1. НААЗ
ЛЕКЦ №3
ОНОЛ БА ПРАКТИК

2. НА-ЫН ОНОЛЫН ТАЛААРХ
ОНОЛЫН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ
• На-ын практикт онолыг хэрэглэх явдал ихээхэн чухал. Онол нь практик
үйл ажиллагааны хүрээнд үндсэндээ хүмүүс болон тухайн тогтолцоо нь
хэзээ хэрхэн өөрчлөгддөг талаар итгэл үнэмшил таамаглалыг агуулсан
байдаг бөгөөд хүсч буй болон хэрэгтэй байгаа өөрчлөлтийг хйихийн тулд
на-тан юу хийж болохыг тусгасан байдаг.
• Зарим онолын үзэл баримтлал нь илүү хувь хүнд чиглэсэн байдаг бол
зарим нь гэр бүл, жижиг бүлэг байгууллага, олон нийтэд илүүтэй чиглэсэн
байдаг.

3. НА-ЫН ОНОЛЫН ТАЛААРХ
ОНОЛЫН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ
• На-ын практикт хэрэглэгдэх онолын хэд хэдэн шаардлага байдаг. Үүнд
• Онолын үзэл баримтлал нь мэргэжлийн тодорхой зорилго, үнэт зүйл, ёс зүйг
агуулсан байна.
• Хүмүүст ойлгомжтой байх /өх түүний концепци зарчим, таамаглал нь
тодорхой томъёологдож, илэрхийлэгдсэн байх ёстой./
• Амьдралд хэрэглэгдэхүйц байх ёстой.
• Онол нь янз бүрийн нэлээд төвөгтэй асуудлыг задлан шинжилж ойлгоход тус
болох
• Өөрчлөлт ба үйл явцын янз бүрийн үе шатны чиглэл заавар болохоор байх
ёстой.
• Онолын үзэл баримтлалыг туршилт судалгаан дээр суурилсан байх хэрэгтэй.
• На-ын үйлчлүүлэгч нь янз бүрийн онцлогтой байх ба тулгарсан асуудал нь
ч олон янзын нөхцөл байдлын улмаас үүссэн байдаг учир тэр бүгдэд
тохирсон нэг онол үзэл баримтлалыг боловсруулах боломжгүй.

4. НА-ЫН ОНОЛЫН ТАЛААРХ
ОНОЛЫН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ
• На-тан нь онолоо сонгож үйлчилгээ үзүүлэхдээ ямар зорилго тавьж, тэр
зорилгодоо хүрэхийн тулд ямар арга хэрэглэх талаар шийд гаргахад
үйлчлүүлэгчийг аль болохоор оролцуулах юм.
• Үйлчлүүлэгчийн давуу талыг мэдэж, түүн дээр тулгуурлан ямар сул тал байна,
гажуудал байна уу, сэтгэцийн эмгэг гэх мэт зүйлсэд анхаарлаа хандуулах
• Идэвхитэй байж үйлчилгээ хүсч буй үйлчлүүлэгчид хүрч очин шаардлагатай
үйлчилгээг нь хүргэх
• Үйлчлүүлэгчийн үнэт зүйл шашин шүтлэг, соёл, зан заншилд тохирох
үйлчлүүлэгч санал болгох мөн тийм арга хандлагыг ашиглах
• Үйлчлүүлэгчийн цаг зав, санхүүгийн боломжид тохирсон үйлчилгээг хүргэх
• Үйлчлүүлэгчийг итгэл төрүүлэхийн тулд богино хугацаанд ахиц дэвшил
амжилт гаргах
• Албан ёсны болон мэргэжлийн дэмжлэгийг хэрэгцээг цаашид багасгахын тулд
үйлчлүүлэгчийг мэдлэг чадвар эзэмшихэд нь туслан дэмжих

5. ОНОЛЫГ ХЭРХЭН СОНГОХ ВЭ
• Онол нь үйл ажиллагааны хүрээг зааж өгдөг. Онолын үзэл баримтлалыг ямагт
эргэн хянаж цаг хугацааны өөрчлөлттэй уялдуулан шинэ туршилт судалгаагаар
шалгаж баталж байх хэрэгтэй.
• Тодорхой онолын үзэл баримтлалыг хэрэглэх эсэх нь асуудлын мөн чанар,
үйлчлүүлэгчийн онцлог, шинж чанар, үйлчилгээний үйл явцын үе шат, орчин
буюу практик үйл ажиллагаа явуулж буй байгууллагын онцлогоос хамаарна.
/Жишээ нь үйлчилгээ авахаар сайн дураараа ирсэн хүнд нэг үзэл баримтлал
тохиромжтой байхад тэр нь албадлагаар үйлчилгээ авахад шаардлагатай
болсон үйлчлүүлэгчид тохиромжгой байх жишээтэй. Эсвэл өсвөр насныханд
тохирох үзэл баримтлал ахмад насныханд тохиромжгүй байх, бүлгийн 1
гишүүнд тохирч байсан үзэл баримтлал нөгөө гишүүнд нь тохирохгүй байх/
• Ямар үзэл баримтлалыг ашиглахаа сонгохдоо дараах асуултуудын дагуу тунгаан
бодох хэрэгтэй.
• Ямар төрлийн үйлчлүүлэгчтэй ажиллахад ямар асуудлын үед, ямар практикийн
хүрээнд ямар нөхцөл байдал онолын ямар үзэл баримтлал холбоотой байх ба
хэрэгтэй зааварчилгаа өгч чадах вэ.

6. ОНОЛЫГ ХЭРХЭН СОНГОХ ВЭ
• Тодорхой нэг үйлчлүүлэгч болон бүлэгтэй ажиллахдаа на-тан онолын хэд
хэдэн үзэл баримтлалыг хамтад нь эсвэл дараалуулан хэрэглэж болно.
Эдгээр нь нэг үе шатнаас нөгөөд дамжин хэрэглэгдэж болно. Жишээ нь зан
үйлийн өөрчлөлтийн онол нь зан үйлийг өөрчлөх үйл ажиллагааг
хэрэгжүүлэх нэлээд нарийн зааварчилгаа өгөх, ба үүнийг хэрэглэснээр
тодорхой нэг зан үйлийн өөрчлөлтийг анхаарах нь интервенци хийхэд гол
анхаарах зүйл юм.

7. ОНОЛЫГ ХЭРХЭН СОНГОХ ВЭ
• На-тны хувьд онолын ямар үзэл баримтлалыг хэрэглэх вэ гэдгийг сонгохдоо
дараах зүйлсийг анхаарвал зохино.
• 1. Тухайн онол нь ямар үйлчлүүлэгчид тохирох вэ? /Онолнь хувь хүнд, олон нийтэд,
Ө/насанд, ахмад/н-д, бүлэгт, байгууллагад уу, нийтэд үү гэдгийг өөрөөсөө асуу/
• 2. Ямар төрлийн өөрчлөлт хийхийг хүсч байна вэ? /Үнэт зүйлс, хандлагын өөрчлөлт, зан
үйлийн өөрчлөлт үү, мэдлэг нэмэгдүүлэх үү, чадвар эзэмшүүлэх үү, өөр эх сурвалжтай холбох уу гэх
мэт/
• 3. Тухайн онолын үзэл баримтлал нь өөрчлөлт хэрхэн явагдах вэ гэдгийг
тайлбарыг өгч чадах уу?
• 4. Тус үзэл баримтлалыг хэрэглэхэд на-тан ямар үүрэг гүйцэтгэх вэ? /Зөвлөгч, багш,
зуучлагч, кейс менежер, удирдлага, төлөвлөгч, судлаач, өмгөөлөгч үү/
• 5. Мэргэжилтэн болон үйлчлүүлэгчийн харилцаа холбоог илэрхийлэх тодорхой
болон тодорхой бус ямар төсөөлөл таамаглал байна вэ? /Зарим онолууд тохиромжгүй
төсөөллийг авч үзвэл/
• үйлчлүүлэгчийг хүлээн авагч болгон авч үзэх мэрэгжилтэнг хүндэтгэн хүлээн авдаг.
• Үйлчлүүлэгчийг объект мэт үзэх
• Үйлчлүүлэгчийг нөөц сурвалж болгон авч үзэх

8. ОНОЛЫГ ХЭРХЭН СОНГОХ ВЭ
• 6. Үйлчлүүлэгч на-тан 2-н харилцаа холбоонд эрх мэдлийн ямар тэнцвэр байна вэ? /На-
танг үйлчлүүлэгч хэн гэж үзэх вэ? Тухайлбал, шинжээч, судлаач, зөвлөгч,
түнш, хамтран ажиллагч, найз, эрх мэдэлтэн/
• 7. Харилцааны анхдагч хэрэгсэл нь юу вэ / тус онол нь үгэн хамрилцаан дээр тулгуурласан уу?
Тоглоом эсвэл урлагийн илэрхийллээр үү? Бичих ба унших хэлбэрээр үү? Төлөвлөгдсөн үү эсвэл дурын уу/
• 8. Сонгож буй онолыг хэзээ хэрэглэвэл хамгийн тохиромжтой бөгөөд үр дүнтэй байх вэ?
• 9. Тухайн үзэл баримтлал үйлчлүүлэгчийн соёл, угсаа гарал, шашны үзэл баримтлал,
итгэл үнэмшил, үнэт зүйлийг анхаараг уу? Үүнийг өөр шинж чанар онцлог бүхий
үйлчлүүлэгчид тохируулан хэрэглэж болох уу
• 10. Тус онолыг үр дүнтэй ашиглахад шаардагдах орчны болон байгууллагын хүрээг
тухайн үзэл баримтлал нь тодорхойлсон байдаг уу
• 11. Тухайн онолыг үйлчлүүлэгчийн сайн дурын биш байдлыг харгалзан авч хэрэглэж
болох уу
• 12. Тухайн онол нь нийтлэг хэрглэгддэг бусад онолтой хэрхэн ижил төстэй болон ялгаатай
болохыг тайлбарласан байдаг уу
• 13. Тус онол нь өвөрмөц давтагдашгүй арга техникийг хэрэглэхийг шаарддаг уу

9. ОНОЛЫГ ХЭРХЭН СОНГОХ ВЭ
• 14. Тус онол нь зарим нэг үйлчлүүлэгч болон нөхцөл байдалд хамааралгүй
байх уу? Энэ нь тодорхой юу тодорхой бус уу?
• 15. Үйлчлүүлэгч түүний гэр бүл нйигмийн харилцаа холбоонд нь
байлгахыг эрмэлздэг үү? Эсвэл хамт олон найз нөхөд түүний орчин болон
бусад хүмүүсийн нөлөөнөөс тусад нь байхыг эрмэлздэг үү? Гэдгийг
анхаарах хэрэгтэй.
• Зарим тохиолдолд на-тан өөрийн мэдрэмж гэсэн хийсвэр зүйлийг онол
сонгохдоо ашигладаг. Гэвч үүнийг дангаар нь ашиглах нь тохиромжтой
биш, харин на-тан онолыг сонгохдоо дээрх асуултуудын дагуу тунгаан
бодох нь хамгийн оновчтой зүйл юм.

10. ОНОЛЫГ ХЭРХЭН СОНГОХ ВЭ
• Онолыг практикт хэрэглэхдээ на-тан дараах зүйлсийг анхаарна.
• 1. Ганц онолд баригдаж явцуурахаас сэргийлэх хэрэгтэй.
• 2. Онолын үзэл баримтлалыг шүүн тунгааж бодолгүйгээр практикт
хэрэглэхээс зайлсхийх
• 3. Тухайн онолын концепци итгэл үнэмшил, таамаглалыг ямагт санаж цаг
хугацааны өөрчлөлттэй уялдуулан шинэ туршилт судалгаагаар
баталгаажуулж байх хэрэгтэй
• 4. Тодорхой үзэл баримтлалыг хэрэглэх эсэх нь асуудлын мөн чанар
үйлчлүүлэгчийн онцлог шинж чанар, туслалцаа үзүүлж буй үйл явцйн үе
шат практик үйл ажиллагаа явуулж буй байгууллагын онцлогоос хамаарна.

11. СЕМИНАР
• 1. Хүн бүрийн үзсэн нийтлэг киноны нэг дүр эсвэл бүлэг, олон нийтэд на-
ын үйлчилгээ үзүүлэхэд ямар онолыг хэрэглэхийг сонгох
• 2. Онолыг сонгохдоо дээрх 15 үзүүлэлтээр тоочих байдлаар бичнэ.
• Жишээ нь,
• 1. Хувь хүнд чиглэгдэнэ
• 2. Мэдэлг нэмэгдүүлнэ, чадваржуулна, шинэ боломжийг нээхэд туслана
/холбоно/
• 3. Чадна
• 4. Зөвлөгч, судлаач
• 5. Үйлчлүүлэгчийн шийдвэрийг хүндэтгэнэ.

12. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА