Herri prerromanikoa. 14. gaia

1. 1. ZATIA

2. TALDEKIDEAK:
MIREN LARRAÑAGA
ANTHONY SALAS
URA FERNÁNDEZ
JUAN PABLO CARMONA
JULEN ETXEZARRETA
NOA CASTILLO

3. IBERIARRAK
 Iberiarrak herri penintsulako hegoaldean eta ekialdean bizi ziren.
Muinoetan eraikitako herrixka hesituetan bizi ziren.
 Etxeak angelu zuzenak ziren, eta kaleak antolatuta zeuden.
 Iberiarrak tributan antolatuta zeuden.
 Tribu askok errege bat zuten gobernuburu.
 Biztanle gehienak nekazariak edo abeltzainak ziren. Bestalde, artisau
bikainak ere ba ziren iberiarren artean.
 Burdinazko ezpatak, zeramikazko ontziak eta artilezko nahiz lihozko ehunak
egiten zituzten.
 Feniziarren eta Greziarren koloniekin ere jarduten zuten salerosketan, eta
Iberiarren beraien txanpona erabiltzen zuten salerosketa horietan.
 Iberiarrak kultura, talde etnikoa eta entitate politikoa ez daude zehazki
definiturik.

4. HORRELA JAZTEN ZIREN:

5. LEKU HAUETAN BIZI ZIREN:

7. ARMA BATZUK ZITUZTEN:

8. IBERIARREN INFORMAZIO GEHIAGO
 Terminoa oso zabala da, eta haren barnean Burdin Aroko zenbait herri
sartzen dira historian zehar “Iberiar” identifikazioa jaso dutena.
 Edonola ere, herri horiek ezaugarri komun batzuk ere bazituzten, ahala
nola K.a. VI. mendetik aurrera, Feniziarrak eta Greziarren eragina jaso
izana.

9. ARTISAU LANAK EGITEN ZITUZTEN

10. BERAIEN SIMBOLOAK ZITUZTEN

11. INFOMAZIO GEHIAGO
NOLA ZIREN BERE HERRIAK:
 Iberiar herriak kokapen estrategiko batean zeuden, bIdeetatik etortzen zen
jendea kontrolatzeko, etsaiengan abantaia nabarmen bat zeukaten.
JANARIA:
 Iberiarrek garia, olioa, ardoa … jaten zuten.
TXANPONA:
 Iberiar txanponak “Fenizio” zuen izena.

12. IBERIARREK JATEN ZITUZTEN ELIKAGAI BATZUK

13. IBERIAR TXANPONA, “FENIZIOA”

14. IBERIAR TXANPON GEHIAGO

15. Eta orain …
ZELTAK!!!!!

16. ZELTAK

17. ZELTAK

21. HORRELA JANTZEN ZIREN:

22. HORRELAKO ALDEETAN BIZI ZIREN

23. INFORMAZIO GEHIAGO
 K.A. mendetik aurrera , zeltek Frantziako iparraldea eta erdialdea hartu zuten (Galia),
Italiako iparraldea eta britainiar irlen zatia handiena. Balkanetan eta Galizia (host, Asiara)
ere iritsi ziren. Garai hartan; irletan zeltek druidismoa besarkatu zuten; gerora,
kontinentera zabaldu zen. K.A.II. Mendetik aurrera zeltek germaniarren eta gerora
erromatarren presio militarra nozitzea hasi ziren.

25. ZELTEK JANARI HAUEK JATEN
ZITUZTEN:

26. AZKEN INFORMAZIOA
 Handik hamarkada gutxira, Galia osoa okupatu zuten, Irlanda ezik. Dena den erromatarren
presentzia Britainia Handian ez zen luzea izan: hori zela eta, hizkuntza zeltek bizirik iraun zuten han
eta, geroago, haietako bat kontinentera itzuli (Bretoiera).
 V. II. Mendean, zelten azken zabaltzea izan zen, Irlandarrek Kaledonia inbaditu zutenean.
Eskualdeak Eskozia izen hartu zuten.

28. ZELTEN ARMAK
 HAUEK ZIREN ZELTEN ARMAK:

29. ZELTAK SINBOLO HAUEK ZITUZTEN:

30. ZELTEN TXANPONAK:

31. ETA ORAIN …
TARTESOAK!!!!!!!!

33. TARTESOS
Posible heredera del Bronce final atlántico, se desarrolló en el triángulo formado
por las actuales provincias de Huelva, Sevilla y Cádiz, en la costa suroeste de la
península ibérica, así como en la de Badajoz durante el Bronce tardío y la primera
Edad del Hierro.

34. TARTESOS
 Se presume que tuvo por eje el río Tartessos, que pudo ser por el que los romanos llamaron luego
Betis y los árabes Guadalquivir que significa río grande.

35. TARTESOS
 Hay autores que la sitúan en la confluencia de las bocas del Odiel con el Tinto (ría de Huelva), puesto
que bajo la propia ciudad onubense es sabido que se hallan sepultados importantes restos.

36. TARTESOS
 Influyó sobre las tierras del interior y el Algarve portugués. No faltan propuestas
de una posible ubicación en las bocas del Guadiana o incluso en el Mar Menor,
en el delta del Ebro o en el Tajo.

37. TARTESOS
 Los tartesios desarrollaron presumiblemente una lengua y escritura distinta a la de
los pueblos vecinos y, en su fase final, tuvieron influencias culturales de egipcios y
fenicios.

38. TARTESOS
 Sobre el origen de la cultura tartesia se ha escrito mucho, a pesar de lo cual nada
es seguro todavía. Entre las corrientes principales estarían la indigenista y la
colonialista.

39. TARTESOS
Según las investigaciones más recientes, esta cultura se formó a partir de la
evolución de las poblaciones locales herederas del Bronce del suroeste peninsular,
evolución que llegó a su clímax cuando comenzaron a relacionarse con las factorías
fenicias del litoral.

40. TARTESOS
Según otros, la cultura tartesia sería el resultado exclusivo de la aculturación de los
indígenas por parte de los fenicios. Esta teoría se apoya en las cronologías de
colonización y en los restos arqueológicos, como cerámicas de retícula bruñida, de
barniz rojo y las representaciones religiosas, que claramente hacen referencias a
dioses orientales, como Astarté, Baal o Melkart.

41. TARTESOS
Sobre el origen de los propios tartesios, y en el marco de las teorías difusionistas tan
en boga hasta los años 70 del siglo XX, se ha llegado a decir que llegaron a la
península con los Pueblos del Mar, o incluso que pudieron ser pueblos
indoeuropeos precursores de la cultura celta2 o gentes procedentes de las estepas al
norte del Cáucaso, que se asentaron sobre el sustrato prehistórico.

42. TARTESOS
 Algunos yacimientos importantes que se podrían considerar tartesios son:
 La Aliseda, en la provincia de Cáceres
 Asta Regia, en Jerez de la Frontera (Cádiz)
 Cancho Roano, en Zalamea de la Serena (Badajoz)
 El Carambolo, en la provincia de Sevilla
 Cerro Salomón
 La necrópolis de la Joya, en la ciudad de Huelva
 Tejada la Vieja, en la provincia de Huelva
 El Tarrañuelo, en Guareña (Badajoz)
 Carmona; foso, viviendas, muralla y bastiones.
 Sevilla: múltiples restos en la zona fundacional.

43. TARTESOS
 La tradición literaria clásica dice que su forma de gobierno era la
monarquía y que poseían leyes escritas en verso en tablas de bronce desde
tiempo inmemorial.

44. TARTESOS
 Estrabón habla de 6000 años antes de su época, una fecha que podría referirse
en realidad a años o meses lunares (unos 500 años).

45. TARTESOS
 Es posible que los fenicios propiciaran la concentración del poder en un rey, ya
que de esa manera les resultaba más fácil establecer intercambios comerciales.

46. TARTESOS
 Se puede dividir la monarquía de Tartessos en dos grandes grupos: los reyes
mitológicos y los reyes históricos.

47. FENIZIARRAK

48. FENIZIARRAK
 K.a. VII. Mendean, feniziarrak etorri ziren penintsulara, bertako mineralak
erakarrita.
 Asiatik etorri ziren, eta itsas gizon trebeak eta merkatari bikainak ziren.
Andaluziaren kostaldean kokatu ziren.
 Hainbat kolonia sortu zituzten bertan:
 Cadir (Cádiz)
 Sexi(Alnuñecar)
 Malaka(Málaga)
 Abdera (Adra)
• Kolonia horietan bizi zirela,
Iberiar herriekin salerosketan
Jarduten zuten.

49. DATU INTERESGARRIAK
 Itsasgizon trebeak ziren eta horregatik “itsasoko
jaunak” esaten zieten.
 Greziarrak feniziar izena jarri zieten.
 Berez kaandarrak ziren.
 Izen hori purpura esan nahi du.
 Zergatik feniziarrak beraz “purpurazko gizonak”
ziren.
 Feniziarrak zeramika egiten zituzten eta gero
purpuraz margotzen zituzten

50. PURPURA

51. ESKULTURAK EGITEN ZITUZTEN

52. FENIZIARREN LURRALDEA
Libanoko mendilerroak bereizten zuen Fenizia Siriako eta
Palestinako gainerako lurraldeetatik, eta sortaldean
Orontes eta Jordan ibaietan izan behar
Kanaango herria itsasbazterreko zerrenda estu, ez oso
handi, eta itsasoak eta Siriako eta Arabiako
basamortuek ondo mugatu batean zegoen kokatua.

54. ARTEA
Feniziako arteak Mesopotamiako eta Egiptoko
eragin handia izan zuen. Baina osagaien artean
lortu zuten sintesian trebetasun bikaina erakusten
du.

56. IDAZKERA
Idazkera silabikoa da inondik ere feniziarrek zabaldu zuten
ekialdeko kutsuko kulturaren ezaugarri nagusia.
Greziarrek laster beretu zuten.
Idazkera mota horren hastapenak Erdiko Brontze Arokoak dira.
Askoz iristeko errazagoa baitzen era horretara horrek kulturaren
demokratizazioa ekarri zutelako.

57. AGUR

59. Antzinako Kartago zibilizazio semitar bat izan zen , Kartagoko hiri-estatu
feniziarean zentratuta, Ipar Afrikan dagoen Tunisko golkoan kokatuta, gaur
egungo Tunisen kanpoaldean.
K. a. 814. urtean sortu zen Hasiera batean Libanon dagoen Tiroren
dependentzia bat izan zen, baina K. a. 650a inguru independentzia eskuratu
zuen eta Mediterraneoan zehar hegemonia eskuratu zuen, Ipar Afrikan eta
gaur egungo Espainian ezarritako hiriekin.
Botere hau K. a. III. mendearen inguruan bukatu zen. Hiriaren momenturik
gorenean Mediterraneoko mendebaldean zegoen komertzio eta botere
politikorako gune nagusietako bat zen.

60. K . A . III . mendean , kartagotarrak Afrikatik etorri ziren , Balear Uharteetan eta Iberiar
Penintsularen ekialdean kokatu ziren .
Lurralde horietan , Ebyssos (Ibiza) Kartago Nova (Cartagena) koloniak egin zituzten .
Kartagotarrek beste lurralde batzuk nahi zituen konkistatu , Mediterraneoak boterea zuten
areagotzeko.Baina erromatarrek ez zeudenez prest , elkarren kontra borrokatu ziren .
Erromatarrek menderatu egin zituzten kartagotarrak, kanporatu egin zituzten Iberiar
Penintsulatik .

61. Hiria sortu eta hurrengo mendeetan, Mediterraneo itsasoaren sartalde osoan zehar hedatu
zen merkataritza inperio handi baten gune nagusi bihurtu zen.
Kartagoko salgaiak oso aintzat hartuak ziren Mediterraneo inguruetako herrietan. Hiriaren
aberastasunaren oinarri nagusietako bat Afrikako iparraldeko eta Iberiar Penintsulako
hegoaldeko zilar meatzeak ziren. Kartagotarren merkatari inperioaren etsai nagusiak
greziarrak izan ziren lehendabizi, Sirakusa-koak batez ere, eta geroago erromatarrak.
K. a. III. mendearen erdialdetik II. mendearen erdialdera bitartean hainbat gerra izan zituen
Erromarekin. Gerra horien ondorioz, Kartagoren aginpidea guztiz ahuldu zen, eta azkenik hiria
K . a . 146. urtean Erromaren esku erori zenean, hiri osoa erre, eta ez zen biztanlerik gehiago
geratu.

