" పండ్ల తోటల " పంటలకు సంబందించి తరచుగా అడిగే ప్రశ్నలు మామిడి, నిమ్మ, బత్తాయి అరటి, జామ, సఫోట, దానిమ్మ, సీతాఫలం, బొప్పాయి, పుచ్చకాయ, కర్భుజా

1. ѨO_»¡`À@Å∞
=∂q∞_ç
1. =∂q∞_ç ™êQÆ∞‰õΩ J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# <ÕÅÅ∞ Uq?
Ö’`≥·# <ÕÅÖ’¡ "Õ~°∞¡ ÉÏQÍ "åºÑ≤Oz, Jaè=$kú K≥Ok KåÖÏHÍÅO kQÆ∞|_çx™êÎ~Ú. KÒ_»∞, LѨC, ã¨∞#flO
=∞iÜ«Ú h~°∞ xÅ∞= =ÙO_Õ |~°∞"≥·# #Å¡ˆ~QÆ_ç <ÕÅÖ’¡ <å@~å^Œ∞. L^Œ[x ã¨∂zHõ 6–7.5 =Ù#fl <ÕÅÅ∞
J#∞‰õÄÅO. h~°∞ LѨi`«Å=Ú #∞O_ç Hõhã¨O Ô~O_»∞ g∞@~°∞¡ „H˜O^Œ =ÙO_®e.
2. =∂q∞_çÖ’ J#∞"≥·# ~°HÍÅ∞ Uq?
|Oy#Ѩe¡ =∞iÜ«Ú `À`åѨÙi ~åROÖ’x Jxfl „áêO`åÖ’¡ ѨO_çOK«∞@‰õΩ J#∞"≥·# "å}˜[º ~°HÍÅ∞.
HÀ™êÎ „áêO`åxH˜ J#∞"≥·# ~°HÍÅ∞ : ã¨∞=~°‚ˆ~Y, ÃÑ^ŒÌ~°ã¨O, z#fl~°ã¨O, K≥é‰õΩ~°ã¨O, ѨOK«^•~° HõÅâ◊
`≥ÅOQÍ}Ï „áêO`åxH˜ J#∞"≥·# ~°HÍÅ∞ : ã¨∞=~°‚ˆ~Y, ^Œâıi, Ç≤Ï=∞Ü«∞`ü, K≥é‰õΩ~°ã¨O, =∞e¡Hõ, ~°`«fl.
~åÜ«∞Åã‘=∞ „áêO`åxH˜ J#∞"≥·# ~°HÍÅ∞: ã¨∞=~°‚ˆ~Y, hÖËëê<£, Z.Ü«Ú. ~°∞=∂x.
3. =∂q∞_ç <å@∞@‰õΩ J#∞"≥·# HÍÅO Uk? ZÖÏ <åÏe?
E<£ – _çÃãO|~°∞ =~°‰õΩ <å@=K«∞Û. E<£–AÖˇ· =∞iÜ«Ú ÃãÃÑìO|~°∞ <≥ÅÖ’¡ <å@∞@ =∞Ozk. <ÕÅ#∞
ÉÏQÍ ^Œ∞xfl, 1˛1˛1 g∞. QÆ∞O`«Å∞ `«qfi, 25 H˜Ö’Å ÉÏQÍ zqH˜# Ѩâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù, 2 H˜Ö’Å ã≤OyÖò
ã¨∂Ѩ~ü á¶ê¿ãÊùò =∞iÜ«Ú K≥^ŒÅ∞ PtOK«‰õΩO_® 100 „QÍ=ÚÅ á¶êe_®Öò 2 âß`«O á⁄_çx „`«qfi#
ÃÑ·=∞˜ì`À HõeÑ≤ xOÑ≤ "≥ÚHõ¯Å#∞ 7–10 g∞@~°¡ ^Œ∂~°OÖ’ <ÕÅ ã¨fiÉèÏ"åxfl |˜ì <åÏe.
4. =∂q∞_çH˜ Z~°∞=ÙÅ#∞ U "≥∂`å^Œ∞Ö’ "å_®e?
"≥ÚHõ¯ =Ü«∞ã¨∞û#∞ |˜ì Z~°∞=ÙÅ∞ "å_®e. XH˘¯Hõ¯ "≥ÚHõ¯‰õΩ "≥Ú^Œ˜ ã¨O=`«û~°O 100 „QÍ. #„`«[x,
100 „QÍ. ÉèÏã¨fi~°O, 100 „QÍ. á⁄Ï+π xKÕÛ Z~°∞=ÙÅ#∞ "ÕÜ«∂e. „Ѩu ã¨O=`«û~°O ÃÑ· "≥∂`å^Œ∞#∞
ÃÑOK«∞`«∂ 10 ã¨O=`«û~°=ÚÅ∞ P ÃÑ· =Ü«∞ã¨∞û QÆÅ K≥@¡‰õΩ XHÀ¯ H˜Ö’ #„`«[x, ÉèÏã¨fi~°O, á⁄Ï+π xKÕÛ
Z~°∞=ÙÅ#∞ "å_®e. #„`«[xx 50 âß`«O Ѩâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù ~°∂ѨOÖ’ W¿ãÎ =∞Ozk. =∂q∞_ç HÀ`«
J~Ú# "≥O@<Õ ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤# 2/3 =O`«∞ Z~°∞=ÙÅ#∞ "ÕÜ«∂e. q∞ye# 1/3 =O`«∞ Z~°∞=ÙÅ#∞
[#=i 2 ÖË^• 3= "å~°OÖ’ "ÕÜ«∂e. HÍѨىõΩ ~åx K≥@¡‰õΩ „Ѩu 2–3 <≥ÅÅH˘Hõ™êi "ÕÜ«∂e.
5. =∞Oz kQÆ∞|_ç H˘~°‰õΩ UO KÕÜ«∂e?
E<£–AÖˇ· <≥ÅÖ’¡ ZO_»∞ ѨÙÅ¡Å#∞, QÆ∞|∞~°∞QÍ, J_»¤k_»¤OQÍ ÃÑiy# z#fl H˘=∞‡Å#∞ fã≤"Õã≤ K≥@∞ì‰õΩ
ã¨∂~°º~°t‡, QÍe ÉÏQÍ ™È‰õΩ#@∞¡ K«∂_®e. H˘=∞‡Å#∞ HõuÎiOz# KÀ@ É’~À¤ q∞„â◊=∂xfl ѨÓÜ«∂e.
`«~°∞"å`« ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤# "Õ∞~°‰õΩ Z~°∞=ÙÅ#∞ "ÕÜ«∂e. 8–10 ã¨OIIÅ∞ ^•˜# K≥@¡‰õΩ Q˘_»∞QÆ∞ H˘=∞‡
fã≤"ÕÜ«∂e.
70

2. 6. =∂q∞_ç "≥ÚHõ¯ÅÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ã¨iQÍæÖË^Œ∞?
"≥ÚHõ¯ =Ü«∞ã¨∞û |˜ì ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤# Z~°∞=ÙÅ∞ "ÕÜ«∂e. lOH± ֒Ѩ x"å~°}‰õΩ b@~°∞ h˜H˜ 5 „QÍ.Å
lOH± ã¨ÖËÊùò`À ÉÏ@∞ 10 „QÍ.Å Ü«¸iÜ«∂#∞ =∞iÜ«Ú 0.1 q∞.b. ã≤ìHõ¯~ü#∞ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
W#∞Ѩ^è•`«∞ ֒Ѩ x"å~°}‰õΩ ÃѶ„~°ãπ ã¨ÖËÊùò 5 „QÍ.Å∞ b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
7. =∂q∞_çÖ’ JO`«~° ѨO@Å∞ Uq∞ "ÕÜ«∞=K«∞Û?
ÖË`« `À@Ö’¡ ‰õÄ~°QÍÜ«∞Å∞ "≥Ú^ŒÖˇ·# `«‰õΩ¯= Z`«∞ÎÃÑiˆQ ÃÑ·~°∞¡, ÉÁáêÊ~Ú ÖÏO˜ ѨO_»¡ `À@Å#∞
ÃÑOK«=K«∞Û. =Ú^Œ∞~°∞ `À@Ö’¡ h_»#∞ `«@∞ì‰õΩ<Õ JÅ¡O =∞iÜ«Ú Ñ¨ã¨∞Ѩ٠ÃÑ·~°¡#∞ h˜ =ã¨ux |˜ì
"Õã¨∞HÀ=K«∞Û.
8. =∂q∞_ç K≥@∞¡ ZO_çáȉõΩO_® Uq∞ KÕÜ«∂e?
=∂q∞_ç K≥@∞¡ =∞Oz kQÆ∞|_ç xK«∞Û@‰õΩ h˜ Ü«∂[=∂#ºO =ÚYº"≥∞ÿ#k. HÍѨىõΩ =zÛ# K≥@¡‰õΩ ѨÓ`«
=∞iÜ«Ú Ñ≤O^≥ ^Œâ◊Ö’¡ h˜ Z^ŒÌ_ç ~å‰õΩO_» h~°∞ ÃÑÏìe. HÍÜ«∞ ÃÑiˆQ ^Œâ◊Ö’ Hõhã¨O Ô~O_»∞™ê~°∞¡ J#QÍ
Ñ≤O^≥ U~°Ê_ç# <≥Å~ÀAʼnõΩ =∞iÜ«Ú <≥Å~ÀAÅ `«~°∞"å`« =∞~˘Hõ™êi h~°∞ Hõ˜ì, HÍÜ«∞ HÀÜ«Ú@‰õΩ
Hõhã¨O 30 ~ÀAÅ =ÚO^Œ∞ h~°∞ ÃÑ@∞ì@ Páêe. HÍÜ«∞ HÀã≤# "≥O@<Õ XHõ™êi h~°∞ ÃÑÏìe. K≥@∞ì
=Ü«∞ã¨∞û#∞ |˜ì 20–30 ~ÀAÅ =∞^茺֒ h~°∞ ÃÑÏìe.
9. =∂q∞_çÖ’ Ñ≤O^≥ ~åʼnõΩO_® fã¨∞HÀ=Åã≤# K«~°ºÅ∞ Uq?
