2. Unless you’re allergic to fruit, it generally
isn’t necessary to avoid eating certain types.
Without a doubt, the only “bad” fruits in
existence are rotten fruit that should be
thrown out. Still, each of these six fruits can
make a sweet part of a healthy, balanced
diet. Teacher explained it clearly.
3. Miyanaw hi babu pa tabu nami ista pugut.
Lugay niya naglibut-libut baran niya limunuk.
Ampa hi babu namanduga sin masakit na in
agaba. Asal in agi niya bang kita maas na.
29. Bb
o Tambul in higad simud:
o Bang siya usalun ha unahan iban ha
ulihan sin kabtangan, biya sin
“bata”, “ukab”.
o Bang siya usalun ha gitung sin
kabtangan sagawa consonant atawa
glotal in siyunuran niya, biya sin
“ambak”, “tabang”
30. o Ukab tiyutiyu in higad simud:
o Bang siya usalun ha gitung sin
kabtangan sagawa vowels in
siyunuran niya, biya sin “tabu”,
“abu”
31. Gg
o Mahantap:
o Bang siya usalun ha unahan
atawa ha ulihan sin kabtangan,
biya sin “gatas”, “tawag”.
o Bang siya usalun ha gitung sin
kabtangan sagawa consonant
iatawa glotal in siyunuran niya,
biya sin “agbay”, “bagu”
32. o Biya ghayn:
o Bang siya usalun ha gitung sin
kabtangan sagawâ vowel in siyunuran
niya, biya’ sin “bagay”, “kagang”
33. Dd and Rr
Awn waktu in Dd iban Rr magsaliyu in pag-usal
kanila. Saupama: Dakag. Bang siya usalun ha
unahan atawa ha gitung sin kabtangan sagawa
consonant atawa glotal in siyunuran niya, in
pagtingug kaniya di da mapinda “d”, biya sin
Dakag ku kaymu.” “Nagdakag in anak ku.”
Sumagawa bang siya usalun ha gitung ubus vowel
in siyunuran niya, in “Dd” kagantian sin “Rr”, hati
niya in “dakag” mahinang “rakag. Saupama:
“Piyarakag aku hi Ama.”
34. Biya sin kabtangan “dagat”. “Malawm in
dagat.” “piyaragat”, da (magda, mara,
makarara, mangdara)
35. Aa
“Aa” hawpu, biya sin “agad” “aku”
“kamu” kaka
“Aa” mahaba, hipagsulat iban babag
ha taas, biya sin “katas” “kamu” “kaku”
Kaulang”.
36. Ii
“Ii” hawpu, biya sin “ilaw”
“ikaw” “kami” “kita” “bigi”
“Ii” mahaba, pagsulatun iban
babag ha taas, biya sin “kikaw”
mami” , “kita”, “kilaw.”
37. Uu
“Uu” hawpu, biya sin “susa”
“uma” “lupa” “walu”.
“Uu” mahaba, pagsulatun iban
babag ha taas, biya sin “put” “tu” “u”
“tubu”.
38. Stress Marks – Biyâ sin pahilis iban sin
pakopya, babag, glotal stop
Pahilis (´) atawa babag (-). Pag-
usalun hipagpahaba’ sin tingug sin
batangsulat -babaris, biya’ sin “bús”
“parádahan”.
Pakopya(ˆ).atawa glotal stop (‘)
Pag-usalun siya magpakita sin glottal
sound atawa gantî ha batangsulat “h”,
biya sin “bata” “bahu”, “alta”, “gata”
39. Punctuation Marks
Kuma (Comma) (,). Magpakitâ
paghundung hangkasasaat
Tumbuk (.)(Period. Mamaytai sin tangbus na
in bissara.
Tanda pangasubu (?)(Question Mark).
Tanda Pangubla (Exclamation Point)
Duwa-tumbuk (:) (Colon). Mamaytai sin
awn sumunud.
Tumbuk-kuma (Semi-colon) (;). Pag-usalun
hipagbutas sin duwa bissara salta mahabâ
dayng ha comma iban hawpû dayng ha
tumbuk.
40. Tanda-uutlang (-) (Hyphen).
In tanda uutlang pag-usalun mag-ut sin duwa
atawa mataud kabtangan atawa compound words.
Saupama, “ista-batu” ” bata-bagu”.bata-iskul .
Pag-usalun da isab siya ha kabtangan magbalik-
balik, biya sin “puti-puti” “dum-dum”, “adlaw-
adlaw”, “anak-anak”.
Pag-usalun siya ha prefix, biya sin “mag-itung”,
mag-usal”, “hang-ibu”, “mag-iban.”, “bar-akkal”
43. Kabtangan pagbalikan (Repeated words)
– Bang in duwa kabtangan pagbalikan
salta awn sila kanya-kanya maana iban
makatindug isa-isa, subay na awn
hyphen usalun, biyâ sin “kura-kura”
(bench), bang sila butasun (kura)
magmaana siya horse. Hambuuk pa
paraupama, “manuk-manuk” (bird),
bang sila butasun (manuk) magmaana
siya chicken.
44.
45. . Structure of Syllabication
(Parhantangan sin Pag-undang-
undang
Structure Words
V a, i, u
CV ba, bi, bu, ta, na
VC ak, ik, uk, ut, in
CVC mag, bat, put, dan
CCV pla, kla, tra, bra
CVV paa, pia, naa, haa
CVVC Kuut, suut, pait, giik, taut
46. In Bahasa Sug agad sibu da iban
Filipino bang maghidja. Bang unu
in tingug amura in sulat. Amura
in Bahasa Sug way pagpahawpu
sin kabtangan “manga” amuin
“mga” ha Filipino.
47. Re-spelling of Borrowed Words.
Ha katibuukan, in respelling sin
manga kabtangan biyusan
tiyugut, biya sin “book” pa
“buk”, “class” pa “klas”, “pistol”
pa “pistul”.
48. Awn manga kabtangan biyusan
di na magrespelled agad ha
sarat:
1. Kikilal na siya bilang official
term, biya sin Fatimah, Zenaida,
Qur-an, Zamzam;
49. 2. Technical term siya, biya sin
mathematical or scientific term -
noun, verb, fraction, product, carbon,
atawa solid. Awn da isab manga
kabtangan Filipino biyusan sa iyuusal
sin Tausug, biya sin “malakas”, in
hatihan niya makusug in parsugpatan
pa tau rakula atawa politician;
“matinik” malawm in akkal. atawa
“biyahi” tulak, panaw, libut.
50. In double-vowel (sibu), duwa undang-undang
kabtangan , biya sin “daan” (old), “giik” (step
on), “puun” (capital, start), hisulat na hadja siya
way tanda-uutlang (hyphen).
The double-vowel (bukun sibu), duwa undang-
undang, bukun dipthong kabtangan, biya sin
“siat” (improvement of a bad condition of a
patient), “taut” (to rock/cracdle) , damikkiyan
hisulat na hadja siya way tanda-uutlang
(hyphen).
