1. A ΦIEPΩMA
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999
2-31 AΦIEPΩMA
Nίκος Kαββαδίας.
Nίκος Kαββαδίας
«Tαξίδεψε λη τη ζωή – «Tαξίδεψε λη τη ζωή – ώς το θάνατο...»
ώς το θάνατο...».
Tου Φίλιππου Φιλίππου
Aποχαιρετισμ ς στο «Aquarius».
Σελίδες απ τη φιλία με έναν «απί-
στευτα τρυφερ άνθρωπο».
Tου Hλία X. Παπαδημητρακ πουλου
Mαραμπού – Πούσι – Bάρδια –
Tραβέρσο.
«H ποιητική σύνοψη μιας
ανθρώπινης κατάστασης».
Tου Δημήτρη Kαλοκύρη
«Bάρδια»: ταξίδι
στην εξομολ γηση.
Aφηγηματική κορύφωση
της ενοχής και της λύτρωσης.
Tου Γκυ (Mισέλ) Σωνιέ
Tο μεταφορικ ταξίδι
του Kαββαδία.
Ποιητικ ς λ γος πάνω στην κ ψη
βίωμα–φαντασία.
Tης Aντειας Φραντζή
H αυταξία του N. Kαββαδία.
H ποίησή του συγκινεί ανεξάρτητα
απ την τραγουδιστική της χρήση.
Tου Παντελή Mπουκάλα
O Kαββαδίας πέρα απ
τη θάλασσα.
Tι κρύβεται πίσω απ τους μακρι-
νούς ορίζοντες της ποίησής του.
Tου Γιώργου Mαρκ πουλου
Mε αφορμή μια συνέντευξη.
H προσωπική γνωριμία δύο σπουδα- O Nίκος Kαββαδίας, χειμώνα του ’74, ξέμπαρκος στην Aθήνα. «Στον αγαπημένο μου Hλία Παπαδημητρακ πουλο που
στών με τον N. Kαββαδία. η φιλία του θα βαστάξει μέχρι... N. Kαββαδίας, 23.11.74» (αρχείο Hλία X. Παπαδημητρακ πουλου).
Tου Γιάννη Kαούνη
O Kαββαδίας μελοποιημένος. Tου Φίλιππου Φιλίππου γωγή συμπερασμάτων, απ μια προ- στις τρεις ποιητικές του συλλογές.
Tο σύνολο σχεδ ν των ποιημάτων Συγγραφέα σέγγισή του μάλλον επιπ λαιη κι εύ-
του έχει εμπνεύσει πλήθος μουσικών. κολη, απ ασύντακτες και επιδερμι- Mαντζουρία 1910
Tου Bασίλη Aγγελικ πουλου O NIKOΣ KABBAΔIAΣ, ο «Mαρα- κές επισκέψεις στην ανεκδοτολογία O Nίκος Kαββαδίας γεννήθηκε
μπού» για τους γνωστούς και τους α- της προσωπικής του ζωής κι απ α- στις 11 Iανουαρίου του 1910 στην
Kαββαδίας: ένα εκδοτικ θαύμα. ναγνώστες του, ο «K λιας» για τους γν ηση πτυχών που εκείνος κρατού- Aπω Aνατολή, στο Nικ λσκι Oυσου-
Tο έργο του ανατυπώνεται φίλους του, ο «Mαυρής» για τους οι- σε με σεμν τητα μακριά απ δημο- ρίσκι, μια μικρή π λη της Mαντζου-
κάθε οκτώ με δέκα μήνες! σι τητες και τυμπανοκρουσίες.
κείους του, άφησε την τελευταία του ρίας στην περιοχή του Xαρμπίν, της
Συζήτηση με τον Σταύρο Πετσ πουλο πνοή στις 10 Φεβρουαρίου του 1975, O Kαββαδίας ήταν ένας αθ ρυβος κυρι τερης π λης της κεντρικής
Σχέση μετουσιωμένη σε ποίηση. σε μια κλινική της Aθήνας. Δεν πέθα- και σεμν ς αγωνιστής· είχε ασπαστεί Mαντζουρίας.
H Aυστραλία στην ποίηση και νε στην αγκαλιά της θάλασσας, πως Hταν το δεύτερο παιδί του Xαρίλα-
τα πεζά του N. Kαββαδία. είχε ποθήσει, αλλά στη στεριά· και, Eπιμέλεια αφιερώματος: ου και της Δωροθέας Kαββαδία, γεν-
Tου M. A. Σοφοκλέους κατά δυστυχίαν, είχε μια «κηδεία, K·ΣTHΣ ΓIOYPΓOΣ νημένος μετά την Eυγενία-Tζένια
σαν των πολλών ανθρώπων τις κη- και πριν απ τον Δημήτρη-Mίκια. O
O «πορτρετίστας» Kαββαδίας. δείες». πατέρας του, που είχε τη ρωσική υ-
Ποιητικές «προσωπογραφίες» Tο νομά του συνδέθηκε με φήμες τις ιδέες της Aριστεράς απ τα νεα- πηκο τητα, διατηρούσε επιχείρηση
στην «πινακοθήκη» των στίχων του. και ανέκδοτα που μιλούν για έναν νικά του χρ νια –κι έμεινε σ’ αυτές εισαγωγών-εξαγωγών και ήταν τρο-
Tου Γιώργου Zεβελάκη άνθρωπο ιδι ρρυθμο. Kάποιοι τον αταλάντευτα μέχρι το θάνατ του– φοδ της του τσαρικού στρατού,
«Σε φιλώ, K λιας...». κατέταξαν ελαφρά τη καρδία στους και συμμετείχε στην Aντίσταση την στον οποίο ήταν επίσης έφεδρος α-
«καταραμένους ποιητές», εύκολα περίοδο της Kατοχής. H πλευρά του ξιωματικ ς. H μητέρα του προερχ -
Tου Kωστή Γιούργου αυτή –εν πολλοίς άγνωστη σ’ σους
κρίνοντας ίσως απ τις επιρροές του ταν απ την εφοπλιστική οικογένεια
απ τον Mποντλέρ. Tον είπαν ποιητή τον αγάπησαν μέσα απ τα ποιήματα των Aγγελάτων της Kεφαλονιάς.
Eξώφυλλο: O Nίκος Kαββαδίας, φωτογρα- και τα πεζά του– δεν αποδεικνύεται
φημένος απ τον Γιάννη Mαΐλλη το 1975, τη
της θάλασσας και των περιπλανήσε- Eξαιτίας της έκρυθμης κατάστα-
μέρα των Θεοφανίων. ων, κι άλλοι του χρέωσαν πρ θεση ε- μ νο απ τις μαρτυρίες των ανθρώ- σης στη Mαντζουρία ύστερα απ την
ντυπωσιασμού, ροπή προς τον εξω- πων που τον γνώρισαν απ κοντά, έκρηξη της επανάστασης στο Σε-
ραϊσμ της ναυτικής ζωής, περιφρ - αλλά μαρτυρείται ακλ νητα απ τα τσουάν και την παραίτηση του Που
Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»
EΛEYΘEPIA TPAΪOY νηση στους αγώνες των ναυτεργα- πολιτικά του ποιήματα, που με δική Γι, τελευταίου αυτοκράτορα της Kί-
τών. Πολύ πενιχρή, αλήθεια, συνα- του απ φαση δεν ενσωματώθηκαν νας, ο Xαρίλαος Kαββαδίας εγκατέ-
2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

2. H πρώτη στροφή (αριστερά) και η εικονογράφηση (δεξιά), έργο του χαράκτη Γ. Bελισσαρίδη, του ποιήματος του N. Kαββαδία «Federico Garcia Lorca», στην
εξαίρετη εκείνη πρώτη έκδοση της συλλογής «Πούσι» τον Iανουάριο του 1947 απ τον εκδ τη Θαν. Kαραβία, φίλο του ποιητή, στον οποίο εξάλλου είναι χα-
ρισμένο το ποίημα. H συμπερίληψη, στο «Πούσι» αυτού του ποιήματος, γραμμένου στη μνήμη του εκτελεσμένου απ τους φρανκιστές φασίστες μεγάλου
Iσπανού ποιητή, ήταν μια εμφατική πολιτική καταδήλωση, στα χρ νια μάλιστα του τραγικού ελληνικού εμφύλιου, εκ μέρους του Kαββαδία, ο οποίος –με μ νη
εξαίρεση, αργ τερα, το ποίημα «Guevara» (στο «Tραβέρσο», 1975)– δεν συμπεριέλαβε στις συλλογές του κανένα άλλο απ τα «πολιτικά» του ποιήματα («Aθή-
να 1943», «Aντίσταση», «Στον τάφο του Eπονίτη», «Σπουδαστές») (αρχείο Mαρίας και Δημήτρη Nτανάκα).
λειψε το 1914 τις επιχειρήσεις του νος απ τα πρώτα του διαβάσματα
και έφερε την οικογένειά του στην –την Aνθολογία του Aγαθοκλή Kων-
Eλλάδα. Tους εγκατέστησε στην Kε- σταντινίδη και τα Hμερολ για του
φαλονιά, κοντά στους παππούδες, Σκ κου– σκάρωνε στίχους και τους
στην Aσσο και στο Φισκάρδο, και ε- έδειχνε στην αδελφή του τη Tζένια,
πέστρεψε –μετά τη γέννηση του μι- που έμελλε να γίνει και να μείνει ο
κρ τερου γιου του, του Aργύρη– στη λογοτεχνικ ς του σύμβουλος. Eξέ-
Mαντζουρία. Oμως, η Oκτωβριανή δωσε μάλιστα, με οικονομική ενίσχυ-
Eπανάσταση και ο εμφύλιος που ε- ση απ συγγενείς και φίλους, τρία
πακολούθησε, τον απέκλεισαν στη τεύχη του τετρασέλιδου φυλλαδίου
Pωσία. Διώχτηκε, φυλακίστηκε, έχα- «Σχολικ ς Σάτυρος», ενώ έγραφε
σε την περιουσία του. Διέφυγε ακο- και στη «Διάπλαση των Παίδων», με
λουθώντας τα υπολείμματα του α- το ψευδώνυμο «O μικρ ς ποιητής».
ντιμπολσεβίκου στρατηγού Bράνκελ Tο 1922 οι Kαββαδία νοίκιασαν ένα
κι επέστρεψε στην Eλλάδα το 1920, δωμάτιο του σπιτιού τους σε μια οι-
ένα ανθρώπινο ράκος με κλονισμένο κογένεια Mικρασιατών προσφύγων
νεύρα. απ τον Tσεσμέ. H επαφή του Kαβ-
βαδία μαζί τους, αλλά και με πρ -
Πειραιάς 1921 σφυγες απ τη Pωσία, επέδρασε στη
H οικογένεια μετακ μισε το 1921 διαμ ρφωση της ψυχοσύνθεσης και
στον Πειραιά, αρχικά στην οδ Φρα- της ιδεολογίας του. Πρ σφυγας
γκιαδών, στη Φρεαττύδα, και στη συ- στην ουσία και ο ίδιος, συμμεριζ ταν
νέχεια στην οδ Bούλγαρη, κοντά το δράμα τους, ενώ παράλληλα πα-
στο Πασαλιμάνι. T τε πήρε και το ρακολουθούσε τη φθίνουσα κοινωνι-
βάπτισμα της θάλασσας ο ενδεκά- κή πορεία του πατέρα του που, έχο-
χρονος Nίκος, ταξιδεύοντας σε ντας χάσει λο του το έχει, κατέφευ-
Σμύρνη και Kωνσταντινούπολη με το γε, για βοήθεια και δουλειά, στους
«Πολικ ς» των Aγγελάτων, μαζί με εύπορους συγγενείς και μαράζωνε,
τον πατέρα του που ήταν τροφοδ - ώσπου αρρώστησε σοβαρά και πέθα-
της του πλοίου. νε απ καρκίνο το 1929.
Στο δημοτικ σχολείο, που είχε O Nίκος Kαββαδίας αγαπούσε τον
O Xαρίλαος και η Δωροθέα Kαββαδία με τα δυο τους παιδιά, την πρωτ τοκη
συμμαθητές τον Γιάννη Tσαρούχη Eυγενία-Tζένια, στην αγκαλιά της μητέρας, και τον δευτερ τοκο Nίκο-K λια, αθλητισμ . Γυμναζ ταν στο παλι
και τον παπα-Γιώργη Πυρουνάκη, ο ταν ακ μα η οικογένεια διέμενε στη Mαντζουρία, την οποία εγκατέλειψαν Γυμναστήριο του Πειραιά, έκανε
Kαββαδίας άρχισε να εκδηλώνει την το 1914, πριν ο K λιας συμπληρώσει τα πέντε του χρ νια (αρχείο οικογένει- πυγμαχία και αγωνιζ ταν στον Πει-
κλίση του στο γράψιμο. Eπηρεασμέ- ας Kαββαδία). Συνέχεια στην 4η σελίδα
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 3

3. Συνέχεια απ την 3η σελίδα
ραϊκ – αλλά δεν έπαυε να γράφει.
Tο 1928 δημοσίευσε στην πειραϊκή
εφημερίδα «Σημαία» το πρώτο του
ποίημα, O θάνατος της παιδούλας,
αισθαντική απήχηση της συμπ νοι-
ας του για τους βασανισμένους της
ζωής. Tο υπέγραφε ως Πέτρος Bαλ-
χάλας, επηρεασμένος προφανώς α-
π το φιλολογικ ψευδώνυμο Παύ-
λος Nιρβάνας του αγαπητού δασκά-
λου του.
Tελειώνοντας το γυμνάσιο γρά-
φτηκε στην Iατρική Σχολή του Πανε-
πιστημίου της Aθήνας, σύντομα -
μως εγκατέλειψε τις σπουδές για να
εργαστεί σε ναυτιλιακ γραφείο. Eί-
χε στο μεταξύ γνωριστεί με τους
πνευματικούς ανθρώπους του Πει-
ραιά και δημοσίευσε συνεργασίες
στο περιοδικ της Mεγάλης Eλληνι-
κής Eγκυκλοπαίδειας και στα περιο-
δικά «Διανοούμενος» και «Pυθμ ς».
Mαραμπού
Tο 1929, μετά το θάνατο του πατέ-
ρα του, εγκατέλειψε το γραφείο και
τα «χοντρά λογιστικά βιβλία» και
μπάρκαρε ναύτης στο φορτηγ
«Aγιος Nικ λαος». Tις εντυπώσεις
του απ εκείνα τα ταξίδια –Aλεξάν-
δρεια, Mασσαλία, Πορτ-Σάιντ–, δη-
μοσίευσε στο «Πειραϊκ ν Bήμα», - H «Eλληνική Aνθολογία» του Aνέστη Kωνσταντινίδη, «Λ γοι και αντίλογοι» του Παύλου Nιρβάνα, με αφιέρωση
που επίσης και την Aπίστευτη περι- σφραγισμένη με τη σφραγίδα ex libris του N. Kαββαδία. του συγγραφέα: «Στον K λια Kαββαδία, απ εκτίμηση
πέτεια του λοστρ μου Nακαχαναμ - Aπ τα πρώτα αναγνώσματα του K λια και της Tζένιας, στο νεαρ του τάλαντο. 10 Nοεμβρίου 1926. Hταν ο πρώ-
κο, περιπετειώδες αφήγημα σε συ- άρδεψε αφειδώς και εν... κρυπτώ τη μαθησιακή δίψα τος δάσκαλ ς του, θυμάται η Tζένια. Kι ο K λιας είχε ένα
νέχειες, που μως δεν ολοκληρώθη- τους με: «Aσματα ηρωικά... ιστορικά... ερωτικά... βακχι- είδος σιωπηλής λατρείας «για τον πολιτισμένο και σοφ
κε, καθώς η εφημερίδα διέκοψε την κά... λυρικά» (αρχείο οικογένειας Kαββαδία). άνθρωπο, που του φέρθηκε σαν ίσος προς ίσον».
κυκλοφορία της.
H εγκατάσταση της οικογένειας το νεια –και η Tζένια, που στο μεταξύ
1933 στην Aθήνα, σε μια διώροφη είχε παντρευτεί τον Aγγελο Kαββα-
πολυκατοικία της οδού Kιμώλου, δία (απ άλλο σ ι Kαββαδία)– μετα-
στην Kυψέλη, υπήρξε σημαντική κ μισαν στο 10 της οδού Aγίου Mε-
στροφή στη ζωή του. Tον Iούνιο ε- λετίου, στην Kυψέλη.
κείνου του χρ νου κυκλοφ ρησε η Tον Oκτώβριο του 1940, ο N. Kαβ-
ποιητική του συλλογή Mαραμπού: βαδίας επιστρατεύτηκε. Yπηρέτησε
245 αντίτυπα, τυπωμένα με έξοδα δι- στο αλβανικ μέτωπο, ημιονηγ ς
κά του στο περιοδικ «Kύκλος», με στην III Mεραρχία, που συνεργά-
εισαγωγικ σημείωμα του ποιητή στηκε με το περιοδικ «H λ γχη»
Kαίσαρα Eμμανουήλ. O πνευματικ ς που έβγαζαν συμπολεμιστές του στο
κ σμος της πρωτεύουσας υποδέ- χωρι Kούδεσι. T τε έγραψε το πε-
χτηκε το Mαραμπού πολύ θερμά, θε- ζογράφημά του Στο άλογ μου, που
ωρώντας τι έφερνε νέα πνοή στην το ευρύτερο αναγνωστικ κοιν το
ελληνική ποίηση, που μέχρι τ τε δε- γνώρισε μετά το θάνατ του. Tο
χ ταν τις πεισιθανάτιες επιδράσεις 1941, με την κατάρρευση του μετώ-
του Kώστα Kαρυωτάκη. Oλες οι κρι- που και την οπισθοχώρηση, γύρισε
τικές ήταν θετικές, ξεχωριστά εκεί- πεζή στην Aθήνα, πως χιλιάδες φα-
νη του Φώτου Πολίτη, στην πρώτη ντάροι.
σελίδα της «Πρωΐας», που έκανε αί- Eζησε λη την Kατοχή στην Aθή-
σθηση και συνέβαλε να ακουστεί ευ- να, πήρε μέρος στην Aντίσταση –α-
ρύτερα το νομα του νεαρού ποιητή. γωνίστηκε «μέσα απ τις γραμμές
O Kαββαδίας είχε κερδίσει με το του KKE», γράφει η αδελφή του η
σπαθί του μια αξιοζήλευτη θέση στο Tζένια– αρχικά στο EAM των ναυτι-
σκληρ χώρο των πνευματικών αν- κών, μετά στο EAM των λογοτεχνών.
θρώπων. Συνέχιζε να ταξιδεύει, χω- Aυτή την περίοδο έγραψε τα αντι-
ρίς να πολυσκοτίζεται για την εδραί- στασιακά του ποιήματα. Πρώτο το
ωση της φήμης του. Δεν χρειάστη- Aθήνα 1943, που δημοσιεύτηκε στο
καν περισσ τερα βιβλία και συνεχείς παράνομο περιοδικ «Πρωτοπ ροι»
δημοσιεύσεις ποιημάτων του στα το Δεκέμβριο του 1943 με το ψευδώ-
διάφορα έντυπα για να καθιερωθεί νυμο A. Tαπειν ς. T τε μετέφρασε,
και να γίνει περιζήτητος στις λογοτε- μαζί με τον Bασ. Nικολ πουλο, τρία
χνικές συντροφιές. μον πρακτα του Eυγένιου O’ Nιλ με
Tο 1938, αν και απαλλαγμένος, ως ήρωες ναυτικούς και ανθρώπους του
προστάτης πολύτεκνης οικογένειας, λιμανιού.
απ στρατιωτικές υποχρεώσεις, κλή- Tο 1945, περιμένοντας, με το τέ-
θηκε για εκπαίδευση δυο μηνών λος του πολέμου να ξαναρχίσουν οι
στην Ξάνθη. Tο 1939, αποφασισμέ- θαλάσσιες μεταφορές για να ξανα-
νος τι δεν θα σταδιοδρομούσε στη O Nίκος Kαββαδίας με τον αδελφ του Δημήτρη-Mήκια, τον τριτ τοκο (δε- μπαρκάρει, συνεργάστηκε με το πε-
θάλασσα ως πλοίαρχος, πήρε το δί- ξιά), το 1929, στον Πειραιά. Tη χρονιά εκείνη πέθανε ο πατέρας τους και ο K - ριοδικ του Δημ. Φωτιάδη «Eλεύθε-
πλωμα του ραδιοτηλεγραφητή B΄ τά- λιας εγκατέλειψε τα «χοντρά λογιστικά βιβλία» του ναυτιλιακού γραφείου ρα Γράμματα», και στο τεύχος του
ξεως. Tον ίδιο χρ νο, λη η οικογέ- και μπάρκαρε ναύτης στο «Aγιος Nικ λαος» (αρχείο οικογένειας Kαββαδία). αρ. 3, Mάιος 1945, μέσα σε κλίμα βα-
4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

4. ρύ απ την ήττα της Aριστεράς στα Aλβανικ . Tην ίδια χρονιά η Bάρδια
Δεκεμβριανά και απ τις διώξεις, δη- βγήκε στα γαλλικά απ τις εκδ -
μοσίευσε το ποίημα Federico Garcia σεις Editions Stock με τίτλο En
Lorca. Mια μετάφραση του ποιήμα- Bourlinguant, μεταφρασμένη απ
τος Tα παλιά σπίτια της Φλάνδρας, τον Γκι-Mισέλ Σονιέ.
του Aμερικανού Φορντ Mάντοξ Φορ- Tο 1972 έγραψε το ποίημα
ντ, ήταν η δεύτερη συνεργασία του Guevara, για τον Aργεντιν επανα-
εκεί. H τρίτη ήταν το ποίημα Aντίστα- στάτη που σκοτώθηκε εν αιχμαλω-
ση. Tην ίδια εποχή δημοσίευσε στο σία στη Bολιβία. Tο 1973 ανέβηκε,
περιοδικ της EΠON «Nέα Γενιά» το προσκαλεσμένος του καθηγητή K.
ποίημα Στον τάφο του Eπονίτη. Mητσάκη, στη Θεσσαλονίκη, για να
Tον Oκτώβριο του 1945 μπάρκαρε παραστεί σε εκδήλωση προς τιμήν
δ κιμος ασυρματιστής στο επιβατη- του στο Λογοτεχνικ Eργαστήρι του
γ «Kορίνθια», που έκανε ταξίδια Σπουδαστηρίου της Nέας Eλληνι-
στο Aιγαίο: Πειραιάς-Θεσσαλονίκη- κής Φιλολογίας του Aριστοτέλειου
Kαβάλα. Δεν είχε πολιτική δράση, - Πανεπιστημίου. Tην ίδια χρονιά, οι
μως δεν έμεινε αμέτοχος. Oταν το εκδ σεις «Kέδρος» της Nανάς Kαλ-
πλοίο μπήκε στη γραμμή Πειραιάς- λιανέση έβγαλαν, σε έναν τ μο το
Aλεξάνδρεια-Mασσαλία, μετέφερε Mαραμπού και το Πούσι.
υλικ απ και προς την Eλλάδα, βοη- Tον Δεκέμβριο του 1974 υπέγρα-
θούσε διωκ μενους να διαφύγουν ψε την αντιμοναρχική διακήρυξη εν
στο εξωτερικ . ψει του δημοψηφίσματος για την
Tον Iανουάριο του 1947 εκδ θηκε τύχη της μοναρχίας στην Eλλάδα
η δεύτερη συλλογή του, το Πούσι, και, περιμένοντας να μπαρκάρει πά-
χωρίς τα πολιτικά του ποιήματα. H λι τον Mάρτιο, ξανακοίταζε τα ποιή-
δουλειά του, σαφώς ωριμ τερη απ’ ματα για την τρίτη του συλλογή.
το Mαραμπού, δέχτηκε επικρίσεις, ε- Eνιωθε πολύ αδύναμος. Προαισθα-
πειδή τα νέα του ποιήματα δεν ήταν ν ταν το επερχ μενο τέλος και εξέ-
πολιτικά. O Aιμίλιος Xουρμούζιος, α- φραζε το φ βο πως δεν θα προλά-
π τις σελίδες της «Nέας Eστίας», βαινε να ολοκληρώσει το έργο του.
κατηγ ρησε την ποίηση του για «έλ-
Tη Δευτέρα 10 Φεβρουαρίου 1975,
λειψη ήθους».
με την Tζένια στο πλευρ του, πέθα-
Tο 1949 ανέλαβε καθήκοντα υ-
νε στην κλινική Aγιοι Aπ στολοι, απ
πεύθυνου συρματιστή στο επιβατη-
εγκεφαλικ επεισ διο. H κηδεία του
γ «Kυρήνεια» και το 1953 πήρε το
έγινε την επομένη, απ το A΄ Nεκρο-
δίπλωμα ασυρματιστή A΄ τάξεως. Tο
ταφείο της Aθήνας. Δεν προλάβε να
Mάρτιο του 1954, ο φίλος του εκδ -
δει τυπωμένο το Tραβέρσο του, που
της Θανάσης Kαραβίας, που του είχε
εκδ θηκε τον Aπρίλιο απ τον «Kέ-
βγάλει το Πούσι και, σε δεύτερη έκ-
δρο». Δεν πρ λαβε να ακούσει μελο-
δοση, το Mαραμπού, του έβγαλε το
ποιημένα τα ποιήματά του. Στην α-
πεζογράφημα Bάρδια. H αυτοκτονία,
τζέντα του βρέθηκαν τρεις στίχοι
το 1957, του αδελφού του, Aργύρη,
που ήθελε –μα δεν έγινε– να προτα-
που ήταν κι εκείνος ναυτικ ς, μέσα
O Nίκος Kαββαδίας, οκτώ χρονών, το 1918 στο Aργοστ λι. Kάθε απ γευμα, χθούν στο Tραβέρσο: «Mα ο ήλιος ε-
στο καράβι που ήταν καπετάνιος,
θυμάται η αδελφή του Tζένια, τα παιδιά βρίσκονταν με την νταντά στην πλα- βασίλεψε κι ο αητ ς απεκοιμήθη /
τον συγκλ νισε τ σο που σταμάτησε
τεία κι ο K λιας «ξέφευγε για να κάνει φιλίες με τους στρατιώτες του συμ- και το βοριά το δροσερ τον πήραν
να γράφει.
μαχικού στρατού», που του χάριζαν ταινίες απ τα καπέλα τους (αρχείο οικο- τα καράβια. / Kι έτσι του δ θηκε και-
Tο 1961, με τη μεσολάβηση του γένειας Kαββαδία). ρ ς του Xάρου και σε πήρε.»
Aιμ. Xουρμούζιου, διευθυντικού στε-
λέχους, τ τε, στην «Kαθημερινή», ε-
πανεκδ θηκαν απ τον «Γαλαξία»
της Eλένης Bλάχου το Mαραμπού
και το Πούσι σε έναν τ μοπου έκανε
αλλεπάλληλες εκδ σεις. Tο 1964 η
οικογένειά του μετακ μισε στην οδ
Γέλωνος και τον επ μενο χρ νο
στην οδ Δεινοκράτους 5, στο Kολω-
νάκι, στο σπίτι της παντρεμένης κ -
ρης της Tζένιας, της Eλγκας, της α-
γαπημένης του ανιψιάς. Tο 1966 γεν-
νήθηκε ο Φίλιππος Xατζ πουλος, ο
γιος της Eλγκας, που ο Kαββαδίας
του αφιέρωσε αργ τερα τα Παραμύ-
θια του Φίλιππου, που μπήκαν στη
συλλογή Tραβέρσο.
Tραβέρσο
και στερν ταξίδι
Tον Mάρτιο του 1967 ο Kαββα-
δίας έδωσε μια μεγάλη συνέντευξη
για το περιοδικ «Πανσπουδαστι-
κή», στον Mάκη Pηγάτο και στον
Γιάννη Kαούνη, μέλη της Δημοκρα-
τικής Nεολαίας Λαμπράκη, στους
οποίους έγραψε και αφιέρωσε το
ποίημα Oι σπουδαστές, που επίσης
δεν μπήκε ποτέ σε συλλογή του. Tο
1968 έγραψε τη νουβάλα Λι, που
πρωτοδημοσιεύτηκε πολύ αργ τε- Colombo 28.12.49 - στο επιβατηγ «Kυρήνεια». Δυ μισι μήνες νωρίτερα, στο ίδιο αυτ κεϋλανέζικο λιμάνι, «εναυτο-
ρα, και το 1969, το πεζογράφημα λογήθη ως ραδιοτηλεγραφητής... την 8.10.1949 επί του A/Π “Kυρήνεια” κ ρων 4.542», διαβάζουμε στη σελίδα 28 του
Tου πολέμου, μια ιστορία απ’ τον ναυτικού φυλλαδίου του Nίκου Kαββαδία (αρχείο οικογένειας Kαββαδία).
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 5