=∂q∞_çÖ’ Ñ≤O^≥ ~åÅ∞@ ã¨~°fi™ê^è•~°}O. Ñ≤O^≥ ~åÅ∞@ `«yæOK«ÏxH˜ XHõ „QÍ=Ú <åѶ¨Îb<£ Jã≤˜H±
P=∂¡xfl 10 q∞.b. q∞^äŒ<åÖòÖ’ HõiyOz, `«~åfi`« 50 b@~°¡ h˜Ö’ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. h˜ Z^ŒÌ_ç
~å‰õΩO_® K«∂_®e. D =∞^茺 =zÛ# =∞bì–ÔH 5–10 „QÍ. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∞=K«∞Û#∞.
10. =∂q∞_ç `À@ÅÖ’ K≥^ŒÅ x"å~°} ZÖÏ?
=∂q∞_ç "≥Ú^Œà◊§ÃÑ· K≥^Œ Z‰õΩ¯=QÍ Ñ¨_»∞`«∞Ok. Wq ɡ~°_»∞ÃÑ· =∞˜ì QÆ∂à◊√§ Hõ˜ì QÀH˜ uOÏ~Ú. `«~åfi`«
K≥@¡Ö’xH˜ `˘Å∞K«∞H˘xáÈ~Ú "å˜x QÆ∞Å¡KÕ™êÎ~Ú. K≥^ŒÅ∞ Ѩ˜ì#@∞ì QÆ=∞xOK«QÍ<Õ P =∞˜ì#O`å
^Œ∞eÑ≤"ÕÜ«∂e. K≥@∞ì "≥Ú^ŒÅ∞K«∞@∂ì eO_Õ<£ á⁄_ç =∞O^Œ∞ ÖË^• HÀ¡~ÀÃÑ·iá¶êãπ (5 q∞.b. XHõ b@~°∞
h˜H˜) K«e¡ =∞˜ì`À Hõeã≤áÈÜÕ∞@@∞¡QÍ u~°QÆ`«"åfie. K≥^Œ ѨÙ@ìÅ#∞ `«qfi ~å}˜ ѨÙ~°∞QÆ∞#∞ K«OÑ≤
K≥^ŒÑ¨Ù~°∞QÆ∞Å#∞ x"å~°} KÕÜ«∞=K«∞Û#∞.
11. =∂q∞_çÖ’ P‰õΩ [Öˇ¡_» QÆ∂_»∞ ѨÙ~°∞QÆ∞ x"å~°} ZÖÏ?
P‰õΩ [Öˇ¡_» QÆ∂_»∞ ѨÙ~°∞QÆ∞ ѨÓ`« ^Œâ◊Ö’ ѨÓÅ#∞, ѨÓ"≥ÚQÆæÅ#∞ P~°yOz `«~åfi`« ѨÓQÆ∞`«∞Îefl QÆ∂_»∞QÍ
U~°Ê~°∞ã¨∞ÎOk. H˜fi<åÖòòá¶êãπ 2 q∞.b. ÖË^• "≥∂<À„HÀ’á¶êãπ 1.5 q∞.b b@~°∞ h˜Ö’ HõeÑ≤ AÖˇ·–PQÆã¨∞ì
<≥ÅÖ’ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. nxx „ÏHõì~°∞ J=∞iÛ# ¢¿ãÊÜ«∞~°∞ ^•fi~å ÃÇ·Ï*ˇò <ålÖò`À Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
71

3. 12. =∂q∞_çÖ’ ^À=∞ (`Õ<≥=∞OK«∞ ѨÙ~°∞QÆ∞) x"å~°} ZÖÏ?
ѨÙ~°∞QÆ∞ =∞O^Œ∞#∞ =¸_»∞ ^Œá¶êÅ∞QÍ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. "≥Ú^Œ@ ѨÓ"≥ÚQÆæÅ∞ U~°Ê_Õ ^Œâ◊Ö’ 50%
HÍ~°ƒiÖò b@~°∞ h˜H˜ 3 „QÍ. =O`«∞# HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. `«~åfi`« ѨÓ`« ѨÓiÎQÍ qK«∞Û‰õΩ#fl 50%
ѨÓ`« Ñ≤O^≥QÍ =∂i# ^Œâ◊Ö’ XHõ b@~°∞ h˜H˜ 1.6 q∞.b. "≥∂<À„HÀ’á¶êãπ { XHõ „QÍ"£∞ HÍ~°ƒO_»l"£∞
HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. HÍ~°ƒO_ç["£∞ =∞O^Œ∞ |∂_ç^Œ, =∞K«Û `≥QÆ∞à◊§#∞ ~å‰õΩO_® JiHõ_»∞`«∞Ok.
z=~°QÍ Ñ≤O^≥ QÆK«ÛHÍÜ«∞ Ãã·A ^Œâ◊Ö’ J=ã¨~åxfl|˜ì XHõ b@~°∞ h˜H˜ 0.5 q∞.b. á¶ê™ÈÊùq∞_®<£ ÖË^•
XHõ q∞b¡ b@~°∞ ÃÑOkäÜ«∂<£ Ñ≤zHÍs KÕã≤ D ѨÙ~°∞QÆ∞#∞ x"åiOK«=K«∞Û.
13. =∂q∞_çÖ’ HÍO_»O ѨÙ~°∞QÆ∞ x"å~°} ZÖÏ?
ѨÙ~°∞QÆ∞ Z‰õΩ¯=QÍ #+¨ìOKÕã≤ áê_≥·# H˘=∞‡Å#∞ fã≤"ÕÜ«∂e. QƘì W#∞ѨfÔQ#∞ ֒ѨeH˜ K˘Ñ≤ÊOz
ѨÙ~°∞QÆ∞Å#∞ |Ü«∞˜H˜ ÖÏy K«OÑ≤"Õã≤, ~°O„^ä•Ö’¡ q∞^ä≥·Öò ÃÑ~åkäÜ«∂<£ 1 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤
ÃÑ„’Å∞ ÖË^• JÅ∂ºq∞xÜ«∞O á¶êÃã·Êù_£ aà◊§Å#∞ "Õã≤ |OHõ=∞˜ì`À =¸Ü«∂e.
14. =~å¬Å =Å# =∂q∞_ç g∞^Œ #Å¡˜ =∞K«ÛÅ∞ =ã¨∞Î#flq. x"å~°} ZÖÏ?
=∂q∞_çx PtOK«∞ `≥QÆ∞à◊§Ö’ Z‰õΩ¯= #+¨ìO HõÅ∞QÆ*Ë¿ãk PO„`åHÀflãπ =∞K«Û `≥QÆ∞Å∞. D `≥QÆ∞Å∞
tbO„^Œ=Ú =Å¡ HõÅ∞QÆ*Ëã≤ =∞K«Û `≥QÆ∞efl, ѨÓ`«=∞O_»∞ `≥QÆ∞Å∞x Hõeyã¨∞ÎOk. QÀ^èŒ∞=∞ ÖËHõ #Å¡x z#fl
z#fl =∞K«ÛÅ∞, P‰õΩÅ∞, ѨÓÔ~=∞‡Å∞, Ñ≤O^≥Å∞ HÍÜ«∞ÅÃÑ· „Ѩã¨∞Êù@OQÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú. `≥QÆ∞Å∞ L^èŒ$u
Z‰õΩ¯"≥·#ѨC_»∞ ѨÓÔ~=∞‡Å∞, Ñ≤O^≥Å∞ ~åeáÈ`å~Ú. XH˘¯Hõ¯™êi ѨÓQÆ∞K«Ûù=∞O`« =∞yæáÈ`«∞Ok. HÍѨÙ
LO_»^Œ∞. Ñ≤O^≥ xÅ|_»^Œ∞. ѨO_»∞¡ ‰õΩo§áÈ=_»O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. QÍeÖ’ `Õ=∞ JkèHõ"≥∞ÿ#ѨC_»∞ D `≥QÆ∞Å∞
"åºÑ≤ÎH˜ J#∞‰õÄÅO.
HÍÜ«∞ HÀ`«Ü«∂ºHõ E<£ – AÖˇ·Ö’ ZO_»∞ H˘=∞‡efl HõuÎiOz 3 „QÍ. HÍѨ~ü PH˜ûHÀ¡Ô~·_£ XHõ b@~°∞ h˜Ö’
HõeÑ≤ <≥Å =º=kèÖ’ Ô~O_»∞™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. ѨÓ`« ã¨=∞Ü«∞OÖ’ HÍÔ~ƒO_»l"£∞ 1 „QÍ. "≥Ú^Œ˜™êi,
2.5 „QÍ. =∂OHÀ*ˇÉò Ô~O_»=™êi 15 ~ÀAÅ =º=kèÖ’ Ô~O_»∞™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
15. =∂q∞_çÖ’ |∂_ç^Œ `≥QÆ∞Å∞ x"å~°}
D `≥QÆ∞Å∞ =∂q∞_ç ѨÓ`« ^Œâ◊Ö’ Z‰õΩ¯=QÍ Ptã¨∞ÎOk. Jk tbO„^ŒO =Å¡ =ã¨∞ÎOk. =ÚYºOQÍ D
`≥QÆ∞Å∞ K«eHÍÅOÖ’ JO>Ë [#=i – Ѷ≤„|=i =∂™êÅÖ’ Z‰õΩ¯=QÍ Hõ#|_»∞`«∞Ok. P‰õΩÅ∞, ѨÓ`«,
Ñ≤O^≥ÅÃÑ·# `≥Å¡˜ |∂_ç^ŒÖÏO˜ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ#∞ QÆ=∞xOK«=K«∞Û#∞. ѨÓ`« Ñ≤O^≥ Ѩã¨∞Ѩ٠~°OQÆ∞‰õΩ =∂i
`«~°∞"å`« #Å¡QÍ =∂_çáÈ`«∞Ok. ѨÓ`« ~åeáÈ`«∞Ok.
D `≥QÆ∞Å∞ x"å~°}‰õΩ h˜Ö’ HõiˆQ QÆO^èŒHõ=Ú 3 „QÍ. ÖË^• HÍ~å^äÕ<£ ÖË^• HÍeH˜û<£ 1 q∞.b. b@~°∞
h˜Ö’ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. `≥QÆ∞Å∞ `«QÆæHõáÈ`Õ 15 ~ÀAÅH˜ =∞~°ÖÏ =∞O^Œ∞#∞ =∂iÛ Ñ≤zHÍs
K͆Ƕe.
72

4. x=∞‡=∞iÜ«Ú|`åÎ~Ú
1. x=∞‡ =∞iÜ«Ú |`åÎ~Ú ™êQÆ∞‰õΩ J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# <ÕÅÅ∞ Uq?
h~°∞ xÅ∞=x Ö’`≥·# Z„~° QÆ~°Ñ¨ <ÕÅÅ∞ „âı+¨ìO. `ÕeHõáê˜ #Å¡ Éèí∂=ÚÅ∞ ‰õÄ_» J#∞‰õÄÅO. h˜ =∞@ìO
Hõhã¨O 2 g∞@~°¡ „H˜O^Œ =ÙO_®e. L^Œ[x ã¨∂zHõ 6.5–7.5 =~°‰õΩ =ÙO_®e. h~°∞ `«fi~°QÍ WOH˜áÈx,
ѨšѨ٠Éèí∂=ÚÅ∞, |OHõ<ÕÅÅ∞ =∞iÜ«Ú K«=Ù_»∞ Éèí∂=ÚÅ∞ ѨxH˜ ~å=Ù. `«‰õΩ¯= Ö’`«∞ QÆÅ ~åu á⁄~°Å∞
QÆÅ <ÕÅÅ∞ =∞iÜ«Ú ã¨∞#flѨ٠~å~Ú áêà◊√§ Z‰õΩ¯=QÍ =Ù#fl <ÕÅÅ∞ ѨxH˜~å=Ù.
2. |`åÎ~Ú, x=∞‡ÅÖ’ J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# ~°HÍÅ∞ Uq? ZHõ¯_» ^˘~°∞‰õΩ`å~Ú?
|`åÎ~Ú ~°HÍÅ∞: ™ê`üQÆ∞_ç =∞iÜ«Ú |ÏqÜ«∞<£. ~°OQÆѨÓ~ü x=∞‡ÃÑ· JO@∞ Hõ˜ì# "≥·~°ãπ `≥QÆ∞à◊√§ ÖËx
"≥ÚHõ¯Å∞ „âı+¨ì"≥∞ÿ#q.
x=∞‡~°HÍÅ∞: HÍy˚ x=∞‡ =∞iÜ«Ú ÉÏÖÏl. ~°OQÆѨÓ~ü x=∞‡ÃÑ· JO@∞Hõ˜ì# "≥ÚHõ¯Å∞ ÖË^• "≥ÚÅHõÅ∞.
"≥ÚHõ¯Å H˘~°‰õΩ „Ñ≤xûѨÖò Ãã·O˜ãπì, x=∞‡ Ѩiâ’^èŒ<å™ê÷#O, u~°∞Ѩu "åix ã¨O„ѨkOK«O_ç.
3. ph =∞iÜ«Ú x=∞‡ "≥ÚHõ¯Å#∞ ZÖÏ <åÏe?
ph, x=∞‡ "≥ÚHõ¯Å#∞ 6 ˛ 6 g∞. ^Œ∂~°O =ÙO_»∞#@∞¡ <åÏe. <å@∞@‰õΩ <≥Å ~ÀAÅ =ÚO^Œ∞ 1˛1˛1
g∞@~°∞ Ãã·A QÆ∞O`«Å#∞ `«qfi, ÃÑ· =∞˜ì`À ÉÏ@∞ 20 H˜Ö’ŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù. XHõ H˜Ö’ ã¨∂Ѩ~ü á¶ê¿ãÊò
=∞iÜ«Ú 100 „QÍ. eO_Õ<£ 10 âß`«O á⁄_ç HõeÑ≤ xOáêe. JO@∞ ÉèÏQÆO <ÕÅ #∞O_ç 15 ÃãO.g∞.
Z`«∞ÎÖ’ =ÙO_»∞#@∞¡ <åÏe.
4. x=∞‡ =∞iÜ«Ú |`åÎ~Ú `À@ʼnõΩ "ÕÜ«∞=Åã≤# Z~°∞=ÙÅ∞ Uq?
"≥ÚHõ¯ =Ü«∞ã¨∞û#∞ |˜ì ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤# D „H˜Ok Z~°∞=ÙÅ#∞ („QÍ=ÚÖ’¡) "ÕÜ«∂e.
"≥ÚHõ¯ =Ü«∞ã¨∞û |`åÎ~Ú x=∞‡
#„`«[x ÉèÏã¨fi~°O á⁄Ï+π #„`«[x ÉèÏã¨fi~°O á⁄Ï+π
1= ã¨O=`«û~°O 300 70 80 375 150 200
2= ã¨O=`«û~°O 600 140 160 750 300 400
3= ã¨O=`«û~°O 900 210 240 1125 450 600
4= ã¨O=`«û~°O 1200 280 320 1500 600 800
5= ã¨O=`«û~°O 1500 350 400 1500 600 800
73

5. PÃÑ·# #„`«[x Z~°∞=Ù#∞ 25 âß`«O Ѩâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù ~°∂ѨOÖ’#∞ 25 âß`«O Ñ≤O_ç Z~°∞=Ù ("ÕѨ,
P=Ú^ŒO) ~°∂ѨOÖ’#∞ q∞ye# 50 âß`«O ~°™êÜ«∞xHõ Z~°∞=Ù ~°∂ѨOÖ’#∞ Ô~O_»∞ ^Œá¶êÅ∞QÍ
_çâ◊O|~°∞–[#=i =∞iÜ«Ú E<£–AÖˇ· <≥ÅÖ’¡ "ÕÜ«∂e. ѨÓ`«‰õΩ =kÖË =ÚO^Œ∞ K≥@¡#∞ "å_»∞ Ãјì
Z~°∞=ÙÅ∞ "Õã≤ ã¨=∞$kúQÍ h~°∞ ÃÑÏìe.
5. x=∞‡, |`åÎ~ÚÅÖ’ ѨÖÏ¡‰õΩ `≥QÆ∞Å∞#∞ ZÖÏ x"åiOKåe?
ѨÖÏ¡‰õΩ `≥QÆ∞Å∞ x"å~°}‰õΩ lOH±ã¨ÖËÊùò 5 „QÍ., "≥∞wfl+≤Ü«∞O ã¨ÖËÊùò 2 „QÍ., ÃѶ„~°ãπ ã¨ÖËÊùò 2 „QÍ.,
=∂OQÆhãπ ã¨ÖËÊùò 2 „QÍ. ÉÁ~åH±û 1 „QÍ. ã¨∞#flO 6 „QÍ., Ü«¸iÜ«∂ 10 „QÍ. XHõ b@~°∞ h˜Ö’ HõeÑ≤
ã¨O=`«û~åxH˜ 4 ™ê~°∞¡ E<£, AÖˇ· =∞iÜ«Ú [#=i, Ѷ≤„|=i <≥ÅÖ’¡ qáêÊi# ÖË`« P‰õΩÅ∞ =∞iÜ«Ú
Ñ≤O^≥Å∞ |~îå}˜ Ѩi=∂}OÖ’ =Ù#flѨÙ_»∞ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. ã¨∞#flѨ٠áêà◊√§ Z‰õΩ¯=QÍ =Ù#fl<ÕÅÖ’¡ W#∞Ѩ
^è•`«∞֒ѨO x"å~°}‰õΩ 20 „QÍ. ÃѶ„~°ãπ ã¨ÖËÊùò =∞iÜ«Ú 2 „QÍ. x=∞‡ LѨC 10 b@~°¡ h˜Ö’ HõeÑ≤
10 ~ÀAÅ =º=kèÖ’ 2–3 ™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
6. x=∞‡, |`åÎ~Ú `À@ÅÖ’ UÜÕ∞ JO`«~° ѨO@Å∞ "ÕÜ«∞=K«∞Û?
<å˜# Ô~O_»∞ =¸_»∞ ã¨O=`«û~åÅ =~°‰õΩ JO`«~° ѨO@Å∞QÍ "Õ~°∞â◊#QÆ, JѨ~åÅ∞, |Ou, ^Àã¨, Le¡,
ѨÙK«Û "ÕÜ«∞=K«∞Û. ѨzÛ~˘@ì ÃÑ·~°¡#∞"Õã≤ Éèí∂q∞Ö’ HõeÜ«∞^Œ∞<åfle. q∞~°Ñ¨, =OQÆ, á⁄Q͉õΩ =∞iÜ«Ú
’=∂’ ÃÑ·~°¡#∞ "ÕÜ«∞~å^Œ∞.
7. x=∞‡ =∞iÜ«Ú |`åÎ~ÚÅÖ’ ѨÓ`«, Ñ≤O^≥ ~åʼnõΩO_® Uq∞ KÕÜ«∂e?
K≥@∞¡ ѨÓ`«, Ñ≤O^≥Å`À =Ù#flѨÙ_»∞ áê^Œ∞ `«=fi_»O, ^Œ∞#fl@O KÕÜ«∞~å^Œ∞. ZO_»Å∞ f„==∞ÜÕ∞º H˘nÌ K≥@¡‰õΩ
h~°∞ „Hõ=∞O `«Ñ¨ÊHõ ÃÑÏìe. <ÕÅÖ’ `Õ=∞ âß`«O xÅHõ_® =ÙO_»∞#@∞¡ K«∂_®e. áê¡<ÀѶ≤H±û 2.5 q∞.b.
10 b@~°¡ h˜Ö’ HõeÑ≤ Ô~O_»∞™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. J#QÍ Ñ¨Ó`«ã¨=∞Ü«∞OÖ’ XHõ™êi =∞iÜ«Ú
HÍÜ«∞Å∞ QÀmÃã·AÖ’ =Ù#flѨÙ_»∞ =∞~À™êi Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
8. |`åÎ~Ú Ñ¨à◊¡‰õΩ #Å¡˜ =∞K«ÛÅ∞ =zÛ ‰õΩo§ Ѩ_çáÈ`«∞<åfl~Ú. UO KÕÜ«∂e? (HÍÜ«∞ ~°ã¨O Ñ‘ÖËÛ ã‘`åHÀHõ
zÅ∞HõÅ∞).
~°ã¨O Ñ‘ÖËÛ ã‘`åHÀHõ zÅ∞HõÅ x"å~°}‰õΩ ~å„uѨÓ@ Öˇ·@∞¡ Ãјì, `À@Ö’ JHõ¯_»Hõ¯_® Ñ¨à‹§=ÚÅÖ’
=∞ÖÏkäÜ«∂<£ 1 q∞.b =∞O^Œ∞ { 1% K«ÔH¯~° ѨO_»¡ ~°ã¨O`À HõeÑ≤ KÕã≤# q+¨Ñ¨Ù Z~°#∞ LOKåe. Ô~Hõ¯Å
ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ "≥Å∞`«∞~°∞‰õΩ PHõi¬OѨ|_ç, D q∞„â◊=∂xfl Ñ‘eÛ K«xáÈ`å~Ú.
|`åÎ~ÚÅ∞ ÖË`« ^Œâ◊Ö’ L#flѨÙ_Õ XH˘¯Hõ¯ HÍÜ«∞‰õΩ XHõ `åωõΩ |∞@ì Hõ˜ì D ~°ã¨O Ñ‘ÖËÛ ã‘`åHÀHõ
zÅ∞HõÅ ÉÏi #∞O_ç HÍáê_»∞HÀ=K«∞Û#∞.
74

6. 9. |`åÎ~ÚÖ’ P‰õΩ=Ú_»∞`« =∞iÜ«Ú Ñ≤O_ç #e¡ x"å~°} ZÖÏ?
Z. P‰õΩ=Ú_»`« x"å~°}‰õΩ XHõ b@~°∞ h˜H˜ 1.5 q∞.b "≥∂<À„HÀ’á¶êãπ ÖË^• 2 q∞.b.
_≥·q∞^äÀÜ≥∞ò ÖË^• 1.0 q∞.b. ÃѶ<£=Öòˆ~ò HõeÑ≤ ÖË`« WQÆ∞~°∞ =KÕÛ@ѨÙ_»∞ XHõ™êi, P `«~åfi`«
10 ~ÀAʼnõΩ Ô~O_»=™êi =∞O^Œ∞Å#∞ =∂iÛ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. "ÕѨyO[Å HõëêÜ«∂xfl (4%)
Ñ≤zHÍs KÕã≤ ‰õÄ_® nx L^èŒ$ux `«yæOK«=K«∞Û.
a. Ñ≤O_ç #e¡ x"å~°}‰õΩ JHÀì|~°∞ – #=O|~°∞Ö’ K≥@∞ì "≥Ú^ŒÅ∞ K«∞@∞ì =∞˜ìÖ’ eO_Õ<£ á⁄_ç 50
„QÍ. =∞O^Œ∞#∞ HõÅ∞Ѩ=Öˇ#∞. P‰õΩÅg∞^Œ, HÍÜ«∞Åg∞^Œ ѨÙ~°∞QÆ∞ Z‰õΩ¯=QÍ LO>Ë Zã≤¿Ñ¶ò 1 „QÍ.
ÖË^• 2.0 q∞.b. "≥∂<À„HÀ’á¶êãπ ÖË^• HÀ¡iÃÑ·iá¶êãπ b@~°∞ h˜Ö’ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
10. |`åÎ~Ú =∞iÜ«Ú x=∞‡Ö’ P‰õΩ#e¡ =∞iÜ«Ú HÍÜ«∞ÅÃÑ· =∞OQÆ∞#e¡x ZÖÏ QÆ∞iÎOz x"å~°}
KÕã¨∞HÀ"åe?
P‰õΩÅÃÑ·#, HÍÜ«∞ÅÃÑ·# #e¡ PtOz ~°™êxfl Ñ‘ÅÛ@O =Å# z#fl z#fl `≥Å¡x =∞K«ÛÅ∞ U~°Ê_»`å~Ú.
=∞OQÆ∞#e¡ HÍÜ«∞ÅÃÑ· ~°ã¨O Ñ‘ÅÛ@O =Å# =Ú^Œ∞~°∞ QÀ^èŒ∞=∞ ~°OQÆ∞ ÖË^• T^• ~°OQÆ∞ =∞K«ÛÅ∞ U~°Ê_ç
HÍÜ«∞ JO`«Ï =∞OQÆ∞ U~°Ê_»∞`«∞Ok. HÍÜ«∞Å∞ z#flqQÍ LO_ç `˘Hõ¯ QƘìQÍ ÃÑÅ∞ã¨∞QÍ#∞ LO_ç ^èŒ~°
`«yæáÈ`«∞Ok. g˜x x"åiOK«_®xH˜ h˜Ö’ HõiˆQ QÆO^äŒHõO 3 „QÍ. b@~°∞ h˜H˜ ÖË^• _≥·HÀá¶êÖò 3
q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ ÃãÃÑìO|~°∞, JHÀì|~°∞, #=O|~°∞ <≥ÅÖ’¡ <≥ÅHÀ™êi K˘Ñ¨C# Ñ≤zHÍs
K͆Ƕe.
11. |`åÎ~ÚÖ’ ѨO_»∞ DQÆ x"å~°} ZÖÏ?
ѨO_»∞ DQÆ PtOK«_»O =Å# ѨO_»∞ÃÑ· ã¨#fl˜ ~°O„^ä•Å #∞O_ç „^Œ==Ú T~°∞`«∞Ok. =∞iÜ«Ú DQÆ
Ü≥ÚHõ¯ Ñ≤Å¡ ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ ѨO_»∞֒Ѩe QÆ∞A˚#∞ fã≤"ÕÜ«∞_»O =Å¡ ѨO_»∞ ‰õΩo§ `«~åfi`« ~åeáÈ`«∞Ok.
x"å~°}‰õΩ DQÆ PtOz ~åeáÈ~Ú# ѨO_»¡#∞ Ui <åâ◊#O KÕÜ«∂e. =∞iÜ«Ú K≥@∞ì „H˜O^Œ ^Œ∞xfl HÀâ◊ã¨÷
^Œâ◊#∞ |Ü«∞Å∞Ѩ~°∞K«∞@ ÖË^• HÍ~°ƒiÖò 10% á⁄_çx Éèí∂q∞Ö’ (50–100 „QÍ. K≥@∞ì‰õΩ) HõÅ∞ѨÙ@ ^•fi~å
g˜x x"åiOK«=K«∞Û#∞. "≥ÚÖÏã≤ãπ / ѨOK«^•~° 200 „QÍ., =∞ÖÏkäÜ«∂<£ 50 q∞.b. 2 b@~°¡ h˜Ö’
HõeÑ≤ Z~°=∞O^Œ∞ Ñ¨à‹§OÖ’ LOz# Ü≥∞_»Å DQÆÅ∞ PHõi¬OѨ|_ç <åâ◊#=∞=Ù`å~Ú.
12. x=∞‡K≥@∞ì "≥Ú^ŒÅ∞ ^ŒQÆæ~° |OHõ HÍ~°∞`«∞Ok Uq∞ KÕÜ«∂e?
h~°∞ `«fi~°QÍ WOHõ#@∞=O˜ Éèí∂=ÚÖ’¡#∞, K≥@∞ì "≥Ú^Œà◊§‰õΩ h~°∞ Ѩ^Õ Ñ¨^Õ `«QÆÅ@O =Å¡ |OHõ `≥QÆ∞Å∞
K≥@∞¡ HÍO_»OÃÑ· Ptã¨∞ÎOk. `≥QÆ∞Å∞ PtOz#ѨÙ_»∞ K≥@∞ì "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ· ɡ~°_»∞ ‰õΩo§ |OHõ HÍ~°∞`«∞Ok. nx
x"å~°}‰õΩ h~°∞ `«fi~°QÍ WOH˜áÈQÆÅ `À@Ö’¡ "≥ÚHõ¯Å∞ <åÏe. K≥@∞ì K«∞@∂ì áê^Œ∞Hõ˜ì "≥Ú^ŒÅ‰õΩ h~°∞
`«QÆʼnõΩO_® K«∂_®e. |OHõ HÍi ‰õΩo§# ɡ~°_»∞#∞ ѨÓiÎQÍ fã≤"Õã≤ ÉÁ~À¤ ¿Ñã¨∞ì ÖË^• HÍѨ~ü PH©ûHÀ¡Ô~·_£
75

7. ¿Ñã¨∞ì ѨÓ`« ѨÓÜ«∂e. „Hõ=∞O `«Ñ¨ÊHõ =ÚO^Œ∞ *Ï„QÆ`«ÎQÍ É’~À¤¿Ñã¨∞ì "≥Ú^Œà◊§‰õΩ Ѩ˜ìOKåe. H˘=∞‡ÅÃÑ·
=KÕÛ |OHõ `≥QÆ∞Å∞ x"å~°}‰õΩ b@~°∞ h˜H˜ HÍ~°ƒO_»l"£∞ 1 „QÍ. HõeÑ≤ K≥@∞ìÃÑ· 15 ~ÀAÅ =º=kèÖ’
Ô~O_»∞ ™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
13. |`åÎ~ÚÖ’ "Õ~°∞‰õΩà◊√§ =∞iÜ«Ú |OHõ `≥QÆ∞Å∞#∞ ZÖÏ QÆ∞iÎOKåe? x"å~°} `≥ÅѨO_ç.
Wk tbO„^Œ=Ú =Å¡ =KÕÛ `≥QÆ∞Å∞. `≥QÆ∞Å∞ „áê~°OÉèí^Œâ◊Ö’ "Õ~°∞¡‰õΩo§ áÈ+¨Hõ Ѩ^•~å÷Å∞, h~°∞ K≥@∞ì‰õΩ
JO^Œ‰õΩO_® K≥@∞¡ ZO_çáÈ`å~Ú. "Õ~°∞¡ ѨsH˜∆¿ãÎ ‰õΩo§# "åã¨# QÆ=∞xOK«=K«∞Û. `≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜# K≥@∞ì
P‰õΩÅ∞ Ѩã¨∞ѨÙQÍ =∂i ZO_çáÈ`å~Ú. `≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜# K≥@∞¡ qѨs`«OQÍ Ñ¨Ó`« Ѩ˜ì HÍÜ«∞Å∞
=Úkˆ~Ö’QÍ K≥@∞¡"å_ç ZO_çáÈ`å~Ú.
D `≥QÆ∞Å∞ x"å~°}‰õΩ `≥QÆ∞Å∞ `˘e^Œâ◊Ö’<Õ QÆ=∞xOz K≥@∞ì‰õΩ h~°∞ Hõ˜ì =∞~°∞㨘 ~ÀA HÍ~°ƒO_»l"£∞
2 „QÍ. =∞iÜ«Ú =∂OHÀ*ˇò 2.5 „QÍ. b@~°∞ h˜Ö’ HõeÑ≤ K≥@¡ áê^Œ∞Ö’¡ <ÕÅ `«_çKÕÖÏ áÈÜ«∂e.
