SlideShare a Scribd company logo
1 of 14
Download to read offline
Umlando wemibhalo
yesiZulu
 Umlando wemibhalo yesizulu uhlukene izigaba ezinhlanu. Kukhona
isikhathi esingaphambi kokuthi kufike abeLungu, nesingathi kusadliwa
ngoludala. Isikhathi samamishini, isikhathi sezingqalabutho, isikhathi
sobandlululo kanye nesikhathi senkululeko. Sizobheka lezi zikhathi
ngokulandelana kwazo:
A) Kusadliwa ngoludala
Lesi yisikhathi esingaphambi kwezinsuku zabacindezeli. Lapha singathi
yisikhathi sangaphambi konyaka we-1835. Ngalesi sikhathi impilo
yayingathintwa noma iphazanyiswe ngabezizwe noma ondlebezikhanya
ilanga. Lapha sibona ukubumbeka kwesizwe sikaZulu. Lesi sikhathi
kwakungekho lutho olubhalwa phansi. Imibhalo esunguliwe ngalesi
sikhathi kwakuyimibhalo ewubuciko bomlomo. Kubalulekile ukusazi lesi
sigaba ngenxa yokuthi ubuciko bomlomo: izinganekwane, izibongo,
izigiyo, njll, kube nomthelela omkhulu emibhalweni yesiZulu ikakhulukazi
uma sibheka imibhalo okuyiyona eyavula indlela yokulotshwa
kwemibhalo esiZulwini. Izibongo zaba nomthelela ekusungulweni
kwezinkondlo kanti izinganekwane zona zaba nomthelela ezindabeni
ezibhalwayo zibe yingxoxo. Izibonelo yizibongo zesimanje esisazibona
zisaqhubeka. Umdlalo wokuqala oshicilelwe phansi wesiZulu osihloko
sithi UGubudele Namazimuzimu ususelwe enganekwaneni kanti iqoqo
lezindaba ezimfushane elithi Woza Nazo liyizinganekwane. Ukuthola
olunye ulwazi ungafunda incwadi ka-CT Msimang ethi The Folktale
Influence on the Zulu Novel.
B) Isikhathi samamishini (1835-1910)
Nakuba kukhona ukugxeka ukuthi osomishini babeguqula indlela abantu
ababephila ngayo, nokwaholela ekulahlekeni kwamasiko athile, kukhona
okuhle okweza namamishini. Asiza amamishini ngokwethula indlela
yokubhala. Osomishini yibona abashicilela indlela yokubhala. Ukubhala
kwafika kudala kwaZulu ngenxa yeminyakanyaka yengxabano phakathi
kukaZulu kanye nabandlebe zikhanaya ilanga. Ukubulawa kukaPiet
Retief namabutho akhe nguZuluu Ophathe ngesinye sezigameko
esaphazamisa ukuzinza kwabantu abamhlophe kwaZulu. IMarianhill
Mission School kanye ne-Press (okuyisikhungo sokushicilela izincwadi)
kwagcina kusunguliwe kwelakwaZulu. Phakathi kwabantu ababa
negalelo: osomishini – Allen Gardener, Francis Owen, uNewton Adam,
uGeorge Champion, no-Adlin Grout (nokwethiwa ngaye iGroutvile), John
Colenso (yingakho sinendawo okuthiwa yiColenso ngaseBergville).
Kwaqala kwashicilelwa izingqenye zebhayibheli ngo-1846 kwase
kushicilelwa uhlelo lolimi ngo-1855. Nokudlalwa kwemidlalo yeshashalazi
okwaqala ngeminyaka yawo 1909 – ngaphansi kuka Father Bernard
Huss – eMarianhill. Ukufunda kabanzi ngalokhu ungabheka incwadi
kaSolwazi Bheki Peterson ethi Monarch, Missionaries and African
Intellectuals (2002). Iningi lale midlalo kwakuyimidlalo enkundlanye.
C) Isikhathi sezingqalabutho
(1910 - 1948)
Phakathi kwezinye zezingqalabutho singabala
u-Isiah Shembe, owaqala inkonzo yakhe ngo-
1911 eyaziwa ngelaManazaretha noma
uShembe noma inkonzo yasEkuphakameni.
Le nkolo ihlanganisa amasiko esintu
nobuKhrestu. Wayeziqambela ngisho amaculo
(amahubo) enkonzo. UMagema Fuze
washicilela incwadi ethi Abantu Abamnyama
Lapa Bavela Ngakhona. UJohn Langalibalele
Dube, owazalelwa eNanda eThekwini,
nongumsunguli wephephandaba Ilanga. Waba
nguMongameli wokuqala weSouth African
Native National Congess, neyagcina iguquliwe
yaba yi-African National Congress. Ibhuku
lakhe lokuqala lithi = Isitha Somuntu Nguye
Uqobo lwakhe
Inoveli lokuqala, elithi Insila KaShaka (1930)
laphuma kulo usiba lukaDube. Wabuye
wabhala incwadi ethi UShembe (1930).
Ngowe-1933 waphinda washicilela incwadi
ethi Ukuziphatha Kahle.
Ababhali bezindaba ezimushane abavela
kulesi sikhathi yilaba: AH Mbhatha noGC
Mdladla = UChakijana Bogcololo (1927);
Violet Dube = Woza Nazo (1935); u-HIE
Dhlomo waqhubeka wabhala ngesiNgisi;
Nimrod NT Ndebele = UGubudele
Namazimuzimu (1937). U-RRR Dhlomo
(ongumfowabo ka-HIE Dhlomo) waziwa
njengoqokuqala omyama ukubhala inoveli
yeseNgisi = African Tragedy: A Novel in
English by A Zulu Writer (1928). Eqinisweni
bakhona ababemandulele: Chaka (T Mofolo);
Mhudi (TS Plaatje)
UDhlomo ukubaluleka kwakhe njengomlobi
wukuthi nguyena owaqala indlela ekubhaleni
ngomlando wesizwe sakwaZulu, ikakhulukazi
amakhosi. Nazi izincwadi azibhala eziqukethe
umlando obalulekile: UNomalanga KaNdengezi
(1934), UDingane KaSenzangakhona (1936),
UShaka (1937), UCetshwayo (1952), kanye
nethi UDinizulu (1968).
Enye ingqalabutho esiziqhenya ngayo ngu-
BW Vilakazi. UVilakazi ubuye aziwe ngokuthi
nguBhambatha kaMakhwatha. Leli gama
walithola ngoba wazalwa ngonyaka wempi
kaBhambatha kaMancinza wakwaZondi (ngo-
1906) nokuyimpi eyayilwisana nokuthelelwa
kwamakhanda (Ukhandampondo). Ukubaluleka
kukaVIlakazi emlandweni wukuthi ungumuntu
wokuqala omnyam ukuthola iziqu
zobudokotela = ubuye abe ngumuntu
wokuqala omnyama ukufundisa eWits
University
Ngokwemibhalo, nguyena owabhala iqoqo
lokuqala lezinkondlo ukuthi lishicilelwe. Iqoqo
lakhe lithi Inkondlo KaZulu (1935). Waphinde
walandelisa ngelinye iqoqo lezinkondlo elithi
Amal’ Ezulu (1945). Amanoveli akhe,
asiqukathela izingxenye ezithile zomlando
wakithi, abhalwe nguye uVilakazi yalawa:
Noma Nini (1935), UDingiswayo KaJobe
(1939) kanye nethi Nje Nempela (1949).
UVilakazi wedlula emhlabeni ngo-1947
eseneminyaka enga-41.
Enye ingqalabutho esingayibala ngu-EHA
Made owabhala inoveli ethi Indlalifa
YaseHarrisdale (1940), kanye neqoqo
lokuqala lama-eseyi elithi Ubuwula Bexoxo
(1947)
D) Isikhathi sobandlululo (1948
– 1994)
Sithola umthelela wobuciko bomlomo ngalesi
siikahthi. Siphinde sithole ababhali begxile
ekubhaleni ngomlando kanye nezomphakathi.
Kulesi sikhathi singabala ukuthi sithola
kuvela ababhali esebabalile ngenhla,
ikakhulukazi uRRR Dhlomo. Kuvela futhi
ababhali abafana noKenneth Bhengu
owabhala: UKhalalembube (1953), UKadebona
(1958) kanye nethi Umbuso Wezembe
Nenkinga KaBhekifa nokuyizincwadi ezigxile
kakhulu emlandweni. Kulesi sikhathi siphinde
sithole imibhalo eveza ububi bedolobha
enhlalweni yabantu. Isibonelo, yinoveli
kaSibusiso Nyembezi ethi Mntanami!
Mntanami!
Okubalulekile wukuthi lesi sikhathi saveza
ababhali ababalulekile emibhalweni yesiZulu,
futhi abathanda imibhalo yesiZulu bayibeka
ezingeni eliphakeme:
i. DBZ Ntuli
ii. WMB Mkhize
iii. KS Bhengu
iv. Christian Themba Msimang
v. Joyce Gwayi
vi. Mandla OEH Nxuamlo
Ezombusazwe zaba negalelo ekubunjweni
kwemibhalo yesiZulu. Izinga lokufunda
kubantu abadala beliphansi kakhulu, ngakho-
ke izincwadi bezishicilelelwa abafundi,
kungekho ezibhalelwa abantu abadala.
(Yingakho nje iningi lemibhalo lingena
ngaphansi kwemibhalo yesimilo) Izincwadi
bezihlungwa kunamakomidi akhetha okumele
ziye ezikoleni nezingafanele. Incwadi egxeka
inkolo, ethinta ezombangazwe kanye nocansi,
ibingashicilelwa. Naphezu kokuba ababhali
babengavunyelwe ukusola umbuso
woBandlululo, akusho ukuthi babethule du
ngendaba yengcindezelo: uBW Vilakazi
kukhona izinkondlo azibhala ezigxeka
abamhlophe encwadini ethi Amal’ Ezulu.
Nomdlalo efana nokaMsimang othi Izulu
Eladuma ESandlwana (1976) ungumdlalo
okhombisa ukuthi abantu abamnyama yini
abakwazi ukuyenza uma belwela izwe labo.
Ngakho lo mdlalo ungafundwa njengendaba
yomlando kodwa futhi wedlulisa umlayezo
E) Isikhathi senkululeko
Kusekuncane esingakuphawula ngalesi
sikhathi. Siyakuthola nokho ukuthi ababhali
besiZulu kanye nabezinye izilimi, sebeyakwazi
ukubhala ngezindikimba obekuthathwa
ngokuthi azivumelekile ukuba kubhalwe
ngazo. Ukusungulwa kochungechunge
lwezincwadi, ngabashicileli bakwaHeinemann
Publishers olwaziwa ngokuthi yi-Mamela
Afrika Series luyinkomba yintshisekelo
yokuthuthukisa imibhalo yabomdabu. Lapha
kuneminye imibhalo esiyitholayo, ekhombisa
ukuhlalisana kwabantu abamnyama
nabamhlophe kanye nokuganana kwabo.
Kanti-ke siphinde sithole imibhalo ekhuluma
ngesimo sabantu abamnyama ngesikhathi
senkululeko. Inoveli ka-Jabulani C Buthelezi
ethi, Impi YaboMdabu Isethunjini iyisibonelo
esihle sezincwadi.
Njengoba siphila esikhathini senkulueko, ezinye
izincwadi zikhuluma ngenkulueko yokuzwana
kwabantu abanobulili obufanayo kanye
nokuziguqula ubulili (transsexuality), njengakunoveli
kaNakanjani Sibiya ethi, Bengithi Lizokuna.
Esikhathini senkululeko, sithola inkohlakalo idla
lubi emphakathini, ukudliwa kwezimali
kuyinsakavukela umchilo wesidwaba,
ukudlwengulwa kwabesifazane kuyinto ehlala
isematheni kwabezindaba. Inoveli ka-EDM Sibiya
ethi, Ngiyolibala Ngifile idingida ezinye zalezi
zinto. Njengoba bese sishilo ngenhla,
kusekuncane kusekuncane esingakusho ngesikhathi
senkululeko, imibhalo eminingi isancike esikhathini
sakudala, ababhali abakakhulueki kahle ukubhala
ngezinto ezazaziwa ngokuthi azithintwa.
Ngiyabonga!!