5. Aποχαιρετισμ ς στο «Aquarius»
Σελίδες απ τη φιλία με έναν «απίστευτα τρυφερ άνθρωπο»
Στο Tουρκολίμανο, μεσημεράκι 17 Mαΐου 1974: ο Nίκος Kαββαδίας παρέα με τη Θεανώ Σουνά, στα δεξιά του, τη Nι βη Παπαδημητρακοπούλου, τον Hλία
Πετρ πουλο και, εκτ ς κάδρου, τη Mαίρη Kουκουλέ (φωτ.: Hλίας X. Παπαδημητρακ πουλος).
Tου Hλία X. Παπαδημητρακ πουλου σμού και σάρκαζαν τους καλούς τρ -
πους των μεγαλοσχημ νων της φά-
ENA BPAΔAKI, στις αρχές του 1974, ρας... Σε ταξίδευε σε απίθανα μέρη,
κι ενώ ετοιμαζ μαστε να απολαύ- υμνώντας συνεχώς τη θάλασσα – δη-
σουμε μια μεγαλειώδη ομελέτα, πα- λαδή τα λιμάνια και (κυρίως) τις γυ-
ρέα με τον μ λις αφιχθέντα σπίτι ναίκες τους. M νον ταν διάβαζε
μας, απ τον B λο, αρχαίον φίλο μας ποιήματά του μεταμορφων ταν κά-
Γιώργο Xουρμουζιάδη (τον ευφήμως πως, γιν ταν οιονεί απών, αλλού αρ-
γνωστ ν σήμερα προϊστοριολ γον), μένιζε...
μου τηλεφώνησε ξαφνικά ο Hλίας
Πετρ πουλος και μου ανήγγειλε τι
σε ένα διαμέρισμα στο Λυκαβηττ Eνα μεσημεράκι, στα μέσα Mαΐου
βρισκ ταν ο Nίκος Kαββαδίας με 2-3 του 1974, βρεθήκαμε η ίδια παρέα
φίλους – και μας περίμεναν. Δεν είχα στο Tουρκολίμανο, για να τον ξε-
συναντήσει μέχρι τ τε τον Kαββαδία προβοδίσουμε. O Kαββαδίας, με το
και ξεκινήσαμε ασμένως και οι τρεις ίδιο τριμμένο μον πετο σακκάκι κι
μας (εγώ, η γυναίκα μου και ο Xουρ- ένα εξίσου παλη καβουράκι, καθ -
μουζιάδης), κουβαλώντας μαζί και το ταν λίγο μελαγχολικ ς: αναχωρού-
τηγάνι με την ομελέτα... σε στις τέσσερεις το απ γευμα με
Eτσι γνώρισα τον Nίκο Kαββαδία, το κρουαζερ πλοιο «Aquarius», -
τον K λια πως υπέγραφε. Hταν έ- που (φυσικά) υπηρετούσε ως ασυρ-
νας απίστευτα τρυφερ ς και λαϊκ ς ματιστής.
άνθρωπος, μέσα σε πέντε λεπτά σε Tον συν δευσα μέχρι το πλοίο:
τύλιγε με μιαν απέραντη οικει τητα, ,τι κουβαλούσε, τα είχε βολέψει σε
τον ένιωθες ξαφνικά φίλο σου απ α- ένα μικρ , φθαρμένο πλαστικ βαλι-
νέκαθεν που λένε, διηγ ταν ακατά- τσάκι τής «Air France». Kάποια στιγ-
παυστα απίστευτες ιστορίες που κα- μή με πήρε παράμερα, και μου εξέ-
τεδάφιζαν κάθε έννοια καθωσπρεπι- θεσε το σχέδι του: Eπρεπε να τα
6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

6. Mάθημα ήθους...
[...] Eκείνο που ανατρέπει την
καθεστηκυία ηθική –και δίνει
στην «Bάρδια» μιαν άλλη διά-
σταση, σχεδ ν πολιτική– είναι
το γεγον ς, πως λοι αυτοί οι
ντεσπεράντος (π ρνες, ρουφιά-
νοι, λαθρέμποροι, παιδεραστές,
τυχοδιώκτες κ.λπ.) δείχνουν χι
μ νο μια καταπληκτική αλλη-
λεγγύη, αλλά και μια συνέπεια
κυριολεκτικά απροσδ κητη [...]
Kεντρικ ς άξονας ο έρωτας,
υπ οιανδήποτε μορφή. Oρισμέ-
νες, μως, αρχές παραμένουν
τελείως απαράβατες. Θα μπο-
ρούσε να αποδελτιωθεί ένας μι-
κρ ς κώδικας ηθικής:
Για τον Kαββαδία, δυο άνθρω-
ποι που κάνουν έρωτα (έστω και
επί χρήμασι) θεωρούνται διά βί-
ου σύντροφοι. Δυο εραστές,
που έφαγαν απ το ίδιο πιάτο
τρίτου, κοινού φίλου, δεν συ-
νευρίσκονται πλέον ποτέ κ.ο.κ.
Eδώ θέλω να καταλήξω. H α-
στική πεζογραφία, στο μέτρο
που καταγράφει σωστά τα αστι-
κά καμώματα, είναι γεμάτη πά-
θη, μεγάλους έρωτες, αγνά αι-
σθήματα, τραγικούς χωρισμούς,
μίση αβυσσαλέα. Δυο θερμοί ε-
ραστές, που ο ένας κινδυνεύει
να πεθάνει, εάν φύγει ο άλλος,
μεταβάλλονται ξαφνικά (για λ -
γους ερωτικούς, συμφέροντος
ή άλλους) σε αδυσώπητους ε-
χθρούς. Xωρίζουν υβριζ μενοι.
Oταν τύχει και συναντηθούν, α-
ποστρέφουν επιδεικτικά την κε-
φαλή, δεν χαιρετιούνται.
Tίποτα απ λα αυτά δεν περ-
νάει στον Kαββαδία. Tο ήθος
λειτουργεί χωρίς σκαμπανεβά-
σματα. Oλα είναι πάγια. Oι ερα-
στές θα αγκαλιασθούν με κά-
ποια στοργή, ταν ξαναβρεθού-
νε, οι φίλοι θα φιληθούν, θα φά-
νε και θα πιουν, η μάνα που έχα-
σε το παλληκάρι της στη θάλασ-
σα, δεν θα γευθεί ποτέ πια ψάρι.
Θεωρώ την «Bάρδια» μέγιστο
μάθημα ήθους. Mακάρι να μπο-
ρούσε να διδαχθεί στα σχολεία.
H. X. Παπαδημητρακ πουλος
Aπ σπασμα απ την πρώτη δημοσίευ-
ση στη «Φιλολογική Kαθημερινή»
Ξεπροβ δισμα στο «Aquarius», μέσα Mαΐου του 1974. «Tον συν δευσα μέχρι το πλοίο: ,τι κουβαλούσε τα είχε βολέ- της 4/8/1977 με τίτλο: Tο ήθος στη
ψει σε ένα μικρ , φθαρμένο βαλιτσάκι της “Air France”». Mε τον Hλία Παπαδημητρακ πουλο, ένα αποχαιρετιστήριο «Bάρδια» του Nίκου Kαββαδία.
απ γευμα, στον Πειραιά (αρχείο Hλία X. Παπαδημητρακ πουλου).
καταφέρω να φύγω απ τον στρατ λεκτικά την λάτρευε), φαιν ταν λίγο νήσω για την Πάτρα. Mε συν δευσε αθώο, σχεδ ν παιδικ ύφος κάποιας
(ήμουν τ τε αρχίατρος), ώστε να ανήσυχος, κάπως αβέβαιος, σαν με- μέχρι το αμάξι. Ξαφνικά, την ώρα επερχ μενης ελευθεροστομίας, με
μπαρκάρουμε στο «Aquarius» – εκεί- λαγχολικ ς. που ετοιμαζ μουν να ξεκινήσω, γυ- ξεπροβ δισε με ένα απ τα αμίμητά
νος πάντα ως μαρκονίστας, εγώ ως Mε κράτησε σχεδ ν ώς το μεσημέ- ρίζει και μου λέει: του:
γιατρ ς, οπ τε... κ.λπ., κ.λπ. ρι, μιλώντας περί ανέμων και υδά- — Oταν πεθάνω, να με πάτε οι δυο — Λια μου, μου ψιθύρισε, δουλειά
των, και επιδεικνύοντάς μου διάφο- σας, εσύ και ο Πετρ πουλος: έτσι θα δεν είχε το μ.... και μάθαινε τσαγκά-
ρα (απ κρυφα και μη) της προσωπι- γέρνω, πως στη θάλασσα... ρης...
Συνάντησα για τελευταία φορά κής του συλλογής, αλλά και κοινά Kατάλαβα το καλαμπούρι, που βα-
τον Kαββαδία το πρωί της 23ης Nο- χαρτιά – πως το πιστοποιητικ του σιζ ταν στη διαφορά του ύψους των
εμβρίου 1974, στο διαμέρισμα της α- γεννήσεως, το 1910, στην Mαντζου- δυο μας – αλλά απ μεινα αποσβολω- Δυ μισι μήνες ακριβώς αργ τερα,
δελφής του Tζένιας, στην Δεινοκρά- ρία, ένα δελτίο ταυτ τητος που έ- μένος. O Kαββαδίας με χτύπησε τρυ- στις δέκα Φεβρουαρίου 1975, βρι-
τους 5. Aναχωρούσα εκείνη την ημέ- βγαλε το 1928 στον Πειραιά (τη χρο- φερά στην πλάτη: σκ μουν στο Συμβούλιο Eπιλογής
ρα για το στρατιωτικ νοσοκομείο νιά που μπήκε στην Iατρική, παρέα — Mην τα παίρνεις τοις μετρητοίς, Oπλιτών στον τ πο καταγωγής του
της Πάτρας, και πέρασα να τον δω. με έναν γνωστ μου ψυχίατρο στην μου λέει, έτσι τα λέω – τώρα που δεν Kαββαδία, στο Aργοστ λι. Eκεί πλη-
Παρά την σιγουριά που ένιωθε κοντά Kαβάλα, τον Pένο Bαμβακούση, ήδη έχω δουλειά... ροφορήθηκα τον αιφνίδιο θάνατ
στους δικούς του (την αδελφή του μακαρίτη) κ.ά. Kαι, χαμηλώνοντας τη φωνή, ενώ του: άλλοι τον πήγαν, λοιπ ν, στον
και τα ανίψια του, την Eλγκα κυριο- Tο κλίμα βάραινε. Eπρεπε να ξεκι- το πρ σωπ του έπαιρνε εκείνο το κάτω κ σμο...
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 7

7. Mαραμπού – Πούσι – Bάρδια – Tραβέρσο
«H ποιητική σύνοψη μιας ανθρώπινης κατάστασης»
Tου Δημήτρη Kαλοκύρη λογικές καταβολές, μαζί με τις θε-
ματολογικές του εμμονές, σε συν-
ΛENE πως ταν ο Iούλιος Bερν δυασμ με κάποιες εμφανείς στι-
γνώρισε τον Aλέξανδρο Δουμά χουργικές αδεξι τητες (του πρώ-
(πατέρα), αποφάσισε: «O,τι κάνει του βιβλίου του ιδιαίτερα), βοήθη-
αυτ ς με την Iστορία θα κάνω εγώ σαν πιθαν τατα να παγιωθεί η στά-
με την Γεωγραφία». Kάπως ανάλο- ση αυτή. Πιθαν τατα ο Kαββαδίας
γα αντιμετώπισε και ο Kαββαδίας αντιλήφθηκε απ νωρίς τι η μυ-
τη γενιά του: O,τι έκαναν εκείνοι στική συνταγή των «ν στων» απο-
με την Pωμιοσύνη έκανε αυτ ς με καλύφθηκε γρήγορα, τι και άλλοι
τη θάλασσα. δούλευαν στο ίδιο κατάστρωμα και
Γιατί, λίγο ή πολύ, οι περισσ τε- πως η μεταγραφή της πρ θεσης
ροι ποιητές της γενιάς του ’30 έ- για φυγή σε ρίμα δεν επαρκούσε.
γραψαν κάποτε έργα της θάλασ- Eτσι επιστράτευσε μεθ δους δρα-
σας: Hμερολ γιο Kαταστρώματος στικ τερες και αντανακλαστικές:
ο Σεφέρης, Aτλαντικ ο Eγγον - την οξειδωτική σάτιρα, τη στεριανή
πουλος, Στροφές στροφάλων και ζάλη, τον υφάλμυρο ερωτισμ και,
Mεγάλο Aνατολικ ο Eμπειρίκος, τέλος, το αμφίβιο μυθιστ ρημα.
Eμβατήριο του Ωκεανού ο Pίτσος, Kατηγορήθηκε επίσης τι απερ-
Mικρ Nαυτίλο ο Eλύτης κ.ο.κ., εν- γάστηκε τη φυγή. Φεύγει μως τε-
δεικτικά. Kαι άφθονα θαλασσινά λικά; H Kεφαλονιά είναι η Iθάκη; Oι
μοτίβα απ δίπλα (γοργ νες δί- ομηριστές δεν έχουν καταλήξει α-
κλωνες, δελφινοκ ριτσα κ.λπ.). κ μα. Oύτε οι καβαφολ γοι, φοβά-
Στο πάνθεον της γενιάς του ’30 ο μαι... O Kαββαδίας διατηρεί σε άλ-
θρ νος του Ποσειδώνα έχει δικαι- λον παράλληλο την εύθραυστη ι-
ωματικά κατακυρωθεί στον Oδυσ- σορροπία που πέτυχε ο Kαβάφης
σέα Eλύτη, που το απαστράπτον ανάμεσα στο τετριμμένο και το
Aιγαίο του λ.χ. είναι μια αλληγορία αιφνιδιαστικ , ανάμεσα στο περι-
της Oυτοπίας, και μια μορφή του θώριο της Iστορίας και το κατα-
Πρωτέα αναδύεται κρυσταλλική α- τρεγμένο απ την τύψη σώμα των
π τα ευγενικά νερά του Δ. I. αισθήσεων. H μυθοπλασία της Aλε-
Aντωνίου. Για πολλούς, ο Kαββα- ξάνδρειας αναλογεί μέχρις εν ς
δίας διατέλεσε μονάχα ιδανικ ς σημείου με τη «θάλασσα» του Kαβ-
και [μάλιστα] ανάξιος εραστής/των βαδία. Mυθοποιία του πλάγιου λ -
μακρυσμένων ταξιδιών και των γα- γου ουσιαστικά, που επιχωριάζει
λάζιων π ντων», διαπλάθοντας μια στον κήπο της λογι τητας.
χρωματουργία αντανακλάσεων και
Aλλά, παρά τη λογι τητα, τις
ιριδισμών, που δεν έχει μεγάλη
προφανείς επιδράσεις, τον χαμη-
σχέση με το «βαθύ γαλάζιο που α-
λ φωνο ρομαντικ τ νο νοσταλγι-
γαπήσαμε» στον Eλύτη. Tο χρώμα
κών περιπλανήσεων σε άλλες επο-
του Kαββαδία προέρχεται απ με-
Πορτρέτο με μολύβι του Nίκου Kαββαδία, το 1942, απ τον Mιχάλη Σουγιου- χές και τη θεματολογία που, φαινο-
λάνη σινική, είναι το έργο της υ-
τζ γλου. Xαρισμένο στον ποιητή απ τον καλλιτέχνη (συλλογή οικογένειας μενικά τουλάχιστον, ήταν έξω απ
δρ γειας σουπιάς και αποκαλύπτε-
Kαββαδία). την τρέχουσα προβληματική, ο ποι-
ται κεντημένο «με το βελ νι» στο
ητής βρήκε μεγάλη απήχηση.
στήθος («κει που η τύψη μ’ άγγιζε
κι έτρεχα σαν τρελ ς»), είναι δε φρ ντισε να μην την απογυμνώσει Aπ τα είκοσί του ταξιδεύει σχε-
προϊ ν μ χθου και εργασίας· το απ το αίθριο αίσθημα του φευγα- δ ν ασταμάτητα και π τε π τε δη-
χρώμα στον Eλύτη είναι ανταύγεια λέου. Tα ασύρματα ποιήματά του μοσιεύει κάποια ποιητικά γυμνά-
ρέμβης. έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλή γιατί α- σματα. Tο 1933 ο Xίτλερ γίνεται κα-
ξιοποιούσαν τη φαντασμαγορία γκελάριος της Γερμανίας. Kυκλο-
του ρομαντισμού, συνδέοντάς την φορεί το μυθιστ ρημα Xαμένος
Mεγαλωμένος στην ποιητική των με τον ηλεκτρισμ της νεοτερικής Oρίζοντας του Tζέιμς Xίλτον, H
γραφικών λυρισμών που γέμιζαν τα ποίησης. Aνθρώπινη Mοίρα του Aντρέ Mαλ-
προπολεμικά φιλολογικά περιοδι- Oμως το τέχνασμα ερμηνεύτηκε ρ και ο Mατωμένος Γάμος του Φε-
κά, αλλά και μυθολογικά στιγματι- σχετικά γρήγορα απ τα ταξιδιωτι- δερίκο Γκαρθία Λ ρκα. Tο βραβείο
σμένος απ «των αναχωρήσεων τη κά πρακτορεία της φιλολογικής Nομπέλ λογοτεχνίας απονέμεται
μανία», ο Kαββαδίας επινοεί το εύ- γραφειοκρατίας μας και δεν τον στον «άπατρη» Pώσο Iβάν Mπού-
ρημα του επαγγελματία ασυρματι- ναυτολ γησαν στο σκάφος της γε- νιν. Στην Eλλάδα, ο Θεοτοκάς τυ-
στή ο οποίος στέλνει, υπ τύπον νιάς του, αφήνοντάς τον ως εξωτι- πώνει την Aργώ και ο Aλέξανδρος
ποιήματος, ονειρικές ειδήσεις απ κ πτην «ν’ ακροβατεί στα πατα- Mπάρας τις Συνθέσεις. Tον Aπρίλιο
τ πους χιμαιρικούς, συνθέτοντας ράτσα». Στο τέλος του απονεμήθη- πεθαίνει ο Kαβάφης. Tη χρονιά αυ-
τα λεκτικά τοπία μιας μυστικής γε- κε διακριτικά το εύσημο του «πρώ- τή ο Kαββαδίας, 23 ετών, εκδίδει
ωγραφίας. του στην Eλλάδα “καταραμένου” με έξοδά του και με τη φίρμα του
O Kαββαδίας μοιάζει να κατάλα- ποιητή», τίτλος που ισοδυναμούσε περιοδικού «Kύκλος», σε 245 αντί-
βε εγκαίρως, σαν τον Eμπειρίκο, λίγο πολύ με τιμητική αποστρατεία. τυπα, το πρώτο του βιβλίο,
«...Mα πιο πολύ περηφανευ ταν για MAPAMΠOY, με 19 ποιήματα κι ένα
πως κατά βάθος είμαστε, με τον Oχι πως λα αυτά έγιναν, βέβαια, μια γοργ να μπλε και κ κκινη...στα
τρ πο μας, « λοι μας ναυτικοί εκ εσκεμμένα ή μεθοδικά. Πού κατα- (μετριοπαθές) εισαγωγικ σημείω-
μαλακά του μπράτσου του... Mε πολλή
ναυτικών και λοι μας θαλασσινοί τάσσεται ένας συγγραφέας είναι μα του ποιητή Kαίσαρα Eμμανουήλ,
σοβαρ τητα μου έλεγε πως... η γορ-
εξ απαλών ονύχων», αλλά αυτ ς εί- γιν μενο πολλών παραγ ντων α- το οποίο δεν θα ξανατυπωθεί στις
γ να, τα μεσάνυχτα, έφευγε, πηδού-
ναι απ τους λίγους που ντως τα- σφαλώς· πάντως οι σπάνιες δημο- σε στη θάλασσα κι έκανε έρωτα μέσα αλλεπάλληλες επανεκδ σεις του
ξίδεψε, σε δρομολ για που συναρ- σιεύσεις και η διαρκής «απουσία» στο νερ », θυμ ταν, στο κείμεν του βιβλίου αργ τερα.
πάζουν τον κατ’ ναρ ναυτιλλ με- του Kαββαδία απ τα φιλολογικά, «O φίλος μου ο Mαραμπού» (περ. Tα ποιήματα έγιναν δεκτά με εν-
νο αναγνώστη. Γιατί ζώντας τη ρε- δεν αποκλείεται να έπαιξαν το ρ - ANTI 31.3.79) ο Στρατής Tσίρκας, θουσιασμ και εντυπωσίασαν τους
αλιστική πλευρά του ενυπνίου, λο τους. Oι παρακμασμένες υφο- (φωτ.: αρχείο οικογένειας Kαββαδία). πάντες. Tο βιβλίο «γνώρισε τέτοια
8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

8. Tο κ σμημα, έργο του ζωγράφου Γιώργου Bακαλ (αριστερά) και (δεξιά) οι πρώτες στροφές του ποιήματος «Eσμεράλδα» του N. Kαββαδία, χαρισμένο στο
Γιώργο Σεφέρη. H πρώτη έκδοση του «Πούσι» απ τον Θ. Kαραβία, έξοχα εικονογραφημένη απ γνωστούς καλλιτέχνες, φίλους του ποιητή και του εκδ τη,
(αρχείο Mαρίας και Δημήτρη Nτανάκα).
δημοσι τητα, μοια με την αγγλική κών καταλοίπων της γενιάς του ’20,
απ δοση του Φιτζέραλντ των Pου- ή το αισθηματικ κλίμα και οι εκλαϊ-
μπαγιάτ του Oμάρ Kαγιάμ», σημει- κεύσιμες πλευρές του Oυράνη, αλ-
ώνει ο K. Φράιερ. O ποιητής «διατή- λά, κυρίως, μας αποχαιρετάει μια
ρησε σ’ λη του τη ζωή το παρωνύ- φθίνουσα παράδοση, κληροδοτώ-
μιο “Mαραμπού” –τ’ νομα του κα- ντας τις δομές της στιχοποιίας της
κοσήμαδου και καταραμένου που- σ’ εφηβικές ποιητικές προσπάθει-
λιού» των τροπικών χωρών «που ες, οι οποίες, απ το 1920 μέχρι και
είχε διαλέξει στα είκοσί του χρ νια το 1940, στοιχειώνουν απ γενιά σε
για να συμβολίσει τον εαυτ του» γενιά». Kαι καταλήγει: «Eίναι οι στί-
(M. Σονιέ). χοι εν ς αταξίδευτου που ’γιναν το
πασίγνωστο λάιτ-μοτίβ πολλών ηλι-
κιών σαρώνοντας τα ψυχρά θεωρή-
O Γεράσιμος Λυκιαρδ πουλος, έ- ματα της γενιάς του ’30. Oμως ο έ-
νας ποιητής που πέρασε επίσης ε- φηβος ποιητής που ’γραψε αυτούς
παγγελματικά απ τη θάλασσα, θε- τους στίχους, κάποτε πραγματοποί-
ωρεί τι «τα ποιήματα αυτά βγαί- ησε τη φυγή του. Kαι τ τε ανακάλυ-
H ανιψιά ψε πως δεν υπάρχει φυγή παρά μ -
νουν περισσ τερο απ τις φιλολο- του ποιητή,
γικές παρά απ τις βιωματικές ε- νο στην ποίηση. T λμησε μάλιστα
Eλγκα Kαββαδία
μπειρίες – δύο πηγές που αργ τερα και να το πει σε μερικούς στίχους
και ο γάτος
θα συγχωνευτούν τ σο οργανικά Πούσι, που του. Aλλά ο μύθος είχε πλεχτεί κι -
που θα γίνουν αξεχώριστες». «Tο τον είχε χαρίσει λας γύρω του. O Kαββαδίας είγε γί-
Mαραμπού εμφανίστηκε μες στο στην κ ρη νει μ’ εκείνο το εφηβικ του βιβλίο
κεν των δύο κ σμων –του ’20 και της Tζένιας “ο ποιητής της θάλασσας και της α-
του ’30– και έγινε αποδεκτ γιατί ο η Mυρτιώτισσα. μαρτίας”».
συναισθηματισμ ς του συν ψιζε με Πίνακας Γενικά, στο Mαραμπού επικρατεί
ν μιμο πλέον τρ πο ,τι υπήρξε πέ- της Aγλαΐας ύφος αφηγηματικ , κλίμα λυπημένο,
τρα σκανδάλου για την κατ’ εξοχήν Παππά, φτιαγ- με κάποιες (ελάχιστες) εξαιρέσεις η-
“αστική” και “επιτυχημένη” γενιά μένος το 1946, μιτονίων αιθρίας. «Tο ποίημα ακο-
της λογοτεχνίας μας. O Kαββαδίας λίγους μήνες λουθεί ομαλά την ανάπτυξη του θέ-
νομιμοποιεί τη “φυγή”, την “αμαρ- πριν την έκδοση ματ ς του» γράφει ο Aλέξανδρος
της συλλογής Aργυρίου. «O χρ νος της διήγησης
τία” και την “παρακμή”, ήταν ο γρα-
«Πούσι», που είναι και χρ νος της εξέλιξης, με ε-
φικ ς “τρελ ς” που ’χει το δικαίω- ο Nίκος
μα, μετά τον απωθημένο Kαρυωτά- λάχιστες διακοπές “προς εαυτ ν”»
Kαββαδίας
κη, να λέει ,τι θέλει· ήταν “εξωτι- ως αιφνιδιασμοί αντιχρονισμών στην
την αφιέρωσε
κ ς” – δηλαδή κάτι εκτ ς ή κάτι πο- στη μικρή Eλγκα παρατακτική πορεία του ποιήματος,
λύ μακριν και ακίνδυνο. (...) Στο (συλλογή και με αντιστικτικές εξάρσεις του τύ-
Mαραμπού δεν απηχείται μ νο ο οικογένειας που «Kι εγώ...»: «Kι εγώ, που μ νον
τ νος των ελασσ νων νεορομαντι- Kαββαδία). Συνέχεια στην 10η σελίδα
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 9

9. «X ρτο ξανθ τρίποδο σκέπει μαντικ . / Kι ένα ποτάμι με ζεστή, λιωμένη πίσ-
σα, / άγριο, ακαταμάχητο, απειλητικ , / ποτίζει τους αμαρτωλούς που σ’ αγα-
O Nίκος Kαββαδίας στο κατάστρωμα του «Iωνία», ζωγραφισμένος απ τον πήσαν.» («Fata Morgana», απ το «Tραβέρσο», «Στη Θεανώ Σουνά»). H προ-
Γιάννη Tσαρούχη για προμετωπίδα στην έκδοση των «Mαραμπού» και «Πού- μετωπίδα του «Tραβέρσο» απ τον Γιάννη M ραλη, για την έκδοση απ τον
σι» απ τον «Kέδρο», το 1973 (συλλογή οικογένειας Kαββαδία). «Kέδρο», το 1975 (συλλογή οικογένειας Kαββαδία).
Συνέχεια απ την 9η σελίδα Περιγράφει έναν εαυτ που χι κλα, εκδίδεται το Hμερολ γιο της π λυτα η πιο σφιχτή παραδοσιακή
εταιρών εγνώριζα κορμιά... / [Kι εγώ μ νο για τους στεριανούς είναι ξέ- Aννας Φρανκ και στο Kουμράν ανα- μετρική», γράφει ο Aργυρίου. «Pί-
κοιτάζοντας χλομ ς τον άγριο Iνδι- νος, αλλά και απ τους θαλασσι- καλύπτονται τα «Xειρ γραφα της μες πλεκτές ή σταυρωτές αποκλει-
κ ] / Kι εγώ, που μ νο την υγρή έκτα- νούς θεωρείται διαφορετικ ς (ο Nεκρής Θάλασσας». Tο βραβείο στικά, τη μ νη ελευθερία που έ-
ση αγάπησα... / Kι εγώ, που τ σο π - πρώτος πρώτος στίχος του Mαρα- Nομπέλ απονέμεται στον Aντρέ Zι- χουν είναι να υπάρχουν κάποτε
θησα μια μέρα να ταφώ»... μπού είναι χαρακτηριστικ ς: «Λένε ντ. Eκδίδεται το Contre Temps της στο ίδιο ποίημα εναλλασσ μενες
Tο «εγώ» που παρεμβαίνει στα για μένα οι ναυτικοί...»). Eπιδιώκει Mιμίκας Kρανάκη, Tο Γαλαξίδι της χωρίς ν μο. Kαι είναι περίεργο δι -
περισσ τερα ποιήματα (της πρώτης αξιώματα («γαλ νια χρυσά») για να Eύας Bλάμη και O Aπρίλης είναι πιο τι ταν λη η άλλη ποιητική πρωτο-
έκδοσης) του βιβλίου, υποβάλλει απολαμβάνει τα προν μια του βαθ- σκληρ ς του Στρατή Tσίρκα. πορία (της γενιάς του ’30, στην ο-
ευθύς εξαρχής την μορφή του ητ- μοφ ρου, αλλά επιλέγει να παραμέ- O Kαββαδίας είναι 37 ετών. Aπ ποία ουσιαστικά ανήκει) αναζητώ-
τημένου αλλά άγρυπνου ανθρώ- νει χαμηλ τερα στην ιεραρχία, για- τις εκδ σεις του φίλου του N τη ντας το καινούργιο καταλήγει στον
που, ο οποίος ταξιδεύει στους ωκε- τί προτιμά να αναλαμβάνει περιορι- Kαραβία κυκλοφορεί τον Iανουά- ελεύθερο στίχο, εκείνος υποχωρεί
ανούς, χωρίς να ποζάρει μως σαν σμένες ευθύνες («Eμένα μ’ αρέσει ριο, σε 1.000 αντίτυπα, η δεύτερη στον πιο άψογο μετρικά στίχο». Kά-
γραφικ ς θαλασσ λυκος· είναι φι- η πλώρη. H ξενοιασιά»). συλλογή του ΠOYΣI (14 ποιήματα) τι ανάλογο έκαναν, ως προς τη
λολογικά ενημερωμένος, αποφεύ- και επανεκδίδεται το Mαραμπού ε- γλώσσα, τ σο ο Eγγον πουλος σο
γοντας ταυτ χρονα να δείχνει δια- μπλουτισμένο με τρία ακ μη ποιή- και ο Eμπειρίκος· στην άνθηση της
νοούμενος. Eχει επίγνωση της λο- Eτος 1947. Oι Γερμανοί έχουν ματα: «Kαφάρ», «Coaliers» και δημοτικής προτίμησαν την καθα-
γι τητάς του αλλά παραμένει λαϊ- φύγει, έχει αρχίσει ο Eμφύλιος. Mε «Mαύρη λίστα». ρεύουσα.
κ τροπος. Δεν είναι φιλολογίζων δημοψήφισμα επανέρχεται η βασι- Πούσι σημαίνει καταχνιά. Eδώ Στο Πούσι ο λ γος είναι λυρικ -
καφεν βιος, είναι ένας πρακτικ ς λεία. H Iταλία υπογράφει συνθήκη «κυριαρχεί το δεύτερο πρ σωπο, τερος, σαφώς λογι τερος, με θαυ-
άνθρωπος, που αποθεώνει στα χαρ- και παραχωρεί τα Δωδεκάνησα το “Eσύ”, κάτι που δίνει μεγαλύτε- μάσιους στίχους («τρ χισε κείνα τα
τιά την γοητεία των «άλλων τ - στην Eλλάδα. Tο δ γμα Tρούμαν ρη αμεσ τητα και θέρμη στην εξο- σπαθιά του λ γου που μ’ αρέσουν»,
πων». Eίναι αυτάρκης, ενώ έχει την παρέχει οικονομική βοήθεια. Σχέ- μολ γηση, αλλά και βαθύτερη συ- «και ξεκινούσαν οι γαλέρες του θα-
έγνοια: «τους στίχους μου να μην διο Mάρσαλ. Aλληλοδιαδοχή ελλη- νοχή στο βιβλίο. Tα ποιήματα μοιά- νάτου»), με διάθεση στοχαστική αλ-
ειρωνευτήτε»... και ομολογεί «δει- νικών κυβερνήσεων, ενώ ο «δημο- ζουν σαν γράμματα εν ς ναυτικού λά και κάποια ψήγματα ραφιναρι-
λά»: «Eνα τραγούδι σκάρωσα σε κρατικ ς στρατ ς» σχηματίζει «κυ- σε συγγενείς και φίλους ή μάλλον σμένου χιούμορ – χι και τ σο συ-
στυλ μπωντλαιρικ », προεξοφλώ- βέρνηση» του βουνού υπ τον σύντομες καρτ–ποστάλ απ λιμά- νηθισμένου είδους στην ποίησή
ντας τι: «κι ως το διαβάζεις, σιω- Mάρκο Bαφειάδη. Στο χώρο της φι- νια. Oι αφιερώσεις που υπάρχουν μας. Tίθεται λ.χ. το κεφαλαιώδες ε-
πηλέ, παράξενε αναγνώστη / γελάς λολογίας: ο Tενεσή Oυίλιαμς δρο- σε λα τα ποιήματα [είναι] οι παρα- ρώτημα «O μπούσουλας είναι που
γι’ αυτ ν που το ’γραψε, με γέλιο μολογεί το Λεωφορείο ο Π θος, ο λήπτες τους», λέει ο Tάσος K ρ- στρέφει ή το καράβι», ισορροπώ-
ειρωνικ ». Aλμπέρ Kαμύ εξορκίζει την Πανού- φης. «Στο Πούσι ακολουθείται α- ντας έτσι στην ακραία λαϊκή ρήση:
10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

10. «Για το πέλαγο είν’ στραβ , για ρετικά. O στίχος κερδίζει σε σκλη-
στραβά αρμενίζουμε»! ρ τητα, σε δύναμη. Tα περιγραφι-
Tο 1954 ο Bρεταν ς Oυίλιαμ κά, τα διακοσμητικά στοιχεία λιγο-
Γκ λντινγκ παρουσιάζει τον Aρχο- στεύουν».
ντα των Mυγών, η Φρανσουάζ Σα-
γκάν το Kαλημέρα Θλίψη, ο Nτύλαν
T μας το Kάτω απ το Γαλακτ δα- O Kαββαδίας, μολον τι υπήρξε
σος και ο T λκιν αρχίζει την τριλο- σαφώς πολιτικοποιημένος, δεν α-
γία O Aρχοντας των Δαχτυλιδιών. ποπειράθηκε να κάνει πουθενά λο-
Tο βραβείο Nομπέλ απονέμεται γοτεχνίζουσα κοινωνιολογία ή ναυ-
στον Aμερικαν Eρνεστ Xέμινγκου- τική ηθογραφία, ούτε να περιγρά-
έι, ο οποίος εξέδωσε, δύο χρ νια ψει βάσανα και καημούς. Eκανε κα-
πριν, την έξοχη νουβέλα του O Γέ- θαρή λογοτεχνία μέσα στους -
ρος και η Θάλασσα. Στην Eλλάδα: ρους και την ορολογία του καιρού
Zητείται Eλπίς απ τον Aντώνη Σα- του. Tο ταξίδι στο έργο του είναι το
μαράκη, κυκλοφορεί O Kύρι ς μου αυτον ητο –και τελικά αναμεν με-
Aλκιβιάδης του Aγγελου Bλάχου, νο– σκηνικ . Tο πλοίο είναι το ονει-
Mια σκοτεινή υπ θεση του Aλέξαν- ρώδες αφροδίσιο σώμα, το νερ η
δρου Kοτζιά, Aνθρωποι και σπίτια πλήρης ερωτική φαντασίωση.
του Aντρέα Φραγκιά. H δράση είναι μια ασύνδετη, χα-
O Kαββαδίας, 44 ετών, εκδίδει τη λαρή διαδοχή λεκτικών εικ νων με
BAPΔIA. Πρ δρομοι συνοπτικά: O ελαστικ ιστ , που διαμ ρφωσαν έ-
Mέλβιλ, ο Στίβενσον, ο Λ ντον, ο ναν «ναυτικ » αφηγητή, ο οποίος
K νραντ. Oι γραμματολ γοι δεν έ- καταγράφει την Ποιητική του με
χουν καταλήξει πού ακριβώς να ε- θαλασσί μελάνι. Eίναι ο ποιητής
ντάξουν ειδολογικά το βιβλίο αυτ που διερμήνευσε στα καθ’ ημάς α-
και προτιμούν το γενικ τερο χαρα- στικά τον ορισμ του K λριτζ για
κτηρισμ «πεζογράφημα». O Kαρα- τη θάλασσα: «Nερ , νερ παντού. /
ντώνης την θεωρεί «καταπληκτικ Oύτε σταγ να για να πιεις».
νατουραλιστικ σενάριο της ποίη- Oι τελευταίοι στίχοι που κατέ-
σής του». Γεγον ς είναι τι, πως ο γραψε στην ατζέντα του ο Kαββα-
Σεφέρης (Eξι νύχτες στην Aκρ πο- δίας ήταν οι εξής: «Mα ο ήλιος εβα-
λη) και ο Eμπειρίκος (Γραπτά, Aργώ, σίλεψε κι ο αητ ς απεκοιμήθη / και
Mέγας Aνατολικ ς κ.λπ.), ο Kαββα- το βοριά το δροσερ τον πήραν τα
δίας αποδείχθηκε πρώτης τάξεως καράβια / Kι έτσι του δ θηκε ο και-
πεζογράφος, κάτι που επιβεβαιώ- ρ ς του Xάρου και σε πήρε».
θηκε με την πρ σφατη έκδοση των Aνάλογα στιχουργούσε ο Mακρυ-
υποδειγματικών κειμένων Tου Πο- γιάννης: «O ήλιος εβασίλεψε /
λέμου και Λι. –Eλληνά μου βασίλεψε– / και το
Cocos Isles 12.1.56. S/S Lydia. «Στην πλώρη ο σφυροκέφαλος με το φτερ φεγγάρι εχάθη»...
στη ράχη, / τ τε που πήρε ο Συμιακ ς βουτιά με το κεφάλι. / ‘’Oλο αρμενίζει Mε την εικονοποιία αυτή του ε-
O Nίκος Kαββαδίας πεθαίνει στις ο γι κας μου, που την ευχή μου να ’χει...’’ / Kι σοι είδαμε απ’ την κουπαστή, πεξεργασμένου δημοτικού τρα-
10 Φεβρουαρίου 1975 σε μια κλινική μας λύθηκε το αφάλι.» («Cocos Islands» – «Tραβέρσο») (φωτ.: αρχείο οικο- γουδιού, ο Nίκος Kαββαδίας παρα-
των Aθηνών. Mετά το θάνατ του γένειας Kαββαδία). δίδεται πλησίστιος στον εικοστ
εκδ θηκε η τρίτη του ποιητική συλ-
πρώτο αιώνα.
λογή, TPABEPΣO (1975): 14 ποιήμα- Aυτ ς που χρ νια είχε κ ψει το η αμφιβολία, μέσα σε λίγα χρ νια
τα συν 3 νανουρίσματα (γραμμένα σπίρτο και τον καπν και μπορούσε συμπλήρωσε τη συλλογή του και Σημείωση: Tο κείμενο είναι συμπυκνωμένα
για τον γιο της ανιψιάς του). να περάσει χρ νο ολ κληρο χωρίς την έδωσε στον εκδ τη. Ποιήματα αποσπάσματα απ το βιβλίο «Xρυσ σκο-
Tραβέρσο σημαίνει «πορεία κ - να συνθέσει ένα ποίημα, που κι - καυτά, άμεσα, πάνω στ’ αχνάρια βέ- νη στα γένια του Mαγγελάνου» («Eρμής»,
ντρα στον καιρ που παίρνουν τα ταν έγραφε τυραννικά τον βασάνιζε βαια του Πούσι, αλλά τ σο διαφο- 1995).
καράβια μ’ λη την ισχύ των μηχα-
νών τους για να κρατηθούν και να
σωθούν σε σφοδρή θαλασσοταρα-
χή, ταν κάθε άλλη πλεύση είναι ε-
πικίνδυνη», γράφει ο K ρφης. O ε-
πίσημος ρος του ναυαρχείου είναι
«αντιμονή». Στο βιβλίο αυτ , παρα-
τηρεί ο Λυκιαρδ πουλος, «το θα-
λασσιν φολκλ ρ διατηρείται μ νο
στα εξωτερικά και γραφικά του
στοιχεία, μεταφερμένο απ την αυ-
τοειρωνική αφηγηματικ τητα και
τον αυτοαναιρετικ χαρακτήρα του
μεταπολεμικού ψυχισμού (Mαρα-
μπού) σε μια ομιχλώδη περιοχή -
που συγχέεται το νατουραλιστικ
και παιγνιώδες με το θρυλικ . Mέσα
απ αυτ τον παραμυθένιο θίασο
που σιγοσβήνει μεταξύ θρύλου και
ιστορίας... πάει να στερεωθεί ένα
σύμβολο: ο “ναύτης” του Kαββαδία
δεν είναι η προσωποποίηση εν ς ε-
παγγέλματος αλλά η ποιητική σύνο-
ψη μιας ανθρώπινης κατάστασης –
η “σπουδή θαλάσσης” μετατρέπε-
ται σε μια, μέσω του θρύλου, σπου-
δή της ιστορίας».
«Eζησα, φίλος του κι εγώ» προ-
σθέτει ο K ρφης «την ιστορία των
τελευταίων αυτών ποιημάτων του «Kολυμβητικοί αγώνες στη Mασσαλία, 28 Aυγούστου». Πίνακας του Λούσιαν Φρ ιντ, χαρισμένος απ το διάσημο ζω-
και ξέρω με τι ένταση γραφήκανε. γράφο στον Kαββαδία (To NICO from Lucian Freud) (συλλογή οικογένειας Kαββαδία).
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 11

11. «Bάρδια»: ταξίδι στην εξομολ γηση
Aφηγηματική κορύφωση της ενοχής και της λύτρωσης
Tου Γκυ (Mισέλ) Σωνιέ O Nίκος Kαββα-
Kαθηγητή της νεοελληνικής φιλολογίας δίας –στη φωτο-
στο Πανεπιστήμιο Paris – Sorbonne γραφία το είδωλ
του στον καθρέ-
O EΛYTHΣ είπε κάποτε (στις Aναλο- φτη της καμπίνας
γίες φωτ ς) τι «κάθε γλώσσα υπο- του ασυρματιστή–
χρεώνει τον ποιητή να εκφράζει συ- και η «Bάρδια»
γκεκριμένα πράγματα» και τι η ελ- του, στο ειδικ
αφιέρωμα
ληνική γλώσσα δεν ανέχεται μια
«Bιβλία»
ποίηση maudite. H προσωπική του της γαλλικής
ευαισθησία τον τύφλωνε, φαίνεται, «Liberation»,
στο σημείο να μην προσέξει την ύ- Mάρτιος 1990.
παρξη του Nίκου Kαββαδία. Δεν H «Bάρδια», πρ -
τολμώ να υποθέσω τι δεν τον θεω- σφατα τ τε
ρούσε ποιητή. μεταφρασμένη
Στην καθημερινή ζωή ο Kαββαδίας στα γαλλικά απ
μπορεί να ήταν πονηρ ς παραμυθάς τον Mισέλ Σωνιέ,
και ν’ απ φευγε, μαζί μου τουλάχι- είχε καταλάβει
στο και, σο ξέρω, με αρκετούς φί- τιμητική θέση
λους, κάθε είδος εξομολ γησης και στα «100 καλύτε-
μερικές φορές ακ μα και σοβαρής ρα βιβλία
προσωπικής κουβέντας, καταφεύ- της χρονιάς».
γοντας εν ανάγκη στις πιο επιπ λαι- (αρχείο οικογέ-
ες γραφικές κοινές αναμνήσεις μ - νειας Kαββαδία).
λις η κουβέντα έκανε να γλυστρήσει
προς επικίνδυνες περιοχές: «Θυμά-
σαι, Mιχαλάκη μου, εκείνο τον τεν -
ρο, τον Aρμένη, φάλτσος, ε;». Kαι
άρχιζε να τραγουδά την Aΐντα, μι-
μούμενος τάχα τον τεν ρο: «Oυν
τρ νο βιτσίν αλ σ οολ...». Προστά-
τευε τον εαυτ του, το απ ρρητο
του εσωτερικού του κ σμου, αυτ
ήταν λο. Kανένα ίχνος κρυψίνοιας.
Θεωρώ τον Mαραμπού ως μια απ
τις πιο άδολες, απ τις πιο αθώες
ψυχές που συνάντησα ποτέ.
Στο έργο του συμβαίνει ακριβώς
το αντίθετο. Aπ την αρχή ώς το τέ-
λος τα γραπτά του, ποιήματα και πε-
ζά, διέπονται, στο κλίμα τους και στη γονται στην αφήγηση ανέκδοτα και εξαπολύει εναντίον του έξαλλο, ανή- ομοι τητα των καταστάσεων. Πηγαί-
μυθολογία τους, απ μια παντοδύ- αναμνήσεις, μια ολ κληρη σειρά απ λεο κατηγορητήριο. νοντάς την στη Bηρυττ με την
ναμη ενοχή. Kαι στη Bάρδια –κατ’ ε- ιστορίες, εκτεταμένες ή σύντομες, Kαι σο προχωρεί το έργο, ένα αί- «Aσπασία» (προφητικ νομα καρα-
μέ η κορυφή του λου έργου– κορυ- κωμικές ή φρικιαστικές, πάντα συ- σθημα ενοχής τεράστιο, εμετικ , α- βιού) ο αφηγητής δεν κατάφερε να
φώνεται και η ενοχή: ένας κ σμος ο- ναρπαστικές, που συνιστούν ένα φ ρητο αναδίδεται απ τη μνήμη: την προστατέψει απ την πορνεία.
λ κληρος σήπεται και καταρρέει. δεύτερο πλάνο του έργου. Aυτές οι «O,τι αγγίζω σαπίζει... Δεν πεθαίνει... Tώρα εκείνη επιστρέφει στην Eλλά-
Tαυτ χρονα η εξομολ γηση, ας εί- ιστορίες αποτελούν ως επί το πλεί- σαπίζει». δα, ύστερα απ πολλές περιπέτειες
ναι φανταστική, είναι άλλο ζήτημα, στον εξομολογήσεις, που αποσπώ- Kαι ντως. ανά την υφήλιο, και πεθαίνει πάνω
παίζει βασικ ρ λο. νται απ χείλη που προσποιούνται Oλες οι ιστορίες που διηγείται ο α- στη γέννα. Στην τελευταία συνάντη-
πως δεν θέλουν να τις κάνουν. Tις φηγητής, ακ μα και η ιστορία που σή της με τον Nίκο, ο αφηγητής υ-
Eξομολ γηση πιο μακριές αφηγήσεις τις κάνει ο α- διαδραματίζεται γύρω του κατά το παινίσσεται τι κάνανε έρωτα μαζί.
συρματιστής, που εκπροσωπεί σα- ταξίδι του «Πυθέα», έχουν παρ μοια Mήπως γεννούσε και εκείνη το παιδί
Στις ατέλειωτες ώρες της βάρ- φώς το συγγραφέα και εξάλλου ονο- κατάληξη. O ρυθμ ς επιταχύνεται τους;
διας οι ναυτικοί –ο θερμαστής, ο μάζεται Nικ λας, πως εκείνος. Aυ- ξαφνικά, προς το τέλος του βιβλίου, H τρυφερή προστάτιδα της Aμβέρ-
καπετάνιος ή ο ασυρματιστής, - τές κυρίως αποτελούν εξομολογή- την ώρα που ο ασυρματιστής και ο σας ήταν τελικά μια χυδαία π ρνη.
πως ήταν ο συγγραφέας– αναμα- σεις, που είτε τραβούν σε μάκρος εί- Διαμαντής περιμένουν στο ιατρείο Tο άρωμά της λεγ ταν, εύγλωττο -
σούν απ κοινού την κατάστασή τε, εντελώς αντίθετα, κομματιάζο- του Kινέζου και ο αναγνώστης μα- νομα, Styx.
τους. Tη ζωή τους την αντιλαμβά- νται και ολοκληρώνονται στα κλεφτά θαίνει μέσα σε λίγες αράδες το ά- H Lily (ο κρίνος στα αγγλικά) χάλα-
νονται ως κατάρα, αλλά μια κατάρα με αποσπάσματα στη μέση άλλων α- θλιο τέλος τριών τουλάχιστον ιστο- σε μ νη της. Tρελάθηκε, θύμα μιας
που την αποδέχονται και την επιζη- φηγήσεων. Oταν η αφήγηση περνάει ριών: της Blanche, της Mυτιληνιάς, άδικης κατηγορίας, και δε βρήκε τη
τούν: δεν υπάρχει γι’ αυτούς χειρ - στο πρώτο πρ σωπο, περίπου στη της κ ρης της Aμβέρσας. δικαίωσή της παρά μ νο σε μια κα-
τερη δυστυχία απ τη ζωή στη στε- μέση του βιβλίου, το μυθιστ ρημα H Blanche (που τ’ νομά της συμ- ρούτα απ λευκ ασβέστη.
ριά, την αναγκαστική αργία, τη σύ- φτάνει στην αρτίωσή του. Mε τον βολίζει την αγν τητα) εξέδωσε τη Mε το αίμα της Σκωτσέζας, ο α-
νταξη, που τους θάβουν ζωντα- τρ πο αυτ αποκτά πρώτα-πρώτα Mυτιληνιά, αργ τερα πέθανε απ α- συρματιστής υπέστη, κατά την Iνδή
νούς. Yπάρχει μια παράδοξη διαλε- μια λυρική διάσταση: ένα πλήθος α- παίσιο καρκίνο του στ ματος. H κ - ζητιάνα, ανεξίτηλη μ λυνση – με μ -
κτική αγάπης και μίσους, δυσπι- π ονειροπολήσεις ή φαντασιώσεις ρη της –κάτι που είπε η Blanche στ’ νο κέρδος την κάλπικη αθω τητα ε-
στίας και συνενοχής ανάμεσα σ’ αυ- εκφράζονται μέσω αληθινών ποιημά- αυτί του αφηγητή μάς κάνει να υπο- ν ς άσπρου πουκάμισου νάιλον.
τούς τους ναυτικούς και το πλοίο των σε πρ ζα. Aλλά κυρίως το μυθι- πτευτούμε μήπως είναι και κ ρη Tην Calamité (δηλαδή τη Συμφο-
τους: αιχμάλωτοι και ξεριζωμένοι στ ρημα παίρνει τώρα οριστικά έναν του– γίνεται καλ γρια, ύστερα πετά- ρά) τη σκοτώνει ο αφηγητής χωρίς
μαζί, απεχθάνονται καθετί που θα χαρακτήρα εξομολ γησης. Eκείνη τη ει τα ράσα και χορεύει can-can. λ γο, χωρίς αίσθημα, χωρίς μάλιστα
μπορούσε να τους ελευθερώσει, να στιγμή ακριβώς η εσωτερική φωνή H Mυτιληνιά λέγεται Mαρία (τ’ - να το συνειδητοποιήσει καλά καλά
σταματήσει την πορεία τους. του αφηγητή, η φωνή που του μιλά νομα της Παναγιάς). Tο συμπεραίνει πάνω στη στιγμή (το μαθαίνει αργ -
Mέσω των συζητήσεών τους εισά- απ μέσα του σε δεύτερο πρ σωπο, αρκετά αργά ο αναγνώστης, απ την τερα), και με τρ πο συνάμα σιχαμε-
12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

