2. • Որոտանը գետ է, որը անցնում է Հայաստանի ու
մասամբ Ադրբեջանիտարածքներով։ Սյունիքի մայր գետն
է, Արաքսի ձախ վտակը: Սկիզբ է առնումՍյունիքի
բարձրավանդակի հյուսիս-արևմտյան լանջերից՝ 3045 մ
բարձրության վրա գտնվող Խալխա լճակից ու հարակից
աղբյուրներից, իր մեջ է ընդունում ևս մի քանի մանր
լճակներից հոսող առվակների, ինչպես նաև Գորայք գյուղի
աղբյուրների ջուրը, ապա դեպի հարավ-արևելք
ուղղությամբ
հոսում Սիսիանի, Գորիսիտարածաշրջանների տարածքով,
ներառում Հագարա (Աղվանո) վտակը և Մինջևան
կայարանից միախառնվում Արաքսին: Երկարությունը 178
կմ է, ՀՀ սահմաններում՝ 119 կմ, ավազանը 5650 կիլոմետր-
քառակուսի, ՀՀ սահմաններում 2300 կմ քառ:
3. • Որոտան գետի վրա կառուցված է հիդրոկայանների կասկադ՝ երեք
հիդրոկայաններով՝ 404,2 մեգավատ հզորությամբ, տարեկան 1,1
մլրդ կվտ-ժամ էլեկտրաէներգիայի արտադրությամբ, և չորս
ջրամբարներով (Սպանդարյանի, Անգեղակոթի, Տոլորսի, Շամբի):
Սպանդարյանի ջրամբարից՝ կառուցվել է 22 կմ
երկարությամբ Արփա-Սևան թունելը, որը տարեկան 200 մլն խմ
ջուր է տեղափոխում Սևանա լիճ:
• Գետի սնումը խառն է, ջրի կեսից քիչ պակաս՝ մոտ 40 տոկոս
ստացվում է լճակներից ու աղբյուրներից, որոնք բխում են
առավելապես ձախափնյա լանջից, ստորերկրյա ջրերով հարուստ
Սյունիքի բարձրավանդակից: Որոտանը համեմատաբար ջրառատ
գետ է. նրա տարեկան հոսքը կազմում է մինչև 600-700 մլն խմ:
Որոտանի հոսանքը սրընթաց է, ունի հունի մեծ անկում, որը
կազմում է 0,012, այսինքն՝ մեկ կիլոմետրին 12 մետր: Որոտան
գետը վերին հոսանքում կոչվում է Բազարչայ, ստորին
հոսանքում՝ Բարգուշատ։
• Որոտանի ավազանի մեջ մտնող գետերն են.
4. • Որոտան (Բարգուշատ) գետը սկիզբ է առնում Արցախի բարձրավանդակից և թափվում է Արաքսի
մեջ: Երկարությունը 178կմ է, ավազանը՝ 5650ք.կմ: Լեռնային գետ է, հոսում է կոր կանիոնով:
Անկումը 1կմ-ի վրա 16մ է:
• Խոշոր վտակներն են՝ Սիսիան, Լեռնաշեն, Գորիս, Հակառի: Գետը ունի խառը սնում (50%-ը
ստորգետնյա ջրեր): Ռեժիմը անկայուն է. հորդանում է գարնանն ու ամռան սկզբին (հոսքի ավելի
քան 60%-ը): Տարեկան միջին ծախսը 21,5խ.մ/վ է, տարեկան հոսքը՝ 680մլն խ.մ: Ձմռանը որոշ
հատվածներում սառցակալում է: Գետը սղինատար է, ջրերը՝ լավորակ:
• Որոտանի վրա են Սպանդարյանի, Անգեղակոթի, Տոլորսի և Շամբի ջրամբարները: Կառուցված է
ՀԷԿ-երի կասկադ (Տաթևի, Շամբի, Սպանդարյանի և այլն):
• Որոտան գետի մերձափյա տարածքում գտնվում են բազմաթիվ դիտարժան վայրեր՝ Տաթևի վանքը,
Տաթևի Մեծ Անապատը, Որոտնաբերդը, Որոտնավանքը, Սիսավանը Սիսիան քաղաքում, Աղիտուն,
ինչպես նաև այնպիսի բնության հրաշքներ, ինչպիսին են Սատանի կամուրջն ու Շաքիի ջրվեժը:
• Սատանի կամուրջը, տրավերտիններից բաղկացած բնական կամուրջ է: Երկարությունը մոտ 30մ է,
լայնությունը՝ 50-60մ: Այստեղով է անցնում Գորիս-Տաթև (գյուղ) ճանապարհը:
• Շրջակայքում կան բազմաթիվ հանքային աղբյուրներ, որոնք առաջացրել են հիասքանչ շթաքարեր
(ստալակտիտներ): Աղբյուրների որոշ մասը գտնվում է հենց կամրջի տակ, որտեղ դրանք լցվում են
Որոտան գետը և ավելի հորդառատ են դարձնում այն: Առաջին հայացքից թվում է, թե կամրջի տակ
մտնում է սակավաջուր գետակ, սակայն դուրս է գալիս առավել ջրառատը. հավանաբար հենց
այստեղից էլ առաջացել է տարօրինակ անվանումը:
• Սատանի կամրջի հետ կապված են բազմաթիվ պատմական անցքեր: Տեղանքի դիրքն ու բնական
պայմաններն այստեղ ունեին մեծ ռազմավարական նշանակություն Սյունիքի ազատագրական
պայքարի ժամանակ, որը ղեկավարում էր Գարեգին Նժդեհը: Կամրջի բարձրադիր տեղամասերից,