¿ãO„nÜ«∞ Z~°∞=ÙÅ∞ ѨzÛ ~˘@ì Z‰õΩ¯=QÍ "å_®e. 1 H˜Ö’ „>ˇÿHÀ_≥~å‡ qi_ç HõÅÛ~°∞#∞ 90 H˜Ö’¡ Ѩâ◊√=ÙÅ
Z~°∞=Ù, 10 H˜Ö’Å "ÕѨÑ≤O_ç HõeÑ≤ 5–6 ~ÀAÅ∞ =∂QÆɡ˜ì K≥@∞ì‰õΩ 10 H˜Ö’Å K˘Ñ¨C# áê^Œ∞Ö’ "Õã≤
HõÅÜ«∞ɡÏìe. XHõ H˜Ö’ Ü«¸iÜ«∂ 100 b@~°¡ h˜Ö’ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
14. x=∞‡Ö’ HÍÜ«∞Åq∂^Œ QÆl˚ `≥QÆ∞Å∞ x"å~°} ZÖÏ?
x=∞‡Ö’ =ÚYº"≥∞ÿ# `≥QÆ∞Å∞ QÆl˚ `≥QÆ∞Å∞. Wk ÉÏH©ìiÜ«∂=Å¡ =ã¨∞ÎOk. ÖË`« P‰õΩÅÃÑ·, z#fl H˘=∞‡ÅÃÑ·,
HÍÜ«∞Å q∂^Œ, =Úà◊§ q∂^Œ, ÃÑ^ŒÌ H˘=∞‡Å q∂^Œ, HÍO_»O q∂^Œ D =∞K«ÛÅ∞ ™ÈH˜ #+¨ìO HõÅ∞QÆ*Ëã¨∞ÎOk.
`≥QÆ∞Å∞ =∞ki#^Œâ◊Ö’ K≥@∞¡ ZO_çáÈ`å~Ú. `≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜# K≥@¡ÃÑ· ZO_»∞ѨÙÅ¡ Z‰õΩ¯=QÍ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk.
QÆl˚x `«@∞ì‰õΩ<Õ ''ÉÏÖÏl—— x=∞‡~°HõO <å@∞HÀ"åe. `≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜# H˘=∞‡Å∞ HõuÎiOz „ÃãìáÈìÃã·H˜¡<£ 1 „QÍ.
=∞iÜ«Ú HÍѨ~ü PH©ûHÀ¡Ô~·_£ 30 „QÍ=ÚÅ∞ 10 b@~°∞¡ h˜Ö’ HõÅÑ≤ 20 ~ÀAÅ =º=kèÖ’ 2–3 ™ê~°∞¡
=~å¬HÍÅOÖ’ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. K≥@¡ "≥Ú^Œà◊§ÃÑ·#, ÃÑ^ŒÌ H˘=∞‡ÅÃÑ·<å QÆl˚ `≥QÆ∞Å∞ LO>Ë `≥QÆ∞Å∞ L#fl
ɡ~°_»∞#∞ HõuÎ`À wH˜ É’~Àì¿Ñã¨∞ì ѨÓ`« ѨÓÜ«∂e.
76

8. J~°˜
1. J~°˜ ѨO_çOK«∞@‰õΩ Z@∞=O˜ <ÕÅÅ∞ J#∞‰õÄÅO?
™ê~°=O`«"≥∞ÿ# `«y#O`« h˜ =ã¨u Hõey, h~°∞ WOH˜ áÈÜÕ∞ QÆ∞}O`À áê@∞ `«y#O`« ¿ãO„kÜ«∞
Ѩ^•~°÷=ÚQÆÅ <ÕÅÅ∞ J#∞‰õÄÅO. ™ê~°=O`«"≥∞ÿ# XO„_»∞<ÕÅÅ∞ „âı+¨ìO. <ÕÅ Ö’`«∞ 1.0 #∞O_ç 1.5 g∞.
Ö’`«∞ =ÙO_ç L^Œ[x ã¨∂zHõ 6.5–7.5 =~°‰õΩ =ÙO_®e.
2. J~°˜ ™êQÆ∞‰õΩ J#∞"≥·# ~°HÍÅ∞ Uq?
Hõ~°∂Ê~° K«ÔH¯~°ˆHo, `≥Å¡ K«ÔH¯~°ˆHo, ÃÑ^ŒÌ ѨK«Û J~°˜ (~˘|™êì) á⁄˜ìѨK«Û J~°˜ ÖË^• "å=∞# ˆHo (_®fi~üÊù
ˆH"≥O_ç+π)`À áê@∞ H˘=Ófi~°∞ ÉÁO`« (‰õÄ~° J~°˜) ~°HÍÅ∞ =ÚYº"≥∞ÿ#q. J=∞$`«áê}˜ Ѩ<å=∂ `≥QÆ∞Å∞#∞
`«@∞ìH˘#ÖË^Œ∞ Hõ#∞Hõ "ÕÜ«∞Hõ áÈ=Ù@ =∞Ozk.
3. J~°˜Ö’ =∂=¸Å∞ Ñ≤ÅHõʼnõΩ, ˜+¨Øº HõÅÛ~ü "≥ÚHõ¯Å∞ "Õã≤# `À@ʼnõΩ QÆÅ `Õ_® Uq∞˜?
=∂=¸Å∞ Ñ≤ÅHõÅ∞ ¿ãHõiOz# `À@Ö’x p_» Ñ‘_»Å∞ ÖË`« `À@‰õΩ PtOKÕ „Ѩ=∂^Œ=ÚOk. =ÚYºOQÍ
Z„~°=Ú‰õΩ¯ ѨÙ~°∞QÆ∞ =∞iÜ«Ú "≥·~°ãπ `≥QÆ∞à◊√§ PtOK«=K«∞Û. J^Õ ˜+¨Øº HõÅÛ~ü "≥ÚHõ¯Å∞ ѨÓiÎQÍ
P~ÀQƺ=O`«"≥∞ÿ#q. XˆH ™êi kQÆ∞|_ç x™êÎ~Ú. J~Ú`Õ <å˜# `«~°∞"å`« p_»Ñ‘_»Å∞ PtOK«=K«∞Û.
=∂=¸Å∞ Ñ≤ÅHõÅ∞ "Õã≤# `À@`À áÈe¿ãÎ ˜+¨Øº HõÅÛ~ü "≥ÚHõ¯Å∞ "Õã≤# `À@ H˘O`« `«fi~°QÍ kQÆ∞|_ç
xKÕÛ J=HÍâ◊O =ÙOk.
4. J~°˜ <å@∞@‰õΩ J#∞"≥·# HÍÅO Uk?
J~°˜x ã¨O=`«û~°O á⁄_»=Ù<å <å@=K«∞Û. J~Ú`Õ Hõ~°∂Ê~° K«ÔH¯~°ˆHo, `≥Å¡ K«ÔH¯~°ˆHo, ÉÁO`« ~°HÍÅ#∞
U„Ñ≤Öò – PQÆã¨∞ì <≥ÅÅ =∞^茺 HÍÅOÖ’ <å@∞@ =∞Ozk. ѨK«Û J~°˜ ~°HÍÅ∞ E<£ #∞O_ç ÃãÃÑìO|~ü
=~°‰õΩ <å@∞@‰õΩ J#∞‰õÄÅO.
5. J~°˜H˜ U~°HõO Z~°∞=ÙÅ∞, ZO`« "≥∂`å^Œ∞Ö’ "ÕÜ«∂e?
J~°˜H˜ Z~°∞=ÙÅ∞ XH˘¯Hõ¯ "≥ÚHõ¯ K˘Ñ¨C# x~åúiOz# q^èŒOQÍ "ÕÜ«∂e. "≥ÚHõ¯ <å@∞#ѨC_»∞ XH˘¯Hõ¯
QÆ∞O@‰õΩ 5 H˜Ö’Å zqH˜# Ѩâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù`À ÉÏ@∞ 50 „QÍ. ÉèÏã¨fi~åxKÕÛ Z~°∞=Ù#∞ "ÕÜ«∂e.
™ê~°=O`«"≥∞ÿ# <ÕÅÖ’¡ K≥@∞ì‰õΩ 200 „QÍ. #„`«[x =∞iÜ«Ú 200 „QÍ. á⁄Ï+π xKÕÛ Z~°∞=ÙÅ#∞
"ÕÜ«∂e. Hõ~°∂Ê~° K«ÔH¯~° ˆHo, H˘=Ófi~°∞ ÉÁO`« ~°HÍʼnõΩ <å˜# 45,90,135 =∞iÜ«Ú 160 ~ÀAʼnõΩ
"ÕÜ«∂e. ÃÑ^ŒÌ ѨK«Û J~°˜, á⁄˜ì ѨK«Û J~°˜ ~°HÍʼnõΩ <å˜# `«~åfi`« 40,80,120 =∞iÜ«Ú 160
~ÀAʼnõΩ "ÕÜ«∂e. `≥Å¡ K«ÔH¯~°ˆHo ~°HÍxH˜ 250 „QÍ.Å #„`«[x, 250 „QÍ. á⁄Ï+π#∞ 5 ^Œá¶êÅ∞QÍ
<å˜# 35, 70, 105, 140 =∞iÜ«Ú 175 ~ÀAʼnõΩ "ÕÜ«∂e.
77

9. ÉÏQÍ `ÕeHõ ~°HõO <ÕÅÖ’¡ #„`«[x, á⁄Ï+π Z~°∞=ÙÅ#∞ 50 âß`«O ÃÑOz "Õã¨∞HÀ"åe. K≥@∞ì‰õΩ Ô~O_»∞
"≥·Ñ¨ÙÖÏ 10 ÃãO.g∞. Ö’`«∞Ö’ QÆ∞O@Å∞ fã≤ Z~°∞=Ù#∞ "Õã≤ `ÕeHõ áê˜ `«_ç x"åfie. `À@ =Ü«∞ã¨∞û#∞
|˜ì "≥Ú^ŒÅ∞ #∞O_ç Z~°∞=ÙÅ∞ "ÕÜ«∞=Åã≤# ^Œ∂~°O ÃÑOKåe.
