Σχηματισμός αναδιπλασιασμού σε παρακείμενο και υπερσυντέλικο στην αρχαία ελληνική

1. ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ – ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ
ΑΝΑΔΙΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ: ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΒΗΜΑ
Για να σχηματίσουμε τον παρακείμενο ή υπερσυντέλικο, πρώτα πρέπει να σχηματίσουμε τον
αναδιπλασιασμό, που μπαίνει στην αρχή του θέματος.
Ελέγχω από τι αρχίζει το ρήμα:
Α) από φωνήεν;
Η δουλειά μου είναι εύκολη, γιατί εφαρμόζω ότι έχω μάθει μέχρι στιγμής για τη χρονική αύξηση.
Ενεστώτας παρακείμενος υπερσυντέλικος
π.χ. ἐλπίζω ἤλπικα ἠλπίκειν
οἰκίζω ᾢκικα ᾠκίκειν
ἱδρύω ἵδρυκα ἱδρύκειν
ἀθροίζω ἤθροικα ἠθροίκειν
(βλέπουμε τον αναδιπλασιασμό = χρονική αύξηση στην αρχή του θέματος
-η κατάληξη στον παρακείμενο είναι -κα, επειδή τα παραπάνω ρήματα είναι ή φωνηεντόληκτα, όπως το ἱδρύω, ή
οδοντικόληκτα, όπως το ἐλπίζω, οἰκίζω, ἀθροίζω. Με τις καταλήξεις όμως θα ασχοληθούμε σε δεύτερο στάδιο)
Β) από σύμφωνο;
Εδώ…αρχίζουν τα δύσκολα!
Καταρχάς ελέγχω αν αρχίζει από ένα σύμφωνο, από δύο ή από τρία σύμφωνα
1) Αν αρχίζει από 3 σύμφωνα, ο αναδιπλασιασμός είναι η συλλαβική αύξηση, όπως τη μάθαμε για
την παρατατικό και τον αόριστο. Δηλαδή, προσθέτω ένα –ἐ στην αρχή του θέματος
π.χ. στρατεύω ἐστράτευκα ἐστρατεύκειν

2. 2) Αν αρχίζει από 2 σύμφωνα, πρέπει να ελέγξω το είδος των συμφώνων. Υπάρχουν δύο
περιπτώσεις:
α) να είναι το 1ο σύμφωνο άφωνο (δηλαδή:κ,γ,χ,π,β,φ,τ,δ,θ) και το 2ο σύμφωνο να είναι υγρό
(λ,ρ) ή ένρινο (μ,ν)
Αν ισχύει ο συνδυασμός αυτός, τότε ο αναδιπλασιασμός μου έχει τη εξής μορφή: δημιουργώ
μια συλλαβή από την επανάληψη του 1ου συμφώνου του θέματος +ένα -ε- και τη βάζω στην
αρχή του θέματος.
π. χ. γράφω γέ γραφα ἐ γε γράφειν1
(γ=άφωνο +ρ=υγρό)
τρίβω τέ τριφα ἐ τε τρίφειν
(τ=άφωνο +ρ=υγρό)
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: σε αυτά τα ρήματα που έχουν αυτήν τη μορφή του αναδιπλασιασμού, όταν
σχηματίζω τον υπερσυντέλικο, προσθέτω στην αρχή, μπροστά από τον αναδιπλασιασμό, και το
-ἐ-)
β) αν δεν ισχύει όμως ο παραπάνω συνδυασμός, δηλαδή αν δεν είναι το 1ο σύμφωνο άφωνο
και το 2ο σύμφωνο υγρό ή ένρινο, τότε ο αναδιπλασιασμός μου είναι απλώς ένα ἐ (=συλλαβική
αύξηση, όπως είδα πιο πάνω και για τα ρήματα που αρχίζουν από 3 σύμφωνα)
π.χ. σπουδάζω ἐσπούδακα ἐσπουδάκειν
(σ=συριστικό+π=άφωνο)
πταίω ἔπταικα ἐπταίκειν
(π=άφωνο + τ=άφωνο)
3) Αν αρχίζει από ένα σύμφωνο, πάλι πρέπει να κάνω έναν έλεγχο, γιατί έχω δύο υποκατηγορίες:
α) να αρχίζει από ρ (απλό σύμφωνο) ή από ξ,ψ,ζ (διπλά σύμφωνα)
Τότε ο αναδιπλασιασμός είναι και πάλι ένα ἐ στην αρχή του θέματος (συλλαβική αύξηση)
π.χ. ῥίπτω ἔρριφα ἐρρίφειν2 (το ρ φυσικά διπλασιάζεται)
ψαύω ἔψαυκα ἐψαύκειν
β) να αρχίζει από ένα άλλο οποιοδήποτε (απλό) σύμφωνο (εκτός επομένως από το -ρ-)
Τότε ο αναδιπλασιασμός είναι ο εξής: μια συλλαβή στην αρχή του θέματος που σχηματίζεται
από την επανάληψη του αρχικού συμφώνου + ένα -ε-
Και πάλι στην περίπτωση αυτή, όταν σχηματίζω τον υπερσυντέλικο, προσθέτω ένα ακόμη ἐ στην
αρχή, πριν από τον αναδιπλασιασμό.
π.χ. λύω λέλυκα ἐ λε λύκειν
πιστεύω πεπίστευκα ἐ πε πιστεύκειν
ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ: όταν αυτό το αρχικό φωνήεν είναι χ ή φ ή θ, τότε προσέχω περισσότερο, γιατί στη συλλαβή
του αναδιπλασιασμού αλλάζει αυτό το σύμφωνο:
Το χ γίνεται κ: χορεύω κε χόρευκα ἐ κε χορεύκειν
Το φ γίνεται π: φονεύω πε φόνευκα ἐ πε φονεύκειν
Το θ γίνεται τ: θύω τέ θυκα ἐ τε θύκειν
1 Η κατάληξη είναι -φα, επειδή το τρίβω είναι χειλικόληκτο (το θέμα τελειώνει σε -πτ-)
2 Η κατάληξη είναι -φα, επειδή το ῥίπτω είναι χειλικόληκτο (το θέμα τελειώνει σε -πτ-)