Նժդեհը ձորն էր գցում ասկյար եկվորներին և կարմիր բոլշևիկներին, որոնք փորձում էին առգրավել
հայոց պատմական հողերը:
• Շաքիի ջրվեժը գտնվում է Որոտանի կիրճում, Սիսիանից 3կմ դեպի հյուսիս-արևմուտք, Շաքի գետի
վրա: Բարձրությունը 18մ է: Ջրի հիմնական մասը օգտագործվում է Շաքիի հիդրոէլեկտրոկայանում:
• Շաքի գյուղում և շրջակայքում պահպանվել են Շաքի վանքի ավերակները, մատուռ և խաչքար:
Շաքիի ջրվեժից ոչ հեռու գտնվում է «Պոռտաքար» կոչվող հետաքրքիր քարը:
5. • Ավելի քան 100 մ խորություն ունեցող կիրճը, որի առավելագույն լայնությունը որոշ հատվածներում հասնում է 3 կմ-ի, Սյունիքի բնական զարդն է՝
«Հայաստանի սքանչելի կիրճը»։ Այս գեղատեսիլ կիրճով է ընթանում Ղարաբաղի բարձրավանդակի արևմտյան կողմից սկիզբ առնող և խոր ձորով
հոսող լեռնային Որոտան գետը, որն ունի 178 կմ երկարություն և 5650 քառ. կմ ավազան։
• Դավագյոզ լեռնագագաթից (1) սկզբնավորվող գետակը, արագորեն սնվելով լեռնային բազմաթիվ աղբյուրներից և ձնհալից` ապահովում է
Սպանդարյան ջրամբարի (2) պաշարները։ Այն սնում է նաև պատմական Անգեղակոթ գյուղը (3), որն ընկած է Սիսիանից (4) հյուսիս-արևմուտք,
անցնում մի քանի խոր կիրճերով, քարե դարի քարանձավային բնակավայրերի, բրոնզեդարյան ամրոցների և սրբատեղիների, երկաթե դարի
բնակատեղիների և միջնադարյան ամրոցների, վանքերի և գյուղերի մոտով։ Գետը լայնանում է Սիսիանի հարթավայրում՝ բաժանելով քաղաքը
հյուսիսային և հարավային մասերի։
• Սիսիանից արևելք սկսվում է գետի ամենագրավիչ հատվածը` զարմանալիորեն խորը կիրճերի շարքը, սրածայր լեռնագագաթներով և կղզյակ-
ամրոցներով կտրատված տեսարանը հիացնում է գույների բազմերանգությամբ, աղբյուրներով ու ջրառատ հոսանքներով։ Իսկ գարնանը Որոտանի
կիրճը դառնում է բարենպաստ վայր Հայաստանում փքանավակային սպորտի սիրահարների համար։
• Գետն անցնում է Որոտնավանքի (5), Դավիթ Բեկի ամրոցի (6) և Որոտանի տաք ջրերի կողքով` սնելով նաև Շամբի ջրամբարը (8)։ Անցնելով Տաթևից
(9) ներքև գտնվող զարմանահրաշ կիրճով՝ Որոտանն անցնում է ևս 13 կմ և հասնում վիթխարի հիդրոէլեկտրակայանից ներքև։ Որոտանն Արաքսի
ձախակողմյան վտակներից է, որը 59 կմ անցնելով Լեռնային Ղարաբաղով` լցվում է Հայաստանի սահմանագիծը հանդիսացող Արաքս գետը։
• Որոտանի "կասկադը" (10) բաղկացած է գետի վրա կառուցված երեք հիդրոէլեկտրակայանների /հէկ-երի/ համալիրից։ Դրանցից ամենահզորը 3-րդն
է։ Դա Տաթևի հէկ-ն է։ Մյուս երկուսը` Շամբի և Սպանդարյանի ջրամբարների մոտ են։ Որոտանի "կասկադը" կատարում է Հայաստանի
էներգահամակարգի հիմնական կարգավորիչի դերը, Հայաստանի հարավային շրջանները ապահովում է էլեկտրաէներգիայով և մեծացնում է
ոռոգվող հողատարածությունների ապահովումը ջրով։
• Այս տարածքը, մասնավորաապես անտառները, հրապուրիչ են հատկապես արշավների համար։ Արահետները ձգվում են գետով դեպի արևմուտք՝
Տաթև (13 կմ դեպի Սատանի կամուրջ, 20 կմ դեպի վանք), Շամբի ջրամբար (ևս 13 կմ) և դեպի հյուսիս` Քարահունջ գյուղ (9,5 կմ) և Գորիս (12,5 կմ) կամ
ավելի բարձրադիր գոտում` դեպի Խոտ (11 կմ տպավորիչ ոլորապտույտ ճանապարհ՝ գողտրիկ տեսարաններով), Շինուհայր (1,5 կմ Խոտից
արևմուտք), Հալիձոր (ևս 3 կմ) և Տաթև (Հալիձորից 19 կմ)։Սրանք դժվար վերելքներ են՝ զառիվեր բլուրներով ու քարքարոտ լանջերով։ Ուստի
խորհուրդ չի տրվում այս հատվածն անցնել առանց փորձառու զբոսավարի ուղեկցության։
•
Հղում`
• 1. Դավագյոզ լեռնագագաթը
2. Սպանդարյանի ջրամբարը
3. Անգեղակոթը
4. Սիսիան
5. Որոտնավանք
6. Դավիթ Բեկ ամրոցը
7. Որոտանի տաք ջրերը
8. Շամբի ջրամբարը
9. Տաթև
10. Որոտանի "կասկադը"
•
