να υγραίνεται. (Σο νερό ςτο
μπουκάλι (Α) προςομοιϊνει τα υπόγεια νερά) (εικόνεσ 11, 12)
8. ΢τερεϊςτε τα δυο μπουκάλια με διάφανθ κολλθτικι ταινία.
9. ΢τερεϊςτε και το τρίτο μπουκάλι (Γ), φροντίηοντασ το φιτίλι
του να κρζμεται μζςα ςτο κουτί του φιλμ (αυτι κα είναι θ
«λίμνθ μασ). ΢τερεϊςτε τα δυο μπουκάλια με διάφανθ
κολλθτικι ταινία.
10. Ρίξτε νερό και πάγο ςτο τρίτο μπουκάλι (Γ). Περιμζνετε λίγο
και κάντε τισ παρατθριςεισ ςασ.
11. Σισ επόμενεσ μζρεσ κοιτάξτε ςτο κουτάκι του φιλμ.

22

Σρίτθ καταςκευι(1θ υπο-ομάδα τθσ 1θσ και 3θσ ομάδασ)
΢κεφθ & Τλικά
• μεγάλο και μικρόδιαφανζσ μπολ
• διαφανισ μεμβράνθ
• μικρό γλαςτράκι
• χϊμα
• πζτρεσ
• νερομπογιά

1. Προςκζςτε ςτο μικρότερο δοχείο τισ πζτρεσ καιαπό πάνω το χϊμα, και τοποκζτθςε το
γλαςτράκιμε το φυτό.
2. Σοποκετιςτε το μικρότερο δοχείο ςτο μεγαλφτερο.
3. Προςκζςτε ηεςτό νερό και αλάτι ςτο μεγάλομπολ.
4. Καλφψτε το μεγάλο μπολ με τθ μεμβράνθ όςογίνεται πιο ςτεγανά.
5. Σοποκετιςτε μια μικρι πζτρα ςτο κζντρο τθσμεμβράνθσ.
6. Περιμζνετε για λίγο. Σι παρατθρείτε;

23

7. Επαναλάβετε τθ διαδικαςία προςκζτοντασ λίγεσςταγόνεσ χρωςτικισ (νερομπογιά, μελάνι) ςτο
νερότου μπολ.
Σι παρατθρείτε;

Σζταρτθ καταςκευι (2θ υπο-ομάδα τθσ 1θσ και 3θσ ομάδασ)

ΤΠΟΘΕΜΑ 2Ο

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ

ΕΡΩΣΗ΢Η 1θ
Σι είναι το υδάτινο αποτφπωμα;

Οι μακθτζσ αφοφ μελετιςουν το παρακάτω κείμενο να ςυηθτιςουν και να ανταλλάξουν
απόψεισ ςτο εξισ ερϊτθμα:
Ποιο υδάτινο αποτφπωμα είναι μεγαλφτερο και γιατί: α)των προϊόντων που παράγονται ςτο
χωράφι, β)των επεξεργαςμζνων προϊόντων ι γ)των κτθνοτροφικϊν προϊόντων;

Σι ςθμαίνει θ ζκφραςθ «Κρζασ που διψάει»…

Κείμενο
Σο υδάτινο αποτφπωμα είναι ζνασ διεκνισ όροσ ςτθν επιςτιμθ του περιβάλλοντοσ που
προςδιορίηει τθν ποςότθτα του νεροφ που καταναλϊνεται από ζναν πλθκυςμό ςε ςχζςθ με το
επίπεδο διαβίωςθσ του υπό εξζταςθ πλθκυςμοφ. ΢ε επίπεδο κράτουσ, το υδάτινο αποτφπωμα
κακορίηεται ωσ θ ποςότθτα του φρζςκου νεροφ που χρειάηεται για τθν παραγωγι αγακϊν και