6. J~°˜ `À@‰õΩ „_çÑπ Ѩ^ŒúuÖ’ h~°∞ÃÑ@∞ì@=Å¡ LѨÜ≥∂QÆO Uq∞?
„_çÑπ ^•fi~å h~°∞ ÃÑ@∞ì@ =Å¡ 40 âß`«O =~°‰õΩ P^• KÕÜ«∞=K«∞Û. „_çÑπ ^•fi~å Z~°∞=ÙÅ∞ JOkOK«∞@
=Å¡ 25–50 âß`«O =~°‰õΩ P^• KÕÜ«Ú@ÜÕ∞ QÍHõ 20–30 ~ÀAÅ∞ ѨO@ HÍÅѨiq∞u `«QÆ∞æ`«∞Ok.
kQÆ∞|_ç 20 âß`«O ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. p_»Ñ‘_»Å∞ =∞iÜ«Ú HõÅ∞Ѩ٠ã¨=∞㨺Å∞ `«QÆ∞æ`å~Ú. J~Ú`Õ ÉèÏã¨fi~°O
Z~°∞=Ù#∞ ѨÓiÎQÍ "≥ÚHõ¯ <å@∞#ѨC_»∞ QÀuÖ’ "ÕÜ«∂e.
7. J~°˜Ö’ HõÅ∞Ѩ٠x"å~°}‰õΩ "å_»=Åã≤# HõÅ∞Ѩ٠=∞O^Œ∞Å∞ Uq?
Ñ≤ÅHõ <å˜# "≥O@<Õ, HõÅ∞Ѩ٠"≥ÚÅ=Hõ =ÚO^Œ∞ ZHõ~å‰õΩ |∞ÏHÀ¡~ü (2.0 b.) ÖËHõ JÖÏHÀ¡~ü (1 b.)
ÖËHõ ÃÑO_çq∞^ä•e<£ (1 b.) ÖËHõ PH©ûá¶È¡~üÃѶ<£ (300 q∞.b.) ÅÖ’ U^Õx XHõ ^•xx 200 b@~°¡ h˜Ö’
HõeÑ≤ K«ÖÏ¡e. Éèí∂q∞Ö’ `«y#O`« `Õ=∞ =ÙO_®e. Zky# HõÅ∞Ѩ٠"≥ÚHõ¯Å x"å~°}‰õΩ 0.4 âß`«O
áê~åHÍfiò =∞O^Œ∞#∞ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. "≥ÚO_ç *Ïu HõÅ∞Ѩ٠"≥ÚHõ¯Å x"å~°}‰õΩ ÔQ¡Âá¶⁄¿ãò =∞O^Œ∞#∞
b@~°∞ h˜H˜ 10 q∞.b. K˘Ñ¨C# HõeÑ≤ J~°˜ "≥ÚHõ¯ÅÃÑ· Ѩ_»‰õΩO_® Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
8. J~°˜ P‰õΩÅ∞ z=~° #∞O_ç ZO_çáÈ`«∞<åfl~Ú. x"å~°} Uq∞˜?
Wk á⁄Ï+π ֒ѨO =Å¡ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. x"å~°}‰õΩ P‰õΩÅÃÑ· á⁄Ï+≤Ü«∞O ã¨ÖËÊùò b@~°∞ h˜H˜ 5 „QÍ.
Å K˘Ñ¨C# HõeÑ≤ 7–10 ~ÀAÅ =º=kèÖ’ 2 ÖËHõ 3 ™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
9. J~°˜Ö’ ÔQÅ Ãã·A ÃÑ~°QÍÅO>Ë UO KÕÜ«∂e?
ÔQÅ "Õã≤# `«~°∞"å`« ÔQÅÖ’ ǨϙêÎÅ ã¨OYº#∞ QÍh, HÍÜ«∞Å ã¨OYº#∞ QÍh ÃÑOK«∞@‰õΩ gÅ∞QÍ^Œ∞.
|Å"≥∞ÿ# ÔQÅÅ H˘~°‰õΩ ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤# Z~°∞=ÙÅ#∞ „Hõ=∞O `«Ñ¨ÊHõ <å˜# 210 ~ÀAŠ֒Ѩ٠"ÕÜ«∂e.
10. J~°˜Ö’ P‰õΩÅÃÑ· =∞K«Ûefl ZÖÏ x"åiOKåe?
J~°˜ P‰õΩ Ô~O_»∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ áêeáÈ~Ú# Ѩã¨∞Ѩ٠ѨK«ÛÖË^• Ѩã¨∞Ѩ٠~°OQÆ∞`À q∞o`«"≥∞ÿ# =∞K«ÛÅ∞
#∂Å∞HõO_≥ PHÍ~°O`À =∞K«Û =∞^茺ÉèÏQÆO T^•~°OQÆ∞`À D<≥ʼnõΩ ã¨=∂O`«~°OQÍ U~°Ê_»`å~Ú.
W@∞=O˜ =∞K«ÛÅ∞ P‰õΩÅ JOK«∞Å =^ŒÌ Z‰õΩ¯=QÍ U~°Ê_»`å~Ú. P‰õΩÅ∞ =∂_ç#@∞¡QÍ LO_ç P‰õΩÅ
`˘_ç=∞ qiy „"Õàϧ_»∞`«∂ LOÏ~Ú. ÔQÅÅ∞ `«Ü«∂~°ÜÕ∞º ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `≥QÆ∞Å∞ f„="≥∞ÿ`Õ #+¨ìO Z‰õΩ¯=QÍ
LO@∞Ok.
78

10. `≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜# P‰õΩÅ#∞ HÍeÛ"ÕÜ«∂e. =Ú~°∞QÆ∞ h~°∞ áÈÜÕ∞ =ã¨u HõeÊOKåe. =~å¬HÍÅ „áê~°OÉèí^Œâ◊Ö’
2.5 „QÍ. =∂OHÀ*ˇÉò ÖË^• 2 „QÍ. HÀ¡~À^ä•Ö’xÖò b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍi KÕÜ«∂e. =~å¬HÍÅOÖ’
`≥QÆ∞Å∞ f„=`« Z‰õΩ¯=QÍ L#fl@¡~Ú`Õ „>ˇÿ_ç=∂~üÊù ÖË^• „áÈÑ≤H˘#*’Öò 1 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤
Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
11. J~°˜ P‰õΩÅ∞ QÆ∞`«∞ÎÅ∞QÍ =∂iáÈ`«∞#fl~Ú nxH˜ x"å~°} K«~°ºÅ∞ ZÖÏ KÕѨÏìe.
D `≥QÆ∞Å∞ "≥·~°ãπ =Å¡ =ã¨∞ÎOk. D `≥QÆ∞Å∞ Ü≥ÚHõ¯ ÅHõ∆}ÏÅ∞ "≥ÚHõ¯ U ^Œâ◊Ö’<≥·# HõxÑ≤OK«=K«Û. P‰õΩÅ
`˘_ç=∞ÅÃÑ·# =∞iÜ«Ú D<≥Å "≥O|_ç =Ú^Œ∞~°∞ P‰õΩѨK«Û Kå~°Å∞ U~°Ê_»@O nx „Ѩ^è•# ÅHõ∆}O. P‰õΩÅ
JOK«∞Å∞ JÅÅ =∂ki ֒Ѩe "≥·Ñ¨ÙH˜ K«∞@∞ì‰õΩOÏ~Ú."≥ÚHõ¯Å∞ y_»ã¨ÉÏi, xÏ~°∞QÍ LO_ç "≥ÚHõ¯Å∞
ÔQÅÅ∞ "ÕÜ«∞Hõ áÈ=_»O D `≥QÆ∞Å∞ "≥ÚHõ¯ ÅHõ∆}ÏÅ∞.
D `≥QÆ∞Å∞ ^Œ∞OѨŠ^•fi~å =∞iÜ«Ú ¿Ñ#∞ ѨÙ~°∞QÆ∞ ^•fi~å "åºÑ≤ã¨∞ÎOk. q`«Î#Ѩ٠Ñ≤ÅHõÅ#∞
P~ÀQƺ=O`«"≥∞ÿ# `À@Å#∞O_ç =∂„`«"Õ∞ ¿ãHõiOKåe. ¿Ñ#∞|OHõ x"å~°}‰õΩ q∞^ä≥·Öò _≥q∞Ï<£ 1.0
q∞.b. ÖË^• "≥∂<À„HÀ’á¶êãπ 1.6 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍi KÕÜ«∂e.
12. J~°˜Ö’ Ѩ<å=∂ `≥QÆ∞Å∞ x"å~°} `≥ÅѨO_ç.
`≥QÆ∞Å∞ ÅHõ∆}ÏÅ∞ "≥ÚHõ¯ U ^Œâ◊Ö’<≥·# HõxÑ≤OK«=K«∞Û#∞. =Ú^Œ∞~°∞ P‰õΩÅ∞ Ѩã¨∞Ѩ٠~°OQÆ∞‰õΩ =∂i =_çe
P‰õΩ `˘_ç=∞Å =^ŒÌ qiy HÍO_®xH˜ ã¨=∂O`«~°OQÍ „"Õàϧ_»∞`«∂ LOÏ~Ú. `≥QÆ∞Å∞ f„=OQÍ L#flѨC_»∞
HÍO_»O xÅ∞=ÙQÍ pe LO@∞Ok. "≥ÚHõ¯Å ^Œ∞OѨÅ#∞ HÀã≤ ѨijeOz`Õ Ö’Ñ¨Å Hõ}*ÏÅO
ã¨Ç¨Ï[~°OQÆ∞#∞ HÀÖ’Ê~Ú HõxÑ≤ã¨∞ÎOk.
D `≥QÆ∞Å∞ q`«Î#Ѩ٠Ñ≤ÅHõÅ ^•fi~å =∞iÜ«Ú =∞˜ì ^•fi~å "åºÑ≤ ã¨∞ÎOk. J=∞$`«áê}˜ ~°HõO D `≥QÆ∞Å∞‰õΩ
ѨÓiÎQÍ ÖÁOy áÈ`«∞Ok.
D `≥QÆ∞Å∞#∞ JiHõ@ì_®xH˜ P~ÀQƺ=O`«"≥∞ÿ# q`«Î# ZOÑ≤Hõ, „"Õà◊§‰õΩ QÍÜ«∂Å∞ H͉õΩO_® K«∂_®e.
q`«Î<åxfl HÍ~°ƒO_»l"£∞ „^•=HõOÖ’ 1 „QÍ. b@~°∞ h˜Ö’ =ÚOz <å˜ =∞~°ÖÏ W^Õ =∞O^Œ∞`À Ô~O_»∞
<≥ÅÅH˘Hõ™êi <å˜# P~°∞<≥ÅÅ `«~åfi`« "≥ÚHõ¯Å "≥Ú^Œà◊√§ ÉÏQÍ `«_çKÕÖÏ áÈÜ«∂e.
13. J~°˜Ö’ "≥„i `≥QÆ∞Å∞ x"å~°} ZÖÏ?
J~°˜Ö’ "≥„i`≥QÆ∞Å∞ ^Œ∞OѨŠ^•fi~å =∞iÜ«Ú J~°˜ ¿Ñ#∞|OHõ ^•fi~å "åºÑ≤ã¨∞ÎOk. "≥„i `≥QÆ∞Å∞
x"å~°}‰õΩ q`«Î<åxfl *Ï„QÆ`«ÎQÍ ¿ãHõiOKåe. `≥QÆ∞ÖÏtOz# "≥ÚHõ¯Å#∞ ^Œ∞OѨÅÖ’ H˜~Àã≤<£ áÈã≤
`«QÆ∞ÅɡÏìe. `≥QÆ∞Å∞#∞ QÆ∞iÎOK«ÏxH˜ „Ѩu"≥ÚHõ¯#∞ `«~°∞K«∞QÍ Ñ¨ijeOKåe. ¿Ñ#∞|OHõ x"å~°}‰õΩ
_≥·q∞^äÀÜ≥∞ò 2.0 q∞.b., q∞^ä≥·Öò _≥q∞Ï<£ 1.0 q∞.b. ÖË^• "≥∂<À„HÀ’á¶êãπ 1.6 q∞.b b@~°∞ h˜H˜
HõeÑ≤ K«Å¡@O =O˜ K«~°ºÅ∞ KÕѨÏìe.
79

11. *Ï=∞
1. *Ï=∞Ö’ ~°HÍÅ∞ Uq, ZHõ¯_» ^˘~°∞‰õΩ`å~Ú?
*Ï=∞Ö’ `≥Å¡, Z„~°*Ï=∞ ~°HÍÅ∞<åfl~Ú. WO^Œ∞Ö’ JÅǨÉÏ^£ 㨿Ѷ^• =∞iÜ«Ú ã¨~åÌ~ü (ÅHÀfl – 49)
~°HÍÅ∞ =ÚYº"≥∞ÿ#q. Wq HÍHõ 㨿Ѷ^£ *Ï=∞, H˘Ç≤Ï~ü 㨿Ѷ^•, ÃãÅHõ∆<£–8 ~°HÍÅ∞ ‰õÄ_» "ÕÜ«∞=K«∞Û. <ÕÅ
JO@∞¡ QÍx QÍe JO@∞¡ QÍx <å@∞HÀ"åe. "≥ÚHõ¯Å H˘~°‰õΩ „Ñ≤xûѨÖò Ãã·O˜ãπì, Ѷ¨ÅѨiâ’^èŒ<å ™ê÷#O,
ã¨OQÍÔ~_ç¤, "≥∞^ŒH± lÖÏ¡ "åix HÍx, Jã≤ÃãìOò _≥·Ô~Hõì~ü PÑπ ǨiìHõÅÛ~ü, L^•º# #~°ûs, JK«∞º`åѨÙ~°O,
Y=∞‡O lÖÏ¡ "åix HÍx ã¨O„ѨkOK«O_ç.
2. *Ï=∞ "≥ÚHõ¯Å∞ ZO`« ^Œ∂~°OÖ’ ZÖÏ <åÏe?
*Ï=∞ JO@¡#∞ 60˛60˛60 ÃãO.g∞. Ãã·A QÆ∞O`«Å∞ 6˛6 g∞. ^Œ∂~°OÖ’ `«qfi „Ѩu QÆ∞O`«‰õΩ 15
H˜Ö’ŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù, 1 H˜Ö’ ã¨∂Ѩ~ü á¶ê¿ãÊò HõeÑ≤ xOÑ≤ QÆ∞O`« =∞^茺֒ "≥ÚHõ¯#∞ <åÏe.
3. *Ï=∞ "≥ÚHõ¯‰õΩ UÜÕ∞ Z~°∞=ÙÅ∞ "å_®e?
=Ü«∞ã¨∞û#∞ |˜ì Z~°∞=ÙÅ∞ "ÕÜ«∂e. <å˜# "≥Ú^Œ˜ ã¨O=`«û~°O 15 H˜Ö’Å∞, Ô~O_»= ã¨O=`«û~°O 30
H˜Ö’ŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù "ÕÜ«∂e. =¸_»= ã¨O=`«û~°O „Ѩu "≥ÚHõ¯‰õΩ 45 H˜Ö’ŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù`À
ÉÏ@∞ 150:60:75 „QÍ. #„`«[x, ÉèÏã¨fi~°O, á⁄Ï+π Z~°∞=ÙÅ#∞ "ÕÜ«∂e. 4 ã¨O=`«û~°=ÚÅ∞. PÃÑ·#
"≥ÚHõ¯‰õΩ 60 H˜Ö’ŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù`À ÉÏ@∞ 4 H˜Ö’Å P=Ú^ŒO Ñ≤O_ç =∞iÜ«Ú 300:125:150 „QÍ.
#„`«[x, ÉèÏã¨fi~°O, á⁄Ï+π Z~°∞=ÙÅ#∞ "ÕÜ«∂e.
4. *Ï=∞K≥@∞ì P‰õΩÅ∞ `≥Å¡QÍ =∂i, K≥@∞¡ ã¨iQÍ Z^ŒQÆ_»O ÖË^Œ∞. UO KÕÜ«∂e?
nx x"å~°}‰õΩ b@~°∞ h˜H˜ 3 „QÍ. lOH± ã¨ÖËÊùò HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕã≤ x"åiOK«=K«∞Û. ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤#
Z~°∞=ÙÅ#∞ Ѩâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù`À ÉÏ@∞ "ÕÜ«∂e.
5. *Ï=∞K≥@∞ì P‰õΩÅ∞ Z„~°QÍ J=Ù`«∞<åfl~Ú. UO KÕÜ«∂e?
x"å~°}‰õΩ b@~°∞ h˜H˜ 2 „QÍ. "≥∞wfl+≤Ü«∞O ã¨ÖËÊùò HõeÑ≤ 15 ~ÀAÅ =º=kèÖ’ Ô~O_»∞™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs
KÕÜ«∂e. h˜ Z^ŒÌ_ç ÖˉõΩO_® h˜ `«_»∞e"åfie.
6. *Ï=∞ HÍѨ٠ã¨iQÍ ÖË^Œ∞. UO KÕÜ«∂e?
HÍѨ٠HÀã≤# `«~°∞"å`« ѨÓ`« H˘~°‰õΩ XHõ <≥Åáê@∞ h~°∞ áêiOK«‰õΩO_® P~°Éˇ˜ì, `«~°∞"å`« Z~°∞=ÙÅ∞ "Õã≤
h~°∞ Ãјì`Õ `À@ zQÆ∞iOz ѨÓ`« H˘zÛ =∞Oz kQÆ∞|_ç á⁄O^Œ=K«∞Û. nx<Õ '|Ǩ~ü Ѩ^Œúu— JOÏ~°∞.
D q^è•#O =Å¡ =∂Ô~¯ò _ç=∂O_£#∞ |˜ì ѨO@#∞ „Hõ=∞|nÌHõiOK«=K«∞Û. =∞Oz kQÆ∞|_»∞ʼnõΩ
80

12. ¿ãO„kÜ«∞ Z~°∞=ÙÅ`À áê@∞ ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤# Z~°∞=ÙÅ∞ "å_®e. h~°∞ Z‰õΩ¯=QÍ áê~°x=fi~å^Œ∞. HÍÜ«∞
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ^Œâ◊Ö’ h˜ Z^ŒÌ_ç ~å‰õΩO_» K«∂ã¨∞HÀ"åe. ÖˉõΩO>Ë HÍÜ«∞ ~åÖË J=HÍâ◊O =ÙOk.
7. *Ï=∞Ö’ `≥Å¡^À=∞ x"å~°} ZÖÏ?
~å„`«∞ÅO^Œ∞ lQÆ∞~°∞ ("ÕlÖˇ·<£) ѨÓã≤# |OHõ Z~°#∞ PtOz# K≥@¡=^ŒÌ =ÙOz ÃÑ^ŒÌ ^À=∞Å#∞
x"åiOK«=K«∞Û. "ÕѨ#∂<≥ 0.5 q∞.b. b@~°∞ h˜Ö’ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍi KÕã≤ `≥Å¡^À=∞ f„=`«#∞
`«yæOK«=K«∞Û.
8. *Ï=∞Ö’ ѨO_»∞ DQÆ x"å~°} ZÖÏ?
ѨO_»∞ DQÆ PtOz ~åeáÈ~Ú# ѨO_»¡#∞ Ui <åâ◊#O KÕÜ«Ú@ =∞iÜ«Ú K≥@∞ìH˜O^Œ ^Œ∞xfl HÀâ◊ã¨÷ ^Œâ◊#∞
|Ü«∞Å∞Ѩ~°K«∞@ ÖË^• HÍ~°ƒiÖò 10% á⁄_çx Éèí∂q∞Ö’ 50–100 „QÍ. K≥@∞ì‰õΩ) HõÅ∞ѨÙ@ ^•fi~å g˜x
x"åiOK«=K«∞Û#∞. "≥ÚÖÏã≤ãπ /ѨOK«^•~° 200 „QÍ. =∞ÖÏkäÜ«∂<£ 50 q∞.b. 2 b@~°¡ h˜Ö’ HõeÑ≤
Z~° =∞O^Œ∞ Ñ¨à‹§OÖ’ LOz# Ü≥∞_»Å DQÆÅ∞ PHõi¬OK«|_ç <åâ◊#=∞=Ù`å~Ú.
ã¨áÈ@
1. ã¨áÈ ™êQÆ∞‰õΩ J#∞"≥·# <ÕÅÅ∞, ~°HÍÅ∞ Uq?
h~°∞ WOˆH ã¨fiÉèÏ=O QÆÅ Jxfl <ÕÅÅ∞ J#∞‰õÄÅO. =∞# ~åROÖ’ Jxfl lÖÏ¡Ö’¡ ѨO_çOK«=K«∞Û. L^Œ[x
ã¨∂zHõ =¸=¸Å∞ Hõ#fl Z‰õΩ¯= (8.5–9.0) =Ù#fl Éèí∂=ÚÅÖ’ ‰õÄ_» ™êQÆ∞ KÕÜ«∞=K«∞Û. `ÕeHõ <ÕÅÖ’¡
`«fi~°QÍ Zky =∞Oz kQÆ∞|_ç xã¨∞ÎOk. ~°HÍÅÖ’ ã≤OQÆѨÓ~ü, HÍeѨuÎ ~°HÍÅ∞ „Ѩã≤kú K≥Ok#q. Wq
xÅfi‰õΩ, ZQÆ∞=∞uH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ =ÙOÏ~Ú. Wq HÍHõ áêÅ ã¨áÈ@, „H˜ÔHòÉÏÖò, H©iÎ |iÎ,
Ñ≤.ÔH.Ü«∞O–1, Ñ≤.ÔH.Ü«∞O–3, ^•fi~°Ñ¨Ó_ç, ÉÏOÉË, QÆ∞uÎ ~°HÍÅ∞ ‰õÄ_» "ÕÜ«∞=K«∞Û.
