Ταφικά έθιμα της Αγιάσου. Εργασία μαθητών της Α' Λυκείου του ΓΕΛ Αγιάσου - Λέσβου. 2014

2. Η κηδεία από τα παλαιότερα χρόνια περιελάμβανε την πρόθεση, την
εκφορά, την ταφή και τον περίδειπνο.Αυτή η διαδικασία ακολουθείται
στην Αγιάσο πιστά μέχρι και σήμερα.
 Πρόθεση είναι η εναπόθεση του στολισμένου νεκρού στη νεκρική
κλίνη και η θρηνωδία των οικείων του. Στην εποχή μας ο νεκρός
κείται σε φέρετρο, το οποίο είναι ανοιχτό σύμφωνα με την παράδοση,
εκτός από τις περιπτώσεις που δεν το επιτρέπει η κατάσταση του
πτώματος. Ο νεκρός «φυλάσσεται» από τους οικείους όλο το βράδυ
πριν την ταφή, ιεροτελεστία που επιβάλλονταν από την λαϊκή σκέψη
και διατηρείται ως σήμερα, η λεγόμενη παραμονή . Οι άνδρες
ξενυχτούσαν στο καφενείο και οι γυναίκες στο σπίτι μαζί με το νεκρό.
Κατά τη διάρκεια της αγρύπνιας κερνούσαν καφέ, στραγάλια με
σταφίδες και φρούτα της εποχής.Σημαντικό κομμάτι της αγιασώτικης
παράδοσης είναι το μοιρολόι, τα θλιβερά δηλαδή τραγούδια που
τραγουδούσαν οι οικείοι του νεκρού μαζί με τη μοιρολογίστρα,
επάγγελμα που έχει πια εκλείψει.

3. Ο νεκρός έπρεπε να είναι ντυμένος με ρούχα άπιαστα,
δηλαδή καινούρια, να μην έχουν ξαναφορεθεί.
Παλαιότερα το νεκρό άντρα τον έντυναν με τη βράκα, ενώ
την γυναίκα με τα βρακιά. Αν πέθαινε ανύπαντρη κοπέλα,
της φορούσαν πέπλο. Το νεκρό τον τύλιγαν με ένα
σεντόνι και τον τοποθετούσαν στο πάτωμα, στο κέντρο
του δωματίου με τα πόδια προς τον Προφήτη Ηλία. Για το
νεκρό έραβαν ένα μαξιλαράκι, μέσα στο οποίο έβαζαν
λουλούδια , δηλαδή ξερά λουλούδια παρμένα από την
Παναγιά. Τα ραπτικά που χρησιμοποιούσαν (ψαλίδι,
κλωστή, βελόνα) έπρεπε να μπουν μαζί με το νεκρό.

4.  Η εκφορά είναι η μετά την πρόθεση τελετή της μεταφοράς
της σορού του νεκρού από την οικία του στον τόπο της ταφής
του. Στην εποχή μας παρεμβάλλεται ως ενδιάμεσος σταθμός η
εκκλησία, όπου ακολουθείται ειδική λειτουργία, η νεκρώσιμη ή
η επίσης ονομαζόμενη εξόδιος ακολουθία, μπροστά στο
φέρετρο. Την ώρα που έβγαινε ο νεκρός από την πόρτα του
σπιτιού, έριχναν ένα κουβά νερό και έσπαγαν ένα πιάτο ή ένα
σταμνί, που σήμαινε πως ο νεκρός θα έπαιρνε μαζί του, στον
τάφο, όλα τα κακά και τις πίκρες. Εθιμοτυπικό που γίνεται και
σήμερα. Η μεταφορά της σωρού στην εκκλησία γινόταν από
νέους του χωριού, αν ο θανών ήταν νέος ή αν ήταν γέρος,
από χαμάληδες, οι οποίοι πληρώνονταν. Αν ο νεκρός ήταν
νέος ή η οικογένειά του είχε την οικονομική δυνατότητα,
συνοδευόταν στην εκκλησία από μουσική, το νεκρώσιμο.

