2. Սպիտակ քաղաք
• Սպիտակ, քաղաք Հայաստանի Լոռու մարզում։
• Փամբակի գեղատեսիլ հովտում, Փամբակ գետի և նրա վտակ Փամբիջրի ափերին
տարածված Սպիտակ քաղաքը մինչև 1949 թվականը կոչվել է Համամլու։
• Համամլու գյուղի հիմնադրման մասին գրավոր վավերագրեր չկան։ Ենթադրվում է, որ գյուղի
բնակչության զգալի մասը, մոտ երեք դար առաջ, գաղթել է Պարսկահայքի Հեր (հետագայի Խոյ)
գավառից։ Համամլու կամ Համամլի անվանումը հավանաբար առաջացել է պարսկերեն համամ
(բաղնիք) բառից։ Բաղնիքների առկայության մասին են վկայում (նախկին շաքարի գործարանի
տեղում նախկին Դեմի կոչված հանդամասում) հայտնաբերված կավե մեծ կարասներն ու
խողովակները։
• Համամլուի նոր՝ Սպիտակ անվան
• ումը կապված է քաղաքի շրջակայքում եղած կրաքարի հանքերի հետ։
• 1960 թվականից ՀՍՍՀ քաղաքների շարքին դասված Սպիտակը համանուն շրջանի կենտրոնն էր,
1971-ից հանրապետական ենթակայության քաղաքի կարգավիճակ ուներ։ Սպիտակ համայնքի
տարածքի հյուսիսում ձգվում ենԲազումի, իսկ հարավում՝ Փամբակի լեռնաշղթաները։
Սպիտակով են անցնում Երևան-Թբիլիսի երկաթուղին, Վանաձոր-Երևան, Վանաձոր-Գյումրի
ավտոճանապարհները։ Հեռավորությունը մայրաքաղաք Երևանից 93, Լոռու
մարզկենտրոնՎանաձորից 18 կմ է։
3. • Կլիման բարեխառն է, մեղմ ձմեռով, չափավոր տաք
ամառով։ Տարեկան տեղումների միջին քանակը 439 մմ
է։
• Սպիտակը ծովի մակարդակից բարձր է 1650 մ։
• Մինչ տարերային աղետը Սպիտակը զբաղեցնում էր մոտ
14 քառակուսի կիլոմետր տարածք, բնակավայրում
ապրում էր 18400 մարդ։
4. Անվանում
• Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
• Սկզբնապես Լոռի է կոչվել Կյուրիկյան Դավիթ
Անհողին թագավորի՝ 11-րդ դարում Ձորագետի ձախ ափին
կառուցած Լոռի (Լոռե)բերդը, որը 1065 թվականից դարձել
է Կյուրիկյան թագավորության մայրաքաղաքը։ Հետագայում
«Լոռի» անվանումը տարածվել է ամբողջ գավառի վրա[2]։
5. Աշխարագրություն
• Լոռին Հայաստանի՝ մեծությամբ երրորդ մարզն է 3789 կմ²
տարածքով (Հայաստանի տարածքի 12.7%-ը)։ 283.9 հազար
մարդ բնակչությամբ (ըստ 2001 թ. մարդահամարի) Լոռու
մարզը զիջում է միայն Երևանին։ Հյուսիսից մարզը
սահմանակցում էՎրաստանի, արևմուտքից՝ Շիրակի,
հարավից՝ Արագածոտնի և Կոտայքի,
արևելքից՝ Տավուշի մարզերի հետ։ Բազմաթիվ լեռնային
առվակներից բացի Լոռու մարզով են հոսում չորս
գետ՝ Դեբեդ, Ձորագետ, Տաշիր գետ, Փամբակ և Աղստև։
6. Կլիմա
• Լոռի Փամբակի լեռնաշղթաների լայնական
դասավորվածությունը ապահովում է բարեխառն կլիմա
մարզում՝ պաշտպանելով հյուսիսից ներխուժող սառը օդային
զանգվածներից։ Լոռվա մարզը Տավուշի մարզի հետ
համարվում են հանրապետության ամենախոնավ մարզերը։
Հիմնականում երբ հյուսիս-արևելքից կամ հյուսիսից
ներթափանցած ցիկլոնները առաջին հերթին այս մարզերի
լեռներին դիպչելով, տեղումների մեծ մասը այստեղ է
թափվում։ Լեռներից
են՝ Վիրահայոց, Գուգարաց, Բազումի,Փամբակի
լեռնաշղթաները, Ջավախքի լեռնավահանի հարավային
հատվածը:
7. Պատմամշակության
հուշարձաներ
• Լոռու մարզում են գտնվում ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային
ժառանգության ցանկում
ընդգրկված Հաղպատի և Սանահինիվանքերը։ Պատմական
նշանակություն ունեն նաև մարզում գտնվող Լոռի
բերդի փլատակները։ Հայտնի են Օձունի վանքը, Սուրբ Հովհաննես
վանքը Արդվիում, որտեղ գտնվում է Հովհաննես 3-րդ Օձնեցի
կաթողիկոսի գերեզմանը, Ախթալայի եկեղեցին և
ամրոցը, Հոռոմայրի եկեղեցին, Դորբանտավանքը, Կուրթանի
Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, Հնեվանքը, Սուրբ Հովհաննես
ուխտատեղին, Քոբայրի եկեղեցին, Ալավերդու միջնադարյան
կամուրջը և այլն։
•
8. Ժողովրդագրություն
• Ըստ 2001 թ մարդահամարի՝ Լոռու մարզում են բնակվում
շուրջ 283,900 մարդ։ Բնակչության մոտ 59.3% (167.3 հազար
մարդ) քաղաքաբնակ է, մնացած 116.6 հազարը բնակվում են
գյուղային համայնքներում։
9. Էթնիկ խմբեր
• Ընդհանուր բնակչության 97%-ից ավել կազմող հայերից բացի,
Լոռու բնակիչների որոշ մասը իրենց դասում է հետևյալ
ազգային փոքրամասնություններին. ռուսներ՝ 3,882 (1.3%),
եզդիներ՝ 793 (0.3%), հույներ՝ 655 (0.2%), այլ՝ 607։
10. Կրոն
• Ինչպես և այլուր Հայաստանում, Լոռու մարզի բնակչության
գերիշխող մասը իրենց անվանականորեն համարում են Հայ
Առաքելական Եկեղեցու հետևորդներ։ Այնուամենայնիվ
մարզում են բնակվում Հոգևոր
Քրիստոնեություն դավանող Մոլոկաններ, ինչպես
նաև Կաթոլիկ ֆրանգներ։
11. Տրանսպորտ
• Լոռու մարզում է գտնվում Հայաստանի ամենաերկար
ավտոտրանսպորտային թունելը, որն անցնում է Բազումի
լեռնաշղթայի տակով և Ստեփանավան - Վանաձոր հիմնական
ավտոերթուղու մաս է կազմում։