More Related Content

What's hot (20)

Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu
Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizuluEminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu
Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu
 
Isifundo sezincazelo
Isifundo sezincazelo   Isifundo sezincazelo
Isifundo sezincazelo
 
Ulimi lwesizulu ulimi lwasekhaya
Ulimi lwesizulu ulimi lwasekhayaUlimi lwesizulu ulimi lwasekhaya
Ulimi lwesizulu ulimi lwasekhaya
 
Ukulumbana konkamisa 2
Ukulumbana konkamisa 2Ukulumbana konkamisa 2
Ukulumbana konkamisa 2
 
Izindlela zesenzo tst3 b
Izindlela zesenzo tst3 bIzindlela zesenzo tst3 b
Izindlela zesenzo tst3 b
 
Izinkondlo1(2)
Izinkondlo1(2)Izinkondlo1(2)
Izinkondlo1(2)
 
Izinkondlo zika bw vilakazi(1)
Izinkondlo zika bw vilakazi(1)Izinkondlo zika bw vilakazi(1)
Izinkondlo zika bw vilakazi(1)
 
Imikhakha
ImikhakhaImikhakha
Imikhakha
 
Izinkondlo1(1)
Izinkondlo1(1)Izinkondlo1(1)
Izinkondlo1(1)
 
ubuciko komlomo
ubuciko komlomoubuciko komlomo
ubuciko komlomo
 
Ukufingqa
UkufingqaUkufingqa
Ukufingqa
 
ukwakheka kolimi
ukwakheka kolimiukwakheka kolimi
ukwakheka kolimi
 
Sicikoza ngosiba
Sicikoza ngosibaSicikoza ngosiba
Sicikoza ngosiba
 
Izinkondlo
IzinkondloIzinkondlo
Izinkondlo
 
UBUCIKO BOMLOMO
UBUCIKO BOMLOMOUBUCIKO BOMLOMO
UBUCIKO BOMLOMO
 
Umlando omfishane nemisebenzi ka nyembezi
Umlando omfishane nemisebenzi ka nyembeziUmlando omfishane nemisebenzi ka nyembezi
Umlando omfishane nemisebenzi ka nyembezi
 
Ubuciko bomlomo
Ubuciko bomlomoUbuciko bomlomo
Ubuciko bomlomo
 
Izindlela zesenzo (2)
Izindlela zesenzo (2)Izindlela zesenzo (2)
Izindlela zesenzo (2)
 
Ukuhluzwa kwezinkondlo
Ukuhluzwa kwezinkondloUkuhluzwa kwezinkondlo
Ukuhluzwa kwezinkondlo
 
Isizulu ulimi lwasekhaya
Isizulu ulimi lwasekhayaIsizulu ulimi lwasekhaya
Isizulu ulimi lwasekhaya
 

Similar to IsiZulu

Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)Nhlanhla Maseko
 
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)Nhlanhla Maseko
 
Philippine Literature boa
Philippine Literature boaPhilippine Literature boa
Philippine Literature boaraileeanne
 
Pre-colonial and Spanish Colonial Text
Pre-colonial and Spanish Colonial TextPre-colonial and Spanish Colonial Text
Pre-colonial and Spanish Colonial TextMicheal_123
 
Q2. L1 EXPLORING CHINESE LITERATURE.pptx
Q2. L1 EXPLORING CHINESE LITERATURE.pptxQ2. L1 EXPLORING CHINESE LITERATURE.pptx
Q2. L1 EXPLORING CHINESE LITERATURE.pptxJohnChristshamFlores1
 
Philippine-Literature-v2.pptdhrhrh4h4uegwt3u4yegwt3y36 y3ywgwt2y3y2twtwt
Philippine-Literature-v2.pptdhrhrh4h4uegwt3u4yegwt3y36 y3ywgwt2y3y2twtwtPhilippine-Literature-v2.pptdhrhrh4h4uegwt3u4yegwt3y36 y3ywgwt2y3y2twtwt
Philippine-Literature-v2.pptdhrhrh4h4uegwt3u4yegwt3y36 y3ywgwt2y3y2twtwtAbigailPilapil2
 
1. Week1-LITknnbsxhxnxvnhxzmx xncmcbbc cnc
1. Week1-LITknnbsxhxnxvnhxzmx xncmcbbc cnc1. Week1-LITknnbsxhxnxvnhxzmx xncmcbbc cnc
1. Week1-LITknnbsxhxnxvnhxzmx xncmcbbc cncHannahRoseDTripulca
 
Philippine literature (under the republic) FINAL
Philippine literature (under the republic) FINALPhilippine literature (under the republic) FINAL
Philippine literature (under the republic) FINALRobert Angelo Alesna
 
LUO ORIGIN OF CIVILIZATION IN RELATION TO ANCIENT EGYPTAIN PHARAONIC GREAT EM...
LUO ORIGIN OF CIVILIZATION IN RELATION TO ANCIENT EGYPTAIN PHARAONIC GREAT EM...LUO ORIGIN OF CIVILIZATION IN RELATION TO ANCIENT EGYPTAIN PHARAONIC GREAT EM...
LUO ORIGIN OF CIVILIZATION IN RELATION TO ANCIENT EGYPTAIN PHARAONIC GREAT EM...Sid David Ochieng
 
The Philippine Literature
The Philippine LiteratureThe Philippine Literature
The Philippine LiteratureEks Dhiee ジ
 
Philippineliterature 091020093804-phpapp01
Philippineliterature 091020093804-phpapp01Philippineliterature 091020093804-phpapp01
Philippineliterature 091020093804-phpapp01loffzqowh
 
Phil. literature
Phil. literaturePhil. literature
Phil. literatureYsa Garcera
 
Q1-Week-1-STUDENTS.pptx
Q1-Week-1-STUDENTS.pptxQ1-Week-1-STUDENTS.pptx
Q1-Week-1-STUDENTS.pptxJubilinAlbania
 
Essay On Japanese Culture
Essay On Japanese CultureEssay On Japanese Culture
Essay On Japanese CultureBrandi Jackson
 
November 20th isabela clarissa danylian leandra clara min1
November 20th isabela clarissa danylian leandra clara min1November 20th isabela clarissa danylian leandra clara min1
November 20th isabela clarissa danylian leandra clara min1Shirlene Bemfica de Oliveira
 
Representative through the years
Representative through the yearsRepresentative through the years
Representative through the yearsninivearco
 
21st Century Literature from the Philippines and the.pptx
21st Century Literature from the Philippines and the.pptx21st Century Literature from the Philippines and the.pptx
21st Century Literature from the Philippines and the.pptxMnMVlog
 

Similar to IsiZulu (20)

Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
 
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
 
Philippine Literature boa
Philippine Literature boaPhilippine Literature boa
Philippine Literature boa
 
Pre-colonial and Spanish Colonial Text
Pre-colonial and Spanish Colonial TextPre-colonial and Spanish Colonial Text
Pre-colonial and Spanish Colonial Text
 
Chinua achebe
Chinua achebe Chinua achebe
Chinua achebe
 
Q2. L1 EXPLORING CHINESE LITERATURE.pptx
Q2. L1 EXPLORING CHINESE LITERATURE.pptxQ2. L1 EXPLORING CHINESE LITERATURE.pptx
Q2. L1 EXPLORING CHINESE LITERATURE.pptx
 
Philippine-Literature-v2.pptdhrhrh4h4uegwt3u4yegwt3y36 y3ywgwt2y3y2twtwt
Philippine-Literature-v2.pptdhrhrh4h4uegwt3u4yegwt3y36 y3ywgwt2y3y2twtwtPhilippine-Literature-v2.pptdhrhrh4h4uegwt3u4yegwt3y36 y3ywgwt2y3y2twtwt
Philippine-Literature-v2.pptdhrhrh4h4uegwt3u4yegwt3y36 y3ywgwt2y3y2twtwt
 
1. Week1-LITknnbsxhxnxvnhxzmx xncmcbbc cnc
1. Week1-LITknnbsxhxnxvnhxzmx xncmcbbc cnc1. Week1-LITknnbsxhxnxvnhxzmx xncmcbbc cnc
1. Week1-LITknnbsxhxnxvnhxzmx xncmcbbc cnc
 
Philippine literature (under the republic) FINAL
Philippine literature (under the republic) FINALPhilippine literature (under the republic) FINAL
Philippine literature (under the republic) FINAL
 
LUO ORIGIN OF CIVILIZATION IN RELATION TO ANCIENT EGYPTAIN PHARAONIC GREAT EM...
LUO ORIGIN OF CIVILIZATION IN RELATION TO ANCIENT EGYPTAIN PHARAONIC GREAT EM...LUO ORIGIN OF CIVILIZATION IN RELATION TO ANCIENT EGYPTAIN PHARAONIC GREAT EM...
LUO ORIGIN OF CIVILIZATION IN RELATION TO ANCIENT EGYPTAIN PHARAONIC GREAT EM...
 
The Philippine Literature
The Philippine LiteratureThe Philippine Literature
The Philippine Literature
 
Philippineliterature 091020093804-phpapp01
Philippineliterature 091020093804-phpapp01Philippineliterature 091020093804-phpapp01
Philippineliterature 091020093804-phpapp01
 
Phil. literature
Phil. literaturePhil. literature
Phil. literature
 
Q1-Week-1-STUDENTS.pptx
Q1-Week-1-STUDENTS.pptxQ1-Week-1-STUDENTS.pptx
Q1-Week-1-STUDENTS.pptx
 
Essay On Japanese Culture
Essay On Japanese CultureEssay On Japanese Culture
Essay On Japanese Culture
 
The librarian who won the laurels by Abid Hussain Library Officer
The librarian who won the laurels by Abid Hussain Library OfficerThe librarian who won the laurels by Abid Hussain Library Officer
The librarian who won the laurels by Abid Hussain Library Officer
 
November 20th isabela clarissa danylian leandra clara min1
November 20th isabela clarissa danylian leandra clara min1November 20th isabela clarissa danylian leandra clara min1
November 20th isabela clarissa danylian leandra clara min1
 
African Literature
African LiteratureAfrican Literature
African Literature
 
Representative through the years
Representative through the yearsRepresentative through the years
Representative through the years
 
21st Century Literature from the Philippines and the.pptx
21st Century Literature from the Philippines and the.pptx21st Century Literature from the Philippines and the.pptx
21st Century Literature from the Philippines and the.pptx
 

Recently uploaded

Introduction to AI in Higher Education_draft.pptx
Introduction to AI in Higher Education_draft.pptxIntroduction to AI in Higher Education_draft.pptx
Introduction to AI in Higher Education_draft.pptxpboyjonauth
 
POINT- BIOCHEMISTRY SEM 2 ENZYMES UNIT 5.pptx
POINT- BIOCHEMISTRY SEM 2 ENZYMES UNIT 5.pptxPOINT- BIOCHEMISTRY SEM 2 ENZYMES UNIT 5.pptx
POINT- BIOCHEMISTRY SEM 2 ENZYMES UNIT 5.pptxSayali Powar
 
Full Stack Web Development Course for Beginners
Full Stack Web Development Course  for BeginnersFull Stack Web Development Course  for Beginners
Full Stack Web Development Course for BeginnersSabitha Banu
 
Incoming and Outgoing Shipments in 1 STEP Using Odoo 17
Incoming and Outgoing Shipments in 1 STEP Using Odoo 17Incoming and Outgoing Shipments in 1 STEP Using Odoo 17
Incoming and Outgoing Shipments in 1 STEP Using Odoo 17Celine George
 
DATA STRUCTURE AND ALGORITHM for beginners
DATA STRUCTURE AND ALGORITHM for beginnersDATA STRUCTURE AND ALGORITHM for beginners
DATA STRUCTURE AND ALGORITHM for beginnersSabitha Banu
 
Interactive Powerpoint_How to Master effective communication
Interactive Powerpoint_How to Master effective communicationInteractive Powerpoint_How to Master effective communication
Interactive Powerpoint_How to Master effective communicationnomboosow
 
Final demo Grade 9 for demo Plan dessert.pptx
Final demo Grade 9 for demo Plan dessert.pptxFinal demo Grade 9 for demo Plan dessert.pptx
Final demo Grade 9 for demo Plan dessert.pptxAvyJaneVismanos
 
How to Configure Email Server in Odoo 17
How to Configure Email Server in Odoo 17How to Configure Email Server in Odoo 17
How to Configure Email Server in Odoo 17Celine George
 
Historical philosophical, theoretical, and legal foundations of special and i...
Historical philosophical, theoretical, and legal foundations of special and i...Historical philosophical, theoretical, and legal foundations of special and i...
Historical philosophical, theoretical, and legal foundations of special and i...jaredbarbolino94
 
Presiding Officer Training module 2024 lok sabha elections
Presiding Officer Training module 2024 lok sabha electionsPresiding Officer Training module 2024 lok sabha elections
Presiding Officer Training module 2024 lok sabha electionsanshu789521
 
18-04-UA_REPORT_MEDIALITERAСY_INDEX-DM_23-1-final-eng.pdf
18-04-UA_REPORT_MEDIALITERAСY_INDEX-DM_23-1-final-eng.pdf18-04-UA_REPORT_MEDIALITERAСY_INDEX-DM_23-1-final-eng.pdf
18-04-UA_REPORT_MEDIALITERAСY_INDEX-DM_23-1-final-eng.pdfssuser54595a
 
ECONOMIC CONTEXT - LONG FORM TV DRAMA - PPT
ECONOMIC CONTEXT - LONG FORM TV DRAMA - PPTECONOMIC CONTEXT - LONG FORM TV DRAMA - PPT
ECONOMIC CONTEXT - LONG FORM TV DRAMA - PPTiammrhaywood
 
How to Make a Pirate ship Primary Education.pptx
How to Make a Pirate ship Primary Education.pptxHow to Make a Pirate ship Primary Education.pptx
How to Make a Pirate ship Primary Education.pptxmanuelaromero2013
 
Capitol Tech U Doctoral Presentation - April 2024.pptx
Capitol Tech U Doctoral Presentation - April 2024.pptxCapitol Tech U Doctoral Presentation - April 2024.pptx
Capitol Tech U Doctoral Presentation - April 2024.pptxCapitolTechU
 
Crayon Activity Handout For the Crayon A
Crayon Activity Handout For the Crayon ACrayon Activity Handout For the Crayon A
Crayon Activity Handout For the Crayon AUnboundStockton
 
Solving Puzzles Benefits Everyone (English).pptx
Solving Puzzles Benefits Everyone (English).pptxSolving Puzzles Benefits Everyone (English).pptx
Solving Puzzles Benefits Everyone (English).pptxOH TEIK BIN
 

Recently uploaded (20)

ESSENTIAL of (CS/IT/IS) class 06 (database)
ESSENTIAL of (CS/IT/IS) class 06 (database)ESSENTIAL of (CS/IT/IS) class 06 (database)
ESSENTIAL of (CS/IT/IS) class 06 (database)
 
Introduction to AI in Higher Education_draft.pptx
Introduction to AI in Higher Education_draft.pptxIntroduction to AI in Higher Education_draft.pptx
Introduction to AI in Higher Education_draft.pptx
 