56. English Filipino Bahasa Súg
near malapit masuuk
far malayo malayu
inside sa ilalim ha lawm
outside sa labas ha guwa
under sa baba ha baba
above sa itaas ha taas
here dito di/dayndi
There (near the
person spoken
to)
diyan duun
57. English Filipino Bahasa Sug
yes Oo huun
no hindi di
also pati sambil
certained sigurado siguru
assured panatag tantu
58. English Filipino Bahasa Súg
more marami mataud/
mabanus
much marami mataud
little kunti tiyutiyu
enough tama sarang/jukup
59. English Filipino Bahasa Súg
now ngayon bihaun
yesterday kahapon kahapun
today ngayong
araw
adlaw yan
adlaw ini
tomorrow bukas kunsum
tonight mamayang
gabi
dum ini
last night kagabi kabii
60. ENGLISH FILIPINO BAHASA
SÚG
stomach tiyan tiyan
arm braso buktun
head ulo u/uw
waist baywang hawakan
face mukha bayhu
cheek pisngi Pisngi/taping
elbow siko siku
body katawan baran
finger daliri gulamay
61. English Filipino Bahasa Súg
back likod taykud
tooth/teeth ngipin ipun
forehead nuo tuktuk
shoulder balikat agaba
lip labi higad-simud
tongue dila dila
breast suso duru
hand kamay lima
nose ilong ilung
62. English Filipino Bahasa Súg
eye lash pilik mata piluk-mata
leg hita paa
foot/feet paa siki
knee tuhod tuhud
fingernail kuko kuku
mouth bibig simud
63. ENGLISH FILIPINO BAHASA
SÚG
grandmother lola apu-babai
grandfather lolo apu-usug
child anak anak
wife asawa asawa
husband asawa bana
sister kapatid na
babae
taymanghud-
babai
64. Talbilang sin Maglahasiya
ENGLISH FILIPINO BAHASA
SÚG
brother kapatid na lalake taymanghud-usug
daughter in law manugang na
babae
ugangan-bata
babai
son in law manugang na
lalake
ugangan-bata
usug
daughter anak na babae anak-babai
son anak na lalake anak-usug
mother nanay ina
niece pamangkin na
babae
anakun-babai
65. Talbilang sin Maglahasiya’
ENGLISH FILIPINO BAHASA
SÚG
nephew pamangkin na
lalake
anakun-usug
cousin (girl) pinsan na
babae
pangtungud-
babai
cousin (boy) pinsan na lalake pangtungud-
usug
father tatay ama
auntie tiya inaun
uncle tiyo amaun
66. ENGLISH FILIPINO BAHASA SUG
goodbye paalam madtu na aku/
kami
welcome maligayang
pagdating
lanjal kaw/kamu
good maayos marayaw
good day magandang araw assalamu alaykum
good evening magandang gabi assalamu alaykum
good afternoon magandang hapon assalamu alaykum
67. ENGLISH FILIPINO BAHASA SÚG
you are
welcome
walang anuman tayma
fine mabuti marayaw
thank you salamat magsukul
please paki maap, ibut,
andu
how are you kumusta ka maunu-unu kaw
good health mabuti marayaw/
muramurahan
68. ENGLISH FILIPINO BAHASA SÚG
lawyer abogado abugaw
fireman bombero bumbiru
streetsweeper kaminero maglalanu
dan
carpenter carpentero karpintir
driver tsuper draybir/sapiy
ul
midwife komadrona panday
conductor konduktor kunduktur
female cook kusinera babai
maglulutu
69. doctor doktor duktur
security guard guwardiya jaga
laundry
woman
tagalaba/laband
era
babai
magdarakdak
laundry man tagalaba/laband
ero
usug
magdarakdak
female teacher guro na babae mastal babai
male teacher guro na lalake mastal usug
mechanic mekaniko mikanik
businessman negosyante magbibisnis
nurse nars nars
70. priest pari pari
policeman pulis pulis
male server serbidor usug magsisirb
female server serbidora babai magsisirb
farmer magsasaka mag-uuma
soldier sundalo sundalu
saleswoman tindera babai
magdaragang
salesman tindero usug
magdaragang
75. ENGLISH FILIPINO BAHASA SÚG
comb suklay sudlay
plate plato lay
clothing damit tamungun
shoes sapatos tawmpa
eagle agila sambulaan
scorpion alakdan tangangang
dragonfly tutubi banag
lizard butiki pinit
horse kabayo kura
goat kambing kambing
shrimp hipon ullang
76. ENGLISH FILIPINO BAHASA SÚG
crab alimango kagang
carabaw kalabaw kabaw
crocodile buwaya buaya
snake ahas has
rabbit kuneho pilanduk/
rabit
cocrkoach ipis kuuk
elephant elepante gadja
hen inahin ina-manuk
rooster tandang manuk-usug
77. ENGLISH FILIPINO BAHASA SÚG
goose gansa angsa
heron/cattle
egret
tagak bugguk
cat pusa kuting
gorilla girilla baruwang
worm bulati kalug
lion leon layun
fly langaw langaw/pik
ut
78. ENGLISH FILIPINO BAHASA SÚG
bird ibon manuk-
manuk
frog palaka ambak
dove kalapati assang
duck pato patu
turkey pabo turki
dog aso iru
fish isda ista
chick sisw anak-
manuk
79. ENGLISH FILIPINO BAHASA SÚG
pig baboy babuy
rat daga ambaw
shark pating kaytan
turtle pawikan payukan
cow baka sapi
deer usa usa
sweet potato kamote panggi-
bagun
bamboo kawayan patung
81. ENGLISH FILIPINO BAHASA SUG
corn mais gandum
orange dalandan suwa
palm palmera bunga
pepper paminta maysa
pineapple pinya pisang
tree puno kahuy
cabbage repolyo kabids
rose rosas mawar
grapes ubas bunga-
anggul/grips
82. ENGLISH FILIPINO BAHASA SŪG
grass damo bayli
ginger luya luuya
Wild ginger Tumbong-aso lapunyang
bitter gourd ampalaya paliya
winged bean sigarillas batung-
bayngbing
tumeric dilaw dulaw
breadfruit marang marang
leek bawang-pula
taro gabi hupi
climbing fern nitu
83. ENGLISH FILIPINO BAHASA SUG
terrace asotea jala-jala
bathroom banyo pamayguan
washroom batalan panghuhuga
san
kitchen kusina kusina
dining room hapag kainan pagkakaunan
bedroom kuwarto bilik
stair hagdan hagdan
garage garahe garahi
garden hardin jambangan
corridor pasilyo kuridur
84. ENGLISH FILIPINO BAHASA SÚG
door pintuan lawang
living room sala salas
window bintana tandawan
canteen kantina kantin
classroom silid aralan bilik-iskul
library silid aklatan bilik-buk
playground palaruan pagpapanaya
mnayaman
office opisina upis
85. ENGLISH FILIPINO BAHASA SUG
airport paliparan landing
beach dagat beach
bank bangko bangku
community baryo kawman
coffee shop cafeteria kahawahan
house bahay bay
center sentro gitungan
cinema sine sini
building gusali gibayan-
dakula
school paaralan iskul
police station Istasyon ng
puplis
pustu pulis
86. ENGLISH FILIPINO BAHASA SÚG
hotel hotel hutil
museum museo musiyum
plaza plaza plasa
downtown bayan daira
market tiyange tabu
store tindahan tinda
university universidad university
87. ENGLISH FILIPINO BAHASA SŪG
wide maluwag maluag
circle bilog lingkung
cone apa basung
heart puso jantung
crescent gasuklay kimilay
square parisukat magpasagi
cube kubo tumagambilun
straight diretso buntul
diamond diamante intan
88. ENGLISH FILIPINO BAHASA SUG
star bituin bituun
oblong pahaba ublung
oval Tabas
itlog/habilog
ubal
rectangle rektanggulo mustatil
crooked baluktok bingkuk
triangle tatsulok tu-rugu/
lunggi
89. ENGLISH FILIPINO BAHASA SÚG
very small masyadong
maliit
asibi tuud
very big masyadong
malaki
malaggu
tuud
small maliit asibi
big malaki malaggu
bigger mas malaki labi malaggu
smaller maliit ng konti asibi tiyutiyu
90. ENGLISH FILIPINO BAHASA SÚG
good smelling magandang
amoy
marayaw
hamut/
mahamut
stinky mabaho mabahu
91. ENGLISH FILIPINO BAHASA SÚG
sour maasim maasum
very sweet masyadong
matamis
malimu tuud
very sour masydong
maasim
maasum tuud
very delicious masyadong