12. Δύο σχέδια του Γιάννη Tσαρούχη –χρωματιστ κραγι νι και τέμπερα– απ το τετράπτυχο της εικονογράφησης της «Bάρδιας» του N. Kαββαδία: «O γραμματι-
κ ς του “Πυθέα” καθ ταν σε μια γυριστή πολυθρ να, βιδωμένη στο πάτωμα. Mονάχα με το σώβρακο... Eτριβε τον αστράγαλ του με την παλάμη... –Λέγε μω-
ρέ. Tρέχει τίποτ’ απάνω; O Διαμαντής... στάθηκε μπροστά του σα χαζ ς... Δεν ήξερε πώς ν’ αρχίσει...».
ρ και άκρως συμβολικ : της φράζει τιστή, μας προειδοποιεί: «H αλή- Για τον αφηγητή, που γεννήθη- H θάλασσα επιβάλλει παντού και
την τεχνητή τρύπα απ την οποία α- θεια είναι αμαρτία. H πιο χοντρο- κε «σ’ αυτά τα μέρη» (στην πραγ- πάντοτε τη μητρική και επικίνδυνη
ναπνέει. κομμένη, η πιο αφιλάνθρωπη μορ- ματικ τητα ο Kαββαδίας γεννήθη- παρουσία της, και ταυτ χρονα
Tη Marie–Laure, την κοπέλα με τα φή της ψευτιάς. Nα την πει κανείς κε στο Xαρμπίν της Mαντζουρίας) προσδίδει στη λογική της φθοράς
αθώα μάτια, aqua marina (διαφανή μ νο για να σώσει κεφάλι απ κρε- το ταξίδι του «Πυθέα» προς την και της σήψης οικουμενικ χαρα-
και καθαρά σαν το θαλάσσιο νερ μάλα, μ νο τ τε πρέπει». Eίναι μια Kίνα αποτελεί οπωσδήποτε συμ- κτήρα. Kάποια στιγμή, εμπνέει
δηλαδή), την ερωτεύθηκε. Aνακαλύ- απ τις βασικ τερες ιδέες του βολική επιστροφή στον τ πο των στον αφηγητή το άφταστο νειρο
πτει αργ τερα, κατά τύχη, την αι- Kαββαδία. Tην επαναλαμβάνει με καταβολών του. Δεν είναι τυχαίο, μιας ιδεώδους γυναίκας, ταυτισμέ-
σχρή πορνεία της, παρουσιάζεται σε άλλον τρ πο στη νουβέλα Tου πο- βέβαια, που το αποτέλεσμα είναι νης με το νερ , με το πλοίο, με τα
εκείνη αμέσως μετά, και με αυτ τον λέμου: εκεί το παραμύθι, η ψευτιά πανωλεθρία. ψάρια –«Nα τη λένε Θαλασσινή»–
τρ πο τη σπρώχνει προς την αυτο- γίνονται αλήθεια, το σύνορο που Mέσα σ’ ένα κλίμα συντέλειας και, το πιο σημαντικ ίσως, χωρίς
κτονία. τα χωρίζει εξαφανίζεται. του κ σμου, η πατρίδα–Aνατολή ποδάρια. Διάβασε: χωρίς φύλο.
Aκ μα και ο Διαμαντής (που κι ε- Tι ν ημα έχει, με αυτές τις συν- δεν επιφυλάσσει στον ταξιδιώτη Tο μυθιστ ρημα–ποίημα–εξομο-
κείνου το νομα συμβολίζει τη δια- θήκες, η εξομολ γηση; Ποια δ ση παρά το θέαμα της ερήμωσης, της λ γηση κλείνει με την απ κοσμη
φάνεια, την καθαρ τητα), ο προ- αλήθειας μπορεί να περιέχει; H τα- πορνείας, της σύφιλης και του θα- και μεγαλειώδη, σχεδ ν υπερρεα-
στευ μενος του ασυρματιστή, βυθί- ραχή που δοκιμάζει ο αναγνώστης νάτου – καθρέφτη αψευδή της σή- λιστική εικ να δύο γυναικών με
ζεται στη σύφιλη –συμβολική σήψη δείχνει σαφώς τι αλήθεια υπάρχει ψης του παρελθ ντος που έχει βραδινά φορέματα –π ρνες, προ-
που τρώει και τον Nίκο, πως ο καρ- και τι απλώς δεν πρέπει να την α- βγει στην επιφάνεια ακολουθώ- φανώς, τι άλλο;– που «νετάρανε
κίνος έχει φάει το στ μα της ναζητήσει κανείς – πως ο ανακρι- ντας το νήμα των αναμνήσεων. Σ’ τους κάβους» του μοιραίου καρα-
Blanche– και ο φάκελος με τις ανα- τής– στα γεγον τα, που, σο μονα- αυτ τον τ πο καταγωγής δεν μπο- βιού, για να συνεχίσει την ατελείω-
λύσεις χάνεται μέσα στις λάσπες, α- δικά, σο τερατώδη και να φαίνο- ρούν καν ν’ αράξουν. O αιώνιος τη πορεία του...
π αμέλεια του ασυρματιστή. νται, δεν είναι παρά η εξωτερική πλάνης δεν έχει το δικαίωμα της ε- Aπ’ αυτή την κατάρα, αργ τερα,
«Ποιος θα με συχωρέσει;» ρωτά ο μορφή, το περικάλυμμα, της ενδ - πιστροφής. γλίτωσε ίσως αμυδρά, ανεπαίσθη-
αφηγητής. μυχης ενοχής. H αλήθεια είναι ε- O καινούργιος αυτ ς Iπτάμενος τα, ο Kαββαδίας –ακριβώς σαν τον
κείνη του προσώπου που πλάθει (ή Oλλανδ ς οφείλει κι αυτ ς τη μοί-
Aλήθεια – Ψέμα που δεν πλάθει, ποιος μπορεί να το ρα του στην τιμωρία κάποιας σκο-
Oλλανδ – χάρη στον έρωτα, που
διαφαίνεται σε ορισμένα ποιήματα
Θα ήταν πρ χειρη αντίδραση να πει;) τέτοιες ιστορίες. τεινής, πρωταρχικής, θεμελιώδους του Tραβέρσο.
θαυμάσει κανείς τη σκληρ τητα H Bάρδια (η λέξη δηλώνει τη θη- παράβασης. Tης γνωστής ανείπω-
μιας τέτοιας μοίρας, ή και την τ λ- τεία, την αγρύπνια) σημαίνει μάλι- της, ανομολ γητης παράβασης, α- Σημείωση «Eπτά Hμερών»: O Guy (Michel)
μη τέτοιων εξομολογήσεων. O συγ- στα, απ πολλές απ ψεις, η ώρα π την οποία πηγάζουν οι μεγάλες, Saunier είναι ο μεταφραστής της «Bάρ-
γραφέας, με τη φωνή του ασυρμα- της αλήθειας. ανεξήγητες ενοχές. διας» στα γαλλικά.
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 13

13. Oι πρώτες στροφές του «Πούσι» και η εικονογράφηση του ποιήματος της ο- Tο «Πούσι» χειρ γραφο, χαρισμένο απ τον Kαββαδία φιλικά, «για την κατα-
μώνυμης συλλογής απ τον χαράκτη Δ. Γιαννουκάκη, στην πρώτη έκδοση απ’ ν ηση και τη στοργή της», στη Nι βη Παπαδημητρακοπούλου (αρχείο Hλία X.
τον Θ. Kαραβία, το 1947 (αρχείο Mαρίας και Δημήτρη Nτανάκη). Παπαδημητρακ πουλου).
Tο μεταφορικ ταξίδι του Kαββαδία
Ποιητικ ς λ γος πάνω στην κ ψη βίωμα – φαντασία
Tης Aντειας Φραντζή ποίηση του Kαββαδία εξακολουθεί μέσα απ τον εμφατικ τρ πο λει- στο μεταφορικ «ταξίδι»· ένα διαρ-
Eπ. Kαθηγήτριας του A.Π.Θ. να ασκεί μια ιδιαίτερη γοητεία, που τουργίας της· π λος έλξης του νοή- κές ταξίδι, που οι σταθμοί στα λιμά-
Tμήμα Nεοελληνικής Φιλολογίας κυρίως, αποδίδεται είτε στον εξωτι- ματος, που υπερτονισμένο ομοιοκα- νια έχουν μια πρ σκαιρη διάρκεια,
σμ είτε στην μπωντλερική καταγω- ταληκτικά σηματοδοτεί την ίδια στιγ- ωσάν μικρές ανάσες μέσα στο συνε-
O KABBAΔIAΣ κέρδισε την προτίμη- γή της ποίησής του1. H έλξη που προ- μή τη νεοτερική κατεύθυνση της χές –και σχεδ ν εξαναγκαστικ – τα-
ση του αναγνωστικού κοινού απ καλεί το έργο του Kαββαδία υπερ- γραφής του2. ξίδι της ζωής, που συχνά μεταβάλλε-
την πρώτη του εμφάνιση στα γράμ- βαίνει κατά πολύ τις θεματικές του H γοητεία του εξωτισμού που συ- ται σε ναυάγιο και πάντως συνεχίζε-
ματα με τη συλλογή του Mαραμπού επιλογές είτε ως άμεσα προσλήψι- νήθως επικαλούνται σοι προσεγγί- ται με τρ πο που δεν διαχωρίζεται α-
(1933), τη διατήρησε με τη δεύτερη μες ρεαλιστικές περιγραφές ανθρώ- ζουν το έργο του Kαββαδία δεν αρ- π το θάνατο· ο οποίος δεν ορίζει έ-
συλλογή του Πούσι (1947), εισχώρη- πων και καταστάσεων στο Mαρα- κεί για να κατανοήσουμε τη θετική να τέλος αλλά είναι κι αυτ ς ένα α-
σε στον αφηγηματικ λ γο με το ι- μπού, είτε ως ελλειπτικές και περισ- ανταπ κριση του σημερινού ανα- κ μη «ταξίδι», μέρος κι αυτ ς της
δι τυπο πεζογράφημά του Bάρδια σ τερο συμβολικές απεικονίσεις στο γνώστη. Aν, δηλαδή, κάποτε ήταν συνολικής μεταφοράς.
(1954) και συμπλήρωσε την προσφο- Πούσι και ακ μη συστηματικ τερα κατανοητή η ένταξή του μέσα σε μια
ρά του με την τρίτη του συλλογή στο Tραβέρσο. H Bάρδια, με τον α- μ δα εξωτισμού, σήμερα η επίκλησή
Tραβέρσο (1975), που επιμελήθηκε φηγηματικ τρ πο προσέγγισης των της δεν είναι πειστική. O ποιητικ ς Ποίηση του ταξιδιού στην άγνωστη
αλλά δεν πρ λαβε να δει τυπωμένη – ίδιων θεματικών πυρήνων, επιβεβαι- λ γος του Kαββαδία (ακ μη και στο ζωή μετά το θάνατο; Σε πολλές περι-
χωρίς βέβαια να παραλείπουμε τη ώνει –εκ του αντιθέτου– πως η γοη- αφηγηματικ κείμενο της Bάρδιας) πτώσεις θα ήταν, πιστεύω, θεμιτ να
νουβέλα Λι και τα πεζά Tου πολέμου τεία της ποίησης του Kαββαδία δεν ασκείται σταθερά πάνω στην κ ψη συσχετιστεί αυτή η υπ θεση με το
και Στο άλογ μου («Aγρα», 1987). στηρίζεται στις στιχουργικές του ε- βίωμα / φαντασία. Πρ κειται για μια πλήθος των άγνωστων λέξεων και ε-
Oλιγογράφος ποιητής ο Kαββα- πιλογές. H στιχουργία του Kαββαδία, ποίηση που έλκει την καταγωγή της ξίσου άγνωστων τοπωνυμίων και κύ-
δίας, συνέθεσε συνολικά περίπου ε- που διατηρεί τα γνωρίσματα της πα- απ τη φιλολογία του ταξιδιού αλλά ριων ονομάτων που υπάρχουν στο
ξήντα ποιήματα, που κλιμακώνουν λαιάς ποίησης με μικρές σχετικά πα- κατ’ ουσίαν πραγματεύεται το ταξίδι έργο του Kαββαδία. H γνώση που
τους ίδιους θεματικούς άξονες προς ραβιάσεις του καν να, θα μπορούσε της ίδιας της ποίησης, με τη μέθοδο μπορούμε να αποκομίσουμε απ την
μια σταδιακά αυξαν μενη αφαίρεση. να θεωρηθεί ως υποκινητής της έλ- του μετεωρισμού ανάμεσα σε κατα- ερμηνεία αυτού του ιδιωματικού
Oι χαρακτηρισμοί ποιητής του ταξι- ξης που ασκεί το έργο του –κάτι ω- στάσεις άκρως αντιθετικές: απ τις γλωσσικού πλούτου που περιέχει η
διού και της φυγής, του κοσμοπολι- σάν νοσταλγία του παρωχημένου– απλές εξιστορήσεις ταξιδιών, περι- ποίησή του αλλά και η διαμ ρφωση
τισμού και του εξωτισμού, ποιητής αν δεν είχαμε το πεζ κείμενο που γραφές συμπεριφορών των ναυτι- μιας γεωγραφίας και εν ς ονοματο-
θαλασσιν ς και ναυτικ ς προσανα- μας απομακρύνει εύλογα απ παρ - κών και των συναντήσεων που πραγ- λογίου μπορεί να φαίνεται χρήσιμη
τ λισαν, αν χι εσφαλμένα τουλάχι- μοιες απλουστεύσεις. H ιδι τυπη ο- ματοποιούν στα λιμάνια, πληροφο- αλλά δεν πιστεύω πως έχει να προ-
στον περιοριστικά, την ιδιαιτερ τητα μοιοκαταληξία του παραμένει, ασφα- ρίες που μοιάζουν να έχουν βιωματι- σφέρει στην εντελέστερη καταν η-
του έργου του. Tο βέβαιο είναι πως η λώς, ένα σημείο ιδιαίτερης σημασίας κή βάση, περνάμε, σχεδ ν αβίαστα, ση του έργου του Kαββαδία. H σύν-
14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

14. θεση οικείου και ανοίκειου γλωσσι- το βιωματικ υλικ και συνθέτει με
κού υλικού, αυτή η μείξη των διαφο- κυρίαρχα πρ τυπα τις φιλολογικές
ρετικών στοιχείων είναι που φτιά- του εμπειρίες. Aλλά η ποιητική του
χνει το γοητευτικ χαρμάνι της ποίη- οδηγείται στην πραγμάτωσή της -
σής του. ταν υπερβαίνει και αυτά τα φιλολογι-
H προσπάθεια να λεξικογραφηθεί κά του πρ τυπα και μετατρέπει την
ο Kαββαδίας έχει απασχολήσει ήδη ποίηση της φυγής σε φυγή διά της
τους μελετητές3. H φιλολογική διείσ- ποίησης· γεγον ς που, πως υπο-
δυση είναι θεμιτή και κατανοητή. στηρίζω, κατορθώνεται σε μεγάλο
Oμως, η γνωστοποίηση του αγνώ- βαθμ απ τη χρήση της μεικτής
στου στην προκειμένη περίπτωση πι- γλώσσας, αυτής που περικλείει το
στεύω πως ακυρώνει την ποιητική γνωστ και το άγνωστο με ισοδύνα-
του Kαββαδία ή, τουλάχιστον, αντι- μο, σχεδ ν, τρ πο. O Γεράσιμος Λυ-
στρατεύεται τη φανερή θέληση του κιαρδ πουλος, σε ένα απ τα σημα-
ποιητή να συνδυάσει γλωσσικά τα ντικ τερα, κατά τη γνώμη μου, κεί-
φαινομενικά ασυμβίβαστα. H συνύ- μενα που έχει γραφτεί για τον Kαβ-
παρξη του καθημερινού λεξιλογίου βαδία, υποστηρίζει, επίσης, την άπο-
με το ναυτικ ιδι λεκτο, τα ξεν - ψη τι το γλωσσάρι του Kαββαδία
γλωσσα τοπωνύμια και κύρια ον μα- δεν χρειάζεται ερμηνεία γιατί «αυ-
τα, μπορεί να εντάσσεται στη βιωμα- τές οι λέξεις είναι η καθημερινή
τική εμπειρία του ναυτικού ποιητή γλωσσική πραγματικ τητά του (…)
και στο καθημεριν γλωσσικ του Γι’ αυτ τις αφήνει πως είναι – φορ-
ργανο. H επιλογή, μως, της χρή- τωμένες βίωμα»5. Kατά την άποψή
σης αυτής της μεικτής γλώσσας, χω- μου, μως, δεν είναι το βίωμα που
ρίς ποτέ ο ίδιος ο ποιητής να διανοη- φορτίζει συγκινησιακά τις λέξεις αλ-
θεί να προσφέρει στον μέσο ανα- λά αυτή και μ νη η αντιπαράθεση
γνώστη ένα γλωσσάρι, δηλώνει έ- του οικείου με το ανοίκειο. Mέσα α-
μπρακτα τη θέλησή του για τη διατή- π κάθε ποίημα τα γνωστά στοιχεία
ρηση αυτής της γλωσσικής συνύ- ανοίγουν το δρ μο προς το άγνωστο
παρξης γνωστού και αγνώστου. Mέ- και εκεί ακριβώς επιτυγχάνει ο Kαβ-
σα απ αυτή τη σύνθεση δημιουρ- βαδίας να μας οδηγήσει σε περιοχή
γούνται οι ροι σκοτειν τητας και το επέκεινα του γνωστού και οικείου,
ποίημα σπρώχνεται απ την επιφά- σε περιοχή δυσδιάκριτου νοήματος,
νεια της συγκεκριμένης περιγραφής σε περιοχή σκοτειν τητας6.
στο βάθος μιας γενικευτικής θεώρη- Mια ποίηση που συντηρεί την πα-
σης του κ σμου. λαιά μορφή και μέσα σ’ αυτήν ε-
H έμφαση στο βιωματικ χαρακτή- γκλείει το σύγχρονο αίσθημα είναι
ρα της ποίησης του Kαββαδία πι- μια ποίηση που μπορεί να έχει μια
στεύω πως θα έπρεπε να μετριασθεί, διαχρονική ισχύ πέρα απ εποχια-
καθώς η αυτον ητη σχέση του με το κές μ δες, ριζοτ μες προτάσεις και
επάγγελμα του ναυτικού δεν συνο- ατελέσφορες θεωρητικοποιήσεις
δεύεται με μια ποίηση που εξαντλεί- του ποιητικού λ γου. Aυτή, πι-
ται στην κατάθεση αυτής της εμπει- στεύω, είναι η χάρις στην ποίηση
Στην Aλεξάνδρεια, Aπρίλιος 1949.«Kάθε φορά που το πλοίο του διανυχτέ-
ρίας, εξ ου και παρανοήσεις γύρω α- ρευε στην Aλεξάνδρεια, ο K λιας κοιμ ταν στο σπίτι μας... O Aμπντον... ταν του Kαββαδία.
π το έργο του, πως αυτή του άλ- χτυπούσε η π ρτα κι ήταν ο K λιας φωτιζ ταν το μούτρο του και χαλούσε τον
λου ναυτικού συγγραφέα, Bασίλη κ σμο απ τις φωνές. “Γα σετ, ελ Xαουάγκα μπιτάα ελ μπαμπούρ!” (Kυρία, ο Σημειώσεις: 1. Bλ. Nτίνος Xριστιαν πουλος,
Λούλη4. κύριος του βαποριού). “Tι καλοί άνθρωποι που είναι”, μου έλεγε ο K λιας κά- «O Γάλλος ποιητής H.J.-M. Levet και η ε-
H ποίηση στον Kαββαδία αρχίζει α- νοντας έναν μορφασμ , πως ταν ζαρώνεις τη μύτη σου για να μη δακρύ- πίδρασή του στον Nίκο Kαββαδία», στο
κριβώς στο σημείο που υπερβαίνει σεις» (Στρατής Tσίρκας, περ. «Aντί», 31.3.79). «Eπτά κείμενα για τον Nίκο Kαββαδία»,
Eκδ. «Πολύτυπο», Aθήνα 1982, σ. 71-73.
2. Bλ. σχετική αναφορά του A. Aργυρίου,
«Mικρή συμβολή σ’ ένα αφιέρωμα για τον
Nίκο Kαββαδία» στο «Eπτά κείμενα»
(…), .π., σ. 64: «H έλξη του νε τροπου
τον οδηγεί, μ’ ένα ευφάνταστο τρ πο, να
καταστρατηγήσει απ μια πλευρά, να
πλουτίσει απ μια άλλη, το πρ βλημα της
πεπατημένης ομοιοκαταληξίας, περνώ-
ντας στο ποιητικ του λεξιλ γιο λέξεις-σή-
ματα. (…): M’ είδες - Eβρίδες / Mπραζίλι -
μαντήλι / Captain Jimmy – πρύμη / καιρού
- Περού / Aκορά - πορφυρά / κεφαλών -
Tουλών (…)».
3. Bλ. K. Πλαστήρας, «Γλωσσάρι για το
“Mαραμπού” και “Πούσι” του N. Kαββα-
δία» στο: Tάσος K ρφης, «Nίκος Kαββα-
δίας. Συμβολή στη μελέτη της ζωής και
του έργου του», Eκδ. «Πρ σπερος», Aθή-
να 1991, σ. 177-195· και Γ. Tράπαλης,
«Γλωσσάρι στο έργο του Nίκου Kαββα-
δία», Eκδ. «Aγρα», Aθήνα 1992.
4. Bλ. το κείμενο του B. Λούλη «Mαραμπού»
στα «Aπαντα» του Bασίλη Λούλη, τ. B΄,
Eκδ. «Kέδρος», Aθήνα 1980, και σχετικ
σχολιασμ του απ τον Aλέξ. Aργυρίου
στο «Λούλης κατά Kαββαδία. Eνα ανεπί-
δοτο γράμμα», «Eπτά κείμενα» (…), .π.,
σ. 55-58.
Mε συναδέλ- 5. Bλ. Γ. Λυκιαρδ πουλος, «Mύθος και ποιη-
φους ναυτι- τική του “Tαξιδιού”», Eκδ. «Eρασμος»,
Aθήνα 1990, σ. 43.
κούς στο ντεκ
6. Xρησιμοποιώ τη λέξη σκοτειν τητα με τον
του καραβιού, τρ πο που την ρισε ο N. Bαγενάς, ως α-
1953 (φωτ.: ναγνωριστικ στοιχείο νεοτερικ τητας,
αρχείο στο βιβλίο του «Για έναν ορισμ του μο-
οικογένειας ντέρνου στην ποίηση», Eκδ. «στιγμή»,
Kαββαδία). Aθήνα 1984, σ. 17.
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 15

15. H αυταξία του N. Kαββαδία
H ποίησή του συγκινεί ανεξάρτητα απ την τραγουδιστική της χρήση
O Kαββαδίας, τρίτος απ δεξιά, σε φιλικ τραπέζι, με το Στρατή Tσίρκα, πρώτο απ αριστερά, και τη γυναίκα του τελευταίου, Aντιγ νη Tσίρκα, δεύτερη απ
δεξιά (αρχείο οικογένειας Kαββαδία).
Tου Παντελή Mπουκάλα και ικανοτήτων. Δοκίμασαν λοι- τελεί παρά απλή «υπ κρουση». υπερενίσχυση ορισμένων μοτίβων
π ν, κι χι πάντοτε με ζηλευτά α- Aπ αγάπη έστω και ενδιαφέρον, και τον συνεπαγ μενο υποβιβα-
KATAMETPHΣEIΣ και στατιστικές ποτελέσματα, να τα μελοποιή- δεν έγινε μέχρι κεραίας ακουστή σμ άλλων, η ποίηση του Kαββα-
δεν γνωρίζω, νομίζω ωστ σο τι σουν, δηλαδή ( πως πάντοτε συμ- η έγκαιρη δέηση του Mαραμπού δία απειλήθηκε να ταυτιστεί με μία
δεν είναι άτοπη η υπ θεση πως το βαίνει) να αποσπάσουν μία και μ - («H μ νη μου παράκληση μως θα μ νο απ τις φωνές της: Σε επο-
ποιητικ έργο του Nίκου Kαββα- νη μουσική απ τις πολλές που α- ’τανε, / τους στίχους μου να μην χές κατά τις οποίες λατρευ ταν α-
δία ανήκει στην ομάδα των ευα- κούει ο αναγνώστης τους και αυ- ειρωνευθείτε. / Kι πως εγώ για φελώς ή μιμητικώς η ψυχεδέλεια,
ρίθμων που έχουν δεχτεί εντατική τήν ακριβώς να παγιώσουν· ανέ- έν’ αδερφ εδεήθηκα, / για έναν και τα παραισθησιογ να κρίνονταν
χρήση απ μουσικοσυνθέτες. Tα καθεν η μουσικοσυνθετική «ανά- τρελ εσείς προσευχηθείτε»), έ- ασφαλή οχήματα προς το πολύ-
ίδια τα ποιήματά του, ανεπτυγμέ- πλαση» συνιστά ερμηνεία, και μά- στω, επίσης, κι αν το αποτέλεσμα χρωμο βάθος μιας σκέψης που υ-
να σε τρεις ολιγοσέλιδες συλλο- λιστα αυστηρή. Για ορισμένες πε- δεν κατάγεται απ κάποια ειρωνι- ποτίθεται πως αλλιώς ήταν ανέφι-
γές, το Mαραμπού, το Πούσι και ριπτώσεις θα φαιν ταν δίκαιος ο κή πρ θεση αλλά αποκαλύπτει έ- κτη, ορισμένοι έσπευσαν να υπο-
το Tραβέρσο, που καλύπτουν τον ισχυρισμ ς τι ο εσωτερικ ς ρυθ- ναν μερικευτικ ετεροκαθορισμ θέσουν τι τα περί χασισιού ή κο-
μακρύ χρ νο απ το 1933 ώς το μ ς της ποίησης του Kαββαδία έ- των στίχων του. καΐνης ποιήματα του Kαββαδία θα
1975 του θανάτου του, είναι με- σπασε και περιορίστηκε, προσαρ- Eκτ ς απ την ίδια τη μορφή μπορούσαν να αποτελέσουν έναν
τρημένα, και με τις δύο έννοιες μ στηκε σε «αναγνώσεις» ικανές των ποιημάτων, που οπωσδήποτε «νομιμοποιητικ » και σχετικώς α-
που θα μπορούσαμε να αποδώ- να τον επικαλύψουν με την υπο- ερέθισε το μουσικοσυνθετικ πά- ποδεκτ κοινωνικά κρίκο, ο οποί-
σουμε στη λέξη αυτή, εφ σον και χρεωτική τους μονομέρεια, εμπο- θος (ή την απομίμησή του), εκτ ς ος να συνδέει τα αντίστοιχα τρα-
μετρήσιμα είναι, ένας διακριτ ς δίζοντας ταυτ χρονα και την ανά- δηλαδή απ το μέτρο και τη ρίμα γούδια της διεθνούς ροκ με τα πα-
ρμος στο πέλαγο της νεοελληνι- δειξη του νοήματος, κυρίως του που δίνουν πάντοτε την παγιδευ- λαι τερα, ομ θεμα ρεμπέτικα.
κής ποίησης, και το μέτρο και το κρυφού, εκείνου που δεν συντάσ- τική εντύπωση τι επιδέχονται με- Kατ πιν αυτού, η πιθαν τητα
μέλος τους διαθέτουν απ φυσι- σεται στην επιφάνεια της ρητορι- ταπλάσεως άνευ κ που και ε- στρέβλωσης της ποίησης του
κού τους. κής αλλά τρώει το βάθος των λέ- μπνεύσεως (χωρίς δηλαδή ουσια- Kαββαδία μετεβλήθη σε δυνατ -
H ζωηρή εικονοποιία τους, ο οι- ξεων. Bεβαίως και δ θηκαν καλά στική επί-σκεψη στο προς μελο- τητα στρεβλής απ δοσης και δε-
κείος ρυθμικ ς βηματισμ ς τους, τραγούδια, εντούτοις η επίφυτη ποίηση κείμενο), εκτ ς επίσης απ ξίωσής της, αν συνεκτιμήσουμε -
το ελεύθερο χιούμορ τους και η μουσική δεν αναγνώριζε πάντοτε την ελευθερωμένη γλώσσα τους, τι οι χαλαρωμένοι ακροατές της
διαύγεια του κ σμου που στοιχει- την ενυπάρχουσα, και δεν την υ- αναλ γως ελκυστικά λειτούργησε είναι περισσ τεροι απ τους προ-
οθετούν παρακίνησαν αρκετούς πηρετούσε, ακ μη κι ταν εισαγ - και το έκδηλο περιεχ μενο ορι- σεχτικούς αναγνώστες της. O ποι-
μουσικούς, διαφορετικών τάσεων ταν με τον ισχυρισμ τι δεν απο- σμένων εξ αυτών· μ νο που με την ητής λοιπ ν κερδίζει (μάλλον α-
16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

16. χρείαστη) μεταθανάτια φήμη με
τα τραγουδισμένα ποιήματά του,
που σε αρκετές περιπτώσεις γίνο-
νται δημοφιλή, ταυτ χρονα μως
εισάγεται σαν μον τροπος και μο-
νοκ μματος, αν χι εύκολος, υπο-
δεικνύεται δηλαδή σαν ένα «βατ
θέμα» της νεοελληνικής λογοτε-
χνίας (κάπως σαν έμπειρος, πά-
ντως μον τονος ξεναγ ς σε έ-
κτροπες απολαύσεις). Eνώ δεν ή-
ταν – και ως προς αυτ μπορεί να
μαρτυρήσει η ίδια του η ποίηση,
να μη χρειαστεί δηλαδή καθ λου
η επιστράτευση της λογοτεχνικά
ισχυρ τατης Bάρδιας του.
H ποίηση του Kαββαδία δικαιού-
ται να μας ενδιαφέρει και να μας
συγκινεί ανεξάρτητα απ την τρα-
γουδιστική της χρήση, ερήμην
της. Aυτοτελώς ισχυρή, οφείλει ι-
καν μέρος της αξίας της στην αί-
σθηση του χειροποίητου με την ο-
ποία εφοδιάζει τον αναγνώστη
που την εμπιστεύεται και την κοι-
νωνεί και με το μάτι, κι χι μ νο
με την ακοή. O,τι φαίνεται απλ ε-
δώ και ατέχνευτο (ιδίως ταν επι-
λέγει την εκτενή αφηγηματική α-
νάπτυξη που χαρακτηρίζει κυρίως
τις δύο πρώτες συλλογές), έχει
μέσα του την περισυλλογή, τη
δουλειά, την επεξεργασία, ,τι δη-
λαδή θα μπορούσε να υποδηλώνει
ο στίχος του Kαββαδία «Eσχισα,
φίλε μου, πολλά χαρτιά για να σου
γράψω» – και τούτο ισχύει ακ μη
κι ταν το μέτρο ηχεί προβληματι-
κ ή η ομοιοκαταληξία δεν απέχει
απ το αναμεν μενο· άλλωστε ο
ποιητής φροντίζει να ελευθερώ-
σει την ειρωνεία του για να προβεί
στη γνωστική αυτοκριτική, πως
στο «Mαραμπού»: «Aπ ψε αναθυ-
μήθηκα κάποια κοινή γυναίκα / κι
ένα τραγούδι εσκάρωσα σε στυλ
μπωντλαιρικ / που ως το διαβά- O Kαββαδίας στη Mασσαλία το 1947 (αρχείο οικογένειας Kαββαδία).
ζεις, σιωπηλέ, παράξενε αναγνώ-
στη, / γελάς γι’ αυτ ν που το ’γρα- κτές» του, που αποζήτησε την ε-
ψε, με γέλιο ειρωνικ ». λευθερία, θα ’νιωσε τι το πιο δε-
σμευτικ και το πιο απαιτητικ εγ-
Eρήμην χείρημα είναι ακριβώς εκείνο που
της μελοποίησης προβάλλει –και ενίοτε είναι– σαν
το πιο ελευθερωτικ : η τέχνη του
Iσως «οι ιστορίες των ναυτικών λ γου. Aνήκε άλλωστε (και, υπο-
να έχουν μια φυσική απλ τητα», θέτω, χι λ γω ηλικίας) σε μια γε-
πως γνωματεύει έναν άλλος λο- νιά που αναγνωριζ ταν στην ποίη-
γοτέχνης επίσης παθιασμένος της ση ακριβώς διά της πειθαρχίας
θάλασσας, ο Tζ ζεφ K νραντ, που απαιτούσε αυτή ώστε να προ-
στον Kαββαδία πάντως η φυσικ - σφέρει το λύτρον της.
τητα δεν εξισώνεται με την ανυ- Mπορεί να φαίνεται στεν ς και
παρξία τέχνης (το αντίθετο: η φύ- μερικ ς ο κ σμος που απάρτισαν
ση μπορεί να αναγνωριστεί εκ νέ- τα ποιήματα του Kαββαδία. Mον -
ου και να ξανακερδηθεί μες στην χορδος μως δεν είναι, ούτε μου-
πολλή τέχνη) ούτε η αυθεντικ τη- σικά ούτε λογοτεχνικά ούτε κοι-
τα εξαντλείται στην επίφασή της, νωνιολογικά ούτε πολιτικά. Eπε-
στο εξωτερικ σχήμα της, που θα ξεργάζεται βέβαια, πάλι και πάλι,
μπορούσαν να το προσφέρουν κά- το επιμέρους και το ειδικ (το ο-
ποιες λέξεις της θαλασσινής αρ- ποίο μ νον εκβιαστικά θα μπο-
γκ , κατά προτίμηση ωμές, ή ορι- ρούσε να θεωρηθεί περιθωριακ ,
σμένα μοτίβα του ταξιδιού και του και μ νον η μυθοπλαστική ροπή
π ντου. θα το χαρακτήριζε «καταραμέ-
O Kαββαδίας, παλεύοντας μ’ ε- νο»), αλλά πάντοτε εν ψει κάποι-
κείνο το «κάτι» που τον «σπρώ- ου λου, ποιητικού και ανθρωπο-
χνει επίμονα να γράψει στο χαρ- λογικού. Kι αν ακούγεται, αν ακ -
τί», δεν αραδιάζει στιχάκια σαν μα διαβάζεται η ποίησή του, το
κάποιος πριμιτίβ που αρκείται (ή χρωστάει στην αυταξία της, στην
προσποιείται τι αρκείται) στη ερεθιστική της ιδιοτυπία, που βε-
«δωρεά», σαν ένας «αθώος ά- βαιώνει πως δεν είναι «ένας πα-
γριος», για να θυμηθούμε τον Zαν ράταιρος σκοπ ς μιας μελωδίας
Zακ Pουσσώ. Στις «υδάτινες ειρ- παλιάς».
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 17

17. Nίκος Kαββαδίας, ξυλογραφία Γ. M σχου, 1944, (πηγή: Tάσου K ρφη «Nίκος O Nίκος Kαββαδίας, «ένα μεσημεράκι μέσα Mαΐου 1974» στο Tουρκολίμανο
Kαββαδίας» εκδ. «Kέδρος», 1978). με παρέα (αρχείο Hλία X. Παπαδημητρακ πουλου).
O Kαββαδίας πέρα απ τη θάλασσα
Tι κρύβεται πίσω απ’ τους μακρινούς ορίζοντες της ποίησής του
Tου Γιώργου Mαρκ πουλου
Ποιητή
ΠPIN AΠO αρκετ ομολογουμένως
καιρ , σχολιάζοντας την Tέταρτη
διάσταση του Γιάννη Pίτσου, παρα-
τηρούσα τι στις σελίδες της εμ-
φώλευε «ένας κ σμος που πίσω α-
π το καθετί, τον περίμενε αργ τε-
ρα το σκοτειν τέλος του, αμείλι-
κτο, βαρύ και αναπ φευκτο. Eνας
κ σμος βασανισμένων απ την ίδια
την ψυχή τους και την ύπαρξή τους,
φοβισμένων, πυρπολημένων, αφά-
νταστα μοναχικών και ανυπεράσπι-
στων μπροστά στο μοιραίο, ανθρώ-
πων». Kαι, βεβαίως, τ νιζα τα παρα-
πάνω, με έμφαση τ τε και με μεγα-
λύτερη έμφαση τα τονίζω και τώρα,
στην περίπτωση του Kαββαδία, μια
και αυτ ς πιστεύω τι συχνά αδικεί-
ται, ταν ο πολύς ο κ σμος πίσω α-
π το χαρακτηρισμ του ποιητή της
θάλασσας δεν μπαίνει στον κ πο να
δει τι άλλο είναι εκείνο που βαθιά
βαθιά κρύβεται. Aλλά, ας διατρέ-
ξουμε πρώτα και τις τρεις συλλογές
του και θα επανέλθουμε.
Eίναι αλήθεια πως δεν συναντά-
ται συχνά το φαιν μενο, ποιητής να
κάνει τ σο έντονη εντύπωση με
την πρώτη κι λας συλλογή, πως
πράγματι συνέβη με τα Mαραμπού
(1933) του Nίκου Kαββαδία. Mια
συλλογή που δίκαια προκάλεσε την
O Kαββαδίας, τρίτος απ αριστερά, βραχύσωμος και ασκεπής μυστακοφ ρος, με παρέα φίλων του ηθοποιών: το Δη- αίσθηση που προκάλεσε, αν αναλο-
μήτρη Xορν, αριστερά του με το βιβλίο στο χέρι, πιασμένον αγκαζέ με την Kρινιώ Παππά, δίπλα στην οποία στέκεται γισθεί κανείς την πρωτοτυπία, τις
ο Γιώργος Γλην ς, μορφή του θεάτρου μας, αδελφ ς του Δημήτρη Γληνού. Kαθιστ ς στο σκαλοπάτι, ο αξέχαστος έτοιμες ανά πάσα στιγμή να ξαφνιά-
Διονύσης Παπαγιανν πουλος (αρχείο οικογένεια Kαββαδία). σουν ευχάριστα ρίμες, τη γοητεία
18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

18. που εξέπεμπε ο φινετσάτος ρομα- σμένοι, αλλά κάποιες υπάρξεις ανα-
ντισμ ς της, την εκλεκτικ τητα, π τρεπτα σπαραγμένες. Kάποιες υ-
τον κοσμοπολιτισμ , την αυθεντι- πάρξεις, που μοίρα πικρή, σκοτεινή,
κ τητα του βιωματικού στοιχείου πέρα απ τη φαινομενική εκδοχή
και τη δυναμική του στίχου, έτσι - της εξασφάλισης του επιουσίου,
πως αυτή αμέσως γιν ταν αντιλη- τους οδήγησε ανεπιστρεπτί στην
πτή αν και καλυμμένη, υποτίθεται, εφ’ ρου ζωής ερημιά. Γι’ αυτ και
πίσω απ το ήρεμο πρ σωπο μιας είναι αλλοπαρμένοι, προβαίνουν σε
μ νιμης και δήθεν παραμυθώδους ακραίες πράξεις ψυχικής σπατάλης,
περιγραφικ τητας. Kαι είναι και κάνουν παρέα κυρίως με ζώα που
τούτο το κυρι τερο: το τι, δηλαδή, συμβολίζουν πράγματι κάτι (γάτες
αν και σαφώς επηρεασμένος απ και μαϊμούδες) και οι γυναίκες που
τον Mπωντλαίρ, ο Kαββαδίας, ή απ πλησιάζουν είναι κοινές ή κάποιες
κάποια στοιχεία της ποίησης του που ευθύς εξ αρχής είναι «οπτα-
Oυράνη, εκ μιζε με τη συλλογή του σίες» που φεύγουν, αφήνοντας έ-
τη δική του φρεσκάδα και την εκπε- τσι κενή τη θέση τους, για να την
φρασμένη με τον δικ του τρ πο ο- καταλάβει –χωρίς βέβαια αυτ να
μορφιά της ψυχής. Mιας ψυχής που τονίζεται με την ποια ενοχλητική
δεν σταμάτησε να τροφοδοτεί ευ- συχν τητα αλλά με στίχους καίρι-
εργετικά με τον άδολο συναισθη- ους, πάντα στο τέλος– η εξιδανι-
ματισμ της και την επ μενη συλ- κευμένη εκείνη και σίγουρη, σον
λογή του Πούσι, που εκδ θηκε αρ- αφορά την αγάπη, μορφή της μά-
κετά χρ νια αργ τερα, το 1947, ε- νας. Oσο για τον ποιητή, είναι και
ξασφαλίζοντάς του πια, η ωριμ τη- αυτ ς ένας απ εκείνους, στην κυ-
τα, τις δυνατ τητες να επεμβαίνει ριολεξία, και χι κάποιος που α-
λο και πιο πολύ στα εκφραστικά πλώς συμπάσχει μαζί τους. Γι’ αυτ
του μέσα. Kάτι που γίνεται αμέσως και η απελπισία του είναι στο έπα-
αντιληπτ απ την υποχώρηση της κρο ανυπ κριτη και φαίνεται με κά-
αφηγηματικής διαθέσεως, απ το θε τρ πο, απ τις συχνές πυκνές α-
ελλειπτικ ν του λ γου αλλά και απ φιερώσεις (στο Πούσι μάλιστα δεν
την «υποταγή» του συγκινησιακού υπάρχει ποίημα χωρίς αφιέρωση),
φορτίου μέσα στο πλαίσιο αυστη- απ την επιστολική (στοιχείο αξιο-
ρ τερων ακ μη, απ ,τι προηγου- πρ σεχτο) διάθεση των δημιουργη-
μένως, ομοιοκαταληξιών (εδώ ομοι- μάτων του (ας θυμηθούμε και πάλι
οκαταληκτούν είτε πλεκτά είτε το Πούσι), λες και αυτά είναι σήμα-
σταυρωτά και οι τέσσερις στίχοι, τα κινδύνου ανθρώπων που πνίγο-
δηλαδή, ενώ παλαι τερα ομοιοκα- νται στα μέσα τους πελάγη, μέχρι
ταληκτούσαν μ νον οι δύο). Oσο και τον απροκάλυπτο ζ φο του Tρα-
για το Tραβέρσο, την τρίτη και τε- βέρσο, έτσι πως ένας ευθύβολος
λευταία συλλογή του Kαββαδία, σαρκασμ ς, στο τέλος πια της ζω-
που εκδ θηκε το 1975, με ποιήματα ής, τον ορίζει. Kαι είναι αυτ ς ο
κατά το μεγαλύτερο μέρος τους ε- σαρκασμ ς, το στοιχείο εκείνο που
«Πούσι, το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης της συλλογής, το 1947, απ την πηγάζει απ ένα έντονο στην προ-
παρκώς επεξεργασμένα, έρχεται να έκδοση κοσμούσαν ξυλογραφίες εκλεκτών ζωγράφων – χαρακτών φίλων του
προστεθεί σαν το κύκνειο άσμα του κειμένη περίπτωση και απροκάλυ-
ποιητή και του εκδ τη (αρχείο Mαρίας και Δημήτρη Nτανάκα).
δίπλα στην προηγούμενη και καλύ- πτο συναίσθημα διάψευσης, το ο-
τερή του κατά τη γνώμη μου, στο ποίο καθορίζει στο τέλος μ νο του
Πούσι. Kαι λέω «κατά το μεγαλύτε- πια τον καν να του παιχνιδιού, «φι-
ρο μέρος τους επαρκώς επεξεργα- λοδωρώντας» τη διάθεση του ποιη-
σμένα», μια και εδώ ένας εμφανής τή με μια ανελέητη τάση αυτοκατα-
εσωτερικ ς πανικ ς, μια απογοή- στροφής, η οποία καταλύει τα πά-
τευση και μια προσγείωση του ονεί- ντα, πλην μως σε στιγμές νηνε-
ρου, δεν άφησε λες τις φορές τα μίας μας διδάσκει π σο προετοιμα-
περιθώρια στο δημιουργ τους για σμένοι και υποψιασμένοι για την
μια πιο αυστηρή τουλάχιστον επι- κατάληξη (αν αυτ είναι δυνατ ) α-
λογή. Aλλά, ας είναι. π την αρχή του ταξιδιού πρέπει να
είμαστε, που και αν βρισκ μαστε,
είτε στη στεριά είτε στη θάλασσα.
Λέγαμε λοιπ ν –επιστρέφοντας– Kάτι πάντως που ο ίδιος ο Kαββα-
λίγο πιο πάνω, τι ο Kαββαδίας αδι- δίας απ νωρίς φαίνεται πως είχε
κείται και μαζί του αδικούμαστε και καταλάβει, αν θυμηθούμε εκτ ς
εμείς ως αναγνώστες, ταν χωρίς των άλλων και το υπ τον τίτλο Πα-
προεκτάσεις δίνεται έμφαση κυ- ραλληλισμοί ποίημά του, τελευταίο
ρίως και μ νο στο στοιχείο της θά- μάλιστα, αν και αυτ σημαίνει κάτι,
λασσας, έτσι πως αυτ χαρακτηρί- της συλλογής του Mαραμπού:
ζει αναμφίβολα την ποίησή του, μια Tρία πράγματα στον κ σμο αυτ πολύ
και εκείνο που πάνω απ λα κρύ- να μοιάζουν είδα.
βεται σε ολ κληρο το έργο του εί- Tα ολ λευκα μα πένθιμα σχολεία των
ναι η άγρια μοναξιά της ψυχής, η α- Δυτικών,
πελπισμένη προσφυγή σε έναν ατε- των φορτηγών οι βρώμικες σκοτεινια-
λέσφορο μονίμως έρωτα και, τέλος, σμένες πλώρες
η διαβρωτική αγωνία της ανέκλη- και οι κατοικίες των κοινών χαμένων
της ροής του χρ νου και του θανά- γυναικών.
του. Oσο για το καράβι (φορτηγ
σχεδ ν πάντα, για να γίνεται η μο- Eχουνε μια παράξενη συγγένεια και
ναξιά ακ μη πιο θλιβερή), είναι η τα τρία
«πατρίδα» του ποιητή, πως πατρί- παρ’ λη τη μεγάλη τους στο βάθος
δα δική μας είναι η στεριά, και οι διαφορά,
σύντροφοί του δεν είναι ούτε λοι μα μεταξύ τους μοιάζουνε πολύ, γιατί
οι ναυτικοί ( πως και δικοί μας δεν τους λείπει
είναι λοι οι άνθρωποι) ούτε αορί- H προμετωπίδα του Γιάννη Tσαρούχη για την έκδοση του «Πούσι» στον «Kέ- η κίνηση, η άνεση του χώρου και η χα-
στως οι ποιοι γοητευτικοί κολα- δρο», το 1973 (αρχείο οικογένειας Kαββαδία). ρά.
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 19

19. Mε αφορμή μια συνέντευξη
H προσωπική γνωριμία δύο σπουδαστών με τον Nίκο Kαββαδία
Tου Γιάννη Kαούνη μας ξεχάσαμε και να του συστηθού-
Δικηγ ρου με– τι σπουδάζαμε, απ πού κατα-
γ μαστε, τι ακριβώς θέλαμε για τη
H ΓNΩPIMIA με τον Nίκο Kαββα- συνέντευξη. Πάνω σ’ αυτ , του α-
δία είχε αφορμή μια συνέντευξη πλώνει ο Mάκης το ερωτηματολ -
στο φύλλο Mαρτίου 1967 του φοι- γιο και κάναμε να πιάσουμε την ά-
τητικού περιοδικού «Πανσπουδα- κρη της κουβέντας, μήπως την πά-
στική», που, έπειτα απ πολύμηνη με λίγο πιο πέρα, μήπως το ένα φέ-
διακοπή της έκδοσής του, έκανε ρει το άλλο και ανεβούν στην επι-
ένα νέο ξεκίνημα, με τη φιλοδοξία φάνεια στοιχεία που θα αξιοποιού-
να δώσει συνέχεια στις επιτυχίες σαμε στο δημοσίευμα – μα η πρώτη
του ως ένα νεανικ έντυπο στο- εκείνη συνάντηση κράτησε λίγο.
χασμού και μαχητικής παρουσία- Eδειξε, θυμάμαι, ιδιαίτερο ενδιαφέ-
σης τολμηρών και πρωτ τυπων ρον που ο Mάκης καταγ ταν απ’
θεμάτων. την Kεφαλονιά, και, με ζεστασιά κι
Aναλάβαμε δύο εκείνη τη συνέ- εγκαρδι τητα, μας ζήτησε, ταν ξα-
ντευξη: ο Mάκης Pηγάτος –διακε- ναπάμε για τις απαντήσεις στα ερω-
κριμένος γιατρ ς-ογκολ γος σή- τήματά μας, να του κρατάμε μερικά
μερα, φοιτητής της Iατρικής Σχο- φύλλα της «Πανσπουδαστικής».
λής του Πανεπιστημίου της Aθή-
νας, τ τε, και συνεργαζ μενος με Λίγες μέρες μετά
εφημερίδα της Πάτρας, στην οποία H δεύτερη επίσκεψή μας έγινε
έστελνε συνεντεύξεις με ανθρώ- λίγες μέρες μετά. Eίχαμε μαζί μας
πους του πνεύματος και με λαϊ- τα φύλλα που μας είχε ζητήσει. Tα
κούς καλλιτέχνες–δημιουργούς– πήρε και μας έδωσε γραπτές τις α-
και ο υποφαιν μενος, που, φοιτη- παντήσεις στα ερωτήματά μας.
τής τ τε της Nομικής Σχολής, ή-
Διαπιστώσαμε, φεύγοντας, πως ή-
μουνα μέλος της επιτροπής έκδο-
ταν τ σο λακωνικές που δεν θα γέ-
σης του φοιτητικού περιοδικού
μιζαν ούτε μία στήλη του περιοδι-
«Διάλογος» και συνεργάτης της
κού. Tου ξανατηλεφωνήσαμε.
«Πανσπουδαστικής».
Στην καινούρια μας συνάντηση
H ιδέα για μια συνέντευξη του
έδωσε την ευκαιρία στο χρ νο να
ποιητή γεννήθηκε σε κάποια απ
κυλήσει με άνεση. Δεν μιλούσε
τις πολλές, γεμάτες πάθος και
πλέον μ νο αυτ ς – μ’ εκείνο το
προβληματισμ συναντήσεις στα
χαρακτηριστικ τραύλισμα στη φω-
στέκια των φοιτητών, που ζούσα-
νή των ανθρώπων που έχουν πολ-
με με ένταση την πυκνή εκείνη
διετία 1965-1967 της πολιτικής και Σπουδαστές λά να πουν, αργ ς αλλά σύντομος
και περιεκτικ ς σε νοήματα κι αι-
κοινωνικής αναστάτωσης. O κίν-
Σας είδα κάτου απ την πύρινη βροχή σθήματα – μιλήσαμε κι εμείς, για -
δυνος της επερχ μενης δικτατο-
με τα πλακάτ και τα σκουτιά τα ματωμένα λα σα θα μπορούσαν να μιλήσουν
ρίας προσέδιδε μια ιδιαίτερη διά-
εσάς που κάματε τη δύσκολην αρχή δυο νέοι της ηλικίας μας μ’ έναν ώ-
σταση στις ανησυχίες των φοιτη-
κείνα τα χρ νια τα βαριά, τα κολασμένα. ριμο άντρα στην ηλικία του πατέρα
τών για το μέλλον της δημοκρα-
τους: για το χθες, το σήμερα, την
τίας και της παιδείας, ανάμικτες
Σήμερα βλέπω τα δικά σας τα παιδιά παιδεία, την πολιτική, τη δημοκρα-
με τις αγωνίες μας για το προσω-
σμάρι πηχτ μες του πελάγου τη σπηλιάδα. τία, τα κ μματα, την ποίηση, τη λο-
πικ μας μέλλον. H συνέντευξη Πάντα κατάντικρα στην κάθε αναποδιά γοτεχνία.
δεν θα ικανοποιούσε μ νο το εν- και σ’ σους πάνε να σταυρώσουν την Eλλάδα. Σ’ αυτή την τρίτη μας συνάντηση
διαφέρον των νέων ανθρώπων για
δεν μας δέχτηκε στο χολ, πως
μια «προσωπική» γνωριμία με έναν
σωπικής γνωριμίας με τον ποιητή. νησυχίες; Για τα μυστικά που έμοια- στην πρώτη, ούτε στη σκάλα, πως
ποιητή που τους ήταν ιδιαίτερα α-
Π σες φορές σκεφτήκαμε μύριους ζαν να στοιχειώνουν τους στίχους στη δεύτερη, μα στο σαλ νι του
γαπητ ς, αλλά θα υπηρετούσε και
τρ πους να τον προσεγγίσουμε, του, τους γρίφους που έπλεκαν οι σπιτιού, που, πως μας είπε, ήτανε
την ανάγκη, μέσω της ανάδειξης
πώς να του μιλήσουμε, τι να του «εξωτικές», πρωτ γνωρες λέξεις το σπίτι της αδελφής του, που τον
του προσώπου και του έργου του
ποιητή, να προβληθούν οι αξίες πούμε, με ποια κλειδιά θα ξεκλει- των ποιημάτων του που πιάνουν φιλοξενούσε στα σύντομα διαστή-
της ελευθερίας και του πνευματι- δώναμε την ποίησή του, ποιες μυ- ψυχές μες στη σαγήνη τους; ματα που έμενε στη στεριά.
κού πολιτισμού, που βρίσκονταν στικές πτυχές της προσωπικής του Hταν Φλεβάρης του ’67 κι ο Kαβ- Mας μίλησε για τα παιδικά του
σε κίνδυνο στη χώρα μας. ζωής ήταν απροσπέλαστες. Tελικά, βαδίας δεν θα ταξίδευε για λίγο. χρ νια στον Πειραιά («O πατέρας
O Nίκος Kαββαδίας ήταν ευρύ- πως γίνεται πάντα ταν σε κατέχει Στο μισ φωτο του σπιτιού κυριαρ- μου, ταν γύρισε απ’ την Kίνα, έγι-
τατα γνωστ ς απ τον μικρ τ μο ο πυρετ ς της νι της, καταλήξαμε χούσε το σκούρο της καρυδιάς – νε τροφοδ της σε επιβατηγά. M’ έ-
του «Γαλαξία», που περιλάμβανε να διαπιστώσουμε στην εξώπορτα στο πάτωμα, στην κουπαστή της παιρνε μαζί του. Γνώρισα πολλά
τις δυο ποιητικές του συλλογές του σπιτιού της οδού Δεινοκρά- σκάλας, στα έπιπλα. Eξω ο ήλιος και μέρη κι αγάπησα τη θάλασσα»), για
τους, τι ήμασταν ολωσδι λου α- μέσα εδώ αναμμένο το ηλεκτρικ τους ναυτικούς («οι ναυτικοί είναι
Mαραμπού και Πούσι. Λιγ τερο
προετοίμαστοι, τι είχε σταματήσει και τα παντζούρια μισοκλειστά. οι πιο καλοί άνθρωποι του κ σμου.
γνωστή και αρκετά δυσεύρετη ή-
ο νους μας. Nα ρωτήσουμε για τη O ποιητής μάς δέχτηκε ευγενικά Aποχτούν στη θάλασσα ένα χαρα-
ταν η Bάρδια του, απ τις Eκδ -
σκληρή ζωή των ναυτικών στα φορ- αλλά συγκρατημένα. Φορούσε τη χτήρα που μένει για λη τους τη
σεις «Kαραβία» – προσωπικά την
τηγά και στα ποστάλια; Για τους φί- σκούρα μπλε μάλλινη φανέλα των ζωή, Mετά μως, οι παλιοί ναυτικοί
είχα δανειστεί για να τη διαβάσω.
λους στους οποίους είχε αφιερώσει ναυτικών με τον κλειστ γιακά, ένα δεν μπορούν να ριζώσουν, να ε-
Δεινοκράτους 5 ποιήματά του; Για τα πρ σωπα που φαρδύ γκρίζο παντελ νι και χο- γκλιματιστούν πουθενά. Kαι βλέ-
αναφέρονταν στα γράμματά του; ντρ σολα παπούτσια. Eνας βραχύ- πουμε, ή πεθαίνουν γρήγορα ή, αν
Θυμούμαι με π ση ταραχή και συ- Για τη ζωή του; Για τα πνευματικά σωμος άνθρωπος, φαλακρ ς. κάνουν άλλη δουλειά, πέφτουν έ-
γκίνηση βλέπαμε να γίνεται πραγ- του ενδιαφέροντα, τις πολιτικές Eσπασε εκείνος τον πάγο. Pώτη- ξω. Eίναι έξω απ’ τα νερά τους....»),
ματικ τητα η προοπτική της προ- του σκέψεις, τις ιδεολογικές του α- σε τα ον ματά μας –στη σαστιμάρα για τις εντυπώσεις του απ’ τα πρώ-
20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

20. τα εκείνα ταξίδια («τις έγραφα σ’ ε- «Hταν άλλο, απ άλλον, διαφορετι-
λεύθερα θέματα, κάποια που μας έ- κ κ σμο απ εμάς», συμπλήρωσε.
βαζαν στο Γυμνάσιο. Συμμαθητής Mίλησε για πολλούς, μως ένα -
μου ήταν ο γιος του Nιρβάνα. Tα νομα μου εντυπώθηκε ιδιαίτερα, το
πήρε, τα έδειξε στον πατέρα του. νομα του Kαραγάτση, που είχε πει
Eκείνος με κάλεσε και με γνώρισε. για τη Bάρδια του, πως το μυθιστ -
Hταν εξαίρετος άνθρωπος, με βοή- ρημα αυτ ήταν τ σο πυκν , που,
θησε και με καθοδήγησε»). αν το είχε ο ίδιος στη διάθεσή του
Mας είπε πώς γεννήθηκε η αγάπη ως συγγραφέας, θα έφτιαχνε χι έ-
του για την ποίηση και τη λογοτε- να αλλά πέντε μυθιστορήματα.
χνία, και για τη «Διάπλαση των Παί- «Hτανε πολύ φίλος μου», είπε. «Mε
δων» του Ξεν πουλου, το αγαπη- τις αντιλήψεις του διαφωνούσα ρι-
μένο ανάγνωσμα των παιδικών και ζικά. Hτανε “μαύρος” στις πεποιθή-
των νεανικών του χρ νων, και πώς σεις του. Hτανε μως άνθρωπος
ήρθαν τα πράγματα αργ τερα κι έ- καλ ς και είχε βοηθήσει κ σμο να
γραψε κι εκείνος σ’ αυτ . σωθεί στα Δεκεμβριανά και στον
Eμφύλιο». Θυμήθηκε και μνημ -
Bαθύς γνώστης νευσε με αγάπη το φίλο του ποιητή
Γιώργο Σαραντάρη, που πέθανε νέ-
Oι γνώσεις του για την ποίηση ξε- ος απ΄ τις κακουχίες του πολέμου,
διπλώνονταν μπροστά μας, ένας α- φαντάρος στο μέτωπο το ’40-’41.
πέραντος πλούτος: ποίηση ελληνι-
Mιλούσε και νιώθαμε τη φροντί-
κή, ευρωπαϊκή, παγκ σμια – η γοη-
δα του η αφήγησή του να δένει με
τεία «του Mπωντλαίρ, ο Tριστάν
τα δικά μας ερωτηματικά. Aπάντη-
Kορμπιέ (που «τον διάβασα νέος σε σε λα – και σ’ εκείνα που έ-
στα γαλλικά»), ο Π ε». Hξερε να μι- πλεξε ο ίδιος για να φωτίσει πλευ-
λά και να διαβάζει γαλλικά και αγ- ρές που καταλάβαινε πως θα τις
γλικά, μιλούσε τα ιταλικά και τα θέλαμε.
σπανι λικα, μπορούσε να συνεννο-
είται «στα αράπικα», ήξερε πολλές Mια χειρονομία
λέξεις και φράσεις ολ κληρες στα
κινέζικα. O βραχύσωμος άντρας Φύγαμε με το συναίσθημα του α-
της πρώτης γνωριμίας μεταμορφω- ποχωρισμού μ’ έναν φίλο: τη βεβαι-
ν ταν, βυθισμένος στην πολυθρ - τητα πως πια μπορούσαμε να τον
να του, σε έναν μύστη ικαν να μας ξαναδούμε ποτε θέλαμε και να μι-
φωτίσει στην ποίηση και στη λογο- λήσουμε για σα δεν προλάβαμε κι
τεχνία σο λίγοι. σα θα είχανε στο μεταξύ συμβεί.
H αγάπη που έτρεφε και η εκτί- Eκ των υστέρων, ταν μαθαίνεις
μησή του προς τους ομ τεχνούς π σο η ζωή συχν τατα διαψεύδει
του ήταν χαρακτηριστικές: «...ένας και αυτή τη βεβαι τητα, λυπάσαι:
καπετάνιος, ο Aντωνίου, φτιάχνει να μην έχεις μαζί σου ένα μαγνητ -
ποιήματα χι ακριβώς για τη θά- φωνο... Oμως ήταν τ τε, εν έτει
λασσα, πάντως απ’ τη θάλασσα... κι 1967, μεγάλη υπ θεση το μαγνητ -
ένας πολύ νέος Kεφαλονίτης, ο Pή- φωνο. Aλλά κι αν είχε καταγραφεί η
γας Kαππάτος, εξαιρετικ ς άνθρω- κουβέντα μας με τον Kαββαδία α-
πος». Θαύμαζε τον Kαζαντζάκη, τ φια, θα γλίτωνε άραγε τον κατα-
τον αγαπούσε και θυμ ταν με χαρά τρεγμ απ’ τη δικτατορία, που ήλθε
τις συναντήσεις μαζί του. Mε το O Nίκος Kαββαδίας στη Mασσαλία. Δεκαετία του ’50 (αρχείο οικογένειας δυο μήνες μετά;
Bάρναλη ήτανε φίλοι, τον συνα- Kαββαδία). Σφράγισε τη συζήτησή μας εκεί-
ντούσε στην ταβέρνα στο Kολωνά- νης της μέρας με μια χειρονομία
κι που σύχναζε ταν ερχ ταν μοναδική, αποκαλυπτική των αι-
στην Aθήνα, ανάμεσα στα ταξίδια σθημάτων του απέναντι στους φοι-
του. Tον θαύμαζε σαν ποιητή, τον τητές, που έδιναν τ τε στους δρ -
εκτιμούσε σαν άνθρωπο. O Kαρυω- μους της Aθήνας τη μάχη για τη
τάκης ήταν ο ποιητής που επηρέα- Δημοκρατία («Tους εθαύμασα στην
σε τις ποιητικές επιλογές της νι - Kατοχή, ταν περιφρονούσαν κα-
της του. Για την ποίηση του Eλύτη θημερινά τους επιδρομείς, Iταλούς
ήταν επαινετικ ς, ξεχώρισε το και Γερμανούς, και τους χαίρομαι
Aσμα ηρωικ και πένθιμο για τον ακ μα, ταν αψηφούν σε κρίσιμη
χαμένο ανθυπολοχαγ της Aλβα- ώρα τις αρνητικές δυνάμεις»): Mας
νίας και το Aξιον Eστί, κι εκφρά- έδωσε το χειρ γραφο του ποιήμα-
στηκε θετικά για τη μελοποίησή τ ς του Oι σπουδαστές, με ιδι χει-
του απ τον Mίκη Θεοδωράκη. Δεν ρη αφιέρωση και στους δυο μας,
παρέλειψε ωστ σο να επισημάνει για να δημοσιευτεί φωτογραφημέ-
τι την ποίηση την αισθάνεται κα- νο μαζί με τη συνέντευξη.
νείς περισσ τερο με τα δικά της Φωτογραφία O Mάκης, που δημοσίευσε τη συ-
μέσα: τις λέξεις, την ανάγνωση, του M. Kαραγάτση, νέντευξη, είχε, θυμάμαι, την ιδέα
την απαγγελία. Hταν καλά ενημε- με αφιέρωση να παραλειφθεί η αφιέρωση, τσακί-
ρωμένος για τα μουσικά μας πράγ- στον Kαββαδία: ζοντας το χαρτί. Oταν, μετά, του
ματα, για τον Θεοδωράκη και τον «Στον αγαπητ μου πήγαμε το φύλλο της «Πανσπουδα-
Xατζιδάκι, για τους νέους μουσι- K λια Kαββαδία». στικής», φάνηκε ικανοποιημένος
κούς μας, για το ρεμπέτικο, που O ποιητής τον θυ- απ’ τη συνέντευξη, στεναχωρέθη-
μ ταν με αγάπη: κε μως, και το έδειξε, που δεν εί-
του αναγνώριζε «μια αυθεντικ τη-
«Mε τις αντιλήψεις
τα», για το δημοτικ και την κλασι- χε μπει και η αφιέρωση αλλά μ νο
του διαφωνούσα
κή μουσική, που τη λάτρευε, για τα ριζικά... Hταν μως
το ποίημα. «Για να μη φανεί τι θέ-
τραγούδια των μαύρων της Aμερι- άνθρωπος καλ ς λαμε να προβληθούμε. Θέλαμε να
κής, για τη βορειοαφρικάνικη μου- και είχε βοηθήσει φανεί ο ποιητής, χι εμείς», του ε-
σική. Eκτιμούσε τον Σεφέρη, τιμη- κ σμο να σωθεί ξήγησε ο Mάκης.
μένο πρ σφατα, τ τε, το 1963, με στα Δεκεμβριανά» «Kακώς παραλείψατε την αφιέ-
το N μπελ. Διάλεξε τη λέξη «σοβα- (αρχείο οικογένει- ρωση. Eγώ την έκανα, και ήξερα τι
ρ ς» για να τον χαρακτηρίσει. ας Kαββαδία). έκανα».
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 21

21. O Kαββαδίας μελοποιημένος
Tο σύνολο σχεδ ν των ποιημάτων του έχει εμπνεύσει πλήθος μουσικών
Tρία εξώφυλλα δίσκων βινυλλίου απ τις πολλές μελοποιήσεις ποιημάτων του N. Kαββαδία. «O Σταυρ ς του N του», Kαββαδίας - Mικρούτσικος· «Mαρίζα
Kωχ»· «S/S IONION 1934», Kαββαδίας τραγουδισμένος απ τους «Ξέμπαρκους» και τη Δήμητρα Γαλάνη.
Tου Bασίλη Aγγελικ πουλου γη τρίτος, μετά το The Wall των Pink φωνής και περιεχομένου), η δουλειά Kαββαδία –«για μένα ηχούσε πολύ
Floyd και το Aξιον Eστί των Eλύτη - αυτή σεβάστηκε τον ποιητή – είναι καινούργιος ο ποιητής αυτ ς, πράγ-
AΠO TO ’60 και μετά οι τραγουδοποι- Θεοδωράκη. εξάλλου η καλύτερη στιγμή της Kωχ μα που ήθελα να το αποδείξω μελο-
οί μας πέρασαν την ποίηση στο τρα- ως τραγουδοποιού. ποιώντας τον»– και επισημαίνει ως
γούδι, αλλά ο Nίκος Kαββαδίας δεν Eνα χρ νο αργ τερα εμφανίζεται νεωτεριστικά στοιχεία της ποίησής
είδε, σο ζούσε, να εκδίδονται μελο- Aς πάρουμε μως τα πράγματα με ένας κύκλος τραγουδιών που έμελ- του μια ιδι τυπη διαδοχή εικ νων
ποιημένα ποιήματά του σε δίσκο. Eί- τη σειρά: λε να καταξιωθεί ως ένας απ τους και κάποιες απροσδ κητες λογικές
χε μως προλάβει να... ακούσει. Eίχε Tο πρώτο τραγούδι σε ποίηση ωραι τερους του ελληνικού τρα- ανατροπές, σουρεαλιστικής χροιάς.
ακούσει αρκετές, συχνά ανεκδιήγη- Kαββαδία που, πως είπαμε, εκδ - γουδιού: O Σταυρ ς του N του (Λύ- «Eνα άλλο μοντέρνο στοιχείο της»,
τες απ πειρες τραγουδιών, που του θηκε λίγο μετά το θάνατ του, το ρα), του Θάνου Mικρούτσικου, με προσθέτει, «είναι ο εσωτερικ ς της
παρουσίαζαν κατά καιρούς διάφοροι, 1975, ήταν το Iδανικ ς κι ανάξιος ε- ερμηνευτές τους Γιάννη Kούτρα ρυθμ ς (...), πολύ πιο σημαντικ ς α-
ζητώντας την άδειά του να τα εκδώ- ραστής (επάνω στο ποίημα Mal du (κυρίως), Aιμιλία Σαρρή και Bασίλη π το ρυθμ που βγαίνει απ το ιαμ-
σουν. Tους αντιμετώπιζε με τη γνω- depart), του Γιάννη Σπανού (δίσκος: Παπακωνσταντίνου και με εκλε- βικ ή το τροχαϊκ μέτρο του στίχου,
στή του γλυκύτητα, αλλά και με το Tρίτη Aνθολογία, Λύρα), με τον Kώ- κτούς, και πάλι, μουσικούς. Διηγή- ένας ρυθμ ς ισχυρ ς, που οδηγεί σε
φοβερ του χιούμορ – πως μαρτυ- στα Kαράλη. O καρυωτακικ ς, αλλά θηκε αργ τερα ο συνθέτης τι του εντάσεις και υφέσεις ανάλογες με ε-
ρεί στον γράφοντα η ανιψιά του, κ. εν τέλει χαρακτηριστικά καββαδια- είχε ζητηθεί να γράψει μουσική για κείνες που συναντάμε σε στίχους
Eλγκα Kαββαδία–, αφήνοντάς τους κ ς, τ νος των στίχων δέθηκε αρμο- σίριαλ ναυτικού περιεχομένου και του Σεφέρη ή άλλων σύγχρονων ποι-
«να κάνουν ,τι θέλουν». νικά με την υποφώσκουσα δραματι- καθώς χρειαζ ταν στίχο σχετικ , κα- ητών. Aυτ είναι κάτι που ως μουσι-
Παρ’ λ’ αυτά, σε δίσκο δεν βγήκε κ τητα της ωραίας μελωδίας και το τέληξε στον, απ παλιά αγαπημένο κ ς το αισθάνθηκα πολύ έντονα και
τίποτα σο ζούσε. Aλλά την ίδια κι - τραγούδι έγινε επιτυχία. του, Kαββαδία. Mελοποίησε τ τε θέλω να το υπερασπιστώ. Iσως μάλι-
λας χρονιά του θανάτου του, το H συνέχεια ήρθε γρήγορα και ή- –και πέρα απ τις ανάγκες του σί- στα εδώ να βρίσκεται η εξήγηση για
1975, εμφανίστηκε στη δισκογραφία ταν πλουσι τερη: Tο 1977 η Mαρίζα ριαλ– 16 ποιήματα, απ τα οποία ε- το πώς μια τέτοια ποίηση, γραμμένη
το πρώτο τραγούδι σε ποίηση Kαβ- Kωχ εκδίδει ένα δίσκο με τίτλο το - πέλεξε 11 για το δίσκο: Kuro Siwo, πριν απ μισ αιώνα, φαίνεται να κα-
βαδία. Kαι μέσα στα επ μενα 15 χρ - νομά της (CBS-Sony), στον οποίο Θεσσαλονίκη, Σταυρ ς του N του, λύπτει ανάγκες σημερινές και συγκι-
νια τα τραγούδια αυτά θα γίνονταν μελοποιεί και τραγουδάει, μεταξύ Eνα μαχαίρι, Γυναίκα, Eνας νέγρος νεί τ σο πολύ τους νέους».
πολύ περισσ τερα απ τα 51 ποιήμα- άλλων, οχτώ ποιήματα Kαββαδία: θερμαστής απ το Tζιμπουτί,
τα που μας άφησε στις τρεις συλλο- Φάτα Mοργκάνα, Πούσι, Aρμίδα, Federico Garcia Lorca, Aρμίδα,
γές του... Eίναι δε βέβαιο τι θα εί- Mουσώνας, Σταυρ ς του N του, Cambay’s Water, Eσμεράλδα και Πι- O Kαββαδίας αρέσει πάντα, ιδίως
χαν μελοποιηθεί απ δύο και τρεις Θεσσαλονίκη II, Nανούρισμα για μω- κρία. Eντεκα τραγούδια το ένα κα- στους νέους, ίσως γιατί «η ποίηση
φορές λα τα ποιήματά του, αν δεν ρά και για γέρους και Mαραμπού. λύτερο απ το άλλο. αυτή είναι φυγή, απ δραση σ’ έναν
υπήρχε η σταθερή πλέον άρνηση της Tραγούδια με καλές μελωδίες τα πε- O ίδιος ο συνθέτης, ωστ σο, είχε κ σμο ολωσδι λου διαφορετικ απ
αδελφής και της ανιψιάς του να επι- ρισσ τερα και με χρωματιστούς στην αρχή επιφυλάξεις για το αποτέ- τον κ σμο της καθημεριν τητας»,
τρέψουν την έκδοση διαφ ρων με- ρυθμούς απ την ελληνική παράδο- λεσμά του: «Eνα στοιχείο», έχει πει, παρατηρεί ο συνθέτης. «Aυτ ακρι-
λοποιήσεων, πως τους ζητείται συ- ση –κυκλικά, χασάπικα, αμανές, πυρ- «που με δυσκ λεψε πολύ στη μελο- βώς το αίσθημα της φυγής είναι που
νεχώς. ρίχειος κ.ά.– άρεσαν και ακούστη- ποίηση του Kαββαδία –μολον τι εκ θέλησα να τονίσω με τις δικές μου
Aναμφισβήτητα, η μεγάλη δημοφι- καν πολύ. Aκούγονται πάντα ευχάρι- πρώτης ψεως φαίνεται ίσως στο- μελοποιήσεις. Διαβάζοντας τους στί-
λία του Kαββαδία οφείλεται και στην στα, ενορχηστρωμένα με καλαισθη- χείο επιβοηθητικ – είναι η ύπαρξη χους του και ντύνοντάς τους μουσι-
επιτυχημένη μελοποίηση των στίχων σία απ τον Tάσο Kαρακατσάνη και του μέτρου και της ρίμας. Aυτ το εί- κά, ένιωθα σαν να έχω το σακάκι
του, που τους πήγε σ’ ένα ευρύτερο παιγμένα απ εκλεκτούς μουσικούς. δος της ποίησης μοιραία σε ωθεί σε στον ώμο και να προχωράω μ νος
κοιν . Eίναι χαρακτηριστικ τι στην Mερικά απ αυτά νομίζουμε τι θα επαναληπτική χρήση της ίδιας μου- προς άγνωστη κατεύθυνση». «H επι-
πρ σφατη «ψηφοφορία» του περιο- μείνουν, πως η ωραι τατη Φάτα σικής, πράγμα που αυτ ματα δημι- τυχία που είχε ο Σταυρ ς του
δικού «Mετρ » για τους 100 πιο αγα- Mοργκάνα και το Πούσι. Σίγουρα πά- ουργεί τον κίνδυνο της μονοτο- N του», προσθέτει, «πιστεύω πως ο-
πημένους δίσκους λων των επο- ντως, και παρά τις αδυναμίες του (ε- νίας...». O Θ. Mικρούτσικος αμφισβη- φείλεται κατά το μεγαλύτερο μέρος
χών, ο Σταυρ ς του N του των Kαβ- δώ ένα χι ικανοποιητικ βάθεμα, ε- τεί το γενικώς πιστευ μενο τι είναι στην αξία της ίδιας της ποίησης του
βαδία-Θάνου Mικρούτσικου κατετά- κεί το αζευγάρωτο ηχοχρώματος απλή, παραδοσιακή η ποίηση του Kαββαδία και πολύ λιγ τερο στη δι-
22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

22. O ποιητής στην καμπίνα του ασυρματιστή – «Aπάνου στο γιατάκι σου φίδι νωθρ κοιμάται / και φέρνει β λτες ψάχνοντας τα ρούχα σου η μαϊμού. / Eχτ ς απ
τη μάνα σου κανείς δε σε θυμάται / σε τούτο το τρομαχτικ ταξίδι του χαμού». – «Θεσσαλονίκη», απ το «Πούσι» (φωτ.: αρχείο οικογένειας Kαββαδία).
κή μου μουσική, που στη συγκεκρι- νορχηστρωτικά ευρήματα υψηλού και ερμηνεία– Oι Ξέμπαρκοι, δύο ά- μού του ινδικού λιμανιού, στο δίσκο
μένη περίπτωση είναι καθαρά υπο- γούστου (μαζί με τον Θύμιο Παπα- γνωστοι τραγουδοποιοί απ το Nαύ- τους Oταν σου λέω πορτοκάλι να
κρουστική (...). Eκείνο που έχει ιδιαί- δ πουλο). πλιο, ο Hλίας Aριώτης και ο N της βγαίνεις (EMI, 1987) και του Δημή-
τερο ενδιαφέρον είναι τι ενώ στις O νέος δίσκος περιλαμβάνει λα Xασάπης. Συστήνοντάς τους η Δή- τρη Zερβουδάκη με το Γράμμα στον
μελοποιήσεις του δίσκου κινούμαι τα τραγούδια του Σταυρού του N - μητρα Γαλάνη, που ερμηνεύει ένα ποιητή Kαίσαρα Eμμανουήλ (Mα-
στο χώρο της μπαλάντας (...), μετά του, κοιταγμένα φυσικά μέσα απ το τραγούδι, σημειώνει στο δίσκο πως κριά, πολύ μακριά να ταξιδεύου-
την έκδοση του δίσκου άρχισα να νέο πρίσμα, και έξι ακ μα: Kαραντί, «δεν παίξαν τους συνθέτες εις βά- με...), που έβαλε στο δίσκο του
παίζω διάφορα κομμάτια του σε συ- Λύχνος του Aλαδδίνου, A bord de l’ ρος της ποίησης», μ νο «πήραν δυο Aκροβάτης (Mίνως, 1989).
ναυλίες με συνεχείς αυτοσχεδια- «Aspasia», William George Allum, O κιθάρες και με τις “ακατέργαστες’’ Aπ τους καταλ γους της AEΠI
σμούς, φτάνοντάς τα πολλές φορές πιλ τος Nάγκελ και Eφτά νάνοι στο φωνές τους απαγγείλαν μελωδικά πληροφορούμεθα, τέλος, τι μελο-
στην περιοχή της τζαζ μουσικής. Kαι S/S CYRENIA. (Tο τελευταίο πρωτο- τα ποιήματα του Kαββαδία. Eτσι, ποιήσεις ποιημάτων Kαββαδία έ-
το πιο σημαντικ : αυτή η σύζευξη παρουσιάστηκε στο δίσκο H αγάπη σαν ν’ ακούς δύο φωνές μέσα απ χουν εκδώσει επίσης οι: Xαράλα-
της ποίησης του Kαββαδία με τους είναι ζάλη, 1986, με τη Xαρούλα Aλε- την κουκέτα εν ς φορτηγού στ’ α- μπος Παπαδ πουλος, εφτά, Πανα-
ρυθμούς της τζαζ χι μ νο δεν κλώ- ξίου. Tο ερμήνευσε και ο συνθέτης νοιχτά κάποιας μεγάλης θάλασσας». γιώτης Λυμούρης, πέντε, Mιχάλης
τσαγε, αλλά φαιν ταν απ λυτα φυ- στο δίσκο Θ. Mικρούτσικος-Δ. Γαλά- Δεν είναι πάντα έτσι. Mερικές φο- Tερζής, τρία, η Mαρίζα Kωχ, τρία α-
σιολογική και ν μιμη (...). Tο Kουρο- νη: Για πιάνο και φωνή, 1990. Mίνως ρές άλλα λέει ο στίχος κι αλλού πάει κ μη, πέρα απ τα προαναφερθέ-
σίβο, που στο δίσκο κρατάει 3 λεπτά, και οι δύο δίσκοι). Στις Γραμμές των η μουσική (λ.χ: Oι γάτες των φορτη- ντα, και απ ένα οι Λάκης Παπαδ -
το έχω παίξει σε κοντσέρτο με μορ- Oριζ ντων τραγουδούν οι Γιώργος γών), αλλά γενικά η δουλειά αυτή έ- πουλος, Mιχάλης Tρανουδάκης,
φή αυτοσχεδιασμού τζαζ κι έχει κρα- Nταλάρας, Bασίλης Παπακωνσταντί- χει ένα ήθος και απ τις μπαλάντες Kώστας Xαριτάτος, Nίκος Bεντου-
τήσει 24 ολ κληρα λεπτά!». νου, Xάρης και Πάνος Kατσιμίχας και της δεν λείπουν οι συμπαθητικές ράτος, Σταμάτης Kραουνάκης, Πα-
Tο ίδιο κομμάτι διαρκεί 7΄46΄΄ στον ο συνθέτης, και παίζουν μερικοί απ μελωδίες, ούτε, και εδώ, οι καλοί ναγιώτης Σαββ πουλος, Iωάννης
δεύτερο, και μάλιστα διπλ , δίσκο τους καλύτερους μουσικούς μας. μουσικοί. O δίσκος περιλαμβάνει τα Σκορδίλης, Θανάσης Nικ πουλος
με ποίηση Kαββαδία, τις Γραμμές Kαι οι δύο καββαδιακοί δίσκοι του τραγούδια: Eνας δ κιμος στη γέφυ- και Mισέλ Mοντανάρο.
των Oριζ ντων, που έβγαλε ο Θ. M. Mικρούτσικου πούλησαν εκατοντά- ρα εν ώρα κινδύνου, Aντινομία, Oι Aυτή είναι η παρουσία του Kαββα-
στα τέλη του 1991 (Mίνως). Eκεί υ- δες χιλιάδες αντίτυπα και συνεχί- γάτες των φορτηγών, Πούσι, Oι προ- δία στο τραγούδι – μιλάμε για εκδο-
πάρχει και το Eνα μαχαίρι, ως κομ- ζουν. Oρισμένες μάλιστα απ τις η- σευχές των ναυτικών, Γράμμα εν ς μένες σε δίσκο μελοποιήσεις.
μάτι 12΄03΄΄. O νέος δίσκος είναι το α- χογραφήσεις αυτές εντάχθηκαν τε- αρρώστου, Θεσσαλονίκη II, Kαραντί, Aγνωστο τι υπάρχει στα συρτάρια α-
π σταγμα της συνεχούς ενασχ λη- λευταία και σε προσωπικούς δίσκους William George Allum, A bord de l’ νέκδοτο, τραγούδι ή άλλης μορφής
σης του συνθέτη με την ποίηση αυ- των ερμηνευτών. «Aspasia» και Yara Yara. σύνθεση. Συνολικά, μετράμε 67
τή στο διάστημα που μεσολάβησε α- Λίγο νωρίτερα, το 1986, είχε εμ- τραγούδια επάνω στο σύνολο σχε-
π την έκδοση του πρώτου. Oχι μ - φανιστεί ένας ακ μα δίσκος Kαββα- δ ν των ποιημάτων του ολιγογρά-
νο η αυτοσχεδιαστική τζαζ διάθεση δία – δεν έκανε μως ιδιαίτερη αί- Mε μέτρια αποτελέσματα ήταν η φου Kαββαδία. Δεν νομίζουμε τι
είναι φανερή εδώ, αλλά και φρέσκες σθηση: S/S «IONION» 1934 ο τίτλος προσπάθεια των Πάνου και Xάρη συμβαίνει αυτ με άλλον Eλληνα
φ ρμες τραγουδιού, καθώς και ε- του (Mίνως) και υπογραφή –μουσική Kατσιμίχα επάνω στο ποίημα H μαϊ- ποιητή.
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 23

23. Kαββαδίας: ένα εκδοτικ θαύμα
Tο έργο του ανατυπώνεται κάθε οκτώ με δέκα μήνες!
Tο εξώφυλλο του βιβλίου με τα δύο κείμενα του N. Tο εξώφυλλο της «Bάρδιας» στη νέα έκδοση του
Kαββαδία, «Tου πολέμου» και «Στο άλογ μου» – βιβλίου, απ τις εκδ σεις «Aγρα», το 1989 – «Mέ-
«“Πώς σε λένε;” Mου ’πε κάτι που θα ’ταν αδύνα- και ένα Σύντομο Bιογραφικ του ποιητή γραμμέ- σα στο βιβλίο υπάρχει κατ’ αρχάς η ιστορία εν ς
το να το θυμηθώ και να το ξαναπώ. “Θα σε λέω νο απ την αδελφή του, Tζένια–, που κυκλοφ ρη- ταξιδιού. Στη θάλασσα της Kίνας ένα παμπάλαιο
Λι”, της είπα. Συμφώνησε»· Tο εξώφυλλο του α- σε σε πρώτη έκδοση το 1987 απ την «Aγρα». φορτηγ –ένα απ εκείνα τα σαπιοκάραβα που έ-
φηγήματος «Λι» – α΄ έκδοση στην «Aγρα», το 1987. «Tου πολέμου» πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημε- χουν ήδη πουληθεί για παλιοσίδερα και που οι
Kάτω απ τον τίτλο, το ιδε γραμμα του ον ματος ρίδα «Aυγή», στις 26 Oκτωβρίου 1975, ενώ το Eλληνες εφοπλιστές... τα ’βαζαν να γυρίζουν τις
Λι, καλλιγραφημένο απ τον Kινέζο ηθοποι και «Στο άλογ μου» στον τ μο «Tο θαύμα της Aλβα- θάλασσες για χρ νια ακ μα– έχει βάλει πλώρη για
ζωγράφο Tielin Zhang ειδικά για τις εκδ σεις νίας απ τη σκοπιά της III Mεραρχίας», του Ξένου το Σαντούν» (Aπ σπασμα της εισαγωγής του Γκυ
«Aγρα». Ξενίτα, Aθήνα, 1945. M. Σωνιέ στη γαλλική έκδοση της «Bάρδιας»).
Mια συζήτηση με τον εκδ τη δία – Eικονογραφήσεις και Mετα- βάλλει στον πάγκο του... Aν τώρα νώντας βέβαια τα χρ νια, μετά το
Σταύρο Πετσ πουλο μορφώσεις. πάμε στις συνοικίες, στην περιφέ- θάνατ του πια... H ποιητική κουλ-
Kαι η τύχη τους στην «Aγρα»; ρεια, στην επαρχία... εκεί πλέον οι τούρα στον τ πο μας σφραγίστηκε
O Kαββαδίας συνδέεται με τις εκ- Kάθε δέκα μήνες πάνω κάτω ανα- βιβλιοπώλες αγοράζουν μέσα απ απ τον Σεφέρη, τον Eλύτη και τον
δ σεις «Aγρα» απ ... τυπώνουμε λους τους τίτλους του, τις λίστες των μπεστ σέλερ. Aποτέ- Pίτσο. Ποιητές που διαβάστηκαν πα-
Aπ το 1987, ταν έφτασε στα χέ- απ 3.000 αντίτυπα τη φορά. Eκτά- λεσμα; Aποκλεισμ ς και περιθωριο- λι τερα υπήρχαν, π.χ. ο Λειβαδίτης,
ρια μου, απ την ανιψιά του, Eλγκα κτως, πως, π.χ., τη χρονιά που έ- ποίηση πλήθους βιβλίων, υπερπολ- μως η μεγάλη προσέλευση προς
Kαββαδία, η νουβέλα Λι – της την εί- βγαλε ο Θάνος Mικρούτσικος ένα δι- λαπλασιασμ ς του τιράζ ορισμένων τους ποιητές που μέχρι τ τε ήτανε
χε χαρίσει ο Kαββαδίας μαζί με δυο πλ δίσκο Kαββαδία, τ τε εξαντλή- τίτλων, στραγγαλισμ ς της κίνησης, λίγο... καταπλακωμένοι απ τον ο-
μικρές ιστορίες απ την Aλβανία: θηκαν λα σε έξι μήνες... Δεν υπάρ- της ζωής για την πλειον τητα των βι- γκ λιθο του Σεφέρη έγινε μετά. O
Tου πολέμου και Στο άλογ μου. Φα- χει ούτε ένας Eλληνας συγγραφέας βλίων που παράγονται κάθε χρ νο, Σεφέρης, πέρα απ την ποίησή του,
ντάστηκε αυτά τα τρία μικρά πεζά να που λα του τα βιβλία –και τα έξι πράγμα ολέθριο για το χώρο του βι- είχε δώσει, με τις Δοκιμές, τα εργα-
βγαίνουν με τη φροντίδα της στην περίπτωση του Kαββαδία, τα βλίου. O θεσμ ς των μπεστ σέλερ εί- λεία για να κριθεί η ποίησή του, και
«Aγρας»· έως τ τε τα βιβλία του Aπαντά του– να ανατυπώνονται με ναι ένας απ τους μηχανισμούς που είχε οργανώσει λίγο το σύστημα της
Kαββαδία βγαίναν στον «Kέδρο». Για τέτοια συχν τητα. Aφήνω που και το οδήγησαν σ’ αυτ το καταστροφικ αποδοχής του, μέσα απ τους καθη-
το Λι βρήκα στην Aγγλία καλλιγρά- τι ανατυπώνεται μια ποιητική συλ- αποτέλεσμα. γητές του πανεπιστημίου, τους κρι-
φο, που έφτιαξε τα ιδεογράμματα λογή κάθε οκτώ με δέκα μήνες είναι Oμως ο Kαββαδίας ανθίσταται... τικούς του, πως οργάνωσε και την
του ον ματος Λι. Tο χρησιμοποιήσα- ήδη απ μ νο του ένα θαύμα. Aλλά, Συνέβαλαν σ’ αυτ οι μελοποιήσεις υστεροφημία του με τα κείμενα που
με στο εξώφυλλο και μέσα· για το ε- βέβαια, έτσι ο Kαββαδίας δεν μπορεί του; εκδίδονταν συστηματικά μετά το θά-
ξώφυλλο Tου πολέμου–Στο άλογ να περάσει σε καμία λίστα μπεστ σέ- Eν μέρει μ νο. O Kαββαδίας ήτανε νατ του για πάρα πολλά χρ νια.
μου, που βγήκαν μαζί σε ένα μικρ λερ. Eκεί μπαίνουν βιβλία με μ νο πάντα αγαπητ ς – και στον «Kέδρο» Eτσι, σε άλλους πολύ μεγάλους ποι-
βιβλίο, βρήκα τον Tάκη Tλούπα και κριτήριο τι εξαντλούν μία έκδοση πήγανε πολύ καλά τα βιβλία του. ητές δ θηκε χώρος μετά το ’75 – και
διαλέξαμε ένα χιονισμένο τοπίο. Aυ- μέσα σε ένα μήνα ή θα πουλούν εί- Διαβάστηκε πολύ μετά τη δικτατο- ο Eγγον πουλος διαβάστηκε ιδιαίτε-
τά βγαίνουν το ’87. Προς το ’89–’90 κοσι και τριάντα χιλιάδες αντίτυπα ρία. Bέβαια διαβαζ ταν και πριν, - ρα μετά τη χούντα και ο Eμπειρίκος
εμπιστεύτηκαν στην «Aγρα» και τα μονομιάς. Eπιτρέψτε μου εδώ μια μως το Mαραμπού και το Πούσι δια- και, βέβαια, ο Kαββαδίας, ο οποίος α-
υπ λοιπα, δηλαδή τα τρία ποιητικά, παρένθεση για τον θεσμ των μπεστ βάστηκαν πολύ μ νο στη μικρή έκ- πέκτησε μια τελείως δική του δυνα-
Mαραμπού, Πούσι, Tραβέρσο, και τη σέλερ, έτσι πως καταγράφονται α- δοση του «Γαλαξία», γύρω στο ’62, μική...
Bάρδια. Eτσι, έως τώρα η «Aγρα» έ- π τις έρευνες διαφ ρων εντύπων. και η Bάρδια, που εκδ θηκε το ’54, Δυναμική που διαπιστώνεται πώς;
χει εκδώσει έξι βιβλία του Kαββαδία Tα αποτελέσματα είναι καταστροφι- ανατυπώθηκε μ λις το ’75, στον «Kέ- Bλέπω στις εκθέσεις βιβλίου που
– κι επίσης το Γλωσσάρι στο έργο του κά, δημιουργείται το φαιν μενο της δρο». Aλλά αυτ ισχύει και για άλ- έρχονται νέα παιδιά, αλλά και μεγα-
Nίκου Kαββαδία, του Γιώργου Tρά- χιονοστιβάδας – δηλαδή ένα βιβλίο λους ποιητές, πολύ διαφορετικούς... λύτεροι, βλέπουνε το περίπτερο της
παλη (1992), η μελέτη του Φίλιππου πουλάει επειδή... πούλησε, και, επει- Aλλαξε κάτι στις διαθέσεις των α- «Aγρας», εντοπίζουν αμέσως τον
Φιλίππου O πολιτικ ς Nίκος Kαββα- δή μπαίνει στις λίστες, θα πουλήσει ναγνωστών μεταπολιτευτικά; Kαββαδία, κοιτάνε μ νο τα δικά του
δίας (1996) και η μελέτη της Mαίρης ακ μα παραπάνω – επιπλέον και δι - Συνέβη τι ο Σεφέρης άνοιξε το βιβλία, τίποτα άλλο. Δηλαδή υπάρχει
Mικέ H «Bάρδια» του Nίκου Kαββα- τι ο βιβλιοπώλης ευλ γως το προ- πεδίο και για άλλους ποιητές, περ- ένα κοιν δικ του, πολύ πέρα απ
24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

24. το κοιν της «Aγρας». Aυτ , βέβαια,
συμβαίνει σε λους τους εκδοτικούς
οίκους: είναι το φαιν μενο της πέ-
τρας που ρίχνεις στο νερ : κάνει έ-
ναν κύκλο, μετά ένα δεύτερο, έναν
τρίτο... Mέχρι το δεύτερο κύκλο πε-
ρίπου ο εκδ της αναγνωρίζει το κοι-
ν του, μετά χι. Aπ εκεί και πέρα
μπορεί να είναι πια ένα κοιν που
δεν έχει σχέση με λη την υπ λοιπη
δουλειά σου ως εκδ τη, που τους
πλησιάζεις μ νο μέσα απ έναν συ-
γκεκριμένο συγγραφέα ή τίτλο. H γε-
νική διαπίστωση πάντως είναι τι ο
Kαββαδίας διαβάζεται πάρα πολύ, ι-
δίως απ νέους, πάρα πολλοί μαθη-
τές σχολειών έχουν την πρώτη τους
επαφή με την ποίηση μέσω του Kαβ-
βαδία.
Πού το αποδίδετε αυτ ;
H ιδέα του ταξιδιού... Aυτ το εί-
δος εξωτισμού στην ποίηση του Kαβ-
βαδία, η γοητεία που εκπέμπουν οι
τ ποι που πηγαίνει, οι λέξεις που
χρησιμοποιεί –ναυτικοί ροι, αλλ -
κοτα ον ματα, παράξενες πολιτείες,
περίεργα ποτάμια– και που λειτουρ-
γούν ποιητικά, με έναν εξαιρετικά «“Πού γεννήθηκες;” – “Eδώ στα Σαμπάν. Δεν έχω βγει ποτέ στη στεριά, πως και εκατ χιλιάδες που ζούμε στη θά-
σαγηνευτικ τρ πο. Aυτ βέβαια σε λασσα. Mας λένε Tάνκα. Δεν μπορούμε να μείνουμε έξω. Oύτε ο ν μος της πολιτείας μας σκεπάζει”» (απ το αφή-
ένα πρώτο επίπεδο ανάγνωσης... Γε- γημα «Λι»). Στη φωτογραφία, το Causeway Bay, στο Xονγκ Kονγκ, με τις πλωτές κατοικίες των «ανθρώπων του νε-
γον ς παραμένει τι συγκινεί πάρα ρού», σε κάρτα σταλμένη απ τον Nίκο Kαββαδία σε φίλους στη δεκαετία του ’50.
πολύ και βρήκε ένθερμους οπαδούς
στους νεαρούς αναγνώστες σε μια κειται να εκδώσουμε στην «Aγρα», πως πολύ το συνήθιζε. Πιστεύω τι φαρσέρ και οι άνθρωποι με χιούμορ,
πρώτη τους επαφή με την ποίηση. με κάποιους απ τους βασικούς πα- θα είναι ένα βιβλίο άξιο να διαβαστεί έχει μια μεγάλη μελαγχολία, κι αυτ
Συνέτεινε, βέβαια, και τούτο: απε- ραλήπτες – βλέπετε, πολλές απ αυ- ισοδύναμα με τα υπ λοιπά του. Aλλά φαίνεται πάρα πολύ στα γράμματά
λευθερωθήκαμε κάπως απ τη... δυ- τές έχουν χαθεί μαζί με τα αρχεία ας το κρατήσουμε σαν μια προσωπι- του.
ναστεία του ελεύθερου στίχου. Mέ- των παραληπτών τους. Προσπαθού- κή γνώμη για την ώρα αυτ . O Kαββαδίας διαβάζεται περισσ -
σα απ τον Σεφέρη και τον Eλύτη ο με να γίνει σο το δυνατ πληρέστε- Θα δώσει το έναυσμα για ένα νέο τερο απ γυναίκες ή απ άντρες, αν
ελεύθερος στίχος ταυτίστηκε με τη ρο, μως με κανέναν τρ πο δεν θα κύμα προσέλευσης προς τον Kαββα- μπορεί να πει κανείς;
μοντέρνα εκδοχή της ποίησης και είναι ένα είδος Aπάντων. Aναζητού- δία; Δύσκολο να πεις. Eχω μως μια
κάπως... σκεπάστηκαν ως παρωχη- με να κάνουμε ένα γοητευτικ βι- Σίγουρα. Π σο μάλλον που πρ κει- παράλληλη, έμμεση παρατήρηση: εί-
μένα λα τα άλλα φαιν μενα της ποί- βλίο, με πολύ φωτογραφικ υλικ . ται για ένα γοητευτικ βιβλίο, ένα βι- ναι η στάση που βλέπω των ανθρώ-
ησης. Nομίζω τι πως ο Kαρυωτά- Δι τι στις καρτ ποστάλ που στέλνει ο βλίο λο σαν παραμύθι, στα μέρη - πων απέναντι στον Kαββαδία...
κης άρχισε να ξαναδιαβάζεται και Kαββαδίας, βλέπεις, π.χ., το Xονγκ που ταξιδεύει... έχει χιούμορ... Eίναι Yπάρχει ένα είδος αγάπης και οικει-
αυτ ς αρκετά μετά τη χούντα, έτσι Kονγκ του ’52, με λα τα πλεούμενα πολύ μελαγχολικ ς, ξέρετε, κατά τητας πολύ φανερά στους πιστούς
και η στροφή στον Kαββαδία έχει να – λος ο κ σμος του αφηγήματος Λι. καιρούς – ανάλογα με τον παραλή- αναγνώστες του. Δεν έχει να κάνει
κάνει με ένα πιο ελεύθερο κοίταγ- Bλέπεις το Aντεν του ’47, τους πτη αλλάζει και ο τ νος του. Eίναι με την εκτίμηση προς το έργο ή το
μα... Δηλαδή πια δεν φοβ μαστε, Eγγλέζους με τα κοντά παντελονά- πιο σκαμπρ ζικος ο τ νος του με τον προσώπο... π.χ., που περνάει μια ε-
κοιτάμε, ας πούμε, την καθαρεύου- κια, τη Mασσαλία περασμένων δεκα- Kαραγάτση, και πιο μελαγχολικ ς με ποχή και κάποιος διαβάζει μ νο Σε-
σα του Eμπειρίκου, τη χρήση που αυ- ετιών, φωτογραφίες απ τα καράβια τον Kουμβακάλη. Eίναι πολύ γενναι- φέρη ή μ νο Eμπειρίκο... Aλλο παρα-
τ ς κάνει λων των μορφών της που ταξίδεψε, φωτογραφίες φίλων δωρος, κάποιες φορές πάρα πολύ τηρώ εγώ με τον Kαββαδία: μια ταύ-
γλώσσας μας· πως και ο Eγγον - του, δικές του πάνω στα καράβια, - αστείος – κι πως λοι οι μεγάλοι τιση, μια τρυφεράδα, και το διαπι-
πουλος, που χρησιμοποιεί με μιαν α- στώνω σε πάρα πολλούς αναγνώ-
π λυτη ελευθερία λο το εργαλείο στες. Aυτή τη γλύκα και την οικει -
της ελληνικής γλώσσας. Oλα αυτά τητα με τον Kαββαδία δεν τα έχω συ-
έρχονται εν πολλοίς με μια κάποια α- ναντήσει στον θαυμασμ που μπορεί
πελευθέρωση απ το σεφερικ φαι- να έχουν άλλοι άνθρωποι για άλλους
ν μενο... ποιητές. Yστερα είναι και το γοητευ-
Γνωρίζουμε τι σχεδιάζετε την έκ- τικ παραξένισμα που παράγεται α-
δοση επιστολών του Kαββαδία... π την ελλειπτικ τητά του. Δεν είναι
Oσα χρ νια ταξιδεύει ο Kαββα- ούτε και στα πεζά του εξαντλητικ ς,
δίας, επιλέγει κάποιους παραλήπτες. κι αυτ λειτουργεί ποιητικά... Tα έρ-
Yπάρχουν μ νιμοι παραλήπτες –ανά- γα του, σύντομα σε έκταση και λίγα
μεσά τους η αδελφή του, η Tζένια– κι σε αριθμ , βρίσκονται, λ.χ., στον α-
άλλοτε, για κάποια χρ νια, π.χ. μία ντίποδα της παραγωγής του Pίτσου.
δεκαετία, διαλέγει και γράφει στον E, αυτή η πολύ σφιχτή παραγωγή σ’
Γιώργο Kουμβακάλη, στη Θεσσαλο- αφήνει με μια δίψα, με την τάση να
νίκη· για μια άλλη δεκαετία, στον Kα- διαβάσεις και να ξαναδιαβάσεις αυτά
ραγάτση· για κάποια άλλα χρ νια, τα αγαπημένα σου μικρά, σφιχτά βι-
στη Mελισσάνθη. Στέλνει άλλοτε βλία, ενώ άμα χαθείς μέσα σε τ -
κάρτες, με πολύ σύντομα αλλά ποιη- μους που πάρα πολύ σπουδαία ποι-
τικ τατα κειμενάκια χαιρετισμών, κι ήματα παρουσιάζονται δίπλα σε πο-
Πορτρέτο
άλλες φορές γράμματα. Tο γράμμα λύ μέτρια έως πάρα πολύ κακά, που
του N. Kαββα-
είναι κάποτε η αφορμή για να πει μια δία σε νεαρή δεν υπάρχει επιλογή, ε, τ τε... Eίναι
ιστορία: «Aγαπητή μου Tζένια, άκου ηλικία, φιλοτε- πάντως ενδιαφέρον τι την ίδια επο-
μια ιστορία που μου είπανε χθες στο χνημένο απ χή υπήρξαν δυο τ σο πολύ διαφορε-
Kολ μπο» – και ακολουθούν οκτώ τον ζωγράφο τικές προσεγγίσεις προς το ποιητικ
σελίδες που είναι αυτούσιο ένα αυ- Λεκκ , το 1927 φαιν μενο απ δυο περίπου συνομή-
τοτελές αφήγημα. Kαι μετά, «Σε χαι- (συλλογή λικους ποιητές...
ρετώ, K λιας». Mια αρκετά μεγάλη οικογένειας Σας ευχαριστούμε.
επιλογή αυτών των επιστολών πρ - Kαββαδία). Eγώ σας ευχαριστώ.
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 25

25. Σχέση μετουσιωμένη σε ποίηση
H Aυστραλία στην ποίηση και τα πεζά του Nίκου Kαββαδία
Tου M.A. Σοφοκλέους
Kέντρο Παροικιακής Iστορίας και Eκπαίδευσης
Royal Instritute of Technology της Mελβούρνης
O KABBAΔIAΣ ανέπτυξε με την Aυ-
στραλία –με τις θάλασσες, τα λιμά-
νια, τους τ πους, τους ανθρώπους
της– μια σχέση βιωμένη αλλά εν
πολλοίς άγνωστη, που μως ενυ-
πάρχει, ελλειπτικά, στο έργο του,
μαζί με άλλα στοιχεία που συγκε-
ντρώνει και μετουσιώνει σε ποίηση
και πεζ , πως μετουσιώνει την ε-
μπειρία και απ τ σα άλλα ταξίδια
και τ πους αλλού. O Kαββαδίας
δεν απλώνει, βέβαια, θεματικά τη
σχέση αυτή. H Aυστραλία είναι ε-
φαλτήριο για συνειρμούς – και α-
π δειξη της απουσίας ορίων διά-
κρισης ανάμεσα στον πεζογραφικ
και τον ποιητικ λ γο του.
Tα ποιήματα Mουσώνας, Fresco,
Γυναίκα, Yara Yara και Eφτά Nάνοι
στο s/s Cyrenia είναι προϊ ντα αυ-
τής της περι δου. Eίναι τα πρώτα
ποιήματα της συλλογής Tραβέρσο
και είναι απ τα ωραι τερά του. Tο
ίδιο και το μυθιστ ρημα Bάρδια,
που γράφεται μεταξύ 1951 και
1952 και τυπώνεται το 1954, ακρι-
βώς στην «αυστραλιανή» περίοδο
της θαλασσινής του περιπέτειας. Tο επιβατηγ «Kυρήνεια» υπήρξε, στη γραμμή της Aυστραλίας, το κατεξοχήν μεταναστευτικ καράβι, με διαστάσεις
H περίοδος αυτή ξεκινάει το θρύλου στη μεταναστευτική ιστορία των Eλλήνων της Aυστραλίας. Σ’ αυτ ο Kαββαδίας υπηρέτησε περισσ τερο απ
1949 και διαρκεί έως το Nοέμβριο κάθε άλλο στην πολυετή ναυτική του σταδιοδρομία. Kαρτ–ποστάλ της δεκαετίας του ’50, σταλμένη στην Eλλάδα απ
του 1955, οπ τε και κάνει το τε- τον Kαββαδία.
λευταίο του ταξίδι στην Aυστρα-
λία. Tο επιβατηγ «Kυρήνεια», ένα βλία, χτένες κι αδειανά φακελά-
κατεξοχήν μεταναστευτικ καράβι κια...Kαταλαβαίνεις. Kι έπειτα τα
με διαστάσεις θρύλου στη μετανα- σάρωνε μονομιάς η μάνικα του νε-
στευτική ιστορία των Eλλήνων της ρού». (Bάρδια, σ. 23)
Aυστραλίας, είναι το πλοίο στο ο- Σε ένα γράμμα του με ημερομη-
ποίο υπηρέτησε περισσ τερο απ νία 15 Σεπτεμβρίου 1949, εν πλω
κάθε άλλο στην πολυετή ναυτική με το «Kυρήνεια» απ το
του σταδιοδρομία: Freemantle για τη Mελβούρνη,
γράφει στον φίλο του Θράσο Kα-
«Mπήκα σ’ ένα μέγαλο της εται-
στανάκη:
ρείας, πού ’κανε τη γραμμή Aυ-
«Φίλε Θράσο,
στραλία, Genova, Π ρτο, Aντεν,
Σε σκέφτομαι κάθε μέρα και σε
Kολ μπο, Φριμάν, Mέλμπουρν,
τριάντα τρεις μέρες ταξίδι. Xαιρ - αγαπώ πάντα το ίδιο. Σε δυο μέρες
σουνα τη θάλασσα. Nά ’σουνα στη φθάνουμε στο Melbourne και απ
Genova, νά ’βλεπες απ μια μεριά εκεί πάλι για Genova μέσω
το πώς μπαίναν οι μετανάστες! Tα Colombo – Aden – Massalia –Port
μεγάφωνα φώναζαν σε πέντε Said. Kουβαλάμε μετανάστες. Aπ
γλώσσες. Eνας μπερδεμένος λα ς, τη Genova πάλι για την Aυστραλία
γιομάτος χρώμα. O καθένας με τη [...] Mετανοιώνω που δεν ήρθα να
δικιά του θρησκεία κι λοι μαζί δί- σε δω. Hτανε τ σο κοντά και τ σο
χως πίστη. Πήγαιναν να ξαναρχί- εύκολο, μα είμαι γαϊδούρι και προ-
σουν. Πολλοί με το νούμερο του τιμούσα να τραβιέμαι στο Porto
στρατοπέδου στα χέρια. Γυναίκες Vechio. Aν δεις τον Kαζαντζάκη,
που έρχονταν μαζί σου για ένα τσι- πολλούς χαιρετισμούς καθώς και
γάρο, για λίγο πιοτ , για τίποτα, τον K. Σαμίου. O Eλύτης τι γίνεται;
γιατί βαρι νταν ν’ αρνηθούν. M - Aν δε βαριέσαι και μ’ αγαπάς ακ -
λις φθάναμε στο τελευταίο λιμάνι, μα γράψε μου». (E.Λ.I.A., Φάκελος
έπεφτα να κοιμηθώ κι ταν ξυ- «Nίκος Kαββαδίας»)
πνούσα, τους είχε καταπιεί λους
η πάχνη του Yara–Yara. Πού είχε
πάει κείνος ο αχ ς, το βουητ που Θα πρέπει να είχε δει χιλιάδες
με κοίμιζε τ σες μέρες, που το βα- Eλληνες ταξιδιώτες με το «Kυρή-
ρι μουνα και που τ‘ αγαπούσα. «Black and White» απ τη συλλογή «Πούσι» χαρισμένο στον M. Kαραγάτση – νεια». Δημιούργησε φιλίες στην
Eρημα καταστρώματα, γιομάτα οι τρεις πρώτες στροφές του ποιήματος, με χαρακτικά κοσμήματα απ τον Γ. Aυστραλία – και πάνω στο πλοίο,
σπασμένες καρέκλες, εφημερίδες M σχο, στην πρώτη έκδοση της συλλογής, το 1947, απ τον Θαν. Kαραβία ταξιδεύοντας, και στα ελληνικά
σ’ λες τις γλώσσες, εβραίικα βι- (αρχείο Mαρίας και Δημήτρη Nτανάκα). καφενεία και εστιατ ρια που πή-
26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

26. γαινε, ή στις συνοικίες St Kilda της μως δεν είμαστε παιδιά να πιά-
Mελβούρνης και King’ s Cross του σουμε την κλάψα.
Σίδνεϊ, στα «σπίτια με τα κ κκινα Tι θά ’δινα –«Πάψε, Σεβάχ»– για
φώτα». Σταθερή φιλία, κάθε φορά να ’μουνα παιδί !»....
που το καράβι έπιανε αυστραλέζι-
κο λιμάνι, κρατούσε με τον Aλέ-
ξανδρο Ξύδη, σύμβουλο τ τε στην O Kαββαδίας δεν είναι απλά «ο
ελληνική πρεσβεία στην Canberra, ποιητής της θάλασσας». Mια τέτοια
που, πως χαρακτηριστικά είπε ο περιγραφή σίγουρα θα τον αδικού-
ίδιος ο Ξύδης στον υπογράφοντα, σε. Xρησιμοποιεί τη θάλασσα για να
σε τηλεφωνική συνομιλία μας φτάσει στη στεριά. Mε
στην Aθήνα το 1998, στη Mελ- προβολές–σφήνες, ενώνει τη στιγ-
βούρνη κατέβαινε κυρίως για να μή που βρίσκεται στη θάλασσα με
δει τον Kαββαδία. Mαζί επισκέπτο- μιαν εικ να απ τη στεριά, κάπου
νταν φίλους, πήγαιναν σε μέρη - αλλού, μπορεί πολύ μακριά, στην
που σύχναζαν Eλληνες μετανά- Kεφαλονιά, στα παιδικά του χρ νια:
στες. H Mελβούρνη που γνώρισε ο «Θυμήσου τα πέντε ταξίδια της
Kαββαδίας είναι η διαδρομή με το Aυστραλίας... [...] Ξεσχισμένοι βρά-
Ford προς το Golden Square, την χοι... fucken place... Tίποτα δε φο-
περιοχή που περικλείεται απ τις βήθηκα τ σα χρ νια που ταξιδεύω,
οδούς Spencer, Swanston, και σο εκείνο το βράχο, που στις μαύ-
Lonsdale, που τη δεκαετία του ρες καταραμένες ρίζες του παίζουν
’50 το ελληνικ στοιχείο κυριαρ- τα Kεφαλλονιτάκια κρυφτ ...» (Bάρ-
χεί. Στο καφενείο του «Xοντρού», δια, σ. 113).
του συνων ματού του Aνδρέα Oι μνήμες στη θάλασσα, τον φέρ-
Kαββαδία, απ τη Λευκάδα. Στα νουν συχν τατα σε στεριανούς
μεγάλα καταστήματα που υπήρ- δρ μους και τ πους. Iδού πώς η ο-
χαν τ τε, πως το Mayer’ s, το δ ς Σταδίου, στην Aθήνα, συνα-
Buckley’ s and Nun. Δεν έκανε α- ντιέται, πρωθύστερα, σε ένα γράμ-
γορές κι ήταν πάντα ντυμένος με μα απ τη Mελβούρνη, στις
τα ναυτικά. Πηλίκιο, σακκάκι με τα 12.8.1951, προς την ανιψιά του
ναυτικά του γαλ νια. Eλγκα, με την Collins street της
Mελβούρνης, στο ποίημα Black and
White απ το Πούσι:
H Bάρδια τελειώνει, κατά ένα της O Nίκος Kαββαδίας στην τιμονιέρα του «Kυρήνεια» το 1951, ταξιδεύοντας για «Tου Aλμπορ το φανάρι π τε θα φα-
μέρος, στις 15 Aυγούστου 1951, Aυστραλία (αρχείο οικογένειας Kαββαδία). νεί;
στη Mελβούρνη, αρ δο στο λιμάνι Oι μαθήτριες σχ λασαν του ωδείου.
της π λης. Tα φώτα του Port Φωτεινές ρεκλάμες της οδού Σταδί-
Melbourne και η αποβάθρα του λι- ου.
μανιού, η περίφημη Station Pier, σί- Γέφυρα βρεγμένη σκοτεινή.»
γουρα πρ σφεραν στον Kαββαδία Kαι: «Aγαπημένη μου Eλγκα [...]
δυνατές εικ νες, παρ μοιες με αυ- Στο Collins street ήταν ωραία σήμε-
τές που μας έδωσε στο Θεσσαλονί- ρα το μεσημέρι μα χειμωνιάτικα.
κη («Kάτω απ φώτα κ κκινα κοι- Eνα τσούρμο συνομήλικές σου μα-
μάται η Σαλονίκη...» – Πούσι, σ. 29): θήτριες απ κολλέγιο χαλούσαν τον
«Φώτα του Melbourne. Bαρετά κυ- κ σμο παίζοντας με τα μπλε τους
λάει ο Yara Yara καπέλλα. Mια γρια στριμμένη γύρι-
ανάμεσα σε φορτηγά πελώρια και σε και μου είπε: “Kύριε...πριν λίγα
βουβά, χρ νια δεν κάναμ’ έτσι μέσα στο
φέρνοντας προς το πέλαγος, χω- δρ μο». «Nαι κυρία” –της είπα–
ρίς να δίνει διάρα, “στον αιώνα σας τα κορίτσια φο-
του κοριτσιού το φίλημα, που στοί- ρούσανε handcubs...” Mε μούτζωσε
χισε ακριβά.» διακριτικά κι έφυγε. Θα ’τανε περί-
O Kαββαδίας εμπνέεται συχνά α- που 100 ετών, καθώς λέει ο Kαβά-
π λιμάνια εναγκαλισμένα με πο- φης, και νομίζω άγαμος...» (Tάσος
ταμούς. Tο λιμάνι της Mελβούρνης K ρφης, Nίκος Kαββαδίας, «Kέ-
στην εκβολή του Γιάρα Γιάρα και οι δρος» 1978).
παρακείμενες αποβάθρες του H ίδια αυτή σκηνή εμφανίζεται
Williamstown είναι μια τέτοια περί- στη Bάρδια (σ. 17), σε άλλο χρ νο
πτωση: και σε άλλο τ πο:
«H Cathrine... H κοκκινομάλλα α- «Kείνη τη στιγμή μάς σταμάτησαν
π το Γκλάσκωβ. Mπήκε μεσάνυ- οι Eγγλέζες του Στρατού της Σωτη-
χτα στο καράβι, ξω στον προλιμέ- ρίας. H γριά στέκα με τα χαλασμένα
να του Melbourne. O αγέρας του δ ντια και το κορίτσι με τα πράσινα
κυκλώνα που στριφογύριζε στην μάτια.
Tασμάνια, έσπασε δυο φορές τους «—Πού πάτε; ρώτησε η γριά θυ-
κάβους και παρά τρίχα να μας τσα- μωμένα.
κίσει στις ξύλινες αποβάθρες του «—Στις γυναίκες.
Williamstown. Eδωσε τα χαρτιά της «—Nτροπή σας. Γυρίστε στο κα-
στο control και κατέβηκε βιαστική ράβι σας.
τις σκάλες της πρώτης θέσης [...] H «—Nα γυρίσουμε, είπε κάποιος
π ρτα της καμπίνας της έκλεισε με απ’ τους δυο μας. Δε θυμάμαι ποι-
τέτοιο κρ το, που η βάρδια σάστη- ος. Nα γυρίσουμε... αν συμφωνείτε
σε». (Bάρδια, σ. 264) νά’ ρθετε και σεις μαζί μας».
Eξάλλου για το ποίημα Fresco Kι έκαμες μια κίνηση με το τρίτο
έχουμε τη βεβαίωση του ίδιου πως δάχτυλο του χεριού σου.
γράφτηκε στο: Sydney 1955. T τε η γριά μάς έφτυσε μέσ’ απ’
«Kάματος είναι που μιλά στεν χω- τα χαλασμένα της δ ντια.
ρα και κάψα. «—Hell damn you both, dirty dogs.
Πεισματική, και πέταξες χαρτί, Προς Aυστραλία, με τη νοσοκ μα του πλοίου, Λάνα Pάντοβιτς (αρχείο οικο- H μικρή μού φάνηκε πως χαμογε-
φτερ , κλαδί, γένειας Kαββαδία). λούσε.»
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 27

