Σχολική ενσωμάτωση, συμπερίληψη ή ένταξη;

1. Σχολική Ενσωμάτωση :
Εννοιολογικές Αποσαφηνίσεις και
Βασικές αρχές
Κουτσογεωργοπούλου Φανή, Μ.Εd
Εκπαιδευτικός Β/θμιας ΚΕ.Δ.Δ.Υ Κοζάνης

2. Τέσσερα βασικά στάδια Ανταπόκρισης της Ανθρωπότητας
στα Άτομα που Θεωρούνται Διαφορετικά
Στάδιο 1 — Εξόντωση (για την προστασία της κοινωνίας – το «διαφορετικό» δεν
θεωρείται ανθρώπινο)
Στάδιο 2 — Διαχωρισμός (για να προστατευτεί η κοινωνία, να προστατευτούν τα
άτομα με ιδιαιτερότητα & να επιτρέπεται σε αυτούς να βρίσκονται με άτομα «του
δικού τους είδους» να τους παρέχονται ειδικές υπηρεσίες με βάση τις ιδιαίτερες
ανάγκες της ομάδας)
Στάδιο 3 — Φιλανθρωπία (για να παρέχεται ειδική βοήθεια στα άτομα που «δεν
μπορούν να λειτουργήσουν σύμφωνα με «κανόνες» - τοποθέτηση των «βοηθών»
σε θέση υπεροχής)
Στάδιο 4 — Κοινότητα (για να ωφεληθούν όλοι - ο καθένας είναι διαφορετικός και ο
καθένας έχει χαρίσματα και μπορεί να συνεισφέρει. Όλοι χάνουν όταν αυτά τα
χαρίσματα δεν αναγνωρίζονται)
Peterson, J., Hittie, M. (2003). Inclusive teaching: Creating effective schools for all learners. Boston: Allyn & Bacon,
p. 4.

3. Η εξέλιξη της Συμπερίληψης
 Απουσία Σχολικής Εκπαίδευσης
 Χωριστά Σχολεία
 Χωριστές Αίθουσες
 Ενσωμάτωση
 Ένταξη
 Συμπερίληψη

4. Εισαγωγή
Τα ειδικά σχολεία:
• αποτελούσαν την βασική δομή εκπαίδευσης
των μαθητών με ειδικές ανάγκες και
• θεωρούνταν μέχρι σήμερα ως κάτι ξεχωριστό
και ίσως κάπως ξεκομμένο από την εκπαίδευση

5. Διαχωρισμός
Ειδική
Εκπαίδευση
Τυπική
Εκπαίδευση
Παιδί με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες
Τετράγωνοι πάσσαλοι για τετράγωνες
τρύπες
Ειδικοί εκπαιδευτικοί
Ειδικά σχολεία
Παιδί τυπικής ανάπτυξης
Κυκλικοί πάσσαλοι για κυκλικές
τρύπες
Εκπαιδευτικοί τυπικής τάξης
Τυπικά σχολεία

6. • Ωστόσο, η επικρατούσα άποψη πλέον υπαγορεύει ότι:
- αυτοί οι μαθητές θα πρέπει να εκπαιδεύονται μαζί με
τους συμμαθητές τους στο περιβάλλον της τυπικής τάξης
-τα ξεχωριστά συστήματα ειδικής και γενικής αγωγής
αντικαθίστανται από ένα και μόνο σύστημα, το οποίο
συμπεριλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα μαθητών
- σε ένα τέτοιο «συμπεριληπτικό» σύστημα, όλοι οι
μαθητές θεωρητικά φοιτούν στο ίδιο σχολείο

7. Ένα σχολείο για όλους
• Συνεκπαίδευση των παιδιών με και χωρίς ειδικές ανάγκες,
και δημιουργία ενός «σχολείου για όλους», όπου θα
εκπαιδεύονται όλα τα παιδιά και δεν θα διακρίνονται μεταξύ
τους εξαιτίας της νοητικής, γλωσσικής, σωματικής ή
συναισθηματικής τους ιδιαιτερότητας.
• Αναγνωρίζεται σήμερα το δικαίωμα κάθε παιδιού να
διδάσκεται στο ίδιο σχολείο με τα παιδιά της γειτονιάς του.
• Ο προσανατολισμός για μια εκπαίδευση για όλους ήταν το
κύριο χαρακτηριστικό των αρχών που διατυπώθηκαν στη
Διακήρυξη της Σαλαμάνγκα «Πολιτική και Πρακτικές στις
Ειδικές Ανάγκες στην Εκπαίδευση» από τον Ιούνιο του 1994.
( Ζώνιου-Σιδέρη, 2000)

8. Ενσωμάτωση, Ένταξη, Συμπερίληψη:
➢ Ποικίλοι όροι που χρησιμοποιούνται προκειμένου να
εκφραστεί η άποψη ότι θα πρέπει να καταβληθεί κάθε
δυνατή προσπάθεια ώστε όλα τα άτομα να έχουν
ισότιμες ευκαιρίες για ολοκλήρωση και
αυτοπραγμάτωση. (Ζησιμόπουλος, 2011)
➢ Ωστόσο: δεν είναι ούτε συνώνυμοι ούτε όμως και
αλληλοσυμπληρούμενοι.
➢ Στην ελληνική πραγματικότητα ιδιαίτερη σύγχυση
διαπιστώνεται στη χρήση των όρων ένταξη και
ενσωμάτωση

9. Ενσωμάτωση και ένταξη: δύο έννοιες που δεν
πρέπει να θεωρούνται ταυτόσημες
➢ Γιατί;
➢ Διαφέρουν σημασιολογικά και αυτή η
εννοιολογική διάσταση μάλλον δεν πρέπει να
παραμερίζεται ή να υποτιμάται, καθώς:
➢ αφενός επηρεάζει τη φιλοσοφία και τη
λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος και
➢ αφετέρου καθορίζει τη θέση των αναπήρων
στο σχολείο και την κοινωνία ευρύτερα

10. Ιnclusive Εducation: «συμπεριληπτική
εκπαίδευση» ή «εκπαίδευση του μη
αποκλεισμού»
➢ Ένας άλλος όρος που έχει εισαχθεί τα τελευταία
χρόνια στην επίσημη ορολογία της Ειδικής
Αγωγής
➢ λατ. includere > inclusive = συμπεριλαμβάνω
➢ Επιδιώκεται να μετατραπεί η πολιτική της
κοινωνικής πρόνοιας σε πολιτική ίσων
ευκαιριών και δικαιωμάτων.
➢ Ωστόσο: ιδιαίτερα απαιτητική επιδίωξη διότι
προϋποθέτει, σύμφωνα με την Ζώνιου – Σιδέρη
(2004: 38), ταυτόχρονα τα ακόλουθα:

11. •την αλλαγή των κοινωνικών αντιλήψεων,
•την άρση των προκαταλήψεων,
•την αποδοχή της διαφορετικότητας,
•την επανεξέταση των εκπαιδευτικών αξιών και
στόχων,
•τη ριζοσπαστική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση,
•το σχεδιασμό νέων αναλυτικών προγραμμάτων
και
•την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών

12. Ενσωμάτωση vs Ένταξη
Ενσωμάτωση
• δηλώνει «την προσκόλληση και εξομοίωση τινός
προς ένα όλο με την πρόσκτηση χαρακτηριστικών
του ετεροειδούς συνόλου και την ταυτόχρονη
απώλεια των αρχικών χαρακτηριστικών» (Ζώνιου -
Σιδέρη, 2000α: 36).
Ένταξη
• αφορά «τη συστηματική τοποθέτηση ενός τινός
μέσα σε κάτι άλλο και την ολοκλήρωση του
υποκειμένου ως αυτοτελούς ακέραιου μέρους ενός
ευρύτερου όλου» (Ζώνιου - Σιδέρη, 2000α: 36).

13. Στη ενσωμάτωση συντελείται μια μονόδρομη
διαδικασία κατά την οποία τα προσκολλούμενα μέλη
εξομοιώνονται με τα ήδη υπάρχοντα, δηλαδή χάνουν
την ιδιαιτερότητα τους.
Στην ένταξη λαμβάνει χώρα μια αμφίδρομη διεργασία
ανάμεσα στα μέλη του υπάρχοντος συνόλου και τα
νέα μεμονωμένα άτομα ή στοιχεία, που διατηρούν τα
αρχικά χαρακτηριστικά τους και σταδιακά καθίστανται
λειτουργικά μέρη του συνόλου, το οποίο παράλληλα
αναδιαμορφώνεται.
Διαφορά μεταξύ Ενσωμάτωσης &
Ένταξης

14. 1. Ένα ογκώδες αντικείμενο
καμπυλώνει τον χωροχρόνο
γύρω του
2. Μακριά από το αντικείμενο, ο
χωροχρόνος
είναι σχεδόν «επίπεδος» - κοντά στο
αντικείμενο,
η καμπυλότητα σχηματίζει ένα «πηγάδι»
3. Σύμφωνα με την θεωρία του
Einstein, άλλα αντικείμενα που
βρίσκονται στην αρχή της
καμπυλότητας έλκονται μέσα
στο «πηγάδι.»

15. Ενσωμάτωση:
Η κωδωνοειδής καμπύλη …

16. Η κωδωνοειδής καμπύλη…
Μη Φυσιολογικό – στο περιφερειακό τμήμα -- όπου βρίσκεται το ασύνηθες, το
σπάνιο
Φυσιολογικό -- στο κέντρο συνωστίζεται το μεγαλύτερο τμήμα
του «συνηθισμένου»

17. Σύμφωνα με την θεωρία του
Einstein …
Τα αντικείμενα στην περιφέρεια
της καμπυλότητας έλκονται προς
το «πηγάδι»

23. Η καμπυλότητα επιδιώκει συνεχώς να
αφομοιώσει το μη φυσιολογικό, το
φυσιολογικό να απορροφήσει το μη
φυσιολογικό

24. Η καμπυλότητα επιδιώκει συνεχώς να
αφομοιώσει το μη φυσιολογικό, το
φυσιολογικό να απορροφήσει το μη
φυσιολογικό
Ειδική
Εκπ/ση
Γενική
Εκπαίδευση
Γενική
Εκπαίδευση

25. Ειδική
Εκπ/ση
Γενική
Εκπαίδευση
Γενική
εκπαίδευση

26. Ειδική
Εκπ/ση
Γενική
εκπαίδευση

27. Ειδική
Εκπ/ση
Γενική
Εκπαίδευση

28. Ειδική
Εκπ/ση
Γενική
Εκπαίδευση

29. Ειδική
Εκπ/ση
Γενική
Εκπαίδευση

30. Ειδική
Εκπ/ση
Γενική
Εκπαίδευση

31. Ειδική
Εκπ/ση
Γενική
Εκπαίδευση

32. Ειδική
Εκπ/ση
Γενική
Εκπαίδευση

33. Γενική
Εκπαίδευση
Ειδική
Εκπ/ση

34. Γενική
ΕκπαίδευσηΕιδική
Εκπ/ση

35. Γενική
Εκπαίδευση
Ειδική
Εκπ/ση

36. Γενική
Εκπαίδευση
Ειδική
Εκπ/ση

37. Γενική
Εκπαίδευση
Ειδική
Εκπ/ση
Πού βρίσκεται το παιδί με Ειδικές
Εκπαιδευτικές Ανάγκες;

38. Ένταξη
Σχολική Ένταξη
• Θεραπεία
•Αποκατάσταση
Αλλαγή του παιδιού για
προσαρμογή
στο σύστημα
Μετατροπή του τετράγωνου
πασσάλου σε κυκλικό
Το σύστημα παραμένει το ίδιο
Το παιδί πρέπει να
προσαρμοστεί ή
αποτυγχάνει

39. Βασικές διαφορές ανάμεσα στους όρους
«ενσωμάτωση» και «συμπερίληψη»
Η Ενσωμάτωση…
➢ σημαίνει τη φυσική
τοποθέτηση και
προσαρμογή του μαθητή σε
ένα κοινό σχολείο και όχι
την ευρύτερη κοινωνική και
εκπαιδευτική του ένταξη
➢ υπαινίσσεται αλλαγές που
συμβαίνουν στα μειονεκτικά
άτομα, σύμφωνα με κριτήρια
ατόμων που δεν εμφανίζουν
κάποια μειονεξία
Η Συμπερίληψη…
➢ θεωρεί αναγκαία την
προσαρμογή του
σχολείου για την
ικανοποίηση όλων
ανεξαιρέτως των
μαθητών (Campbell et
al., 2001)

40. ➢ προτείνει ένα αφομοιωτικό
μοντέλο, που υπονοεί ότι
ο σκοπός είναι να
ενσωματωθεί κάποιος που
έχει αποκλειστεί από κάτι
που θεωρείται κανονικό,
ώστε να επανέλθει σε αυτό
➢ δεν παραδέχεται τα θετικά
στοιχεία που μπορεί να
συνεισφέρει το κάθε άτομο
ξεχωριστά στο μαθησιακό
του περιβάλλον, κάτι που
απαξιώνει εκ προοιμίου
κάθε είδους εναλλακτική,
προσωπική εμπειρία
(Copper, 2000).
➢ αναγνωρίζει το δικαίωμα
να ανήκεις στην
επικρατούσα τάση και
βάζει τέλος στη διάκριση
δίνοντας έμφαση στις ίσες
ευκαιρίες για όλους τους
μαθητές (Angelides et al.,
2006).