2. ã¨áÈ "≥ÚHõ¯Å#∞ ZÖÏ <å@∞HÀ"åe?
H˘=∞‡O@∞ ^•fi~å „Ñ¨=~°÷#O KÕã≤# "≥ÚHõ¯Å#∞ 10˛10 g∞@~°¡ ^Œ∂~°OÖ’ <åÏe. JO^Œ∞‰õΩ 1˛1˛1
g∞. QÆ∞O`«Å#∞ `«qfi, `«qfi# =∞˜ìH˜ 25–30 H˜Ö’ŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù, 2 H˜Ö’Å ã¨∂Ѩ~ü á¶ê¿ãÊò, 100
„QÍ. 2 âß`«O ÃÑ~åkäÜ«∂<£ á⁄_ç =∞O^Œ∞ HõeÑ≤ xOáêe. JO@¡#∞ QÆ∞O@ =∞^茺֒, JO@∞ ÉèÏQÆO
Éèí∂q∞ÃÑ·H˜ =ÙO_Õ q^èŒOQÍ <åÏe.
3. ã¨áÈ =∞Oz kQÆ∞|_çH˜ U Z~°∞=ÙÅ∞"å_®e?
ã¨áÈ K≥@∞ì Z^Œ∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ, kQÆ∞|_çH˜ ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤# Z~°∞=ÙÅ#∞ "ÕÜ«∂e. 1–3 ã¨O=`«û~°=ÚÅ
=Ü«∞ã¨∞û "≥ÚHõ¯Å‰õΩ 50:20:75 „QÍ., 4–5 ã¨O=`«û~°=ÚÅ "≥ÚHõ¯Å‰õΩ 100:40:150 „QÍ., 6–8
ã¨O=`«û~°=ÚÅ "≥ÚHõ¯Å‰õΩ 200:80:300 „QÍ. 8 ã¨O=`«û~°=ÚÅ∞, PÃÑ· =Ü«∞ã¨∞ûQÆÅ "≥ÚHõ¯Å‰õΩ
81

13. 400:160:450 „QÍ. #„`«[x, ÉèÏã¨fi~°O, á⁄Ï+π Z~°∞=ÙÅ`À ÉÏ@∞ Ѩâ◊√=ÙÅ Z~°∞=ÙÅ∞ "ÕÜ«∂e.
Z~°∞=ÙÅ#∞ `˘ÅHõi "ÕÜ«Ú@ =∞Ozk. "Õã≤# `«~°∞"å`« `ÕeHõ áê˜ `«_ç W"åfie.
4. ã¨áÈ@ ѨO_»∞¡ ã¨iQÍ Ñ¨O_»@O ÖË^Œ∞. UO KÕÜ«∂e?
ѨHÍfixH˜ =zÛ# ѨO_»¡<Õ HÀÜ«∂e J#QÍ |OQÍàÏ^Œ∞OѨ ~°OQÆ∞Ö’ =Ù#fl ѨO_»¡#∞ HÀÜ«∂e. =Ú^Œ~°x
ÖË`« HÍÜ«∞Å#∞ HÀ¿ãÎ ã¨iQÍ Ñ¨O_»=Ù. HÀã≤# ѨO_»¡#∞ QÆ∞@ìQÍ HÍHõ ѨÅ∞K«QÍ Zéz, QÆ_ç¤`À HõÑ≤Ê# Z_»Å
ÉÏQÍ Ñ¨O_»∞`å~Ú.
5. ѨO_ç# ã¨áÈÏ Ñ¨O_»¡Ö’ ֒Ѩe QÆ∞A˚ QƘìQÍ LO_ç fÑ≤QÍ LO_»@=ÚÖË^Œ∞. HÍ~°}=Ú Uq∞?
nxx ã¨Ç¨Ï[=ÚQÍ ZO_®HÍÅ=ÚÖ’ =KÕÛ Ñ¨O_»¡Ö’ QÆ=∞xOK«=K«∞Û. hà◊√§ ã¨iQÍ ÖËx `À@Ö’ =∞iÜ«Ú
<ÕÅ LëÈ‚„QÆ`« ÃÑiy#ѨC_»∞ W@∞=O˜ ѨO_»∞¡ ã¨Ç¨Ï[=Ú.
^•x=∞‡
1. ^•x=∞‡#∞ U „áêO`åÖ’¡ ѨO_çOK«=K«∞Û?
j`åHÍÅOÖ’ K«e, "Õã¨qÖ’ "Õ_ç`À á⁄_ç "å`å=~°}O QÆÅ „áêO`åÖ’¡ <å}º"≥∞ÿ# kQÆ∞|_ç á⁄O^Œ=K«∞Û.
HÀ™êÎ f~° „áêO`åÅ∞ J#∞‰õÄÅO HÍ^Œ∞. ã¨∞#flѨ٠âß`«O, H∆Í~°`« H˘kÌQÍ JkèHõOQÍ =Ù#fl Éèí∂=ÚÖ’¡ QÆ∂_»
^•x=∞‡#∞ ™êQÆ∞KÕÜ«∞=K«∞Û. Ö’`≥·#, ™ê~°=O`«"≥∞ÿ# =Ú~°∞QÆ∞ h~°∞ áÈÜÕ∞ gÅ∞QÆÅ <ÕÅÅ∞
J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ#q. h˜ Z^ŒÌ_ç, Z‰õΩ¯= =~°¬áê`«O, QÍeÖ’ `Õ=∞ Z‰õΩ¯=QÍ =Ù#fl „áêO`åÖ’¡ ™êQÆ∞
KÕÜ«∞~å^Œ∞.
2. ^•x=∞‡Ö’ <å@∞HÀ=Åã≤# ~°HÍÅ∞ Uq?
QÆ}Ë+π, =∞$^Œ∞Å, |QÆ∞= =ÚYº"≥∞ÿ#q. z=i Ô~O_»∞ ~°HÍÅÖ’ yO[Å∞ =Ú^Œ∞~°∞ Z~°∞Ѩ٠~°OQÆ∞Ö’
=ÙOÏ~Ú. <ÕÅ ã¨fiÉèÏ"åxfl "å`å=~°}Ïxfl |˜ì ^Œ∂~åxfl x~°‚~ÚOK«∞ HÀ"åe. 5˛2 g∞. ^Œ∂~°OÖ’
<åÏe. HõuÎiOѨÙÅ ^•fi~å K≥@∞ì Ѩi=∂}Ïxfl xÜ«∞O„uOK«=K«∞Û. „_çÑπ q^è•#OÖ’ h~°∞ JOkOKÕ
„Hõ=∞OÖ’ E<£ #∞O_ç =∂iÛ =~°‰õΩ <å@∞HÀ=K«∞Û. <ÕÅJO@∞¡, QÍeJO@∞¡ ÖË^• H˘=∞‡Å ^•fi~å
„Ѩ=~°ú#O KÕã≤# "≥ÚHõ¯Å#∞ 60˛60˛60 ÃãO.g∞. QÆ∞O`«Å∞ fã≤, =∞˜ìH˜ 20 H˜Ö’ŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù,
1 H˜Ö’ ã¨∂Ѩ~ü á¶ê¿ãÊò, 100 „QÍ=ÚÅ eO_Õ<£ á⁄_çx HõeÑ≤ xOáêe.
3. ^•x=∞‡ JkèHõ kQÆ∞|_çH˜ U Z~°∞=ÙÅ∞ "å_®e?
HÍѨÙH˘zÛ# K≥@¡‰õΩ XH˜¯O˜H˜ 30 H˜Ö’ŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù, 625 „QÍ. #„`«[x, 250 „QÍ. ÉèÏã¨fi~°O,
250 „QÍ. á⁄Ï+π Z~°∞=ÙÅ#∞ ^Œá¶êÅ∞QÍ HÍÜ«∞ ZkˆQ ^Œâ◊Ö’¡ "ÕÜ«∂e. lOH± ֒Ѩ x"å~°}‰õΩ b@~°∞
h˜H˜ 5 „QÍ. lOH±ã¨ÖËÊùò HõeÑ≤ H˘`«Î zQÆ∞~°∞ =Ù#flѨC_»∞ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
82

14. 4. ^•x=∞‡ HÍÜ«∞ ѨQÆ∞Å∞#∞ x"åiOK«@O ZÖÏ?
<ÕÅÖ’ h˜ âß`«O XˆH q^èŒOQÍ =ÙO_»∞#@∞¡ K«∂_®e. =ÚYºOQÍ =∂iÛ #∞O_ç AÖˇ· =~°‰õΩ `Õ=∞
ã¨=∞OQÍ =ÙO_®e. b@~°∞ h˜H˜ 2.5 „QÍ. K˘Ñ¨C# ÉÁ~åH±û#∞ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕã≤ QÍx, áê^Œ∞‰õΩ 15
„QÍ. ÉÁ~åH±û "Õã≤ QÍx É’~å<£ Ö’áêxfl x"åiOz HÍÜ«∞ ѨQÆ∞Å∞#∞ JiHõ@ì=K«∞Û.
5. ^•x=∞‡ HÍѨÙ#∞ xÜ«∞O„uOz JkèHõ kQÆ∞|_ç á⁄O^Œ∞@‰õΩ UO KÕÜ«∂e?
™ê^è•~°}OQÍ ^•x=∞‡ E<£–AÖˇ· =∞iÜ«Ú Ñ¶≤„|=i–=∂iÛ <≥ÅÖ’¡ ѨÓ`« H˘ã¨∞ÎOk. =∂Ô~¯ò =∞iÜ«Ú
"å`å=~°}Ïxfl |˜ì U^À XHõ ^•x #∞O_ç ѨO@#∞ fã¨∞HÀ"åe. nxH˘~°‰õΩ |Ǩ~ü Ѩ^Œúux áê˜OKåe.
JO>Ë Ñ¨O@HