Ашық сабақ С.Датұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліс

1. Сырым Датұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыс (1783-1797)
Сабақтың мақсаты:
1. Ұлт-азаттық қозғалыстың алғышарттары, мақсаты, себептері,
сипаттары, қозғаушы күштері, ерекшеліктері мен тарихи маңызына
талдау жасау. Сырым Датұлы тәуелсіздіктің іргетасын қалаушы,
саясатшы батыр, ірі тарихи тұлға ретінде қарастыру.
2. Ақпараттық технология әдісі арқылы оқушылардың өздігінен жұмыс
істеу дағдыларын жетілдіру, тарихи деректерді тұжырымдап, талдауға
бейімдеу.
3. Туған тарихының аса маңызды оқиғаларын терең түсініп, тағылым
алатын ұлтжанды тұлға тәрбиелеу.
Түрі: Аралас сабақ
Әдісі: Сұрақ-жауап
Көрнекілігі: тақырыпқа қатысты тарихи тұлғалардың портретң, схемалар,
кестелер.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі. Оқушыларды сабаққа даярлау.
Бүгінгі сабағымызға тәуелсіздікке қол жеткізуге себепкер болған ірі тарихи
тұлғамен таныс боламыз.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
1. «Жылдар сөйлейді» жұптары бойынша айтып шығады.
1.1773-1775жж.
2.1723-1727жж.
3.1757-1758жж.
2. Тарихи диктант
1. Қазақ шаруаларының және жеке феодалдардың көтеріліске қатысуына
....түрткі болды? (жер)
2. 1742 жылы 19 қазан Жайықтың бойында мал жаюға тыйым салған патша
үкімін ... (жоюды талап етті.)
3. Еділ мен Жайық бойындағы шаруалар Е.Пугачев басқарған шаруалар
соғысына .... ( қатысты.)
4. Кейін Орал қаласында Е.Пугачевке арналған .... (музей ашылды.)
ІІІ. Үй жұмысын қорытындылау.
Ұлт – азаттық қозғалыс деген ұғым нені білдіреді?
1. Ұлт-азаттық қозғалыс – отар елдерге тән тарихи құбылыс.
2. Ұлт –азаттық қозғалыс – халықтардың отарлық езгіге қарсы жалпы
халықтық күресі.
ІV. Жаңа сабақ.

2. 1. Ендеше бүгінгі сабағымызда «Тәуелсіздіктің іргетасын қалаушылардың
бірі, ірі тарихи тұлға ұлт-азаттық қозғалысты бастаушы» Сырым
Датұлы туралы өтеміз.
«Сырымда әлі сыр бар» дегендей әлі күнге дейін Сырым бабамыз туралы
біз естімеген мәселелер өте көп.
Батырлар тек күші көп жуанбіліктілердін шықпайды. Батырды халық
тумайды, тарих туады, ұлт туады. Сырым да – көпті көрген көнекөз, ол –
жай батыр емес, саясатшы батыр.
Сырымға сипаттама беріп кету.
Қолбасшы батыр шешен
дипломат шебер ұйымдастырушы
мерген шабандоз
Сырым 1745 жылы дүниеге келген. Сырымның үш ұлы болған: Жүсіп,
Қазы, Қамбар. (Қалған біз талдамаған мәліметтерді келесі сабаққа даярлап
келуге үш оқушыға беремін)
2. Көтерілістің алғышарттарын анықтау. (оқулықпен жұмыстану). Әр
оқушы оқулықтан алғышарттарын тауып, дәптерлеріне жазады.
3. Көтерілістің мақсаты, қозғаушы күштері, аумағы:
Мақсаты: 1. Ғасырлар бойы қалыптасқан жерді пайдалану жүйесін
қалпына келтіру.
2. Орал казак әскерлерінің қазақ басып алуын тоқтату.
Көтерілістің қозғаушы күштері
Қазақ шаруалары Старшындар Билер Ру басшылары
Қозғалысқа қатысқан шекті,төртқакра, кете, шеркеш,байбақты,беріш.т.б
Кіші Жүз рулары
Қазақ жерінге жіберілген генерал майор Смирнов бастаған отряд
жазалаушы отрядтар майор Назаров басқарған Орал казактары
Орал казак әскерінің старшиналары
Колпаков, Пономарев
Сырым

3. Игельстром реформасы:
Генерал-губернаторлық
Шекаралық сот
Ауылдық буындар
Көтеріліс аумағы
Еділ-Арал теңізі
1801 жылы патша үкіметі қазақтарға Жайықтың оң жағына жайғасуына, мал жаюға
рұқсат берді. Бұл Сырым Датұлы басқарған көтерілістің нәтижесінің бірі.
1802 жылы С.Датұлы Хиуада қайтыс болады.
V. Тест сұрақтарын құрастырады. (Оқушылар тест құрастырып,бір-біріне таратып
береді. Жауаптарын тексереді)
VІ. Алған білімдерін тексеру.
1. Отаршылдыққа қарсы Кіші жүз қазақтарының наразылығы қашан басталды?
2. Сырымнан басқа осы көтеріліске тағы кімдер қатысты?
3. Көтерілістің жеңілу себебі?
4. Тарихи маңызы қандай?
VІІ. Бағалау.
Жеңілу себептері
- көтерілістің ұйымдастырылуы нашар болды
- үстем тап өкілдері билер, старшындар арасындағы алауыздық
ру арасындағы қайшылықтар
- көтеріліске шыққан әр түрлі топтар арасындағы байланыстардың нашарлығы
- қару жарақтың аздығы
- жазалаушы казак отрядының қару-жарағы мен күштерінің мықтылығы
- қазақ феодалдарының Орал казактарына сатылуы
- қазақ шаруалары арасындағы әр түрлі жағдайлар т.б.
Көтерілістің тарихи маңызы
1783-1797 жылдардағы Кіші жүздегі шаруіалар көтерілісі – XVIII ғасырдағы
Жайық бойындағы ірі халықтық қозғалыс. Бұл көтеріліс белгілі бір мөлшерде халықтың
патша үкіметіне қаарсы көтеріле алатынын дәлелдеді.

4. VІІІ. Үйге: 1. Венн диаграммасын құру. Е.Пугачев пен С.Датұлы бастаған
көтерілістер.