41. Συμπεριληπτική Εκπαίδευση
Συμπεριληπτική Εκπαίδευση
Ευέλικτο σύστημα
•Τα παιδιά είναι διαφορετικά μεταξύ τους
•Όλα τα παιδιά μπορούν να μάθουν
•Διαφορετικές ικανότητες, εθνικότητες, ηλικίες, υπόβαθρο, φύλλο
•Αλλαγή του συστήματος για να προσαρμοστεί στο παιδί

42. Οι βασικές αρχές της συμπεριληπτικής
εκπαίδευσης
Προσπάθεια για υπερπήδηση των φραγμών που εμποδίζουν τη συμμετοχή
και τη μάθηση όλων των παιδιών, ανεξάρτητα από την εθνικότητα, το φύλο, το
κοινωνικό υπόβαθρο, τη σεξουαλικότητα, την αναπηρία ή την επίδοσή τους
(Booth & Ainscow, 1998).
Δεν εστιάζει μόνο στα εμπόδια , αλλά προσανατολίζεται στη λεπτομερή
ανάπτυξη κουλτούρας, πολιτικών και πρακτικών στα εκπαιδευτικά συστήματα
καθώς επίσης και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, ώστε να γίνουν ικανά να
ανταποκρίνονται στην ετερότητα των μαθητών και να τους αντιμετωπίζουν
ισότιμα.
Σχετίζεται με τα αναλυτικά προγράμματα και τους τρόπους με τους οποίους
μπορεί να οργανωθεί η μάθηση, ώστε να απευθύνεται στις ικανότητες όλων
των παιδιών και του καθενός ξεχωριστά (Sebba & Ainscow, 1996).

43. Σχετίζεται με την ανάπτυξη σχολείων όπου όλοι,
εκπαιδευτικοί και μαθητές, μαθαίνουν.
Η διαφορετικότητα καλωσορίζεται και θεωρείται ως
πηγή μάθησης και όχι ως πρόβλημα.
Η συμπεριληπτική εκπαίδευση, επομένως, είναι συνυφασμένη με τη
μάθηση και τη συμμετοχή, με την αποδοχή της διαφορετικότητας, με
το σχολείο ως ολότητα, με τη δημοκρατία και με την κοινωνία
γενικότερα.
Συμπεριληπτική εκπαίδευση σημαίνει ότι όλα τα παιδιά έχουν το
δικαίωμα στη μάθηση στο σχολείο της γειτονιάς τους.

44. Η συμπεριληπτική εκπαίδευση δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένες
ομάδες μαθητών αλλά απευθύνεται σε όλους τους εμπλεκομένους
(μαθητές, εκπαιδευτικούς, γονείς κ.λπ.).
Όλες οι φωνές πρέπει να ακούγονται και η αλλαγή πρέπει να
συμβεί στο σχολείο και όχι στους μαθητές ως άτομα.
Σχετίζεται με την κουλτούρα των σχολείων, με την εκπαιδευτική
πολιτική γενικότερα και με την κοινωνική δικαιοσύνη.
Είναι μια συνεχής διαδικασία και όχι ένα στάδιο το οποίο
μπορούμε να φτάσουμε σε μια συγκεκριμένη στιγμή.

45. 2002 Institute on Disabilities,
Temple University, Philadelphia,
45
What it Looks and Feels Like…
Inclusion Press International, Centre for Integrated Education and Community, Toronto
Canada

46. 2002 Institute on Disabilities,
Temple University, Philadelphia,
46
What it Looks and Feels Like…
Inclusion Press International, Centre for Integrated Education and Community, Toronto
Canada

47. Συμπέρασμα
➢ Η συμπεριληπτική εκπαίδευση συμπεριλαμβάνει
όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές, με έμφαση στις
ατομικές ανάγκες και τις ιδιαιτερότητές τους
καθώς και στην αναγνώριση και την αποδοχή της
διαφορετικότητας και της αξίας του καθενός.
➢ Συνδέεται άρρηκτα με ζητήματα ισότητας
εκπαιδευτικών ευκαιριών, όπως είναι η ισότητα
της πρόσβασης και της παροχής στην
εκπαίδευση, καθώς και με ζητήματα κοινωνικής
δικαιοσύνης, όπως είναι η δικαιοσύνη της
συμμετοχής και του αποτελέσματος.

48. ➢ Μπορεί να θεωρηθεί ως ένα μέσο για την κατάργηση
των διακρίσεων που προκύπτουν από διαφορετικής
φύσης μειονεκτήματα, την επίτευξη μιας ευρύτερης
κοινωνικής συμπερίληψης κάποιων
περιθωριοποιημένων ατόμων ή ομάδων ατόμων και την
μείωση του κοινωνικού τους αποκλεισμού

49. Σχετικά με τις ίσες ευκαιρίες…
➢ «Δεν υπάρχει τίποτα πιο άνισο από την
ίση μεταχείριση των άνισων».
Αριστοτέλης

50. Ισότητα Δικαιοσύνηvs.
ΙΣΟΤΗΤΑ=ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ=ΑΜΕΡΟΛΗΨΙΑ
ΔΙΝΕΤΑΙ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟ ΙΔΙΟ ΠΡΑΓΜΑ έχει
αποτέλεσμα όταν έχουν το ίδιο σημείο
εκκίνησης
ΠΡΟΣΒΑΣΗ στις ΙΔΙΕΣ
ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ πρέπει πρώτα να
εξασφαλίσουμε την δικαιοσύνη πριν να
μπορέσουμε να απολαύσουμε την
ισότητα

51. Thinking outside the box!!!

52. Φτιάξτε ένα αεροπλανάκι
Paper Airplane Movie by Michael
McMillan.mp4

53. Σας ευχαριστώ για την
προσοχή σας!!!

54. Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Κόμπος Χ. (1992). Ο θεσμός της ένταξης παιδιών με ειδικές ανάγκες στα δημοτικά
σχολεία και οι υποχρεώσεις της κοινωνίας και του κράτους. Αθήνα: Βιβλία για όλους.
Ζησιμόπουλος Δ. (2011). Διδακτικές σημειώσεις για το μάθημα Παιδαγωγική της
Συνεκπαίδευσης. Στρατηγικές υποστήριξης των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες
στο γενικό σχολείο[πανεπιστημιακές σημειώσεις]. Πανεπιστήμιο Πατρών,
Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Χειμερινό Εξάμηνο 2011-2012. Πάτρα.
Ζώνιου – Σιδέρη Α. (1998) Οι ανάπηροι και η εκπαίδευσή τους:Μια ψυχοπαιδαγωγική
προσέγγιση της ένταξης. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Ζώνιου – Σιδέρη Α. (2000 α) Άτομα με ειδικές ανάγκες και η ένταξή τους, Αθήνα: Ελληνικά
Γράμματα.
Ζώνιου – Σιδέρη Α. (2000 β) Ένταξη: Ουτοπία ή πραγματικότητα. Η εκπαιδευτική και πολιτική
διάσταση της ένταξης των μαθητών με ειδικές ανάγκες. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Ζώνιου – Σιδέρη Α. (2004) Σύγχρονες ενταξιακές προσεγγίσεις. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
Barton, L. (2004) Η πολιτική της ένταξης (inclusion). Στο: Ζώνιου – Σιδέρη Σύγχρονες
ενταξιακές προσεγγίσεις. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Πολυχρονοπούλου Σ. (2003) Παιδιά και έφηβοι με ειδικές ανάγκες και δυνατότητες. Σύγχρονες
τάσεις εκπαίδευσης και ειδικής υποστήριξη. Αθήνα: Ατραπός.

55. Ainscow, M. (1997) Towards inclusive schooling. British Journal of Special Education,
Vol. 24, n.1, p. 3.
Angelidis, P., Stylianou, T. & Gibbs, P. (2006). Preparing teachers for inclusive education.
Teaching and Teacher Education, 22 (4), 513-522.
Booth, T. & Ainscow, M. (1998) From Them to Us: An International Study of Inclusion in
Education. London: Routledge.
Booth, T. & Ainscow, M. (2002) The Index for Inclusion, 2th Edition, Bristol Centre for
Studies in Inclusive Education.
Campbell, C., Gillborn, D., Lunt, I., Sammons, P., Vincent, C., Warrens, C. & Whitty, G.
(2001) Research Matters. London: Institute of Education, University of London, pp. 1
– 12.
Copper, A. (2000) Mentoring as an inclusive device for the excluded: black students’
experiences of a mentoring scheme, Social Work Education,Vol. 19, No. 6, 597-607.
Sebba, J. & Ainscow M. (1996) International developments in inclusive setting: mapping
the issues. Cambridge Journal of Education 26(1)1-9.
Warnock Report (1978). Στο P. Williams. (1991). The special education handbook, Great
Britain: Open University Press, p. 428-429.
Warnock Report (1982) Assessments and Statements of Special Educational Needs,
Department of Education and Science, London: HMSO.