5. Την ώρα της ταφής έβγαζαν το νεκρό από το
φέρετρο και τον έθαβαν με το σεντόνι. Την ώρα που
τον έβαζαν μέσα στον τάφο, ο νεκροθάφτης
τοποθετούσε πάνω στο στόμα του νεκρού ένα
κομμάτι κεραμίδι, που συμβόλιζε πως, όπως έγινε
χριστιανός με το βάπτισμα, πεθαίνει χριστιανός
πιστεύοντας στην Αγία Τριάδα που, σύμφωνα με τον
Άγιο Σπυρίδωνα, συμβολίζεται με το κεραμίδι που
αποτελείται από χώμα, νερό και φωτιά.

6.  Μετά την ταφή οι πενθούντες επιστρέφουν στο σπίτι
του νεκρού ή σε κάποιο καφενείο του χωριού για το
περίδειπνο, το δείπνο της παρηγοριάς, που
συνοδεύεται από τον καφέ της παρηγοριάς
(τούρκικος/ελληνικός) που σερβίρεται με κονιάκ και
παξιμάδια.

7. Δυο μέρες μετά την ταφή οι παλιοί κάτοικοι συνήθιζαν να
διοργανώνουν μια τελετή που ονομάζονταν τρίτα, τα
σημερινά τριήμερα, ενώ οχτώ μέρες μετά την ταφή
ακολουθούσαν τα έννατα, που πραγματοποιούνταν στο
σημείο ταφής και αντιστοιχούν στα σύγχρονα εννιάμερα.
Επιπλέον, σήμερα πραγματοποιούνται επιμνημόσυνες
τελετές στις 40 μέρες, στους 3,6 και 9 μήνες και στον
χρόνο, και από κει και μετά το μνημόσυνο
πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην ημερομηνία του
θανάτου. Επίσης,συνήθεια που επιβιώνει ως σήμερα
είναι να φυτεύονται λουλούδια στο σημείο της ταφής
ώστε να αγαλλιάσει η ψυχή του νεκρού και να εξαγνιστεί
το έδαφος.

8. Οι συγγενείς του νεκρού για αόριστο χρονικό διάστημα
που εξαρτάται απ' τους ίδιους, βρίσκονται σε πένθος,
κατά τη διάρκεια του οποίου οι γυναίκες φορούν μαύρα
ρούχα και οι άντρες μαύρο περιβραχιόνιο.Επιπλέον, δεν
κουρεύονταν ούτε ξυρίζονταν για 40 μέρες εκφράζοντας
έτσι την δυσαρέσκειά τους για το χαμό του
νεκρού.Κάλυπταν όλους τους καθρέφτες του σπιτιού με
άσπρα πανιά, καθώς πίστευαν ότι αποτελούσαν την
εύκολη είσοδο του Χάρου στο σπίτι. Τέλος,δεν έτρωγαν
κρέας για εννέα ημέρες εφόσον πίστευαν ότι μ’ αυτόν τον
τρόπο θα έτρωγαν το κρέας του νεκρού και για ένα
χρόνο απαγορευόταν να φτιάξουν ή να δεχτούν γλυκά,
γιατί θεωρούσαν πως έτσι κερνούσαν το χάρο.

9. Μαζί με τους συγγενείς και φίλους το νεκρό ξενυχτούσαν
οι Κλιώσες», οι μοιρολογίστρες, ο αριθμός των οποίων
εξαρτιόταν από τις γνωριμίες του νεκρού. Κάθονταν στο
πάτωμα, μοιρασμένες οι μισές δεξιά του νεκρού και οι
άλλες μισές αριστερά του, έβγαζαν τα μαντήλια, έλυναν
τα μαλλιά τους, τα έριχναν μπροστά και άρχιζαν το
μοιρολόι. Άρχιζε η μία, συνήθως αυτή που ήξερε πολλά
μοιρολόγια, και ακολουθούσαν οι άλλες. Οι υπόλοιποι,
συγγενείς και φίλοι, κάθονταν γύρω από το νεκρό, μα δεν
μοιρολογούσαν. Αν το άτομο ήταν νέο ή υπήρχε
οικονομική δυνατότητα, καλούσαν επαγγελματίες κλίωσες
Πλωμαρίτισες που ήταν ξακουστές για το μοιρολόι τους.

10. Χάρου γιατί ν’ εβιάσθηκες δεν έπρεπε ακόμα
να θάψουνε το σώμα μου στο ραχνιασμένο χώμα
Καν’ ένα μήνα κάνε δυό και πίσω να γυρίσεις,
να έρθεις πάλι να μας δεις να μας παρηγορήσεις
Με τι ποδάρια να σταθώ με τι χέρια θα πιάσω
το έρημο το θυμιατό να’ ρτω να σε θυμιάσω.Για πες μου χάρε
να χαρείς το μαύρο σου σκοτάδι οι πληγωμένες οι καρδιές
γιατρέυονται στον Άδη;Την πόρτα να διαβείς και φίδια να
πατήσεις
και τα μουράσ’ να θυμηθείς και πίσω να γυρίσεις.
Όταν πεθάνω μάτια μου δεν θέλω να δακρίσεις
μόνο μια χάρη σου ζητώ τα μάτια μου να κλείσεις

11. Αν ο νεκρός ήταν
παιδί:
Έφυγες αγόριμ ή
κορίτσιμ χωρίς να μας
ρωτήσεις
στο δρόμο να μας
θυμηθείς και πίσω να
γυρίσεις
Παπάδες μη φορέσετε
διάκοι μην στολιστείτε
και το παιδί που
πέθανε όλοι να
λυπηθείτε.

13. Ελάχιστα έχουν αλλάξει στο εθιμοτυπικό του θανάτου. Σήμερα ο
νεκρός τοποθετείται σε φέρετρο και πάνω σε τραπέζι στη μέση του
δωματίου με τα πόδια προς τον Προφήτη Ηλία. Δυστυχώς, όπως και
σε πολλά μέρη της Ελλάδας, έχουν εκλείψει οι μοιρολογίστρες και το
μοιρολόι έχει σχεδόν χαθεί. Το νεκρό δεν τον μεταφέρουν πλέον στην
εκκλησία στα χέρια, αλλά με τις νεκροφόρες. Ακόμα, όμως,
συνηθίζεται να μεταφέρεται ο νεκρός με τη συνοδεία μουσικής,
δηλαδή, του νεκρώσιμου. Εδώ και κάποια χρόνια έχει πάψει να
τοποθετείται το κεραμίδι στο στόμα του νεκρού. Έχει γίνει συνήθεια
και στην Αγιάσο να στέλνουν στεφάνια στο νεκρό, τα οποία
τοποθετούνται πάνω στο μνήμα του.Όσον αφορά τα μνημόσυνα,
ελάχιστα έχουν αλλάξει και ένα από αυτά είναι ο Ζερντές, ο οποίος
δεν προσφέρεται πλέον. Μετά το μνημόσυνο ορίζεται ένα καφενείο,
όπου οι τιμώντες το νεκρό με την παρουσία τους, πάνε για να πιουν
κάτι. Αν δεν ακολουθήσει γεύμα για στους συγγενείς ύστερα από το
μνημόσυνο, δίνονται σε τρία φτωχά νοικοκυριά της γειτονιάς τρόφιμα
(μακαρόνια, τυρί, κτλ) αντί για φαγητό. Τέλος, συνηθίζεται σήμερα τα
υλικά για τα κόλλυβα να τα πηγαίνουν άνθρωποι από τη γειτονιά.