Մեծ հայքի թագավորություն

1. ՄԵԾ ՀԱՅՔԻ
ԹԱԳԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՅԱՆԱ ՆԱՀԱՊԵՏՅԱՆ 6-2 ԴԱՍԱՐԱՆ

2. ՄԵԾ ՀԱՅՔ, ԱՐՇԱԿՈՒՆԻՆԵՐ և ԱՐՏԱՇԵՍՅԱՆՆԵՐ
Մեծ Հայքի պետությունը հայկական լեռնաշխարհում (մ.թ.ա. 331-մ.թ. 428)։ Հիմնադրել է հայոց
թագավոր Երվանդ Գ-ն։
Մ.թ.ա. 189 թվականից սկսած Հայոց գահին հաստատվեց Արտաշեսյանների արքայատոհմը, որի
հիմնադիր Արտաշես Ա-ն կարճ ժամանակում միավորեց երկիրն ու անցկացրեց մի շարք
բարեփոխումներ։ Մեծ Հայքն իր հզորության գագաթնակետին հասավ Տիգրան Մեծի կառավարման
ընթացքում, երբ այն ձգվում էր Կովկասյան լեռներից մինչև եգիպտոս և Կասպից
ծովից մինչև Միջերկյական ծով: Մեծ Հայքը կամ Հայկական աշխարհակալ տերությունը դարձավ
արևելքի հզորագույն պետությունը։
Արտաշեսյան հարստությանը փոխարինելու եկան պարթև Արշակունիներ, որոնցից Տրդատ Գ Մեծի
օրոք (301) Մեծ Հայքը դարձավ աշխարհի առաջին քրիստոնեական պետությունը: 387 թվականին Մեծ
Հայքը բաժանվեց Հռոմի և Սասանյան Պարսկաստանի միջև։ Երկու հատվածներում էլ շարունակում
են թագավորել Արշակունիներ: Սակայն հռոմեական մասի թագավոր Արշակ Գ-ի մահից հետո
հռոմեացիները վերացնում են արևմտահայկական թագավորությունը՝ այն միացնելով Փոքր
Հայքի նահանգներին, իսկ պարսկական հատվածում Արշակունիները շարունակեցին իշխել
մինչև 428 թվականը։

3. ԱՐՇԱԿՈՒՆԻՆԵՐ
Արշակունիներ, պարթևական արքայատոհմ։ Մ.թ.ա. 247 թվականին իշխանության է հասել
Պարսկաստանում, և երկիրը կառավարել շուրջ կես հազարամյակ՝ մինչև մ.թ. 226 թվականը։ Այդ
ընթացքում Մերձավոր Արևելքում տիրապետող էր հելլենիզմը:
Պարթև Արշակունիները կարողացել են իրենց գերիշխանությունը և տոհմական ճյուղերը
հաստատել Մեծ հայքում,Վիրքում և Աղվանքում: Հայաստանում Արշակունիները հաստատվել են 52
թվականից և իշխել մինչև 428 թվականը։ Վրաց Արշակունիների իշխանությունը տևել է մեկ դար՝ 189-
284: Աղվանքում մազքթած Արշակունիները իշխել են 1-ին դարից մինչև 510 թվականը։
Հայ Արշակունիների տիրապետության ժամանակ Մեծ Հայքի թագավորությունը կրել է քաղաքական,
տնտեսական, մշակութային փոփոխություններ։ Դրանց մեջ առանձնանում է ավատատիրական
կարգերի հաստատումը (3-5-րդ դարեր), քրիստոնեիության ընթունումը (301) և հայ գրերի
գյուտը (405)։ 387 թվականին Հայաստանը առաջին անգամ բաժանվել է Հռոմեական
կայսրության և Սասանյան Պարսկաստանի միջև։ Արևմտյան հատվածում նոր թագավորներ չեն
կարգվել, իսկ արևելյան հատվածում հայ Արշակունիներն իշխել են մինչև 428 թվականը։
Հայոց պետականության անկումից հետո մի քանի իշխանական տներ
(Մամիկոնյանները, Սյունիները, Բագրատունիները, Արծրունիները և այլք) պահպանել են
Հայաստանի՝ որպես վարչաքաղաքական միավորի ու մշակութային-կրոնական կենտրոնի
ամբողջությունը, ինչի շնորհիվ հայոց թագավորությունը Բագրատունիների գլխավորությամբ
վերականգնվել է 885 թվականին։

4. ԱՐՏԱՇԵՍՅԱՆՆԵՐ
• Արտաշեսյաններ, թագավորական հարստություն Հայաստանում մ.թ.ա. 189–մ.թ.1։ Կոչվում է
հիմնադիր՝ Արտաշես Ա-իանունով։
• Արտաշես Ա վերամիավորվել է մ.թ.ա. 3-րդ դարի վերջին Երվանդունիների թագավորությունից անջատված
ծայրագավառները, ստեղծել համազգային, միաձույլ պետություն։ Նա ետ է մղել սելևկյանների հարձակումները,
պահպանել Մեծ Հայք քաղաքական անկախությունը, նպաստել երկրի ընդհանուր բարգավաճմանը։
• Արտաշես Ա-ն ունեցել է վեց որդի, որոնցից Արտավազդը և Տիրանը հաջորդաբար թագավորել են իրենց հոր
մահից հետո։ Պարթևաց Միհրդատ II թագավորը պատերազմել է Արտավազդ Ա–ի դեմ և պատանդ վերցրել նրա
եղբորորդուն՝ գահաժառանգ Տիգրանին։
• Հարստության ականավոր ներկայացուցիչը եղել է Տիգրան Մեծը, որի ժամանակ Հայաստանը դարձել
էՄերձավոր արլքի հզոր պետություն։ Արտաշեսյաններից մի քանիսի անունով հատած հայկական
դրամները շրջանառության մեջ են եղել թե՛ ներքին և թե՛ միջազգային շուկաներում։ Հռոմի դեմ
պատերազմում Տիգրան Բ-ն կորցրել է նվաճած հողերը, բայց պահպանել է Մեծ Հայքի անկախությունն ու
ամբողջականությունը։
• Արտավազդ Բ և Արտաշես Բ թագավորները զոհվել են Հռոմի դեմ մղվող այդ պայքարում։ Արտաշեսյանների
վերջին հզոր ներկայացուցիչը եղել է Արտաշես Բ-ն, որից հետո հարստությունն անկում է ապրել։
• Հաջորդ Արտաշեսյանները եղել են գլխավորապես Հռոմի դրածոներ՝ անընդունակ գլխավորելու երկրի
քաղաքական կյանքը։ Երկրի պաշտպանությունը ստանձնել է հայ ժողովուրդը, որի համառ ջանքերի շնորհիվ
Հայաստանը չի վերածվել հռոմեական նահանգի։