Τα Νέα, 27/4/2020

1. Α
νθρώπινη ζωή ή οικονομική ευμάρεια; To
ξέσπασμα του COVID-19, της πρώτης πραγ-
ματικά παγκόσμιου βεληνεκούς κρίσης μετά
τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οδήγησε στην κατά
μέτωπο σύγκρουση των δύο αξιών. Η ανθρώπινη
ζωή φαίνεται πλέον να κερδίζει έδαφος στην ιε-
ράρχηση των περισσότερων κρατών. Ωστόσο, οι
καθυστερήσεις στη λήψη ριζικών μέτρων κοινωνι-
κής απομάκρυνσης και η συζήτηση περί κοινωνικού
δαρβινισμού και ανοσίας της αγέλης σε χώρες όπως
η Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο καταδεικνύουν
πως, ειδικά στην αρχή της κρίσης, η ιεράρχηση δεν
ήταν καθόλου αυτονόητη.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Προκειμένου να προσδιορίσουμε πιο συγκεκριμένα
το ηθικό δίλημμα, πρέπει να δούμε ποια είναι, εν
προκειμένω, τα υποκείμενα των αντίστοιχων προ-
στατευόμενων αγαθών. Μολονότι σε έναν βαθμό
υπεραπλουστευτικό, για την οικονομία του άρθρου
μπορούμε να πούμε πως το αγαθό της ζωής αφορά
ιδίως άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, ενώ το αγαθό της
οικονομικής ευμάρειας ιδίως τις νεότερες γενιές.
Το ηθικό δίλημμα της πανδημίας έγκειται επομένως
στο εξής: είναι οι γονείς μας και οι παππούδες μας
εκείνοι που πρέπει να θυσιαστούν για την οικονο-
μική ευμάρεια των παιδιών τους; Ή μήπως εμείς, οι
νεότεροι, πρέπει να θυσιάσουμε κάτι από το σήμερα
και το αύριο για να επιβιώσουν οι άνθρωποι που
μας μεγάλωσαν;
Η Κίνα καθυστέρησε να αναδείξει τη σοβαρότητα
του ιού λόγω των γνωστών παθογενειών στη διοί-
κησή της και τη λειτουργία του καθεστώτος, αλλά
όταν αναγκάστηκε τελικά να έρθει αντιμέτωπη
με το δίλημμα πρέπει να της πιστώσουμε ότι δεν
δίστασε να αποκλείσει μία πόλη 11 εκατομμυρίων
και να λάβει τα αυστηρότερα μέτρα κοινωνικής
απομάκρυνσης που έχουν έως τώρα ληφθεί. Με
αστραπιαίες διαδικασίες και μεγάλη αποτελεσμα-
τικότητα ακολούθησε το Χονγκ Κονγκ και η Νότια
Τοηθικόδίλημματηςπανδημίας
Στην περίπτωση
της Ελλάδας,
η πανδημία
μάλλον
συσπείρωσε,
αποκαλύπτοντάς
μας πως στα
θεμελιώδη ηθικά
διλήμματα
υπάρχει
σύμπνοια,
κάτι το οποίο
δεν πρέπει
να ξεχαστεί
Δευτέρα 27 Απριλίου 2020
54 www.tanea.gr
Επιμέλεια Δημήτρης Ν. Μανιάτης
Η κοινωνία των πολιτών
τη μαοϊστική στροφή, η δομή της κινεζικής κοινω-
νίας αλλά και της κινεζικής διοίκησης παραμένει,
έστω ασυνείδητα, προσανατολισμένη στα ιδεώδη
του κομφουκιανισμού, όπως είναι ο σεβασμός
και η ευθύνη απέναντι στους προγόνους καθώς
και ο κεντρικός ρόλος της οικογένειας, ιεραρχικά
εννοημένης, στη γαλούχηση αλλά και την ίδια τη
συνειδητοποίηση της θέσης του ατόμου στον κό-
σμο. Αντίστοιχα, η οικογένεια αποτελεί έως σήμερα
βασικό δομικό στοιχείο της ελληνικής κοινωνίας,
η οποία αντιλαμβάνεται, παραδοσιακά, τον εαυτό
της γενεαλογικά-πατρογονικά. Αντίθετα, σύγχρονοι
λαοί όπως οι Τούρκοι – ιδίως οι κεμαλιστές – και
οι Αμερικανοί, οι οποίοι θεωρούν ότι η συλλογική
ταυτότητα αποτελεί εν πολλοίς ιστορική επιλογή,
δηλαδή αποτέλεσμα ελεύθερου αυτοπροσδιορι-
σμού, προσανατολίζονται με μεγαλύτερη ευκολία
και αποφασιστικότητα στο παρόν και το μέλλον.
Φυσικά, υπάρχουν πολλοί ακόμα παράγοντες
που πρέπει να ληφθούν υπόψη, όπως η θρησκεία.
Για παράδειγμα, ενώ ο ρωμαιοκαθολικισμός και η
Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία χαρακτηρίζονται
από το στοιχείο της παράδοσης και της εκκλησίας
ως θρησκευτικής κοινότητας, ο προτεσταντισμός
διαβλέπει στην εκκλησία κίνδυνο διαφθοράς και
απορρίπτει με καχυποψία την παράδοση εμμένοντας
στο Sola Scriptura, δηλαδή αποκλειστικά και μόνο
στο κείμενο της Αγίας Γραφής. Με λίγα λόγια, ενώ η
ρωμαιοκαθολική και η ορθόδοξη ηθική χαρακτηρί-
ζονται από ένα στοιχείο συλλογικότητας, η προτε-
σταντική ηθική είναι φιλελεύθερη και ατομικιστική
καθώς η θεία αλήθεια έγκειται στην αντίληψη και
την ερμηνεία του κάθε πιστού. Ο Max Weber στο
έργο του «Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα
του Καπιταλισμού» διαπιστώνει πως η εργασιακή
ηθική των προτεσταντών είναι εντελώς διαφορετική
από εκείνη των ρωμαιοκαθολικών. Οι προτεστά-
ντες αντιλαμβάνονται την εργασία, το εμπόριο και
το κέρδος ως ηθικές αυταξίες, ενώ, ιδίως μεταξύ
των καλβινιστών, η προσωπική οικονομική επι-
τυχία αποτελεί ένδειξη ότι κάποιος τυγχάνει της
χάρης του Θεού. Αντίθετα, οι ρωμαιοκαθολικοί δεν
αντιλαμβάνονται το κέρδος ως ηθικό κίνητρο και
συνεπώς δεν θα το επιδιώξουν με τον ίδιο τρόπο.
Π
ολλές ακόμη ερμηνείες μπορούν να διατυ-
πωθούν για τις διαφορετικές απαντήσεις
που δόθηκαν έως σήμερα στο δίλημμα. Σε
κάθε περίπτωση, η πανδημία ως ηθικό πείραμα
προσφέρει σημαντικά μαθήματα που δεν πρέ-
πει να μείνουν αναξιοποίητα. Στην περίπτωση
της Ελλάδας, η πανδημία μάλλον συσπείρωσε,
αποκαλύπτοντάς μας πως στα θεμελιώδη ηθικά
διλήμματα υπάρχει σύμπνοια, κάτι το οποίο δεν
πρέπει να ξεχαστεί. Αντίθετα, στην περίπτωση
της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η πανδημία ανέδειξε
τις ηθικές διαφωνίες μεταξύ των κρατών-μελών,
θέτοντας πλέον με τρόπο σαφή το ερώτημα αν
μπορεί να υπάρξει αληθινή πολιτική ένωση μεταξύ
κρατών που χαρακτηρίζονται από τόσο θεμελιώ-
δεις διαφορές στην ηθική αντίληψη του κόσμου.
Κορέα, περιοχές μαθημένες άλλωστε στην επικιν-
δυνότητα των κορωνοϊών. Οταν η πανδημία έφτασε
στην Ευρώπη, χώρες όπως η Γαλλία, η Ισπανία, η
Ιταλία και η Ελλάδα απάντησαν αποφασιστικά στο
δίλημμα επιλέγοντας την ανθρώπινη ζωή. Υπήρξαν
φυσικά αστοχίες και ανθρώπινες απώλειες. Η Ιταλία
πλήρωσε βαρύ τίμημα για τα αργά αντανακλαστικά
της, αλλά το δίλημμα απαντήθηκε, έστω καθυστε-
ρημένα, με μέτρα κοινωνικής απομάκρυνσης. Στην
Ελλάδα η έγκαιρη και, όπως όλα δείχνουν, αποτε-
λεσματική λήψη μέτρων την καθιστούν, έως τώρα,
χώρα-πρότυπο στη διαχείριση της πανδημίας. Η
πρόταξη, μάλιστα, στην Ελλάδα της ανθρώπινης
ζωής δεν φαίνεται να αποτελεί μόνο κυβερνητική
επιλογή, αλλά τυγχάνει, όπως όλα δείχνουν, και
ευρύτατης κοινωνικής αποδοχής. Αντίθετα, κράτη
όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, οι Ηνωμένες Πολιτείες,
η Ολλανδία και η Σουηδία είτε πρόταξαν και συνε-
χίζουν να προτάσσουν την οικονομική ευμάρεια,
είτε τελικά μετρίασαν την αρχική τους στάση όταν
ήρθαν αντιμέτωπα με τον κίνδυνο κατάρρευσης
του συστήματος υγείας τους. Η Τουρκία έλαβε,
αντίστοιχα, μετριασμένα μέτρα, αφήνοντας κάποια
καταστήματα ανοιχτά και επιβάλλοντας απαγόρευση
στις μετακινήσεις ατόμων άνω των 65 ετών.
Η στάση απέναντι στην πανδημία δεν έχει μόνο
πολιτικό, κοινωνικό ή οικονομικό χαρακτήρα· είναι
πρωτίστως ηθική, καθώς τα κράτη καλούνται να
πάρουν θέση στο δίλημμα.
Η
ηθική των κρατών, όπως αναδείχθηκε στις
πολιτικές τους αποφάσεις για τη διαχείριση
της πανδημίας, δεν αποτελεί απλώς αποτέ-
λεσμα οικονομικής-κοινωνικής στάθμισης, πόσω
μάλλον τυχαιότητα, αλλά συναρτάται, τουλάχιστον
σε έναν βαθμό, από πλήθος παραγόντων που σχε-
τίζονται με την ταυτότητα και την ιδιοσυγκρασία
των συγκεκριμένων λαών. Εύλογα, κράτη όπως η
Κίνα και η Ελλάδα, τα οποία αυτοπροσδιορίζονται
με τρόπο ιστορικό-γενεαλογικό, προτάσσουν την
έννοια των προγόνων και της οικογένειας. Παρά
της Αννας Ειρήνης Μπάκα
Η Aννα Ειρήνη Μπάκα
είναι διδάκτωρ Νομικής
του Πανεπιστημίου του
Χονγκ Κονγκ
Ο ΠΟΛΙΤΗΣ