เรียบเรียงโดย ณัฐธิดา เย็นบำรุง จุฑามาศ พูลสวัสดิ์ ลำปางเป็นเมืองเก่าแก่ที่มีประวัติศาสตร์มายาวนานกว่า 1,300 ปี ครั้งหนึ่งเมืองแห่งนี้เคยมีบทบาทเป็นศูนย์กลางการค้าไม้สักที่สำคัญของภาคเหนือ ทำให้มีพ่อค้าทั้งจากยุโรป จีนและพม่าหลั่งไหลเข้ามาลงทุนทำธุรกิจมากมาย ชาวต่างชาติเหล่านี้ได้สร้างอาคารพาณิชย์ ร้านค้า บ้านพักอาศัยของคหบดีและวัดวาอารามกระจายอยู่ทั่วเมืองลำปาง ซึ่งสถาปัตยกรรมเหล่านี้ยังคงไว้ซึ่งร่องรอยการผสมผสานของศิลปวัฒนธรรมหลากเชื้อชาติมาให้เห็นจนถึงทุกวันนี้

1. 1
Vibrant Lampang
กลมกล่อมไปกัถวัถตดรรมเมืองลาปาง
เรียถเรียงโดย ฒัฐดิดา เย็ตถารุง
จุฑามาศ พูลสวัสดิ์
ลาปางเป็นเมืองเก่าแก่ที่มีประวัติศาสตร์มายาวนานกว่า 1,300 ปี ครั้งหนึ่งเมืองแห่งนี้เคยมีบทบาท
เป็นศูนย์กลางการค้าไม้สักที่สาคัญของภาคเหนือ ทาให้มีพ่อค้าทั้งจากยุโรป จีนและพม่าหลั่งไหลเข้ามา
ลงทุนทาธุรกิจมากมาย ชาวต่างชาติเหล่านี้ได้สร้างอาคารพาณิชย์ ร้านค้า บ้านพักอาศัยของคหบดีและวัด
วาอารามกระจายอยู่ทั่วเมืองลาปาง ซึ่งสถาปัตยกรรมเหล่านี้ยังคงไว้ซึ่งร่องรอยการผสมผสานของ
ศิลปวัฒนธรรมหลากเชื้อชาติมาให้เห็นจนถึงทุกวันนี้

2. 2
วัดวาโบราณอายุนับร้อยปีเป็นโบราณสถานที่สามารถพบเห็นได้ทั่วเมืองลาปาง เฉพาะในเขต
เทศบาลนครลาปางที่มีพื้นที่ 22.17 ตารางกิโลเมตร มีวัดมากถึง 47 แห่ง วัดส่วนใหญ่ถูกสร้างและตกแต่ง
ด้วยศิลปกรรมที่ได้รับอิทธิพลมาจากไทใหญ่ เช่น วัดศรีชุม วัดพม่าที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย มีวิหารที่
แกะสลักด้วยไม้สักอายุกว่า 150 ปี และวัดปงสนุก สร้างเมื่อ พ.ศ.1223 หรือ 1,337 ปีก่อน เป็นวัดที่ได้รับ
รางวัลดี (Award of Merit) ด้านการอนุรักษ์มรดกทางด้านวัฒนธรรมในภูมิภาคเอเชียแปซิฟิค ตามโครงการ
2008 Asia-Pacific Heritage Award for Cultural Heritage Conservation จากองค์การ UNESCO เป็นต้น
นอกจากนี้ เขตเมืองชั้นในของลาปางยังพบอาคารเก่าแก่แบบตะวันตกและแบบจีนที่สวยงามมีเอกลักษณ์
กระจายอยู่โดยรอบ เช่น บ้านหลุยส์ เลียวโนเวนส์ เรือนไม้โบราณกึ่งปูนทรงปั้นหยาสองชั้นซึ่งตกแต่งด้วย
ศิลปกรรมโคโลเนียล อาคารหม่องโง่ยซิ่น เรือนขนมปังขิงหลังคาทรงมะนิลา อาคารเยียนซีไท้ลีกี อดีต
ห้างสรรพสินค้าที่ใหญ่ที่สุดในย่านตลาดจีน ฯลฯ
ภาพลาปางในอดีต ที่มา กิติศักดิ์เฮงษฎีกุล

3. 3
Civil Movement รื้อฟื้ตเสต่ห์วัถตดรรมลาปาง
กลุ่มคนเล็กๆ ในลาปาง ที่มีความมุ่งมั่น เป็นพลเมืองตื่นรู้ (active citizen) ที่โหยหาเสน่ห์ คุณค่า
และวิถีชีวิตอันเป็นจิตวิญญาณของเมือง (spirit of the city) ได้เข้ามาขับเคลื่อนรักษาชุมชนของตนเอง และ
ลุกขึ้นมาสร้างเมืองให้ดีขึ้น ช่วยทาให้เมืองลาปางเป็นเมืองที่มีเอกลักษณ์ มีชีวิตชีวาอีกครั้ง
ฟื้ตฟูกาดกองต้า การจัดการพื้ตณี่สาดารฒะของคตลาปาง
คนลาปาง ไม่มีใครไม่รู้จัก กาดกองต้า....
กาดกองต้าถูกรื้อฟื้นมาด้วยโครงการถนนคนเดินกาดกองต้าครั้งแรก พ.ศ. 2541 โดยการท่องเที่ยว
แห่งประเทศไทย (ททท.) แต่ไม่ประสบความสาเร็จเท่าที่ควร จนในช่วงสงกรานต์ พ.ศ. 2548ชาวชุมชนกาด
กองต้า ทั้งส่วนกองต้าเหนือ และกองต้าใต้ เข้ามีส่วนร่วมในการจัดการถนนกาดกองต้าอย่างเต็มที่ มีการ
จัดตั้งคณะกรรมการบริหารจัดการตลาดโดยคนในชุมชน นาโดยโกชัย-เกียรติชัย มานะศิลป์ และนัก
ประชาสัมพันธ์ ไตรเทพ บุญเฮง ร่วมมือกับกลุ่มนักวิชาการ ที่ศึกษาประวัติศาสตร์ของย่าน ประวัติศาสตร์
ของบ้านเรือน ทาให้กาดกองต้าถึงจุดเปลี่ยน กลายเป็นถนนคนเดินกาดกองต้าที่เราเห็นและรู้จักเช่นทุกวันนี้
ทุกเสาร์ – อาทิตย์ จะเห็นการรวมตัวของคนลาปางทั้งพ่อค้า แม่ค้า และคนทั่วไป เดินทากิจกรรมขายของ
จับจ่าย การบริโภคอย่างคึกคักมาก

4. 4
เปิดถ้าตถริถูรฒ์ จุดเด่ตกาดกองต้า
กาดกองต้า ไม่ใช่เพียงแค่ตลาด แต่เป็นถนนคนเดินที่มีเรื่องราวประวัติศาสตร์ สังคมและวัฒนธรรมของ
เมือง โดยเฉพาะสถาปัตยกรรมที่หลงเหลืออยู่ หนึ่งในนั้น คือ บ้านบริบูรณ์ เดิมบ้านบริบูรณ์เป็นบ้านของ
หม่องยี หรือ นายใหญ่ บริบูรณ์ คหบดีชาวพม่าที่ทรงอิทธิพลคนหนึ่งในเมืองลาปาง และแม่เลี้ยงป้อม
สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นประมาณ พ.ศ. 2461-2471 ให้เป็นศูนย์กลางธุรกิจของพ่อค้าชาวพม่า ชาวจีน ชาว
อินเดีย ที่เข้ามาทาการค้าขายในลาปาง
ปัจจุบันมูลนิธินิยม ปัทมะเสวี ได้เข้าซื้อบ้านบริบูรณ์ ปรับปรุงให้สวยงาม และเปิดบ้านบริบูรณ์เป็นหอ
ศิลป์แห่งที่ 2 ของจังหวัดลาปาง โดยก่อนหน้านี้มูลนิธินิยม ฯ ได้สร้างหอศิลป์แห่งแรก ซึ่งตั้งในกาดกองต้า
เช่นเดียวกัน จัดตั้งเป็นศูนย์การเรียนรู้ด้านวัฒนธรรมสาหรับเยาวชนคนรุ่นใหม่ ให้รู้จักรักและอนุรักษ์
ศิลปกรรมของเมือง และที่สาคัญสร้างความภูมิใจในความเป็นเมืองลาปางที่รุ่งเรืองในอดีต โดยไม่แสวง
ผลประโยชน์หากาไรใดๆ บ้านบริบูรณ์ในฐานะหอศิลป์แห่งที่ 2 พื้นที่สาหรับการจัดกิจกรรมด้าน
ศิลปวัฒนธรรมร่วมกันของคนลาปาง เช่น งานแสดงดนตรี การแสดงสินค้าพื้นเมือง งานเลี้ยง การประชุม
งานอบรมต่างๆ เป็นต้น ซึ่งได้รับความสนใจจากทั้งคนลาปาง และคนในพื้นที่ใกล้เคียงเข้ามาใช้สถานที่ใน
การจัดกิจกรรมต่างๆ
จากถนนที่เป็นเพียงที่รองรับการสัญจรของผู้คน ได้กลายเป็นถนนคนเดินขนาดใหญ่ที่ขยายความ
ใหญ่ทั้งสุดถนน ไปตามตรอกซอกซอย ถนนคนเดินกาดกองต้าจึงไม่ใช่แค่การสร้างพื้นที่ตอบโจทย์ทาง
เศรษฐกิจ แต่เป็นการรื้อฟื้นถนนที่แสนธรรมดาให้กลายเป็นพื้นที่สาธารณะ สร้างเป็นตลาดนัดที่คนส่วนใหญ่
สนใจ และปรับปรุงบ้านหลายหลัง เพื่อเป็นพื้นที่ให้คนได้แสดงออกตามวัฒนธรรม ประเพณีท้องถิ่นของเมือง

