Presentatie van Jos Debeij op het symposium Bibliohtheek van de toekomst

1. Korte inhoud
De onderlegger voor de rol van de bibliotheek ligt nog steeds in het aloude ‘Kennis is macht’ dat via Unesco, etc
hedendaagse uitwerkingen heeft gekregen. Vanaf de jaren zestig groeit onderwijs deelname spectaculair en
ontwikkelt de bibliotheek zich inhoudelijk en kwantitatief. Sinds 1975 is er contributievrijdom voor de jeugd en is
er veel aandacht voor jeugd- en schoolbibliotheekwerk en de educatieve ondersteuningsfunctie. Het succes van
de uitleenbibliotheek van boeken bepaalt het beeld van de bibliotheek. Op opkomst van Internet heeft grote
gevolgen voor mediagedrag, distributie en winkelen. Het gebruik van traditionele media en ook bibliotheken
neemt af. Bibliotheken blijven een groot bereik houden maar verleggen hun focus van warenhuis van bronnen die
steeds vaker digitaal worden, naar educatieve en maatschappelijke activiteiten. Bibliotheken worden veel meer
een werkplaats voor mensen die op achterstand staan en mensen die zich willen ontplooien. Bibliotheken staan
voor de opgave om deze omslag met minder middelen te realiseren. Daarvoor is ondernemerschap en
samenwerking nodig. Bibliotheken hebben een groot bereik, zijn vrij toegankelijk, zijn thuis in de lokale en
regionale educatieve en maatschappelijke netwerken. Bibliotheken hebben een lange traditie om van
gezamenlijke landelijke dienstverlening gebruik te maken. Ook vandaag de dag: preventieve projecten gericht op
taalontwikkeling en leesplezier als Boekstart, VoorleesExpress en de Bibliotheek op School worden grootschalig
in het stelsel van bibliotheken geïmplementeerd. Daarmee laten bibliotheken zien dat ze samen ‘meters kunnen
maken’, substantieel van waarde kunnen zijn. Op het gebied van laaggeletterdheid en basisvaardigheden liggen
grote uitdagingen. Bibliotheken worden steeds vaker de thuisbasis voor deze activiteiten en programma’s. Niet
als afzonderlijke bibliotheken, maar als stelsel. Als betrouwbare partners die intensief samenwerken met de
lokale en regionale maatschappelijke en educatieve netwerken en die bij de activiteiten (groepen) vrijwilligers
‘als maatje’ betrekken. Rond de bibliotheek ontstaan vrijwilligersnetwerken die door de professionals van de
bibliotheek aangestuurd en gefaciliteerd worden. In een tijd van financiële krimp groeit het bereik en het brede
maatschappelijk effect van bibliotheken.
De Wijkwinkel is een deelmerk van de Bibliotheek Deventer heeft een spilfunctie in het netwerk van wonen zorg
en welzijn, in een gemixte financiering van subsidie en deelnemersbijdragen. De Wijkwinkel heeft servicepunten
in combinatie met de bibliotheek, dicht bij burgers in de woonservicezones en zorgt voor de adequate informatie
en de verbindingen tussen burgers en maatschappelijke partners.
De verbrede bibliotheek is in Overijssel een gezamenlijke uitdaging binnen landelijke kaders. Het concept van de
Wijkwinkel zou net als de andere ‘formuleprojecten’ in het kader van de ‘transities’ ook Overijssel breed moeten
worden ingezet. Overijssel is een sterke bibliotheekprovincie mede door de daadkracht en steun van de
Provincie. De provincie kan ook hier haar stimulerende en verbindende rol vervullen.
1

2. ‘Samen ondernemend op pad?!’
De bibliotheken (in Overijssel) als werkplaats voor
zelfredzaamheid
Over Wijkwinkels wonen, zorg en welzijn
en over basisvaardigheden.
4 september 2014
Symposium Bibliotheken
Van schatkamer
naar werk- en ontmoetingsplaats
Jos Debeij

3. Inhoud
1. Hoe de bibliotheken in Overijssel samen vernieuwen
2. De bibliotheek als werkplaats voor zelfredzaamheid
3. De Wijkwinkel wonen, welzijn, zorg in Deventer
3

4. September 4, 2014
4
Leeszaal Deventer 1916

5. “Bibliotheken zijn de TomTom van de
kennissamenleving. Ze zijn
wegwijzergids in het uitdijende
informatie-oerwoud, met als
belangrijkste doelgroepen de jeugd,
samen met scholen en mensen die op
een achterstand staan. Bibliotheken
zijn waarborger van de kwaliteit en
onafhankelijkheid van de publieke
informatievoorziening.”
Minister R. Plasterk

6. Jaren van groei ‘70, ’75, ’80
• Vestigingen
• Gebruik
• Collecties
• Leden
• Uitleningen
Jeugd/school
Contributie-vrijdom
September 4, 2014
6

7. De wereld verandert – 1996 - 2005 September 4, 2014
7
Lezen van gedrukte media, bevolking van 12 jaar en
ouder, 1975-2005 (in uren per week)
2011
internet
1975: 6,4 u pw
2011: 2,5 u pw

8. Gevolgen voor de bibliotheek?
2005 in 10 jaar - groei van 20 jaar kwijt
8
Leden
Uitleningen
Bron: SCP

9. terwijl bereik en frequentie hoog blijft
*ruim helft bevolking komt heel frequent in bibliotheek
9

10. Vernieuwde bibliotheek
1. Schatkamer
2. Digitaal
3. Ontmoetingsplaats
4. Werkplaats
10

11. STAP 1
Uitleenbibliotheek wordt Schatkamer
fysieke en digitale bronnen
11
• collectie, inrichting en presentatie (Formule)
• multifunctionele gebouwen, zelfbediening en
ruime openingstijden
• ‘Minder kosten – meer effect’

12. 12

13. September 4, 2014
13

14. 14
Stap 2 : Digitale bibliotheek – ‘Webwinkel’

15. Catalogus (collectie Nederland)
15

16. Catalogus - bestellen
16
15%
uitleningen zijn
bestellingen via
internet

17. 17

18. STAP 3 Ontmoetingsplaats voor:
ontplooiing (willen)
18

19. STAP 4 Werkplaats:
educatieve – maatschappelijke doelgroepen
zelfredzaamheid (moeten)
Wijkwinkel Laaggeletterdheid BoSchool
19

20. Bibliotheek in ontwikkeling
2007-2013
20
Spreiding blijft
overeind

21. Nederland bibliotheken
uitleningen / leden
21
Bibliotheek in ontwikkeling

22. Overijssel bibliotheken
uitleningen / leden
22
Deventer 2006 2013
uitleningen 842.000 960.000
leden 24.000 29.000
bezoekers 404.000 595.000
website 94.000 393.000

23. De bibliotheek als werkplaats
voor zelfredzaamheid
23
Voor
wie?

24. Mensen op achterstand
Taal / digitaal
• 14% van de 15 jarige leerlingen
• Kwart van de leerlingen in het basisonderwijs start de
basisschool met een taalachterstand van twee jaar
• Kwart verlaat de basisschool met een leesachterstand van
twee jaar.
• 1,3 miljoen mensen tussen 16 en 65 jaar laaggeletterd
• zeker 1 op de 9 Nederlanders
• ..
24

25. 25
Door wie? Met Wie?

26. 26
4de jaar
20 weken
2 seizoenen
70 gezinnen
35 vrijwilligers
Kwalificeren
consultatieburo
Wijkwerk
VVE-netwerk
Basisscholen
Taalmaatjes

27. 27

28. Door wie?
28

29. 29
Babies
individueel
40% 0-4 jaar
50% 0-4 jaar
Vrijwilligers
Kwalificeren
consultatieburo
Peuterspeelzalen
VVE-netwerk
Kinderdagverblijven
Leidsters
Kwalificeren

30. 30

31. 31

32. 32

33. Met wie? Voor wie?
33

34. 34
Met wie? Voor wie?

35. 35

36. 36

37. Van Taal naar Basisvaardigheden
37

38. Klik en Tik
38

39. 80 taalmaatjes
39

40. Taalpunt
40

41. 41

42. 42

43. 43
Met wie? Voor wie?