27. O «πορτρετίστας» Kαββαδίας
Ποιητικές «προσωπογραφίες» στην «πινακοθήκη» των στίχων του
Tου Γιώργου Zεβελάκη
MΠOPEI να φαίνονται πολλά σα κα-
τά καιρούς έχουν γραφτεί και γρά-
φονται για τον Nίκο Kαββαδία, για έ-
να βραχύσωμο έργο και για έναν
ποιητή με ελάσσονα θέση στη λογο-
τεχνία μας. Mπορεί τα ποιήματα με
τους αντισυμβατικούς τίτλους, τις
παράξενες ρίμες και τον κάπως μο-
ν τονο ρυθμ να φαίνονται εύκολα
στην πρώτη ανάγνωση. Γιατί έχουν
απλή παραδοσιακή μορφή, η ανά-
πτυξη του θέματος –στην πρώτη,
την πιο γνωστή συλλογή– γίνεται σε
παραθετική σειρά και οι ιστορίες κα-
ταλήγουν ομαλά, χωρίς εκπλήξεις.
Aν μως πλησιάσουμε περισσ τερο,
βλέπουμε πως έχουμε λεπτολ γο υ-
λικ εξαντλητικά επεξεργασμένο,
με πολλές σκοτεινές περιοχές
«κρυμμένου νοήματος», με λέξεις
αμφίσημες και αλληγορικές, με φω-
τοσκιάσεις εντάσεων και σιωπών,
που ισορροπούν σ’ ένα ήρεμο χαμη-
λ φωνο τ νο. Oλα μαζί συνθέτουν
έναν μυστηριακ κ σμο, που σου
δημιουργεί τη διάθεση να τον ερευ-
νήσεις για να αποκαλύψεις στοιχεία
απ τη βαθύτερη ουσία του έργου
του.
Θα επιχειρήσω κι εγώ εδώ, στον
περιορισμένο χώρο που διαθέτω, να
διερευνήσω μια πλευρά που ίσως
δεν έχει αρκετά προσεχτεί. Σκέφτο-
μαι τα πορτρέτα που φιλοτέχνησε
με ποιήματα στις τρεις συλλογές
του ο Kαββαδίας. H φ ρμα του πορ-
τρέτου δείχνει απ πρώτη ματιά να
ταιριάζει στη συγγραφική ιδιοσυ-
γκρασία του ολιγογράφου ποιητή,
γιατί του παρέχει τη δυνατ τητα με Πάνω, το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης, το 1933, των «Mαραμπού» του N.
Kαββαδία. Δεξιά, η αγγελία, στη «Bραδυνή» της 6.2.1936, της προβολής της
δύο λ για να παρουσιάσει μια εικ -
ταινίας «Tο ημερολ γιο μιας ερωτευμένης»–που είχε θέμα τον άτυχο έρωτα
να ή μια άποψη της προσωπικ τη- της Mαρίας Mπασκιρτσέφ με τον Γκυ ντε Mωπασάν– στην Aθήνα (αρχείο
τας, του χαρακτήρα ή της δράσης Γιώργου Zεβελάκη).
κάποιου προσώπου. Γι’ αυτ στους
πίνακες περιεχομένων των βιβλίων σημάδεψε την πορεία του ποιητή. ντε Mωπασάν, στην εφημερίδα τα χρώματα που ήθελε να βάλει στο
του συναντάμε συνεχώς τίτλους με Για να το στηρίξω αυτ θα χρησιμο- «Eλληνική Φωνή», 15.2.1936. Tα πορτρέτο του ο Kαββαδίας: «έβλεπε
ον ματα ταπεινών και επιφανών (O ποιήσω μια σκέψη του Γρηγ ρη Πα- σχ λιά του για τα πεζά της ζωγρά- τον θε τον ίδιο μπροστά της, με τη
πιλ τος Nάγκελ, Gabrielle Didot, O σχαλίδη στο έξοχο άρθρο του περί φου θα μπορούσαν να γραφτούν και μορφή του απτού νυμφίου... K ρη
πλοίαρχος Φλέτσερ, W. G. Allum, τίτλων (περ. «Λ γου Xάριν» Aρ. 4, για τα λυρικά του Kαββαδία: «έχουν της τρικυμίας και της θύελλας, πως
Federico Garcia Lorca, Kοσμάς ο 1996): «λειτούργησε ταυτ χρονα έναν απερίσκεπτο παλμ και αποτυ- ο εξαγνισμ ς παιδί της αμαρτίας».
Iνδοπλεύστης, Guevara, Marco μέσα και έξω απ το κείμενο, αφετη- πώνουν αιώνια λες εκείνες τις Eπικαλούμαι αυτά τα λίγα για να δεί-
Polo). Πολλές είναι και οι περιγρα- ρία και σημείο συνεχούς επιστρο- στιγμές της ζωή μας που την ύπαρξή ξω ακ μη τι μπορεί η αγάπη για μια
φές προσώπων με ιδιαίτερη σημα- φής, ν μισμα ευρείας κυκλοφορίας τους δεν είμαστε σε θέση να ομολο- τέτοια συμβολική μορφή να φτάνει
σία, που τοποθετούνται ενδιάμεσα και προσωπική αποταμίευση, φήμη γήσουμε... είναι κάτι εξαιρετικά πο- σε υψηλούς τ νους παραφοράς, γε-
σε ευρύτερες συνθέσεις. Yπάρχουν και μυστικ ». λύτιμο για ποιον θέλει να μάθει γον ς που σπάνια εκδηλώνεται στη
και υπαινιχτικές αναφορές για πρ - Aς δούμε τώρα τι είναι εκείνο πώς ζουν οι άνθρωποι ταν δεν τους συγκρατημένη, χαμηλ φωνη ποίηση
σωπα που δεν κατονομάζονται. «που πάντα σχεδ ν κρατούσε» η α- βλέπουν οι άλλοι». του Kαββαδία.
Aπ το πλούσιο αυτ υλικ θα κά- ριστοκρατική, λεπτή και μελαγχολι- H Aγία της Aβιλας, η περίφημη Yστερα απ τα επιμέρους ας δια-
νω μια «λεπτ λογη αναζήτηση», - κή κοπέλα. Tης Mπασκιρτσέφ το Aγία Θηρεσία (1515-1582) των καθο- τυπώσω και μια γενική άποψη. H ποί-
πως θα έλεγε ο K. Θ. Δημαράς, γύρω Zουρνάλ είναι το δίτομο προσωπικ λικών, θεωρείται αρκετά γνωστή και ηση του Kαββαδία επιδρά ψυχοκινη-
απ τη λεπτομέρεια που παρεμβάλ- ημερολ γιο της Pωσίδας ζωγράφου είναι εύκολη η πληροφ ρηση για τικά στους αποδέχτες της. Mαθαί-
λεται στην προσωπογραφία μιας Mαρίας Mπασκιρτσέφ (1860–1884). τον ταραχώδη βίο της. Πίνακες με- νεις γρήγορα τους στίχους και θέ-
δραματικής γυναικείας μορφής· Eί- Tο βιβλίο, που εκδ θηκε στο Παρίσι γάλων ζωγράφων της Aναγέννησης λεις κάτι να κάνεις γι’ αυτήν. Δεν
ναι το ακ λουθο δίστιχο απ το δη- μετά το θάνατ της και δεν βρήκα έχουν απαθανατίσει τη μορφή της. θεωρώ, λοιπ ν, πολλά σα έχουν
μοφιλές Mαραμπού: «Πάντα σχεδ ν να έχει μεταφραστεί μέχρι σήμερα Διακεκριμένοι Eλληνες συγγραφείς γραφτεί, άλλωστε μ νο τελευταία
της Mπασκιρτσέφ κρατούσε το στα ελληνικά, σχολιάζει ο Παναγιώ- έγραψαν γι’ αυτήν ταν επισκέφθη- εμφανίστηκαν ιδιαίτερα αξι λογες
Zουρνάλ / και την Aγία της Aβιλας της Kανελλ πουλος, με αφορμή την καν τη μεσαιωνική π λη της, πως οι μελέτες, πως των Aργυρίου, Λυ-
παράφορα αγαπούσε». προβολή στην Aθήνα της ταινίας με Kαζαντζάκης, Oυράνης, Mελάς. Oρι- κιαρδ πουλου, Tράπαλη, Iωάννου,
Aπέσπασα στίχους απ το Mαρα- θέμα τον άτυχο έρωτα της ζωγρά- σμένες σκέψεις του τελευταίου για Tσίρκα, Kαλοκύρη. Oλο και περισσ -
μπού γιατί και μ νον ο τίτλος του φου με τον διάσημο συγγραφέα Γκυ τη μυστικοπαθή γυναίκα, τονίζουν τερα θα γράφονται στο μέλλον.
28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

28. «Σε φιλώ, K λιας...»
H μητέρα του Nίκου Kαββαδία, Δω-
ροθέα Kαββαδία, το γένος Aγγελά-
του, σε φωτογραφία του 1918, ταν
ο σύζυγ ς της βρισκ ταν αποκλει-
σμένος στη Pωσία, στην ανεπιτυχή
προσπάθειά του να περισώσει την
περιουσία που άφησαν φεύγοντας
το 1914 απ τη Mαντζουρία.
Πάνω αριστερά:
ο μικρ ς K λιας Kαββα-
δίας (ορθιος δεξιά)
με τα αδέλφια του,
στο Aργοστ λι:
την Tζένια ( ρθια
αριστερά) τον υστερ -
H Tζένια Kαββαδία, πρωτ τοκη α- τοκο Aργύρη, βρέφος,
δελφή του Nίκου Kαββαδία, σε ηλι- και τον Mήκια ( ρθιος
κία 3 ετών, ταν ακ μα η οικογένεια πάνω στην καρέκλα).
ζούσε στη Mαντζουρία. Πάνω: ο Kαββαδίας με
τον Στρατή Tσίρκα,
στη μεταπολεμική
Aλεξάνδρεια
της Aιγύπτου.
Aριστερά: η αδελφή
του Kαββαδία με
την κ ρη της Eλγκα,
αγαπημένη πρωτανιψιά
του ποιητή, στην οποία
είχε αφιερώσει
τη συλλογή του,
«Πούσι».
ΣTON KABBAΔIA η θάλασσα, αν και ζε τους ανθρώπους απ το αν ήταν του αποκάλυψε πως ήταν η γειτο-
συνεχώς παρούσα, δεν είναι ούτε ή χι ικανοί να αντιληφθούν αυτή νιά με τα «ελληνικά» κακ φημα
μια φορά το σκηνικ που, μέσα, τη διάκριση. Oπως και να τους λο- σπίτια. «Θύμωσε ο Σεφέρης. “Kύ-
ας πούμε, απ τη μανία των στοι- γάριαζε για φίλους –και έκανε πολ- ριε”, μου λέει, “ή εσείς θα κατεβεί-
χείων της φύσης, προβάλλεται η ει- λούς φίλους στη ζωή του ο Kαββα- τε απ’ το αμάξι ή εγώ”. Kατέβηκα
κ να του δυνατού, που αντιπαλεύ- δίας– απ’ το αν ήταν ικανοί να εκτι- εγώ».
ει και νικά ακ μη κι ταν ηττάται. μήσουν τα καράτια του χιούμορ Δεν ήταν φαρσέρ, μάλλον αντα-
Δεν τον συγκινεί η δύναμη, τον α- του. «Hταν φίλος μου ο Σεφέρης, πέδιδε στη ζωή τις φάρσες της,
πωθεί η αποφορά εξουσίας που α- μα δεν ξέρω αν ήμουν και γω δικ ς πληρώνοντας με το ίδιο ν μισμα:
ναδίδει. Eίναι υπερασπιστικ ς της του», έλεγε –γράφει ο Mήτσος Kα- «Mια φορά μού είπε ένας μπάρμπας
αδυναμίας και συμπονετικ ς των σ λας στην «Aυγή» της 16.2.1975–, μου που είχε πολλά λεφτά: “Mιά δε-
«Στον K λια, με λη μου την αγάπη» ανίσχυρων – που βρήκαν το δίκιο και θυμ ταν που κάποτε στη Bηρυ- κάρα να βάζεις την ημέρα στην ά-
είχε αφιερώσει τη φωτογραφία του τους στην ποίησή του. τ είχε περάσει το νομπελίστα «α- κρη”. Eβαζα κι εγώ μιά δεκάρα. Πέ-
αυτή ο ηθοποι ς Γιώργος Παππάς, Πιστεύει μ νο στη δύναμη της ε- π έναν δρ μο πήχτρα στις ελληνι- ρασαν χρ νια, του’ δειξα κάτι τσου-
στεν ς και πολύ αγαπητ ς φίλος της ξομολ γησης. Eξομολογείται – δεν κές σημαίες», κι ταν ο Σεφέρης α- βάλια. “Tι είναι αυτά;” “Oι δεκά-
οικογένειας, στο Nίκο Kαββαδία. απολογείται. Θα πρέπει να ξεχώρι- ποθαύμασε που είδε τ ση Eλλάδα, Συνέχεια στην 30η σελίδα
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 29

29. Συνέχεια απ την 29η σελίδα
ρες”, του λέω, “μπάρμπα”. Θύμωσε
ο Γιαννουλάτος ο κακομοίρης.»
«Eίχα κι έναν άλλο μπάρμπα»...
Aκ μη μια ιστορία του Kαββαδία
–στο ίδιο δημοσίευμα–, εκείνη με το
θείο που «άφησε εφτακ σιες χιλιά-
δες λίρες και δε μ’ άφησε εμένα ού-
τε μία...” Mια μέρα «ο Bεάκης, η Mα-
ρίκα Kοτοπούλη κι άλλοι» έβαλαν
τον Kαββαδία να τους υποσχεθεί να
τους κάνει το τραπέζι σ’ ένα ακριβ
κέντρο. «Eπήγα ταξίδι, γύρισα. Σε
πέντε μέρες έφαγα τα λεφτά μου».
H μέρα για το τραπέζωμα έφτασε.
Πάει νωρίτερα, ζητάει δανεικά απ
τη μητέρα του, εκείνη τον αποπαίρ-
νει – «Aς μού ’δινες ένα χιλιάρικο να
σου φυλάξω». Bρε χρυσή μου, βρε
αργυρή μου, τίποτα. «“Kρεμασμένο Στον Mαραμπού
να σε δω”. “Kαλά. Mπορεί να σε δω με αγάπη:
εγώ κρεμασμένη μέχρι το πρωί”. Γέ- η ηθοποι ς Eλένη
λασε η μάνα μου». Tελοσπάντων Xαλκούση
πάνε η παρέα, δώδεκα άτομα, στο (πάνω αριστερά),
κέντρο, «αρχινάνε κάτι αστακούς, που της είχε
αφιερώσει το ποίημα
κάτι πράματα» κι αυτ ς μ’ ένα εικο-
«Πούσι»· ο συγγραφέας
σάρικο στην τσέπη. «Ξέρανε τι δεν Bασίλης Pώτας
έχω. Tο κάνανε επίτηδες. Θα πλή- (πάνω, στο μέσον)·
ρωναν μετά, αλλά εγώ θα ξεφτιλιζ - ο ποιητής
μουνα.» Bγαίνει μια στιγμή πως θα Aλ. Mπάρας (πάνω)·
πάει στην τουαλέτα και «πάω στο ο στεν τατος φίλος
σπίτι αυτουνού του μπάρμπα μου, του Kαββαδία, Θράσος
χτυπάω», βγαίνει μια καμαριέρα: Kαστανάκης (αριστερά):
«“H μάνα μ’ πέθανε,” κι αρχινάω τα «Στον αγαπημένο μου
κλάματα. T’ ακούει ο θείος μου. “Tι τον “Mαραμπού” για
λες”, μου λέει, “παιδί μου, και μην τα πολλά ταξίδια...
κάνεις έτσι, περίμενε να βάλω τις Aθήνα 14.9.23»,
μπιζάμες μου.” “Bιάζομαι”, του λέω, γράφει πίσω
“θείε”. Mου δίνει πέντε χιλιάδες, η φωτογραφία.
γιατί είχανε πλακώσει οι νεκροθά-
φτες, πράματα, θάματα και τα ρέ-
στα.» Mια και δυο γυρίζει στο μαγα-
ζί, πάει πληρώνει στα κρυφά. Λένε
οι φίλοι: Tο λογαριασμ , να πληρώ-
σουμε. Tώωωρα! «Tα πλήρωσε ο
Kαββαδίας!» Oχι τι... «Στο σπίτι μου
γιν τανε το σώσε.... Πέντε αδελφά-
δες, τέσσερα αδέλφια, εννιά. Kαι
μαζώνονται σπίτι τέσσερις η ώρα τη
νύχτα. Bλέπουν οι γυναίκες τη μάνα
μου που τους άνοιγε μία-μία και έ-
μειναν αναίσθητες στις σκάλες, τις
έπιασε υστερική χορεία»...
Xιούμορ και αγάπη αρδεύουν,
στον Kαββαδία, έναν ποταμ κατα-
ν ησης που εκβάλλει στη θάλασσα
της συμπ νοιας.
Tρία έργα του, τα αφηγήματα Στο
άλογ μου και Λι, και Tα παραμύθια
του Φίλιππου, η ποιητική εν τητα
με την οποία τελειώνει η συλλογή
Tραβέρσο, δείχνουν, χαρακτηριστι-
κά, την τροχιά της πολύτιμης φλέ-
βας που τον διασχίζει: της αγάπης
για τα ζωντανά και για τα παιδιά:
«Tο ξέρω π σο σε κούρασα. Στρα-
βά φορτωμένο ακολουθούσες υπο-
ταχτικά στις πορείες της νύχτας (...)
Θυμάσαι που μπήκαμε μ’ άλλους
πολλούς μες στη μάχη (...) να κου-
βαλήσουμε τραυματίες. Πήραμε το
παλικάρι με το πληγωμένο π δι και
φύγαμε. Ποτέ μου δε σε είδα πιο «Στον K λια με την αγάπη μου, Tσαρούχης». Hταν παλιοί
προσεχτικ και τ σο αλαφροπάτη- συμμαθητές οι δυο τους, απ’ τα παιδικά τους χρ νια,
το (...) Aξαφνα έπεσες, με τα δυο στον Πειραιά, και η φιλία τους –φιλία στενή του ζωγρά- Πίνακας του Nίκου Xατζηκυριάκου - Γκίκα χαρισμένος
σου π δια σπασμένα, με το κεφάλι φου με λη την οικογένεια Kαββαδία– παρέμεινε θερμή στον Nίκο Kαββαδία το 1943 ή 1944, σε ενθύμηση μιας
χωμένο στις λάσπες. Θυμάσαι π σο ώς το τέλος. διαρκούς φιλίας. Aνήκει στην οικογένεια Kαββαδία.
30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

30. προσπάθησα. Δεν το κατ ρθωσα.
Eμεινα δίπλα σου ολ κληρη νύχτα.
Πιο πέρα απ μας ένας Iταλ ς σκο-
τωμένος. Πάνω μας η Mεγάλη
Aρκτος, το B ρειο Στέμμα, ο Aστε-
ρισμ ς του Ωρίωνα ψιχάλιζαν φως
(...) Θα σε φυλάξω στη μνήμη μου.»
(Tου Πολέμου – Στο άλογ μου,
σελ.36-39)
Tο αφήγημα Λι είναι ολ κληρο
διαποτισμένο με το αίσθημα ευγνω-
μοσύνης για την αγάπη που του ενέ-
πνευσε ένα παιδί που γνώρισε μέσα
σ’ έναν άθλιο, εκπορνευμένο κ σμο:
«Eίμαι ένας ατζαμής –ο μεγαλύ-
τερος που ξέρω– στις κρίσιμες ώ-
ρες. Λέω κάτι κουβέντες που δεν έ-
χουν καμιά θέση κείνη την ώρα και
που τις θυμούνται οι άλλοι και πε-
ρισσ τερο απ’ λους εγώ... και με
βασανίζουν. “Θα με θυμάσαι ταν
θα φύγω;” τη ρώτησα. “Θα με θυμά-
σαι;” Δεν αποκρίθηκε. Γιατί το’ πα;
Για να μου απαντήσει μ’ ευχαρι-
στίες; Nα μου δείξει τι μου χρω- Πάνω αριστέρα: μισοτελειωμένος
στούσε; Ποιος δαίμονας ξέρει;» (Λι, πίνακας του Tσαρούχη:
σελ. 40) ο Kαββαδίας, μπροστά,
η Λένα Iωαννίδου, πίσω και η μικρή
Eλγκα. Συλλογή οικογ. Kαββαδία.
Tα Παραμύθια του Φίλιππου είναι Πάνω δεξιά: ο ηθοποι ς
η ευτυχισμένη σύζευξη εν ς χιού- Xριστ φορος Nέζερ. Στον ποιητή
μορ μεθυσμένου απ χαρά με τη της θάλασσας, με αγάπη».
βαθιά αγάπη για το παιδί, με την α- Aριστέρα: πορτρέτο του Γ. Παππά
γάπη που τα παιδιά –και τα ζώα– ε- σε παιδική ηλικία, απ τη Φλώρα
μπνέουν μ νο στους κραταιούς της Kαραβία, χαρισμένο
αδυναμίας. Eύστοχα μπήκαν –σαν απ τη Mυρτιώτισσα, μητέρα
κορωνίδα και επίστεψη του Kαββα- του ηθοποιού, στους Kαββαδία.
Δεξιά: ο ηθοποι ς Aιμίλιος Bεάκης:
δία– στο τέλος του Tραβέρσο:
«Στον ποιητή... κι αγαπημένο φίλο».
«Aρχίζει: ο Marco φ ραγε μεταξω-
τ σωκάρδι
και μάλλινο με κ κκινα κεντίδια κο-
ντογούνι.
Στην πιάτσα παίζανε σπαθί Bυζαντι-
νών μπαστάρδοι
και διάβαιναν αρχ ντισσες, εταί-
ρες και σπιγούνοι...
............................................................
» Oι Tούρκοι ανάβανε φωτιές τρι-
γύρω απ’ το Σαράι
και κάθε φλ γα ψήλωνε τελώνεια
και ζιζάνια.
Στο μ τζο βγαίν’ η μάνα σου και
προς τα κει τηράει.
–Γι κα μου Mάρκο, γύρισε, παγώ-
σαν τα λαζάνια...
...........................................................
»...Kι έφυγε απ τη μάνα του καθώς
εφύγαν κι άλλοι.
Πήγε, μα δε γονάτισε μπρος στο με-
γάλο Xάνο.
Φίλιππε, αποκοιμήθηκες κρατώ-
ντας κανοκιάλι.
Aποκοιμήθηκα κι εγώ... και τ’ άλλα
τα ξεχάνω.»
K.Γ.
Σημείωση «Eπτά Hμερών»: Oι φωτογρα-
φίες των σελ. 29, 30, 31 προέρχονται απ
το αρχείο της οικογένειας Kαββαδία.
Eυχαριστούμε για τη συνεργασία τους
και τις φωτογραφίες που μας παραχώ-
ρησαν τις κυρίες Tζένια και Eλγκα
Kαββαδία· τον κ. Γιάννη Mαΐλλη· τις
Eκδ σεις «Aγρα»· τη Mαρία και τον
Δημήτρη Nτανάκα για το σπάνιο και
δυσεύρετο «Πούσι» της α΄ έκδοσης του
Iούνιος 1970. Mε γ νδολα στα κανάλια της Bενετίας: ο
’47· λους σοι βοήθησαν γι’ αυτ το Πορτρέτο της ηθοποιού Mαρίκας Kοτοπούλη, πολύ αγα- Kαββαδίας με τον μικρ Φίλιππο Xατζ πουλο, γιο της
αφιέρωμα στον Nίκο Kαββαδία. πητής στον N. Kαββαδία έργο του Γ. Bιτσώρη, χαρισμένο Eλγκας, που του ενέπνευσε το κέφι και την αγάπη με την
απ τον ποιητή στην ανιψιά του, Eλγκα, το 1973. οποία είναι γραμμένα τα «Παραμύθια του Φίλιππου».
KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 31