POINT- BIOCHEMISTRY SEM 2 ENZYMES UNIT 5.pptx
POINT- BIOCHEMISTRY SEM 2 ENZYMES UNIT 5.pptxPOINT- BIOCHEMISTRY SEM 2 ENZYMES UNIT 5.pptx
POINT- BIOCHEMISTRY SEM 2 ENZYMES UNIT 5.pptx
 
TataKelola dan KamSiber Kecerdasan Buatan v022.pdf
TataKelola dan KamSiber Kecerdasan Buatan v022.pdfTataKelola dan KamSiber Kecerdasan Buatan v022.pdf
TataKelola dan KamSiber Kecerdasan Buatan v022.pdf
 
Model Call Girl in Bikash Puri Delhi reach out to us at 🔝9953056974🔝
Model Call Girl in Bikash Puri  Delhi reach out to us at 🔝9953056974🔝Model Call Girl in Bikash Puri  Delhi reach out to us at 🔝9953056974🔝
Model Call Girl in Bikash Puri Delhi reach out to us at 🔝9953056974🔝
 
Full Stack Web Development Course for Beginners
Full Stack Web Development Course  for BeginnersFull Stack Web Development Course  for Beginners
Full Stack Web Development Course for Beginners
 
Incoming and Outgoing Shipments in 1 STEP Using Odoo 17
Incoming and Outgoing Shipments in 1 STEP Using Odoo 17Incoming and Outgoing Shipments in 1 STEP Using Odoo 17
Incoming and Outgoing Shipments in 1 STEP Using Odoo 17
 
DATA STRUCTURE AND ALGORITHM for beginners
DATA STRUCTURE AND ALGORITHM for beginnersDATA STRUCTURE AND ALGORITHM for beginners
DATA STRUCTURE AND ALGORITHM for beginners
 
Interactive Powerpoint_How to Master effective communication
Interactive Powerpoint_How to Master effective communicationInteractive Powerpoint_How to Master effective communication
Interactive Powerpoint_How to Master effective communication
 
Final demo Grade 9 for demo Plan dessert.pptx
Final demo Grade 9 for demo Plan dessert.pptxFinal demo Grade 9 for demo Plan dessert.pptx
Final demo Grade 9 for demo Plan dessert.pptx
 
How to Configure Email Server in Odoo 17
How to Configure Email Server in Odoo 17How to Configure Email Server in Odoo 17
How to Configure Email Server in Odoo 17
 
Historical philosophical, theoretical, and legal foundations of special and i...
Historical philosophical, theoretical, and legal foundations of special and i...Historical philosophical, theoretical, and legal foundations of special and i...
Historical philosophical, theoretical, and legal foundations of special and i...
 
Presiding Officer Training module 2024 lok sabha elections
Presiding Officer Training module 2024 lok sabha electionsPresiding Officer Training module 2024 lok sabha elections
Presiding Officer Training module 2024 lok sabha elections
 
18-04-UA_REPORT_MEDIALITERAСY_INDEX-DM_23-1-final-eng.pdf
18-04-UA_REPORT_MEDIALITERAСY_INDEX-DM_23-1-final-eng.pdf18-04-UA_REPORT_MEDIALITERAСY_INDEX-DM_23-1-final-eng.pdf
18-04-UA_REPORT_MEDIALITERAСY_INDEX-DM_23-1-final-eng.pdf
 
ECONOMIC CONTEXT - LONG FORM TV DRAMA - PPT
ECONOMIC CONTEXT - LONG FORM TV DRAMA - PPTECONOMIC CONTEXT - LONG FORM TV DRAMA - PPT
ECONOMIC CONTEXT - LONG FORM TV DRAMA - PPT
 
Model Call Girl in Tilak Nagar Delhi reach out to us at 🔝9953056974🔝
Model Call Girl in Tilak Nagar Delhi reach out to us at 🔝9953056974🔝Model Call Girl in Tilak Nagar Delhi reach out to us at 🔝9953056974🔝
Model Call Girl in Tilak Nagar Delhi reach out to us at 🔝9953056974🔝
 
How to Make a Pirate ship Primary Education.pptx
How to Make a Pirate ship Primary Education.pptxHow to Make a Pirate ship Primary Education.pptx
How to Make a Pirate ship Primary Education.pptx
 
Capitol Tech U Doctoral Presentation - April 2024.pptx
Capitol Tech U Doctoral Presentation - April 2024.pptxCapitol Tech U Doctoral Presentation - April 2024.pptx
Capitol Tech U Doctoral Presentation - April 2024.pptx
 
Crayon Activity Handout For the Crayon A
Crayon Activity Handout For the Crayon ACrayon Activity Handout For the Crayon A
Crayon Activity Handout For the Crayon A
 
Solving Puzzles Benefits Everyone (English).pptx
Solving Puzzles Benefits Everyone (English).pptxSolving Puzzles Benefits Everyone (English).pptx
Solving Puzzles Benefits Everyone (English).pptx
 

IsiZulu

  • 2.  Umlando wemibhalo yesizulu uhlukene izigaba ezinhlanu. Kukhona isikhathi esingaphambi kokuthi kufike abeLungu, nesingathi kusadliwa ngoludala. Isikhathi samamishini, isikhathi sezingqalabutho, isikhathi sobandlululo kanye nesikhathi senkululeko. Sizobheka lezi zikhathi ngokulandelana kwazo:
  • 3. A) Kusadliwa ngoludala Lesi yisikhathi esingaphambi kwezinsuku zabacindezeli. Lapha singathi yisikhathi sangaphambi konyaka we-1835. Ngalesi sikhathi impilo yayingathintwa noma iphazanyiswe ngabezizwe noma ondlebezikhanya ilanga. Lapha sibona ukubumbeka kwesizwe sikaZulu. Lesi sikhathi kwakungekho lutho olubhalwa phansi. Imibhalo esunguliwe ngalesi sikhathi kwakuyimibhalo ewubuciko bomlomo. Kubalulekile ukusazi lesi sigaba ngenxa yokuthi ubuciko bomlomo: izinganekwane, izibongo, izigiyo, njll, kube nomthelela omkhulu emibhalweni yesiZulu ikakhulukazi uma sibheka imibhalo okuyiyona eyavula indlela yokulotshwa kwemibhalo esiZulwini. Izibongo zaba nomthelela ekusungulweni kwezinkondlo kanti izinganekwane zona zaba nomthelela ezindabeni ezibhalwayo zibe yingxoxo. Izibonelo yizibongo zesimanje esisazibona zisaqhubeka. Umdlalo wokuqala oshicilelwe phansi wesiZulu osihloko sithi UGubudele Namazimuzimu ususelwe enganekwaneni kanti iqoqo lezindaba ezimfushane elithi Woza Nazo liyizinganekwane. Ukuthola olunye ulwazi ungafunda incwadi ka-CT Msimang ethi The Folktale Influence on the Zulu Novel.
  • 4. B) Isikhathi samamishini (1835-1910) Nakuba kukhona ukugxeka ukuthi osomishini babeguqula indlela abantu ababephila ngayo, nokwaholela ekulahlekeni kwamasiko athile, kukhona okuhle okweza namamishini. Asiza amamishini ngokwethula indlela yokubhala. Osomishini yibona abashicilela indlela yokubhala. Ukubhala kwafika kudala kwaZulu ngenxa yeminyakanyaka yengxabano phakathi kukaZulu kanye nabandlebe zikhanaya ilanga. Ukubulawa kukaPiet Retief namabutho akhe nguZuluu Ophathe ngesinye sezigameko esaphazamisa ukuzinza kwabantu abamhlophe kwaZulu. IMarianhill Mission School kanye ne-Press (okuyisikhungo sokushicilela izincwadi) kwagcina kusunguliwe kwelakwaZulu. Phakathi kwabantu ababa negalelo: osomishini – Allen Gardener, Francis Owen, uNewton Adam, uGeorge Champion, no-Adlin Grout (nokwethiwa ngaye iGroutvile), John Colenso (yingakho sinendawo okuthiwa yiColenso ngaseBergville). Kwaqala kwashicilelwa izingqenye zebhayibheli ngo-1846 kwase kushicilelwa uhlelo lolimi ngo-1855. Nokudlalwa kwemidlalo yeshashalazi okwaqala ngeminyaka yawo 1909 – ngaphansi kuka Father Bernard Huss – eMarianhill. Ukufunda kabanzi ngalokhu ungabheka incwadi kaSolwazi Bheki Peterson ethi Monarch, Missionaries and African Intellectuals (2002). Iningi lale midlalo kwakuyimidlalo enkundlanye.
  • 5. C) Isikhathi sezingqalabutho (1910 - 1948) Phakathi kwezinye zezingqalabutho singabala u-Isiah Shembe, owaqala inkonzo yakhe ngo- 1911 eyaziwa ngelaManazaretha noma uShembe noma inkonzo yasEkuphakameni. Le nkolo ihlanganisa amasiko esintu nobuKhrestu. Wayeziqambela ngisho amaculo (amahubo) enkonzo. UMagema Fuze washicilela incwadi ethi Abantu Abamnyama Lapa Bavela Ngakhona. UJohn Langalibalele Dube, owazalelwa eNanda eThekwini, nongumsunguli wephephandaba Ilanga. Waba nguMongameli wokuqala weSouth African Native National Congess, neyagcina iguquliwe yaba yi-African National Congress. Ibhuku lakhe lokuqala lithi = Isitha Somuntu Nguye Uqobo lwakhe
  • 6. Inoveli lokuqala, elithi Insila KaShaka (1930) laphuma kulo usiba lukaDube. Wabuye wabhala incwadi ethi UShembe (1930). Ngowe-1933 waphinda washicilela incwadi ethi Ukuziphatha Kahle. Ababhali bezindaba ezimushane abavela kulesi sikhathi yilaba: AH Mbhatha noGC Mdladla = UChakijana Bogcololo (1927); Violet Dube = Woza Nazo (1935); u-HIE Dhlomo waqhubeka wabhala ngesiNgisi; Nimrod NT Ndebele = UGubudele Namazimuzimu (1937). U-RRR Dhlomo (ongumfowabo ka-HIE Dhlomo) waziwa njengoqokuqala omyama ukubhala inoveli yeseNgisi = African Tragedy: A Novel in English by A Zulu Writer (1928). Eqinisweni bakhona ababemandulele: Chaka (T Mofolo); Mhudi (TS Plaatje)
