2. Արտաշիսյան արքայատոհմը
գահակալել է մ. թ. ա. 189 –
մ. թ. 1 թթ-ին: Նրանց օրոք
Մեծ Հայքի թագավորությունը
հասել է իր հզորության
գագաթնակետին:
Արքայատոհմը կոչվել է
հարստության հիմնադիր
արքա Արտաշես Ա-ի (մ. թ.
ա. 189 թ. – մոտ160 թ.)
անունով:
3. Տիգրանակաերտի ճակատամարտը, տեղի է ունեցել հռոմեական և
հայկական զորքերի միջև Հայաստանի
մայրաքաղաք Տիգրանակերտի մոտ, հոկտեմբերի 6-ին: Հայոց
բանակը պարտություն է կրել, Տրգրանակերտը նվաճվել և
կողոպտվել է, Տիգրան Բ Մեծի Միջերկրածովյան
տիրությունը՝ Ասորիք, Փյունիկիա, Կիլիկիա, անցել են Հռոմին:
Չնայած հաղթանակին, ճակատամարտը չի կանխորոշել
պատերազմի ելքը. Արածանիի ճակատամարտ մ.թ.ա. 68-ում
Լուկուլլոսի բանակը պարտություն է կրել և նահանջել
Հայաստանից:
4. Արածանիի ճակատամարտը, տեղի է ունեցել հայկական և
հռոմեական զորքերի միջև, Արածանի գետի մոտ: Վճռական
ճակատամարտ տալու մտադրությամբ, մ.թ.ա. 68-ի գարնանը
Լուկուլլոսն անցավ Հայկական Տավրոսի լեռները և վերսկսեց
պատերազմը: Հայկական զորքը բաժանված էր երկու մասի.
այրուձին գլխավորում էր Տիգրան Բ
Մեծը, հեծելազորը՝ Միհրդատ VI Պոնտացին: Հայկական
զորքը, Տիգրան Բ Մեծի առաջնորդությամբ, արագ երթով
Արածանիի գետանցի մոտ կանխեց հռոմեացիների
առաջխաղացումը: Արածանիի ճակատամարտից հետո
Լուկուլլոսի բանակի մնացորդները նահանջեցին հարավ և
ապաստանեցինՄծբին քաղաքի պարիսպներին:
5. Մ.թ.ա. 66 թ. սեպտեմբերին Արտաշատում կնքվեց հայ-հռոմեական
պայմանագիրը, որն իր ամբողջության մեջ, այնուամենայնիվ, պետք է
համարել հաջողված: Ըստ պայմանագրի՝
Մեծ Հայքը հօգուտ Հռոմեական հանրապետության հրաժարվում էր
Ասորիքից, Փյունիկիայից, Պաղեստինից
և Կիլիկիայից, այսինքն՝ Միջերկրական ծովի ափերից: Հայոց
տերությունը սակայն պահպանում էր տերության միջուկը կազմող
Մեծ Հայքի տարածքը:
Ծոփքն անջատվում էր Մեծ Հայքից և դառնում էր առանձին
պետություն: Այստեղ թագավոր էր հաստատվում Տիգրան Կրտսերը՝
պայմանով, որ Տիգրան Բ-ի մահից հետո Մեծ Հայքն ու Ծոփքը դարձյալ
միավորվելու էին մեկ պետության մեջ՝ Տիգրան Կրտսերի
գահակալության ներքո:
Մեծ Հայքը Հռոմին պետք է վճարեր 6 հազար տաղանդ
ռազմատուգանք, մոտավորապես այդքան էլ արշավանքին
մասնակցած զինվորներին և սպաներին: Հատկանշական է, որ
ռազմատուգանքի գումարը վճարվելու էր Ծոփքի արքայական
գանձարաններից:
Մեծ Հայքը հայտարարվում էր «Հռոմեական ժողովրդի բարեկամ և
դաշնակից»: