1. itinérance dominique henry
dominique henry
przemierzać, obserwować, czytać
refleksje nomadyczne
Za oknem salonu czy za szybą pociągu, w cza- dziedzinę życia, są odbiciem naszego związku ze Co to znaczy: czytać pejzaż? Jak zabrać się
sie miejskich włóczęg czy wiejskich spacerów – pej- światem. Utrwalają nasze sposoby gospodaro- do tej lektury? Czym taka praktyka może nas wzbo-
zaże są wszechobecne w całym naszym środowisku wania przestrzenią, budowania domów, mostów, gacić? W jaki sposób pejzaż pozwala połączyć
wizualnym. Tworzą materialny i symboliczny wszech- dróg, produkowania żywności i bogacenia się w jednej, globalnej wizji rozmaite dziedziny wiedzy,
świat, w którym rozwija się działalność człowieka. oraz negocjowania naszych wymagań z naturą... oddzielone od siebie sztywnymi, dyscyplinarnymi
Oazy wrażliwości, wektory snów... pejzaże sławią Pejzaże to odbicia i ślady pozostawione przez podziałami?
takie pojęcia, jak jakość życia czy też pełnia istnienia wspólnotę ludzi w naturze – można je porównać
– pojęcia, do których nasi współcześni okazują się do nieustannie przepisywanego manuskryptu. Ma- Bita droga prowadzi na łąkę. Wznosi się, biegnie
coraz bardziej przywiązani. nuskryptu, w którym zapisane są długie rozdziały po stoku. Za ogrodzeniem elektrycznym ukazuje się
Współczesne społeczeństwa informacji i ko- o narodzinach świata, bogate akapity ilustrujące pole zieleni, malowane i pachnące mnogością kwiatów.
munikacji wizualnej zwracają szczególną uwagę życie roślin i zwierząt oraz całe strony przedsta- Łagodne i słodkie fluidy otaczają mnie jak mydlana
na pejzaże: zachwycające panoramy, rajskie wiające koleje ludzkiego losu. Jak księga otwarta bańka. Moje kroki zagłębiają się w miękkość traw. Do-
scenerie na krańcach świata, obrazy natury ujaw- na powierzchni ziemi, pejzaż podsuwa obserwato- biega mnie meczenie: czy jestem w królestwie kóz?
niają się wszędzie, są w każdym miejscu. Jednak rowi wybrane opowieści. Te ostatnie wołają o lekturę Przy zakręcie dolinki kilka wysokich drzew da-
nie można ich redukować wyłącznie do poziomu – o rozkodowanie, interpretację i próbę zrozumienia rowuje mi swój cień; świeżość i zapach. Zbliżam się,
dekoracji, tła czy scenografii. Stanowią one ważną tego, o czym opowiadają nam pejzaże. liczę kroki, zagłębiam się w ów obszar między lasem
8

2. a łąką. Powoli odkrywam jego bogactwa, jego subtel-
ności. Kolory, zapachy, wrażenia jednoczą się z moim
spojrzeniem i odciskają we mnie ślad. Ujmuję pejzaż we
wszystkich jego wymiarach; a raczej, powinienem rzec,
pejzaż mnie ujmuje, sączy się we mnie, wnika w samo
serce mej istności i jedna sobie moją wrażliwość.
Po przybyciu na przeciwległe zbocze ukazuje mi
się widok dający perspektywę na dolinę; mierzę jej
oddalenie. Przerwa: chwila obserwacji.
Moje spojrzenie śledzi zbocze góry i odtwarza
przebytą trasę. Odnajduję linię ścieżki, umiejscowie-
nie ogrodzenia. Spostrzegam brunatne kozy, plamy
cienia drzew i szatę lasów okrywającą szczyty.
Raz jeszcze przeżywam w sobie emocje, jakich
doświadczyłem w drodze. Zapamiętane obrazy,
uchwycone tu czy tam, nagromadzone na chybił
trafił, składają się powoli w większą całość. itinérance dominique henry
... pejzaże
Zabieram się za rysunek. To przedstawie-
nie, ani realne, ani całkowicie wierne, będzie
interpretacją mojego odczucia pejzażu – pejzażu
zrodzonego z tegoż odczucia. Czyż Alfons de
Lamartine nie stwierdził, że uczucie jest jedynie
echem wrażeń?
wszystkie ilustracje. w artykule: dominique henry
Przeżycie pejzażu – doświadczenie świata
Czytać pejzaż to przede wszystkim – przeżyć
pejzaż, doświadczyć go, odczuć jego materialność
wszystkimi zmysłami. Zanurzenie się weń, pod-
danie ciała wszelkiego rodzaju impulsom stwarza
wstępne warunki zrozumienia pejzażu. Konfron-
tacja z rzeczywistością czyni zwykle percepcję
bardziej aktywną.
9

3. są rozmieszczone w połowie stoków, pomiędzy
zabudową wiejską a obszarami leśnymi. Stwier-
dzam przy okazji, że te ostatnie nie utrzymują
się w określonych granicach, pewne ich części
schodzą po zboczu niżej i są poprzetykane
polankami.
Czytanie pejzażu polega także na przywoły-
waniu różnych zasobów wiedzy z dziedziny nauk
ścisłych, historii, socjologii czy ekonomii, i na takim
ich połączeniu i zestawieniu, aby wniosły sens
i pozwoliły zrozumieć oglądane formy pejzażu. Po-
Gdybym przed chwilą udał się bezpośrednio trzebne informacje zbiera się, wertując publikacje,
do punktu widokowego, czy rozróżniłbym statystyki, analizy kartograficzne... Można je także
z równą precyzją wszystkie elementy formujące uzyskać w rozmowach z mieszkańcami danej oko-
pejzaż? Czy dostrzegłbym obecność ogrodze- licy: z działaczami politycznymi, jak np. burmistrz
nia, gdybym nie musiał przez nie przejść? Czy czy wójt, lub z najważniejszymi aktorami wiejskiego
zauważyłbym stado kóz, gdybym uprzednio pejzażu – z rolnikami.
nie usłyszał ich meczenia? A samotne drzewa
na łąkach – czy ukazałyby mi się z taką wyra- Pejzaż tej doliny na pierwszy rzut oka zdaje
zistością, gdybym, wślizgując się pod nie, nie się niezmienny, ale w rzeczywistości doznał
odczuł wyższości ich koron? on na przestrzeni ostatnich trzech dziesięcioleci
licznych zmian i przeobrażeń.
Doświadczenie zdobyte poprzez obcowanie W latach 70. ramy życia były tu bardzo odmienne
z pejzażem pozwala przekroczyć neutralność spoj- – tłumaczy mer, który jest rolnikiem. – Las scho-
rzenia kontemplacyjnego i skuteczniej odzwyczaić dził właściwie aż do wysokości domów, pokrywał
nasz wzrok od dostrzegania jedynie rzucających się ponad 80% terytorium przynależącego do na-
w oczy obiektów (drzewa, ogrodzenia, komin) – tak,
by dostrzec niuanse kolorystyczne (intensywniejsza
zieleń w głębi dolinki, kolorowe przebłyski kwietnych
łąk) czy docenić różnorodne faktury i kształty (ak-
samitność pastwisk, pochyłość zbocza). Percepcja
taka nie zależy wyłącznie od dominującego zmysłu
wzroku, lecz dokonuje się w zjednoczeniu zmysłów
i kombinacji przekazanych przez nie informacji – aby
pewniej osadzić nas w przestrzeni.
pejzaż – wizja całości
Obserwowanie i nasiąkanie otaczającą przestrze-
nią przypomina ujęcie w jedną scenę danych geogra-
ficznych, szaty roślinnej, form miejskich, typów upraw,
sieci komunikacyjnych... Lektura pejzażu pozwala
w pierwszym rzędzie zidentyfikować te grupy elemen-
tów i te całości, nazwać je i zbadać ich porządek.
Mym oczom ukazuje się dolina. Jej dno jest
zasadniczo zurbanizowane, a jej zaokrąglone
szczyty są zalesione. Zauważam, że pastwiska
10 itinérance dominique henry

4. itinérance dominique henry
szej społeczności. Zespół łąk, który można dziś Lektura pejzażu może stać się przestrzenią dialogu,
objąć spojrzeniem, to efekt cierpliwej pracy wyle- ujawnić rozmaite oczekiwania i potrzeby. Pozwala
siania dawnych, wspólnych pastwisk. Te ostatnie ona dać każdemu klucz do zrozumienia działań i mo-
były opuszczone od lat 50., przede wszystkim tywacji innych użytkowników danego miejsca, a dzię-
z powodu odpływu robotników – w większości ki temu może poprowadzić do wspólnej refleksji nad
chłopów – do dalej położonych fabryk. Dzisiaj tym, jak skutecznie organizować nasze życie.
różnorodność otoczenia zawdzięcza swoje Ramy codziennej egzystencji, tygle naszych
istnienie pracy naszych rolników, zdecydowa- wrażeń – pejzaże noszą w sobie wartości, na któ-
nych by produkować sery i mięsa oraz oferować rych zasadza się tożsamość każdego człowieka.
wszystkim pejzaż wysokiej jakości. Przeżywać pejzaże, zanurzać się w nie, poddawać
się ich mocy, plątać się w sekretne i dyskretne wię-
Pejzaż – nauka – dialog zy życia... czyż nie jest to prosty sposób na to, aby
poczuć się żywą częścią natury, która wydała nas
Pejzaż może się stać szczególnie użyteczny kiedyś na świat?
w nauczaniu. W świecie multimediów rzeczywistość
staje się coraz bardziej wirtualna; momenty zanurze- tłum. katarzyna musioł
nia w krajobrazie, angażując całe ciało, pozwalają
odnowić kontakt z tym, co konkretne. W artykule (str. 8-9.) wykorzystano cytat z:
Pejzaż daje syntetyczny obraz życia określo- Alphonse de Lamartine, Nouvelles Méditations,
nego obszaru. Jego lektura odwołuje się zarówno Paris: Hachette, 1931, w tłumaczeniu Aleksandry
do zmysłów, jak i do wiedzy, a jego zrozumienie za- Wojdy.
chęca do połączenia tego, co subiektywne, z tym,
co obiektywne.
Studiowanie pejzażu umożliwia wreszcie pozna-
nie lokalnej geografii, historii, demografii, ekonomii,
ekologii, oraz wpisanie ich w proces percepcji i w ra-
my konkretnej przestrzeni. To podejście może pomóc
odnaleźć własne miejsce w środowisku społecznym
i kulturowym, rozpoznać punkty orientacyjne, wywo-
łać uczucie przynależności do miejsca...
Z drugiej strony pejzaż pozwala zaprosić
itinérance dominique henry do wspólnej dyskusji wszystkich, którzy współkształ-
tują wygląd terenu, a których teren zwykle rozdziela.
11