62. Sakontzeko, irakurri: «Gerra Punikoak»
Kartagoren menpeko lurrak, Gerra Punikoetan zehar.
K.a. III. eta II. mendeetan Kartagoren eta Erromaren artean hiru gerra izan ziren: Gerra
Punikoak.
Lehen Gerra Punikoa (K. a. 264-241) Sakontzeko, irakurri: «Lehen Gerra Punikoa»
Mediterraneo itsasoko Korsika eta Sizilia uharteen kontrola lortzeko piztu zen.
264. urtean kartagotarrak Siziliako Messana eta Siracusa hirien arteko liskarretan parte
hartzen hasi ziren, era horretara uharte horretan kokatzeko asmoz.

63.  Gerra irabazitakoan, Erromak Kartagoren lekukoa hartu zuen Mediterraneoko
mendebaldearen buruan. Hala ere, biek bukatu zuten gerra ekonomikoki eta
demografikoki akiturik.
 Haien influentzia-eremuak mugatzeko, ebatzi zen Korsika, Sardinia eta Hispania
Kartagopean jarraituko zirela. Horren iparraldea, Erromarako izango zen.
 Erromako garaipena porrota onartzeko erreparoan oinarritu zen. Erabateko
garaipena baino ez zuten onartzen. Are gehiago, inbertsio pribatuak erakarri ahal
izan zituen hiritarrek jokoan zegoena ikusi zuten eta. Kartagoko nobleziak, berriz,
ez zuen aberastasuna arriskatu denon onuraren izenean.

64. Sakontzeko, irakurri: «Bigarren Gerra Punikoa»
Lehenengo Gerra Punikoaren ondoren, Erromak Korsika eta Sardinia kendu zizkien
kartagotarrei, eta gero eta zerga astunagoak jarri zizkien. Hala ere Hamilkar Barka
buruzagiaren, haren seme Hanibalen eta haren suhi Hasdrubalen gidaritzapean, oinarri sendo
bat hartu zuen Kartagok Iberiar penintsulan.
K. a. 219an Hanibalek Sagunto konkistatu zuen. Erromak hiri hartatik alde egiteko eskatu
zuen, baina Kartagok ezezkoa eman, eta Erromak gerra deklaratu zion.
Itsasoa Erromaren esku zegoenez, Hanibalek lehorrez eraman zuen bere gudarostea, Galian
eta Alpeetan zehar Italiar penintsularaino. Galiako zenbait herriren laguntzarekin hainbat
gudu irabazi zituen Italiar penintsulan, Cannaekoa batez ere. Capua hiria (Italiako bigarren hiri
handiena) konkistatu zuen, baina ezin izan zuen Erroma hartu.
K. a. 207an Hasdrubalek beste kartagotar gudaroste bat eraman zuen Italiar penintsulara,
Hanibalekin batera Erroma hartzeko asmoz. Hasdrubalen guda ostea Metauros ibaiko
guduan menderatu zuen Erromako gudarosteak. Hanibalek K. a. 203. urte arte jarraitu zuen
Italiar penintsularen hegoaldean.

65.  Erromara bueltatzerakoan, heroi handi baten harrera jaso zuen Eszipionek.
 K. a. 205ean kontsul izendaturik, Kartago bera erasotzea erabaki zuen.
Afrikan, Numidiarren babesa eskuratu zuen, Kartagoko agindua arbuiatzen
zuten eta.
 Hanibal Italiatik abiatu zen Eszipionen armadari aurre egiteko. Zama batailan
(K. a. 202an) Eszipion atera zen garaile. Kartagok bakea eskatu behar izan
zuen. Eszipionek Afrikano goitizen irabazi zuen honela.
 Gerraren amaiera ez zen aho batez txalotu. Batzuek uste zuten Kartagok,
erabat birrindu ezean, Erroma mehatxatzeko indarra berreskuratuko lukeela.
Hala ere, gerra ordainketa gogorrak pagatu behar izan zituen Kartagok. Haren
itsas armada 10 ontzira murriztu zen, piratei aurre egin ahal izateko. Erroma,
ordea, indartsuago atera zen gerratik.

66. Lehenengo eta bigarren gerretan Kartagok bere aginpide politikoa galdu bazuen ere, bere
merkataritza guztiz indartzen ari zen K. a. II. mendean, Erromako merkatarien kaltetan.
150. urtean Masinisaren erasoari armaz erantzun ziotenean, Erromak bere gudarostea bidali
zuen Kartagoren kontra, hitzarmena hautsi zuelako.
Kartagok Erromaren baldintzak onartu nahi izan zituen; Erromak, ordea, hiria itsasertzetik
urrundu eta lehorrean barrura aldatzeko baldintza jartzen zuen, horrela Kartagori itsaso
bidezko merkataritza eragozteko.
Kartagok bi urtez eutsi zion erromatarren setioari.
Eszipion Emilianok bide guztiak moztu eta inguratu zuen hiria, baina hala ere etxez etxe
konkistatu behar izan zuen.
Hiriak zituen milioi laurden biztanleetatik, 50.000 mila inguru geratzen ziren hiria errenditu
zenean. Bizirik geratu zirenak esklabo saldu zituzten; hiri osoa desegin zuten erromatarrek,
eta lurraldea Erromaren probintzia bihurtu zen.

67.  Borrokaz gain, goseak ere kartagotar asko hil zuen. Gerra
bukatzena, 50.000 biztanle baino ez ziren bizirik. Guztiak
esklabo saldu zituzten .
 Hiria 10 egunez erre zuten. Harresiak, eraikinak eta kaia
erabat suntsitu zituzten. Aldameneko eremuetan gatza bota
zuten, hurrengo urteetako uztak zapuzteko. Azken ekintza
hau, halere, ez da gerra liburuetan agertzen, eta gaur
egungo historialariek zalantzan jartzen dute.
 Gainerako lurrek Erromako Afrika izeneko probintzia osatu
zuten Mendebaldeko Inperioa desegin zen arte.

68.  Bandaloen Erresuma, 455. urtean.
 Gerra punikoak bukatu eta gero berriro sortu zen
hiria, eta Augusto enperadorearen garaian
Afrikako erromatar probintzien hiriburu izan zen.
Garai hartan Alexandria eta Antiokiarren maila
bereko hiria zen Kartago.
 Kristautasunaren lehen aldietan garrantzi
handiko kristautasun gunea izan zen; bertako
apezpiku izan ziren Tertuliano eta Zipriano
santua, Elizaren gurasoak.
 439. urtean bandaloek hartu zuten hiria, eta
haiek Ipar Afrikan eratutako erresumaren
hiriburu izan zen.
 533. urtean bizantziarrek hartu zuten.
 Azkenik 705. urtean arabiarrek konkistatu zuten.
Garai horretatik aurrera Kartago hustu, eta
Tunisko hiri berriak hartu zuen haren lekua.

69.  Erromatar etxebizitza etruriarrenean oinarriturik dago, eta
etxebizitza hauek klaseetan banatutako gizarte baten adierazgarri
ziren.
 Bi ziren erromatar hirigintzako etxebizitza motak Erromako
hiritarra asko errespetatzen zuen bizitza pribatua .
 Baina, Inperioaren jaiotako ideia berriak etxebizitzetan ere izan
zuten bere esanahia Erromatar etxebizitza etruriarrenean
oinarriturik dago, eta etxebizitza hauek klaseetan banatutako
gizarte baten adierazgarri ziren.
 Bi ziren erromatar hirigintzako etxebizitza motak Erromako
hiritarra asko errespetatzen zuen bizitza pribatua .
 Baina, Inperioaren jaiotako ideia berriak etxebizitzetan ere izan
zuten bere esanahia .

70.  Kartagotarrek etruriarrei ikasitako eraikuntza-tradizioa eta
molde zaharrak kontserbatu zituzten. Eredu tradizional
haren arabera eraiki zituzten tenpluak.
 Gainera, Kartagoko tenpluak greziar tenpluaren osagarriak
dituzte. Horregatik, ezinezkoa da tenplu hauek azaltzea
greziar tenpluen ezaugarriei inongo erreferentziarik egin
gabe. Hala eta guztiz ere nortasun propioa du aldaketa
nagusi batzuei esker.
 Tenpluak ez dira peripteroak. Hots, greziar tenpluak
zituzten kolomen kantitatea eta tenpluarekiko bere
kokapenaren arabera sailkatu zitezkeen, eta kolomek
tenplu guztia inguratzen zutenean periptero bezala
definitzen zen .

71. ETA HEMEN BUKATU DA
KARTAGOTARRAK

72. ESPERO DUGU GUSTATU
IZATEA