2. Giriş; Etki ve Tepki
Üçüncü dönüşüm sürecinde geliştirilen büyük
kentsel dönüşüm projelerinin yaşam ve mekana
olan etkisi artık travma seviyesine gelmiştir.
Travmayı; yıkılanlar ve yapılanlar ile gidenler ve
gelenler yaşıyor; yani, kent ve kentli.
Bu sonucun ortaya çıkardığı olumsuz etkilerin
minimize edilmesi artık, proje geliştirme sürecinin
en önemli ve ilk şartı olmalı. Bunun için büyük
dönüşüm projelerinin Sosyal Etki Değerlendirme
(SED) raporları hazırlanmalı, raporlarda özellikle
projeden etkilenen varlıklar ve insanlar için
önlemler alınmalı ve çözümler üretilmeli.
Çözümün ilk şartı ise 3.dönüşüm süreci içinde
kentsel dönüşüm yaklaşımının sosyal ve ekonomik
boyutu ile yeniden ele alınması ve özellikle kentsel
dönüşüm tanımı üzerinde ortak bir uzlaşma
sağlanmasıdır.
İki Kavram; Kentsel Dönüşüm ve
Gayrimenkul Geliştirme
Yeni dönemin moda kavramı ‘kentsel dönüşüm’ün
tanımı ve proje geliştirme yaklaşımı
ile ‘gayrimenkul geliştirme’ tanımı ve yaklaşımı
arasındaki temel fark ortaya konulmalı.
“ Kentsel dönüşüm gayrimenkul geliştirme değildir.
Gayrimenkul geliştirme piyasa güçleri ile olur.
Kentsel dönüşüm ise kamu desteğine gereksinim
duyulan toplumsal ve ekonomik boyutları içeren
uzun süreli eylemler bütünüdür. ”
(İngiltere İgloo Gn. Müdürü)
Bu tanım benimsendiği zaman, iki kavram arasındaki
temel farkın toplum ve ekonomik boyut olduğu
görülmektedir. Yani, gayrimenkul odaklı değil, insan
odaklı proje geliştirme yaklaşımı...
Sayıların Gücü (5366-6306)
Günümüzde büyük projeler kamu ve özel sektör
işbirliği içinde piyasa güçleri ile geliştirilmektedir.
İşbirliğinin yasal altyapısı 5366 ve 6306 sayılı
yasalarla kurulmuştur.
- 5366 sayılı yasa ile özel mülkiyetin kamu tarafından
ihale yöntemiyle projeye dahil edilmesi,
- 6306 sayılı yasa ile de proje geliştirmede 2/3
oranının uzlaşma için yeterli çoğunluk kabul
edilmesi,
Herikiyasanıngücü;mülkiyetintoplulaştırılmasından
proje geliştirilmesine; paylaşımdan uygulamaya
kadar kamuya büyük yetkiler verilmekte. Kamunun
bu gücü ve yetkileri kullanma ve/veya kullandırma
niyeti ile uygulamaya soktuğu projelerin etkisi
tepkilere yol açmaktadır.
Gayrimenkul geliştirme yaklaşımı ve piyasa güçleri
ile gerçekleştirilen tüm projelerde etki ve tepki
ikilimi yaşanmaktadır. Projelerin yaşam ve mekana
olan etkisi, gerilim ve travma ortaya çıkarmakta.
Projeden etkilenenlerin etkinliği artırılarak katılım
sürecine dahil edilecekleri ortamlar yaratılmalı.
A.Faruk GÖKSU, Sıla AKALP AKYALÇIN, Miray ÖZKAN
13 Haziran 2014
3. ETKİleyen, ETKİlenen, ETKİleşim, ETKİ
Etki ve tepki sonucunda ortaya çıkan sorunları azaltmak için proje geliştirme süreçlerinde
katılımcı ve eşitlikçi ortamlar sağlanmalıdır. Bu nedenle, etkilerin analizi iyi yapılmalı, etkileyen
ve etkilenen arasında etkileşim ortamları yaratılmalı, Etkiler azaltılmalıdır.
