https://uoa.academia.edu/DrChalkouMaria Μπορείτε να διαβάσετε το βιβλίο στις ιστοσελίδες: www.yantzi.gr και www.kobobooks.com

2. Τα Μαθηματικά στην Ελλάδα από τον 15ον έως τον 18ον αι.
μ.Χ.
ΜΑΡΙΑ ΧΑΛΚΟΥ
Ph.D., M.Sc. Μαθηματικών Ε.Κ.Π.Α.
Σχολικός Σύμβουλος Μαθηματικών
ΕΚΔ. ΜΑΡΙΑ Δ. ΧΑΛΚΟΥ
ΑΘΗΝΑ
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2014
1

3. Τα Μαθηματικά στην Ελλάδα από τον 15ον έως τον 18ον αι.
μ.Χ.
Copyright: Μαρία Δ. Χάλκου, Βιτωλίων 159, Πειραιάς 18546
Maria D. Chalkou, Vitolion 159, Piraeus 18546
Tηλ.: +302104619674
Κιν.: +306980496262
e-mail: mchalkou@gmail.com και mchalkou-p@sch.gr
Ιστοσελίδα: http://blogs.sch.gr/mchalkou-p
και http://chalkou.blogspot.com
ISBN: 978-960-93-5767-8
2

4. Τα Μαθηματικά στην Ελλάδα από τον 15ον έως τον 18ον αι.
μ.Χ.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Συνοπτικά: Στοιχεῖα ἀπὸ τὴν ἐξέλιξη τῆς Μαθηματικῆς παιδείας
στὴν Ἑλλάδα ἀπὸ τοὺς Βυζαντινοὺς χρόνους ἕως καὶ τὸν 18ον
αἰώνα – Ἡ συμβολὴ τοῦ Νικηφόρου Θεοτόκη
Η Επιστήμη και η Παιδεία στο Βυζάντιο
Η Παιδεία στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα
Ο Νικηφόρος Θεοτόκης
Η εξέλιξη της γλώσσας των επιστημονικών κειμένων
Ελληνική και ξένη βιβλιογραφία
Βιογραφικά στοιχεία
Άλλα έργα της συγγραφέα
Συμπληρωματικά στοιχεία-Σημειώσεις-Αναφορές
3

5. Τα Μαθηματικά στην Ελλάδα από τον 15ον έως τον 18ον αι.
μ.Χ.
4

6. Τα Μαθηματικά στην Ελλάδα από τον 15ον έως τον 18ον αι.
μ.Χ.
Συνοπτικά: Στοιχεῖα ἀπὸ τὴν ἐξέλιξη τῆς Μαθηματικῆς
παιδείας στὴν Ἑλλάδα ἀπὸ τοὺς Βυζαντινοὺς χρόνους
ἕως καὶ τὸν 18ον αἰώνα – Ἡ συμβολὴ τοῦ Νικηφόρου
Θεοτόκη
Κατὰ τὴ διάρκεια τῶν πρώτων Βυζαντινῶν χρόνων ἡ
ἀρχαία Ἑλληνικὴ Παιδεία χρησιμοποιήθηκε κυρίως ὡς
μέσον γιὰ νὰ γίνει κατανοητὴ ἡ ὕπαρξη τοῦ Ἱησοῦ, ὁ ὁποῖος
ἐκείνη τὴν ἐποχὴ ἦταν γιὰ τοὺς χριστιανοὺς τὸ κέντρο τοῦ
κόσμου. Σχετικὰ μὲ τὴν Ἐπιστήμη τῶν Μαθηματικῶν στὸ
Βυζάντιο, γνωρίζουμε ὅτι παρατηρήθηκε πρόοδος καὶ
ἐξέλιξη εἰδικὰ κατὰ τὸν 5ον, τὸν 6ον, τὸν 9ον, τὸν 10ον, τὸν
13ον καὶ τὸν 14ον αἰώνα. Ἐπίσης εἶναι γνωστὸ ὅτι οἱ
μαθηματικοὶ τῶν πρώιμων βυζαντινῶν χρόνων εὑρίσκοντο
κατὰ κύριο λόγο στὴν Ἀλεξάνδρεια, ὅπου καὶ παρήγαγαν
σημαντικὸ ἔργο. Ἐπὶ Ἰουνστινιανοῦ δέ, τὸ κέντρο βάρους
τῆς
ὅλης
δραστηριότητας
ποὺ
σχετιζόταν
μὲ
τὰ
Μαθηματικὰ μετατοπίστηκε στὴν Κωνσταντινούπολη.
Σημαντικὴ ἱστορικὴ χρονολογία γιὰ τὴν Ἐπιστήμη
αὐτὴ θεωρεῖται ὁ 13ος αἰ. κατὰ τὸν ὁποῖον διαχωρίζονται
5

7. Τα Μαθηματικά στην Ελλάδα από τον 15ον έως τον 18ον αι.
μ.Χ.
τὰ
‘ἀκαδημαϊκὰ’
ἀπὸ
τὰ
‘ἐμπορικὰ’
ἢ
‘πρακτικὰ’
Μαθηματικά, τὰ ὁποῖα ἀπὸ τὸν 14ον αἰ. δὲν διδάσκονταν
πλέον στὰ Πανεπιστήμια ἀλλὰ λόγῳ τῆς χρησιμότητάς
τους στὸ εὑρύτερο πλῆθος τοῦ λαοῦ εὑρίσκοντο σὲ συνεχὴ
ἀνταγωνισμὸ μὲ τὰ ἀκαδημαϊκὰ Μαθηματικά.
Τὸ ὑπόλοιπο τοῦ 15ου αἰ. μετὰ τὴν ἅλωση τῆς
Κωνσταντινούπολης, ὁ 16ος, καὶ μέρος τοῦ 17ου αἰ.
χαρακτηρίζονται ἀπὸ τὴν πλήρη ἀνυπαρξία τῆς παιδείας
στὴν τουρκοκρατούμενη Ἑλλάδα. Μέσα στὸν 17ον αἰ.
ἀρχίζει σταδιακὰ ἡ ἀνοδικὴ πορεία, ποὺ συνδυάζεται μὲ
τη λειτουργία στοιχειωδῶν, μέσων, ἀλλὰ καὶ ἀνωτέρου
ἐπιπέδου σχολείων. Ἀκόμα καὶ τότε ὅμως ἀπουσιάζουν
ἀπὸ τὰ ἐκπαιδευτικὰ προγράμματα οἱ θετικὲς ἐπιστῆμες, οἱ
ὁποῖες κάνουν τὴν ἐμφάνισή τους ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ 18ου αἰ.
καὶ μετά.
Καθοριστικῆς σημασίας ὑπῆρξε τότε ὁ ρόλος τοῦ
Νικηφόρου Θεοτόκη, ὁ ὁποῖος ἦταν ὁ σύνδεσμος τῶν
παλαιοτέρων ἐπιστημόνων λογίων μὲ τοὺς δασκάλους
τῶν νέων Φυσικῶν ἐπιστημῶν τῆς χρονικῆς περιόδου πρὶν
τὴν ἐπανάσταση τοῦ 1821. Ὁ Θεοτόκης ἦταν ὁ πρῶτος ποὺ
ἀνέγραψε γιὰ πρώτη φορὰ στὸ ἐκπαιδευτικὸ πρόγραμμα
6

8. Τα Μαθηματικά στην Ελλάδα από τον 15ον έως τον 18ον αι.
μ.Χ.
τῶν σχολείων ὡς πρωτεύοντα μαθήματα τὴ Φυσικὴ καὶ τὰ
Μαθηματικά.
Ἡ ἐπιστήμη καὶ ἡ παιδεία στὸ Βυζάντιο
Ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ παιδεία ἀπετέλεσε ἕνα μέσον ποὺ
εἶχε σκοπὸ τὴν κατανόηση τῆς ὕπαρξης τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ,
γιατὶ γιὰ τοὺς χριστιανοὺς ὁ Ἰησοὺς ἦταν τὸ κέντρο τοῦ
κόσμου. Ἔτσι ἡ θρησκεία καὶ ἡ ‘παιδεία τοῦ Χριστοῦ’
ταυτίζονταν
ὡς
ἔννοιες.
1
Ἀπὸ
τοὺς
φιλοσόφους
οἱ
Βυζαντινοὶ προτιμοῦσαν τὸν Πλάτωνα τὸν ὁποῖον καὶ
δίδασκαν, ἐπειδὴ ἡ φιλοσοφία του ‘ἀπομάκρυνε τὰ μάτια’
ἀπὸ τὸν ὑλικὸ κόσμο τῶν αἰσθήσεων, καὶ ὁδηγοῦσε τοὺς
ἀνθρώπους σὲ κόσμους ὅπου κατοικοῦσαν ‘οἱ εὐγενέστεροι
νόες’
τῆς
ἀνθρώπινης
φυλῆς.
2
Ἐπιπροσθέτως
ἀναφέρουμε, ὅτι κατὰ τοὺς πρώτους βυζαντινοὺς χρόνους
ὁ χριστιανισμὸς χρησιμοποίησε τὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ
1
W. Jeager, Early Christianity and Greek Paideia, Oxford UP,
Harvard 1961, p. 12.
2
Ὅ. π., σελ. 46.
7