Διάλεκτοι και ιδιώματα- Κείμενο για επαγωγική προσέγγιση των εννοιών

1. ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ
Πηγή: https://www.in2life.gr/features/notes/article/265720/dialektoi-sthn-ellada-kateeis-apo-
ntopiolalia.html
Διάλεκτοι στην Ελλάδα: Κατέεις από ντοπιολαλιά;
Εσείς σε ποια γλώσσα σκέφτεστε;
των Νικόλα Γεωργιακώδη, Ηρώς Κουνάδη
«Καούρ εκοκιάτε» έγραφε η πινακίδα στη στροφή του δρόμου προς το Λεωνίδιο.
Καλώς εκοπιάσατε. Πρέπει να ήταν η πρώτη πινακίδα που βλέπαμε γραμμένη σε άλλη
γλώσσα στην Ελλάδα. Πρέπει να είναι, επίσης, και μια από τις πιο
πολυφωτογραφημένες πινακίδες σε ελληνικό δρόμο. Τι γλώσσα ήταν αυτή;
Τσακώνικα. Μια από τις διαλέκτους που επιβιώνουν ακόμα στην Ελλάδα, παρά τις
αντίξοες συνθήκες που τις θέλουν εξορισμένες από το δημόσιο βήμα.
Ο κ. Παύλος Αλμπανούδης, Διδάκτωρ Φιλολογίας, Γλωσσολόγος – Διαλεκτολόγος
του ΑΠΘ, εξηγεί ποια η διαφορά μεταξύ γλώσσας, διαλέκτου και ιδιώματος. «Η
γλώσσα αφορά την καθομιλουμένη, ενώ οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα αποκλίνουν σε
μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό από αυτήν. Το κάθε σκέλος εξετάζεται διαφορετικά
και αποτελεί αντικείμενο μελέτης από την επιστήμη της Γλωσσολογίας», εξηγεί.
«Μερικές διάλεκτοι έχουν πάψει να χρησιμοποιούνται, ενώ άλλες χρησιμοποιούνται
μέχρι σήμερα. Η ποντιακή, τα τσακώνικα, τα βλάχικα, τα αρβανίτικα, η διάλεκτος της
ανατολικής ρωμυλίας, η κρητική και κάποια ιδιώματα περιορισμένης γεωγραφικής
έκτασης που χρησιμοποιούνται σε νησιά», προσθέτει.
Ο διαλεκτικός λόγος, σύμφωνα με τον κ. Αλμπανούδη είναι ζωτικής σημασίας για τον
πολιτισμό. «Αποτελεί ένα πολύ σημαντικό στοιχείου του λαϊκού πολιτισμού μας.Κατά
τη γνώμη μου το σημαντικότερο», λέει χαρακτηριστικά και προσθέτει όσον αφορά τις
κινήσεις που θα έπρεπε να γίνουν για να διατηρηθούν οι κατά τόπους διάλεκτοι: «Θα
πρέπει να διδάσκονται στην νεολαία, όπως κάνουν οι Τσάκωνες, μέσα από συλλόγους
ή ακόμα και από κάποιο Πανεπιστήμιο. Η διάλεκτος αποτελεί ισχυρότατο στοιχείο του
πολιτισμού και της ιστορίας».

2. Η απαξίωση πάντως είναι ένας από τους κύριους λόγους, εξαιτίας των οποίων ο
διαλεκτικός λόγος αργοπεθαίνει. «Ο περισσότερος κόσμος θεωρεί ότι ο διαλεκτικός
λόγος αποτελεί στρέβλωση της ελληνικής γλώσσας, ενώ δεν είναι έτσι. Είναι
πλούτος. Αυτό οφείλεται σε κακή αντίληψη από παλιά, όταν υπήρξε κοινωνικά
στιγματισμένος. Θεωρούταν ότι αντιστοιχεί σε ένα κατώτερο στρώμα της κοινωνίας»,
επισημαίνει ο κ. Αλμπανούδης, «η επίσημη γλώσσα ανέκαθεν θεωρείτο το κατάλληλο
εργαλείο επικοινωνίας. Αυτό περνούσε και από τα σχολεία παλαιότερα, όταν οι
δάσκαλοι άκουγαν διαλεκτικό λόγο και έδερναν τα παιδιά».
«Στην Ελλάδα υπάρχει μεγάλη ποικιλία διαλέκτων, η οποία δεν μελετιέται. Για
παράδειγμα, δεν μελετάται ο τρόπος που οι μετανάστες μιλούν ελληνικά. Για εμένα
πάντως, θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον», λέει από την πλευρά του ο κ. Σπύρος Μοσχονάς,
αναπληρωτής καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
«Διάλεκτοι δημιουργούνται συνέχεια», προσθέτει, «και γλωσσικές ποικιλίες, απλά
δυσκολευόμαστε να τις αναγνωρίσουμε στην Ελλάδα. Στις Σκανδιναβικές χώρες για
παράδειγμα, ακόμα και μικρές διαφορές από την καθομιλουμένη τις ονομάζουν
διαλέκτους, τις μελετούνσοβαρά, γράφεται λογοτεχνία σεαυτές και γίνονται συνέδρια.
Στην Ελλάδα έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε την γλωσσική ποικιλία ως ‘κακό
πράγμα’», προσθέτει.
Η Κρητική διάλεκτος: Εν κατέω πράμα
«Η κρητική διάλεκτος είναι πιθανόν η αρχαιότερη στον ελλαδικό χώρο» λέει
ο Ανδρέας Κλεισαρχάκης, Πρόεδρος του Συλλόγου Κρητών Αιγάλεω, ο οποίος
αριθμεί περίπου οκτακόσια ενεργά μέλη. Η ντοπιολαλιά, όπως την αποκαλεί, ομιλείται
εκτός από την Κρήτη στο χωριό Χαμιντιέ της Συρίας και στα παράλια της Μικράς
Ασίας όπου εγκαταστάθηκαν μουσουλμάνοι κρητικοί το 1923.
Σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία που διαβάζουμε στη σχετική μελέτη του Συλλόγου,
η κρητική διάλεκτος είχε όλα τα προσόντα για να εξελιχθεί σε Κοινή Νεοελληνική:
λεξιλογικό πλούτο, συνθετική και παραγωγική ικανότητα, εκφραστικότητα. Απόδειξη
γι’ αυτό αποτελεί και το γεγονός ότι, για δύο περίπου αιώνες, τα λογοτεχνικά της έργα
ήταν σχεδόν τα μοναδικά πανελλήνια λαϊκά αναγνώσματα. Η ιστορική συγκυρία,
όμως, δεν στάθηκε ευνοϊκή, κι έτσι η κρητική παρέμεινε διάλεκτος.
Μια διάλεκτος, βέβαια, ευρύτατα διαδεδομένη, αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι ο πληθυσμός
του νησιού ανέρχεται σε εξακόσιες χιλιάδες κατοίκους, και ότι τη ντοπιολαλιά
χρησιμοποιούν στην καθημερινότητά τους και όλοι οι Κρητικοί που ζουν σε άλλα μέρη
της Ελλάδας. «Στην Κρήτη, και ειδικά στα χωριά, μιλάμε μόνο την ντοπιολαλιά. Στην
Αθήνα, τώρα, στην καθημερινότητά μας τη χρησιμοποιούμε μεταξύ μας όσο
περισσότερο μπορούμε. Και φυσικά την μαθαίνουμε στα παιδιά, μιλώντας τους σε
αυτήν» λέει ο κ. Κλεισαρχάκης.
Η κρητική διάλεκτος, μετη μουσικότητά της, την απουσία δυσπρόφερτων συμφωνικών
συμπλεγμάτων (αθός = ανθός, άθρωπος = άνθρωπος) και τους αρχαϊσμούς της,

3. θεωρείται μία από τις πιο εύηχες ελληνικές διαλέκτους. Δεν είναι, όμως, ίδια από τη
μία άκρη της Κρήτης στην άλλη: Όπως μας ενημερώνει ο κ. Κλεισαρχάκης, διαφορές
εμφανίζονται ακόμα και από χωριό σε χωριό. «Για παράδειγμα, οι γητειές που λέμε
εμείς στην ανατολική Κρήτη, το δικό σας ξεμάτιασμα ας πούμε, στη δυτική Κρήτη
λέγεται ζητειές. Τον κουζουλό, που σημαίνει τρελός, στη δυτική Κρήτη τον λένε
τρεζό».
Τον ρωτάμε αν θεωρεί ότι η πολιτεία θα έπρεπε να συμπεριλάβει στα σχολεία την
διδασκαλία διαλέκτων, όπως η κρητική, και μας λέει ότι «μάλλον είναι καλύτερο να
έχουμετην ελληνική γλώσσαστα σχολεία, και από εκεί και πέρα κάθε τοπική κοινωνία
να έχει τη δική της ντοπιολαλιά. Είναι τόσο πολλές οι διάλεκτοι που δεν θα είχε
νόημα να τις βάλουμε στα σχολικά βιβλία».
Επισημαίνει, πάντως, ότι η διατήρηση της διαλέκτου, και η μεταλαμπάδευσή της από
γενιά σε γενιά είναι πολύ σημαντική. «Αν χαθεί μια γλώσσα, χάνονται μαζί της και η
Ιστορία και ο πολιτισμός της φυλής» λέει. «Αυτός είναι και ο κύριος στόχος των κατά
τόπους συλλόγων: η διάσωση, η διατήρηση και η διάδοση της γλώσσας.Τα τρία “διά”»
καταλήγει χαμογελώντας.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να συγκεντρώσετε τα επιχειρήματα υπέρ της γλωσσικής ποικιλίας και να τα
γράψετε περιληπτικά.
2. Ποια πιστεύετε πώς είναι τα χαρακτηριστικά ενός ιδιώματος;
3. Σκεφτείτε και γράψτε λέξεις που λέγονται ( ή λέτε) μόνο στο χωριό σας.
4. Πιστεύετε πως πρέπει να διδάσκονται στο σχολείο οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα;
Πώς αλλιώς μπορεί να μάθει κάποιος μία διάλεκτο/ ένα ιδίωμα;
5. Το κείμενο είναι άρθρο. Πώς το καταλαβαίνουμε;
6. Να μετατρέψετε τον ευθύ λόγο της τελευταίας παραγράφου σε πλάγιο και να
επισημάνετε τις διαφορές. Γιατί οι αρθρογράφοι προτίμησαν τον ευθύ λόγο;
7. Γιατί πιστεύετε πως επιλέχτηκε αυτή η εικόνα, για να συμπληρώσειτο κείμενο;
Την θεωρείτε αποτελεσματική;