ETKİleyen; Projeleri geliştiren kamu ve özel sektör yatırımcıları,
- Kamu (merkezi ve yerel yönetimler, kamu şirketleri)
- Yatırımcı
ETKİlenen; Proje alanı ve yakın çevresinde yaşayan ve çalışanlar,
- Yaşayanlar (mülk ve hak sahipleri, kiracılar)
- Çalışanlar ( işletme sahipleri ve çalışanlar)
ETKİleşim; Etkilerin azaltılması için katılımcı çözüm ortamı,
- Empati
- Katılım
- Eylem Planları
ETKİ; Yaşam ve mekan üzerine olumsuzluklar,
- Gidenler ve Gelenler
- İş Değiştirme ve Gelir Kaybı
- Sosyal Yaşam
- Mekan ve Çevre
4. NİÇİN SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ (SED)?
Büyük projelerin yaşama ve mekana olan olumsuz etkilerinin azaltılması, taraflar arasında
uzlaşma mekanizmalarının geliştirilmesi için Sosyal Etki Değerlendirme (SED)raporları
hazırlanmalıdır. Bir başka deyişle, SED raporları; özellikle projeden olumsuz etkilenen insanlar
(PEİ) ile projeden etkilenen varlıklar (PEV) yani mekan üzerindeki olumsuz etkilerin azaltılması
için Türkiye’nin gündemine getirilmelidir.
SED Raporları; etkileyen ve etkilenen arasındaki etkileşim mekanizmalarını ortaya koymalı,
etkinin azaltılması için somut çözüm önerileri sunmalıdır.
Beklenti Yönetimi
Etkileyen ve etkilenen arasında etkileşim ortamının sağlanması için anahtar kavram ‘empati’
olmalı, kendisinin diğer taraftan beklentisi ve diğer tarafın kendisinden beklentisi için uzlaşma
ortamları yaratılmalıdır. Beklenti yönetimi için taraflar arasında şeffaf, katılımcı, eşitlikçi
ortamlar sunulmalı. Projelerdeki etki ve tepki dengesi, bireysel ve toplumsal beklenti dengesi
ile sağlanmalıdır.
3
5. 4
SOSYAL ETKİLEŞİM MATRİSİ (4X4) ;
Sosyal Etki Değerlendirme Raporu’nun en önemli ürünü, sorumlulukların belirlendiği ve kim, ne,
nasıl sorularının yanıtlandığı Sosyal Etkileşim Matrisi olmalıdır. Günümüzde proje geliştiricileri ile
yaşayanlar arasında ilişki düzeyinin artırılması için taraflar arası etkileşim ortamları sağlanmalıdır.
Taraf Davranışı; Etki ve Tepki
Kentsel Dönüşüm Projelerindeki taraflar arasındaki gerilimi azaltmak için etkileşim ortamları
sağlanmalıdır.
Uzlaşma Basamakları; 6B
Etkileşim ortamlarında; bilgilendirme, bilinçlendirme, buluşma, beklenti, belirsizlik ve benimseme
basamaklarını içeren uzlaşma yönetimi süreci, olumsuz etkilerin azaltılması için önemli fırsatlar
sağlayacaktır.
- Doğru ve şeffaf bilgilendirme,
- Proje ve yasal haklar konusunda bilinçlendirme,
- Projeden etkilenen tarafları (kamu, özel sektör, yaşayanlar ve sivil örgüt) buluşturma,
- Tarafların beklentilerini yönetme,
- Sorun ve fırsatları tespit ederek belirsizlikleri ortadan kaldırma,
- Projenin ve SED raporunun taraflarca benimsenmesi
ETKİ
leyen ETKİ
lenen
ETKİ
leyen
ETKİ
lenen
ETKİ
leşim
ETKİ
TEPKİ
6. Stratejik Sorular;
Sosyal Etkileşim Matrisi’nde, projeden etkilenen tarafların etkileşim ortamlarında ‘kim ve nasıl
yapmalı?’ temel sorularının yanıtı aranmakta, sorunların çözümü için öneriler sunulmaktadır.
Amaç, projelerin, sosyal ve ekonomik olumsuz etkisinin minimize edilmesi için ortak stratejiler,
eylemler, program ve projeler geliştirilmesidir.
1.ETKİleyen (kamu-yatırımcı) ne yapmalı?
Empati kurmalı.
Tasarımı çeşitlendirmeli.
Kayıpları azaltmalı.
İş yaratmalı.
2. ETKİlenen (yaşayan ve çalışan) ne yapmalı?
Etkin olmalı.
Tasarıma katılmalı.
Kapasite oluşturmalı.
İhtiyaçları ortaklaştırmalı.
3. ETKİleşim nasıl olmalı?
Eylem planları hazırlanmalı.
Tasarım çalıştayları düzenlenmeli.
Katılım programları geliştirilmeli.
İstihdam kaynakları araştırılmalı.
4. ETKİ nasıl azaltılmalı?
Ekonomik alternatifler ile minimum yer değiştirme olmalı.
Taraflar katılımcı ortamları hazırlamalı.
Kayıplar tazmin edilmeli.
İş yaratılmalı.
7
7. SOSYAL ETKİLEŞİM MATRİSİ (4X4)
KİM
NASIL YAŞAYANLAR
TARAFLAR
SOSYALETKİ
YATIRIMCILAR
8
ETKİ
leyen
ETKİ
lenen
ETKİ
leşim
ETKİ
Empati kurmalı.
Tasarımı çeşitlendirmeli.
Kayıpları azaltmalı.
İş yaratılmalı.
Eylem planları
hazırlanmalı.
Tasarım çalıştayları
düzenlenmeli.
Katılım programları
geliştirilmeli.
İstihdam kaynakları
araştırılmalı.
Ekonomik alternatifler
ile minimum yer
değiştirme olmalı.
Taraflar katılımcı
ortamları hazırlamalı.
Kayıplar tazmin edilmeli.
İş yaratılmalı
Etkin olmalı.
Tasarıma katılmalı.
Kapasite oluşturmalı.
İhtiyaçları ortaklaştırmalı.
9. Sonuç; sED Raporları Hazırlanmalı
ONProjeOnlarcaETKİ
Artık, 3. Dönüşüm sürecinde projelerin sosyal ve ekonomik boyutlarını içeren yaklaşımlar ortaya
konulmalı ve özellikle yaşayanlara olan olumsuz etkilerin minimize edilmesi için Sosyal Etki
Değerlendirme (SED) raporları hazırlanmalıdır.
Etkileyen ile etkilenenlerin bir araya gelecekleri etkileşim ortamlarında hazırlanacak Sosyal Etki
Değerlendirme raporları, projelerde yaşanan olumsuzlukları minimize edecek, empati yoluyla
beklentileri ortaklaştıracak ve uzlaşma yoluyla projelerin hazırlanması sürecini başlatarak
olumsuz etkileri azaltacaktır.
Günümüzdeki projelerin yarattığı olumsuz etkilere karşı verilen tepkiler, etkileşim ortamlarında
herkesin çözüm ortağı olacağı bir alana dönüştürülmelidir. Sürecin yönetim zorluğu dikkate
alınarak, hazırlanacak SED raporları;
- Minimum yer değiştirme çözüm önerilerini içermeli,
- Gelir iyileştirme ve iş yaratma ortamlarını sağlamalı,
- Katılımcı sosyal tasarımları kapsamalı,
- Katılım ve örgütleme seçenekleri sunmalıdır.
SED raporları; projeden etkilenen insanlar (PEİ) ve projeden etkilenen varlıklar (PEV) olmak
üzere yaşam ve mekana olan olumsuz etkileri azaltmaya yönelik çözümler ortaya koymalıdır.
Bu nedenle, Kentsel Vizyon Platformu ve Yerel Girişime DESTEK platformu olarak
OnProjeOnlarcaETKİ Programını başlattık. Amacımız, dönüşüm projelerinden alınan dersler
çerçevesinde, etkileri ortaya çıkararak, örnek bir SED raporu rehberi hazırlamak ve kamuoyu
oluşturmaktır.
10