44. Wijkwinkels
Deventer

45. Opdracht gemeente
Bieden van informatie, advies en
dienstverlening op het gebied van
wonen, welzijn en zorg aan inwoners
in de gemeente deventer i.s.m. de
maatschappelijke organisaties

46. Partnernetwerk

47. Hoe?
1. Frontoffice
2. Activiteiten
3. Sociale kaart

48. Hoe? Frontoffice
- Laagdrempelige frontoffice in 10
bibliotheken en wijkcentra
- Met spreekuren van
maatschappelijke organisaties
- Frontoffice door medewerkers
bibliotheek, vrijwilligers en
wijkwerkers

49. Spreekuur applicatie
inboeken

50. Vragen wonen-welzijn-zorg
• Ik zoek een fysiotherapeut dicht in de buurt?
• Hoe kan ik sporten met weinig geld?
• Mijn kind moet een beugel, wordt dit vergoed door
de ziektekostenverzekering?
• Mijn kind houdt van lezen, hoe kan het lid worden
van de bibliotheek?
• Waar vind ik informatie over vrijwilligerswerk?
• Hoe kan ik hulp krijgen met het schrijven van een
brief?
• Wie helpt mij met het invullen van
belastingformulieren?
• Hoe moet ik een gehandicaptenparkeerkaart
aanvragen?
• Hoe regel ik een rolstoel voor mijn moeder?

51. Wijkwinkels
In overleg met gemeente binnen bestaande (financiele)
kaders en woonservicezone-ontwikkeling Wijkwinkel
voorziening vaststellen voor:
• De Hoven
• Zandweerd
• Borgele
• Vijfhoek
• Voorstad

52. Hoe? Thema-activiteiten
Thema-activiteiten samen met partnerorganisaties
• Signaleren
• Initiëren
• Organiseren
• Faciliteren
• Bevorderen samenwerking

53. Hoe? Digitale wijkwinkel
www.wijkwinkeldeventer.nl
-Gekantelde sociale kaart
-Databases Invis en Gids
-Koppeling met
www.deventerbuurt.nl
-Wiki-dossiers, radio- en tv-uitzendingen
geïntegreerd op
inhoud
-55.000 bezoeken (2013)

58. Wijkwinkel - beleid
• ‘Vragen tussen de kasten’ Stedelijk Informatie Netwerk
• 2005-2008 Pilot Federatie Wijkwinkel Keizerslanden
• Nota Woonservicezones Gemeente Deventer2006
• 2008 Wet Maatschappelijke Ondersteuning  prestatieveld 3
(informatie& advies aan burgers)
• Moketnota 2008
• Opdracht gemeente aan Bibliotheek
• Uitrol alle woonservicezones
• Subsidie (350.000) en Partnerbijdrage (90.000)
– Synergie bibliotheek (openstelling / content)
• Samenwerking met organisaties Wonen Welzijn Zorg (contributie)
• Verlenging 2012-2013 en 2014-2015

59. Communicatie / PR
• Wijkwinkel TV/Radio :
– 8 afleveringen
– Reclamespots DRTV
– Reclamespots Deventer Radio
• Vraag van de week/persberichten in:
– Wijk- en dorpsbladen
– Huis- aan huis bladen
– Periodieken organisaties
• Presentaties Wijkwinkel en Sociale kaart
– Teams van professionals in organisaties
– Bewonersgroepen
– vrijwilligersorganisaties
• Persberichten, flyers, posters
(activiteiten)
• Social media Twitter en Facebook
– Beleid
– Gestructureerd
– Interactief

60. Afstemming en samenwerking
met netwerken
• Platform Wonen Welzijn Zorg (stedelijk)
• Werkersnetwerken per wijk (professionals en bewoners)
• Werkersnetwerken per thema (informele zorg, financiele
zelfredzaamheid)
• Bewonersinitiatieven, vrijwilligersorganisaties (Gratis Bijna
• (burenContactteam Bathmen, Schalkhaar helpt elkaar
• Overleggen spreekuurhouders per wijkwinkel (Keizerslanden,
Rivierenwijk)
• Wijkteams
• Etc.

61. Resultaten

62. De toekomst

64. De toekomst in Overijssels Netwerk
• ‘Samen ondernemend op pad?!’
De bibliotheken (in Overijssel) als werkplaats voor
zelfredzaamheid
• Naar voorbeeld van
– VoorleesExpress?
– Etc etc

65. Samen sterk!
• Elke gemeente een of meer bibliotheken
• De bibliotheek als community hub
• Schatkamers van fysieke en digitale bronnen,
• Werkplaatsen voor zelfredzaamheid,
• Ontmoetingsplaatsen voor ontplooiing
• Ondernemers en Partners
• Professionals als ondernemer
• In lokale regionale maatschappelijke en educatieve netwerken met
• Vrijwilligersnetwerken - gekwalificeerde ‘maatjes’
• Landelijke formules en instrumentarium
• De gezamenlijke nationale digitale bibliotheek
65