5. 5
กาดกองต้าจึงเป็นพื้นที่สาธารณะที่ช่วยคนลาปางได้พบปะ สร้างปฏิสัมพันธ์ต่อกัน ช่วยให้ลาปางกลายเป็น
เมืองที่มีชีวิตชีวามากขึ้น
ลาปางวันนี้ มีการเปลี่ยนแปลงของวิถีชีวิตจากความเป็นเมืองสมัยใหม่ที่คืบคลานไปในทุกที่ แต่ถึง
กระนั้นพื้นที่เมืองในลาปางบางส่วนเริ่มมีแนวโน้มมุ่งสู่การเป็นเมืองอนุรักษ์ การฟื้นถนนคนเดินกาดกองต้า
และการเปิดบ้านบริบูรณ์ เป็นเพียงส่วนหนึ่งของกระบวนการในรื้อฟื้นและรักษาวัฒนธรรมของเมือง ใน
ลาปางยังมีหลายกลุ่มที่มีบทบาทในการรื้อฟื้นและรักษาวัฒนธรรมของเมือง ไม่ว่าจะเป็น การฟื้นถนนสาย
วัฒนธรรม ณ ถนนวังเหนือ การอนุรักษ์มรดกทางวัฒนธรรมของชุมชนปงสนุก หรือการรวมกลุ่ม
ผลักดันให้ศาลากลางเปลี่ยนเป็นหอศิลป์ ลาปาง เป็นต้น
Cultural Mapping โอกาสของเมืองลาปาง
ภายใต้กรอบการทางานของ UNESCO แผนที่วัฒนธรรมเป็นเครื่องมือพื้นฐานในการปกป้องรักษา
ความหลากหลายทางวัฒนธรรม (Safeguard Cultural Diversity) โดยมีเป้าหมายเพื่อสร้างการรับรู้อัต
ลักษณ์ของชุมชน ซึ่งเป็นผลจากการที่ชุมชนเข้ามามีส่วนร่วมในการเก็บข้อมูล คนในพื้นที่จึงเกิดความรู้และ
เข้าใจในมรดกทางวัฒนธรรมของตน เกิดความตระหนัก สานึกถึงอัตลักษณ์ของชุมชน นาไปสู่การสร้างแรง
บันดาลใจและคุณค่าร่วม (Core Value) ในการปกป้องรักษาจารีต ประเพณี วัฒนธรรม และทรัพยากรของ
ชุมชนต่อไป
ใตการพัถตาเมืองใดๆ สิ่งณี่สาคัฌณี่สุดคือการณี่คตใตเมืองหัตมา เป็ตส่วตหตึ่งณี่สร้างสรรค์สิ่ง
ดีๆ ให้กัถเมือง ไม่ว่าจะเป็ตการร่วมมือกัถรัฐ หรือต่อรองกัถภาครัฐเมื่อมีโครงการณี่มีทลกระณถต่อ
เมือง ณ้ายณี่สุดจะณาให้พวกเขาเป็ตส่วตหตึ่งของเมือง เป็ตเจ้าของเมือง และเมืองจะกลายเป็ตเมือง
ณี่ไม่ใช่แค่มีทู้คตอาศัย แต่เป็ตเมืองณี่มีจิตวิฌฌาฒของทู้คตณี่หัตมากระณาสิ่งดีๆ ต่อเมืองร่วมกัต
สอดรัถกัถคากล่าวของรุสโซ่ว่า “House make a town, but citizens make a city” ซึ่งแปลว่าได้ว่า ถ้าตณาให้
ณี่ตั้ตดูเป็ตเมือง แต่พลเมืองต่างหากณาให้ณี่ตั้ตเป็ตตครหรือเมืองจริงๆ

6. 6
ปัจจุบัน เมืองลาปางกาลังนาแผนที่วัฒนธรรม (Cultural Mapping) เป็นเครื่องมือสาคัญในการ
อนุรักษ์มรดกทางวัฒนธรรมของเมือง เพื่อสร้างสมดุลระหว่างการอนุรักษ์วัฒนธรรมและเสริมเสร้าง
เศรษฐกิจเมืองให้เกิดขึ้น โดยนาแนวคิดแผนที่วัฒนธรรมมาประยุกต์ใช้กับ iDiscover City Walks
แอปพลิเคชั่นแนะนาเส้นทางเดินเท้าเพื่อเยี่ยมชมย่านเมืองเก่า จัดทาเส้นทางเดินเท้าเพื่อเยี่ยมชมมรดกทาง
วัฒนธรรมที่กระจายตัวอยู่ในย่านเก่าแก่ที่มีความสาคัญทางประวัติศาสตร์ เศรษฐกิจ สังคมและวัฒนธรรม
ของเมือง ซึ่งจาแนกสถานที่ออกเป็น 5 ประเภทคือ แหล่งที่น่าชม(iSEE) แหล่งซื้อสินค้า(iSHOP) แหล่ง
เครื่องดื่ม(iDRINK) แหล่งอาหาร(iEAT) และแหล่งที่มีเรื่องราวอันน่าประหลาดใจ(iSURPRISE)
เมืองลาปาง ได้ดาเนินการวางจุดย่านวัฒนธรรม โดยใช้ย่านการค้าเก่าริมแม่น้าวัง หรือย่านตลาดจีน
(กาดกองต้า) (ดูเส้นทางใน ภาพ (ร่าง) เส้นทางเดินเท้า iDiscover City Walks ย่านเมืองเก่าลาปาง) แม้
ปัจจุบันย่านตลาดจีนจะไม่ใช่ย่านการค้าที่สาคัญที่มีความเจริญรุ่งเรืองเฟื่องฟูเหมือนในอดีตเมื่อร้อยกว่าปีที่
ผ่านมา ทว่าผู้คนก็ยังดารงอยู่ด้วยกิจการเล็กๆ ที่สืบทอดมาแต่ครั้งอดีต จาพวกร้านค้า ร้านอาหาร โดยมี
กิจการใหม่ๆ เช่น ร้านกาแฟ ร้านขายของที่ระลึก ที่พักแรมขนาดเล็ก (Guesthouse) รวมถึง “ถนนคนเดิน
กาดกองต้า” เป็นศูนย์รวมในการฟื้นฟูเศรษฐกิจการค้าและจิตวิญญาณของย่านเมืองเก่าลาปางให้คืนมา
คึกคักอีกครั้งตั้งแต่ปี 2548 เป็นต้นมา
ปัจจุบัน เมืองลาปางได้ดาเนินการหาข้อมูล และวางจุดที่ตั้งวัฒนธรรมทั้ง 5 ประเภทเรียบร้อยแล้ว
โดยกระบวนการดาเนินงานตั้งแต่สารวจและสัมภาษณ์ การสังเคราะห์ข้อมูล และการบันทึกข้อมูล กระทา
ด้วยการมีส่วนร่วมของคนลาปางทุกขั้นตอน และกาลังดาเนินการเพื่อต่อยอดเป็น แอปพลิเคชั่น iDiscover
City Walks อย่างเต็มรูปแบบ และคาดหวังเป็นอย่างยิ่งว่าแผนที่วัฒนธรรมดังกล่าว จะช่วยสร้างความเข้าใจ

7. 7
เรื่องวัฒนธรรมให้คนลาปาง รวมถึงคนภายนอกที่สามารถมั่นใจได้เลยว่า ทุกจุดมีคุณค่า มีเรื่องราว เป็น
วัฒนธรรมท้องถิ่นของคนลาปางจริงๆ
ภาพ (ร่าง) เส้นทางเดินเท้า iDiscover City Walks ย่านเมืองเก่าลาปาง
ที่มา : Dr.Ester Van Steekelenburg (2016c)
ที่มา : Dr.Ester Van Steekelenburg (2016b)7 | P a g e