  • 7. UDhlomo ukubaluleka kwakhe njengomlobi wukuthi nguyena owaqala indlela ekubhaleni ngomlando wesizwe sakwaZulu, ikakhulukazi amakhosi. Nazi izincwadi azibhala eziqukethe umlando obalulekile: UNomalanga KaNdengezi (1934), UDingane KaSenzangakhona (1936), UShaka (1937), UCetshwayo (1952), kanye nethi UDinizulu (1968). Enye ingqalabutho esiziqhenya ngayo ngu- BW Vilakazi. UVilakazi ubuye aziwe ngokuthi nguBhambatha kaMakhwatha. Leli gama walithola ngoba wazalwa ngonyaka wempi kaBhambatha kaMancinza wakwaZondi (ngo- 1906) nokuyimpi eyayilwisana nokuthelelwa kwamakhanda (Ukhandampondo). Ukubaluleka kukaVIlakazi emlandweni wukuthi ungumuntu wokuqala omnyam ukuthola iziqu zobudokotela = ubuye abe ngumuntu wokuqala omnyama ukufundisa eWits University
  • 8. Ngokwemibhalo, nguyena owabhala iqoqo lokuqala lezinkondlo ukuthi lishicilelwe. Iqoqo lakhe lithi Inkondlo KaZulu (1935). Waphinde walandelisa ngelinye iqoqo lezinkondlo elithi Amal’ Ezulu (1945). Amanoveli akhe, asiqukathela izingxenye ezithile zomlando wakithi, abhalwe nguye uVilakazi yalawa: Noma Nini (1935), UDingiswayo KaJobe (1939) kanye nethi Nje Nempela (1949). UVilakazi wedlula emhlabeni ngo-1947 eseneminyaka enga-41. Enye ingqalabutho esingayibala ngu-EHA Made owabhala inoveli ethi Indlalifa YaseHarrisdale (1940), kanye neqoqo lokuqala lama-eseyi elithi Ubuwula Bexoxo (1947)
  • 9. D) Isikhathi sobandlululo (1948 – 1994) Sithola umthelela wobuciko bomlomo ngalesi siikahthi. Siphinde sithole ababhali begxile ekubhaleni ngomlando kanye nezomphakathi. Kulesi sikhathi singabala ukuthi sithola kuvela ababhali esebabalile ngenhla, ikakhulukazi uRRR Dhlomo. Kuvela futhi ababhali abafana noKenneth Bhengu owabhala: UKhalalembube (1953), UKadebona (1958) kanye nethi Umbuso Wezembe Nenkinga KaBhekifa nokuyizincwadi ezigxile kakhulu emlandweni. Kulesi sikhathi siphinde sithole imibhalo eveza ububi bedolobha enhlalweni yabantu. Isibonelo, yinoveli kaSibusiso Nyembezi ethi Mntanami! Mntanami!
  • 10. Okubalulekile wukuthi lesi sikhathi saveza ababhali ababalulekile emibhalweni yesiZulu, futhi abathanda imibhalo yesiZulu bayibeka ezingeni eliphakeme: i. DBZ Ntuli ii. WMB Mkhize iii. KS Bhengu iv. Christian Themba Msimang v. Joyce Gwayi vi. Mandla OEH Nxuamlo
  • 11. Ezombusazwe zaba negalelo ekubunjweni kwemibhalo yesiZulu. Izinga lokufunda kubantu abadala beliphansi kakhulu, ngakho- ke izincwadi bezishicilelelwa abafundi, kungekho ezibhalelwa abantu abadala. (Yingakho nje iningi lemibhalo lingena ngaphansi kwemibhalo yesimilo) Izincwadi bezihlungwa kunamakomidi akhetha okumele ziye ezikoleni nezingafanele. Incwadi egxeka inkolo, ethinta ezombangazwe kanye nocansi, ibingashicilelwa. Naphezu kokuba ababhali babengavunyelwe ukusola umbuso woBandlululo, akusho ukuthi babethule du ngendaba yengcindezelo: uBW Vilakazi kukhona izinkondlo azibhala ezigxeka abamhlophe encwadini ethi Amal’ Ezulu. Nomdlalo efana nokaMsimang othi Izulu Eladuma ESandlwana (1976) ungumdlalo okhombisa ukuthi abantu abamnyama yini abakwazi ukuyenza uma belwela izwe labo. Ngakho lo mdlalo ungafundwa njengendaba yomlando kodwa futhi wedlulisa umlayezo
  • 12. E) Isikhathi senkululeko Kusekuncane esingakuphawula ngalesi sikhathi. Siyakuthola nokho ukuthi ababhali besiZulu kanye nabezinye izilimi, sebeyakwazi ukubhala ngezindikimba obekuthathwa ngokuthi azivumelekile ukuba kubhalwe ngazo. Ukusungulwa kochungechunge lwezincwadi, ngabashicileli bakwaHeinemann Publishers olwaziwa ngokuthi yi-Mamela Afrika Series luyinkomba yintshisekelo yokuthuthukisa imibhalo yabomdabu. Lapha kuneminye imibhalo esiyitholayo, ekhombisa ukuhlalisana kwabantu abamnyama nabamhlophe kanye nokuganana kwabo. Kanti-ke siphinde sithole imibhalo ekhuluma ngesimo sabantu abamnyama ngesikhathi senkululeko. Inoveli ka-Jabulani C Buthelezi ethi, Impi YaboMdabu Isethunjini iyisibonelo esihle sezincwadi.
  • 13. Njengoba siphila esikhathini senkulueko, ezinye izincwadi zikhuluma ngenkulueko yokuzwana kwabantu abanobulili obufanayo kanye nokuziguqula ubulili (transsexuality), njengakunoveli kaNakanjani Sibiya ethi, Bengithi Lizokuna. Esikhathini senkululeko, sithola inkohlakalo idla lubi emphakathini, ukudliwa kwezimali kuyinsakavukela umchilo wesidwaba, ukudlwengulwa kwabesifazane kuyinto ehlala isematheni kwabezindaba. Inoveli ka-EDM Sibiya ethi, Ngiyolibala Ngifile idingida ezinye zalezi zinto. Njengoba bese sishilo ngenhla, kusekuncane kusekuncane esingakusho ngesikhathi senkululeko, imibhalo eminingi isancike esikhathini sakudala, ababhali abakakhulueki kahle ukubhala ngezinto ezazaziwa ngokuthi azithintwa.