masarap
masarap tuud
very salty masyadong
maalat
maasin tuud
sweet matamis malimu
bitter mapait mapait
92. ENGLISH FILIPINO BAHASA SUG
tasteless walang lasa way nanam
a little sour medyo maasim maasum-asum
a little sweet medyo
matamis
malimu-limu
a little salty medyo maalat maasin-asin
delicious masarap masarap
salty maalat maasin
93. ENGLISH FILIPINO BAHASA SŪG
morning umaga mahinaat
day araw adlaw
dawn madaling araw lapit adlaw
noontime tanghali Ugtu-suga/
mataas-suga
afternoon hapon mahapun
nightime gabi dum
midnight hating gabi tunga-dum/
malawm-dum
94. ENGLISH FILIPINO BAHASA SÚG
Saturday Sabado Sabtu
Sunday Linggo Ahad
Monday Lunes Isnin
Tuesday Martes Salasa
Wednesday Miyerkules Alba
Thursday Huwebes Hammis
Friday Biyernes Jumaat
95. ENGLISH FILIPINO BAHASA SUG
January Enero Muharram
February Pebrero Sappal
March Marso Rabbiyul awwal
April Abril Rabbiyul Ahir
May Mayo Jumadil awwal
June Hunyo Jumadil ahir
July Hulyo Rajab
August Agosto Saban
September Setyembre Ramadan
October Oktubre Sawwal
November Nobyembre Julkaidda
December Disyembre Julhajji
97. ENGLISH FILIPINO BAHASA SÚG
Happy Masaya Makuyag
Relieved Hinalinhan Kimasay
Anxious nababahala nasusa
disgust pagkainis astul
surprised gulat kiyublaan
ashamed nahihiya simipug
fine mabuti marayaw
calm kalmado kalma
tired pagod malaul
Loving mapagmahal bayng-ulungun
jealous seloso maabughu
Contented kuntento kuntintu
dissatisfied di nasiyahan way kiyarulan
98. ENGLISH FILIPINO BAHASA SŪG
lucky masuwerte masukud
disgusted nasusuya diyugalan
sick maysakit nasakit
miserable miserable nagdurukka
busy abala ligap
worried nag-aalala nabutul
like gusto mabayâ
angry galit dugal
satisfied nasiyahan kiyaamuhan
sad malungkot násusa
99. ENGLISH FILIPINO BAHASA SŪG
zero wala way
one isa isa
two dalawa duwa
three tatlo tu
four apat upat
five lima lima
Six anim unum
seven pitu pitu
eight walu walu
nine siyam siyam
ten sampu hangpu
101. ENGLISH FILIPINO BAHASA SUG
twenty-one dalawampu’t isa kawhaan-tag-
isa
twenty-two dalawampu’t
dalawa
kawhaan-
tagduwa
twenty-three dalawampu’t
tatlu
kawhaan-tagtu
twenty-four dalawampu’t
apat
kawhaan-tag-
upat
twenty-five dalawampu’t
lima
kawhaan-
taglima
twenty-six dalawampu’t
anim
kawhaan-tag-
unum
102. ENGLISH FILIPINO BAHASA SŪG
thirty-one tatlumpu’t isa katluan-tag-isa
thirty-two tatlumpu’t
dalawa
katluan -
tagduwa
thirty-three tatlumpu’t tatlu katluan-tagtu
thirty-four tatlumpu’t apat katluan-tag-
upat
thirty-five tatlumpu’t lima katluan-taglima
thirty-six tatlumpu’t anim katluan-tag-
unum
thirty-
seven
tatlumpu’t pitu katluan-tagpitu
103. ENGLISH FILIPINO BAHASA SUG
forty-one apatnapu’t isa kapatan-tag-isa
forty-two apatnapu’t
dalawa
kapatan-
tagduwa
forty-three apatnapu’t tatlu kâpatan-tagtu
forty-four apatnapu’t apat kapatan-tag-
upat
forty-five apatnapu’t lima kapatan-
taglima
forty-six apatnapu’t anim kapatan-tag-
unum
forty-seven apatnapu’t pitu kapatan-tagpitu
104. ENGLISH FILIPINO BAHASA SUG
short maikli hawpu
gallon galon galun
hectare hektarya hiktar
kilo kilo kilu
kilometer kilometro usuk-batu
long mahaba mahaba
liter litro litir
square meter sentimetro
cuadrado
parisukat
square meter
milimiter milimetro milimitir
105. ENGLISH FILIPINO BAHASA SŪG
mile milya mile
square mile milya cuadrado square mile
feet talampakan siki
square foot talampakan
cuadrado
siki-
magpasagi
inches pulgada insi
cup tasa tasa
yard yard suku