24

υπθρεςιϊν, οι οποίεσ καταναλϊνονται από τουσ κατοίκουσ τθσ χϊρασ. Το εςωτερικό υδάτινο
αποτφπωμα μιασ χϊρασ δείχνει τθν ποςότθτα νεροφ που χρθςιμοποιείται από εγχϊριεσ πθγζσ
προκειμζνου να παραχκοφν προϊόντα και υπθρεςίεσ ςτο εςωτερικό τθσ χϊρασ, ενϊ το εξωτερικό
υδάτινο αποτφπωμα είναι θ ποςότθτα νεροφ που χρθςιμοποιικθκε ςε άλλεσ χϊρεσ
προκειμζνου να παραχκοφν προϊόντα και υπθρεςίεσ οι οποίεσ καταναλϊκθκαν ςτο εςωτερικό
τθσ χϊρασ.
Θ παγκοςμιοποίθςθ αγορϊν, προϊόντων, κεφαλαίου και εργατικισ δφναμθσ ειςάγει το νζο
μοντζλο υδάτινου αποτυπϊματοσ ςε καταναλωτικο-κεντρικό και όχι παραγωγικο-κεντρικό και
ταυτίηεται ωσ φιλοςοφία με τθ γενικότερθ αντίλθψθ που κυριαρχεί ςτον οικολογικό χϊρο, όπου
το μοντζλο κατανάλωςθσ τείνει να παίηει όλο και ςθμαντικότερο ρόλο. Ζτςι, ςτο μοντζλο
ενςωματϊνεται πλζον θ διακζςιμθ γθ για τθν παραγωγι αγροτικϊν προϊόντων, τα υδάτινα
ςυςτιματα που χρειάηονται για να κάνουν αυτι τθ γθ να παράγουν προϊόντα, ενϊ
προςμετροφνται τα απόβλθτα που παράγονται ςε ςχζςθ πάντα με το επίπεδο διαβίωςθσ και τον
αρικμό των κατοίκων τθσ περιοχισ ι του κράτουσ που εξετάηονται.
Θ ςυνολικι κατανάλωςθ νεροφ για τθν αγροτικι παραγωγι ςε παγκόςμιο επίπεδο εκτιμάται ςε
6.390Gm3/ζτοσ και το προϊόν που καταναλϊνει τθ μεγαλφτερθ ποςότθτα είναι το ρφηι
(απορροφά 21% τθσ παγκόςμιασ κατανάλωςθσ). Σο δεφτερο πιο υδροβόρο προϊόν είναι το ςιτάρι
(απορροφά 12% τθσ παγκόςμιασ κατανάλωςθσ) για τθν παραγωγι ίδιασ ποςότθτασ όπωσ το ρφηι.
Σα επεξεργαςμζνα όςπρια και δθμθτριακά «ενςωματϊνουν « κατά τθν επεξεργαςία τουσ
περιςςότερο νερό από τα προϊόντα που παράγονται ςτο χωράφι (μεγαλφτερο αποτφπωμα) και οι
ηωοτροφζσ ζχουν μεγαλφτερο αποτφπωμα από τα υπόλοιπα δθμθτριακά. Θ διατροφι των ηϊων
απαιτεί μεγάλεσ ποςότθτεσ ηωοτροφϊν, νερό για τα ίδια τα ηϊα αλλά και νερό για τον
κακαριςμό τουσ (όπωσ και των χϊρων εκτροφισ). Για παράδειγμα για τθν παραγωγι ενόσ κιλοφ
μοςχαρίςιου κρζατοσ χωρίσ κόκκαλα ζχουν ιδθ δαπανθκεί ςτθν αλυςίδα παραγωγισ περίπου
6.6 Kg ηωοτροφϊν, 36Kg άχυρο και 1551Kg νερό (πόςιμο ι για κακαριςμό).

ΕΡΩΣΗ΢Η 2θ
Ποιά είναι θ ετυμολογία τθσ λζξθσ «νερό»; Τπάρχουν εκφραςτικά ςχιματα με κζμα το νερό
που χρθςιμοποιοφνται ςτισ μζρεσ μασ;

Οι μακθτζσ κα ανατρζξουν ςε λεξικό τθσ νζασ ελλθνικισ γλϊςςασ για να βρουν τθν ετυμολογία
τθσ λζξθσ.

Δίδεται ωσ βοικθμα το παρακάτω κείμενο:
ΕΣΤΜΟΛΟΓΙΑ
Ερευνϊντασ ετυμολογικά τθ λζξθ νερό διαπιςτϊνουμε ότι προζρχεται από τθ λζξθ νθρόν, και
αυτι από τθ λζξθ νθρόσ (ςυνθρθμζνοσ τφποσ του νεαρόσ) που ςθμαίνει πρόςφατοσ ι
ακραιφνισ. Σο νθρόν είναι το νερό που μόλισ μεταφζρκθκε από τθν πθγι. Νάμα είναι
πρόςφατο, δροςερό νερό όπωσ και κάκε τι υδάτινο που ρζει.
Θ λζξθ φδωρ ςχετίηεται με τθ λατινικι λζξθ unda. Οι ρίηεσ τθσ φκάνουν παρά το φω (ποτίηω) και
το φωρ (με τον πλεοναςμό του δ) φδωρ. Θ λζξθ νερό απζκτθςε τθ ςθμερινι τθσ ςθμαςία από τθ

25

ςυνειςφορά νεαρόν ι νθρόν φδωρ, ςτθν οποία το επίκετο υπερίςχυςε του ουςιαςτικοφ και το
αντικατζςτθςε ςτθν κακθμερινι ηωι.

Δραςτθριότθτα Β΄(2η υπο-ομάδα της 2ης και 4ης ομάδας)

΢τισ ιςτοςελίδεσ οι μακθτζσ μποροφν να βρουν παροιμίεσ και εκφραςτικά ςχιματα με κζμα το
νερό. http://www.schools.ac.cy/constantinoupoleos-dim/13-ergasies2009-10/st2/st2-paroimies-
nero.htm

http://www.paidika.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=2296&Itemid=83

Σι κζλουν να πουν όλεσ αυτζσ οι φράςεισ του νεροφ;Αναηθτιςτε το βακφτερο νόθμα και το
δίδαγμά τουσ

Εκφράςεισ (ενδεικτικζσ)

κάνω μια τρφπα ςτο νερό : αποτυγχάνω
βάηω το νερό ςτ' αυλάκι : οδθγϊ μια υπόκεςθ ςε καλό δρόμο
χάνω τα νερά μου : βρίςκομαι ςε αμθχανία εξαιτίασ αλλαγισ
είμαι ι βρίςκομαι ζξω από τα νερά μου : δεν κατζχω το αντικείμενο
ςαν τα κρφα τα νερά : εξαιρετικισ ομορφιάσ
τον φζρνω ςτα / με τα νερά μου : προςεταιρίηομαι κάποιον, κάνοντάσ τον να ςυμφωνεί
μαηί μου
ζνα ποτιρι νερό : θ ςτοιχειϊδθσ φροντίδα και περιποίθςθ ςε κάποιον
το αίμα νερό δεν γίνεται : οι οικογενειακοί δεςμοί δεν επιτρζπουν ζχκρθτεσ
ζςπαςαν τα νερά : άνοιξε ο αμνιακόσ ςάκοσ και πλθςιάηει θ ϊρα του τοκετοφ
βάηω νερό ςτο κραςί μου : γίνομαι πιο διαλλακτικόσ ι λιγότερο απαιτθτικόσ
πνίγομαι ςε μια κουταλιά νερό : είμαι ανίκανοσ να αντιμετωπίςω τθν παραμικρι
δυςκολία

ΕΡΩΣΗ΢Η 3θ
Πώσ ςυνζβαλε το νερό ςτθν ανάπτυξθ του πολιτιςμοφ;

Οι μακθτζσ δθμιουργοφν ζναν κατάλογο με το «νερό» ςε διάφορεσ γλϊςςεσ του κόςμου.
Ενδεικτικά αναφζρονται:
Λατινικά: aqua (άκουα)
Αγγλικά: water (γουότερ)
Γαλλικά: eau (ό)
Γερμανικά: wasser (βάςα)
΢ζρβικα: BOДA (βόντα)
Ιταλικά: acqua (άκουα)
Δανζηικα: vand (βαντ)
Ιςπανικά: agua (άκουα)
Ρωςικά: BOДA (βόντα)

Proj mparatsi nero[1]

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (13)

Similar to Proj mparatsi nero[1]

Similar to Proj mparatsi nero[1] (20)

Proj mparatsi nero[1]