Անի, Շիրակավան, Արշակավան

1. Անի, Շիրակավան,
Արշակավան
մայրաքաղաքներ

2. Անի
 Անի, ավերված միջնադարյան բերդաքաղաք Թուրքիայի
Հանրապետությունում։ Գտնվում է Կարսի նահանգում՝ Հայաստանի
Հանրապետության սահմանին։ Կառուցվել է Ախուրյան գետի աջ ափին,
եռանկյունաձև սարահարթի վրա։ Այժմ այն բնակեցված չէ։ Նրանից ոչ հեռու
գտնվում է Օջաքլը գյուղը, որի անունով երբեմն թուրքերը կոչում են
Անին[1]։
 Անիի մասին առաջին հիշատակումները թվագրվում են վաղ միջնադարին՝
5-րդ դարին՝ որպես Կամսարական իշխանական տան ամրոցներից մեկը։
Հայ մատենագիրներից այդ մասին են վկայում Եղիշեն ու Ղազար
Փարպեցին։ Ավատատիրական հարաբերությունների սկզբնավորման
շրջանում Մեծ Հայքը գտնվում էր Արշակունիների թագավորության ներքո։
Արաբական տիրապետության ընթացքում՝ 9-րդ դարի սկզբին, Հայոց իշխան
Աշոտ Բագրատունի Մսակերը (790-826) Կամսարականներից գնել է
Արշարունիք և Շիրակ գավառները՝ Անի ամրոցով։

3. Շիրակավան
 Շիրկավան կամ Երազգավորս, միջնադարյան հայկական քաղաք, Բագր
ատունյաց Հայաստանի մայրաքաղաքը 890-929 թվականներին։ 19-րդ
դարի վերջում Շիրակվանն արդեն վերածվել էր փոքր գյուղի։
Ներկայումս բնակավայրը մասնակիորեն ողողված է Ախուրյան գետի
ջրերով։

4. Արշակավան
 Արշակավան, պատմական քաղաք Մեծ
Հայքի Այրարատ նահանգի Կոգովիտ գավառում «ի թիկնաց լերինն
Մասեաց», հնում գործող Թավրիզ - Դարոյնք - Կարին (Էրզրում), Տրապիզոն
քարավանային տարանցիկ ճանապարհի վրա (այժմ Թուրքիայի
տարածքում)։ Հիմնադրվել է Արշակ Բ արքայի կողմից 350-ական թթ.։
Քաղաքը բնակեցնելու համար Արշակ Բ հրովարտակ արձակեց, որի
համաձայն այնտեղ կարող էին ապաստան գտնել տերերից փախած
ծառաները, պարտապանները, օրինազանցները և բոլոր նրանք, ովքեր
ենթակա են հետապնդման ու հալածանքի։ Քաղաքում բնակվողներին
տրվեցին արտոնություններ՝ ինչի հետևանքով այն սկսվեց արագորեն
համալրվել բնակչությամբ, հատկապես շրջակա գավառներից։ Ըստ հայ
պատմիչ Փավստոս Բյուզանդի չափազանցված տվյալների քաղաքն ունեցել
է 20,000 ծուխ[1]։ Քաղաքում կառուցվում է արքայի ապարանքը, սկսվում է
մայր եկեղեցու շինարարությունը։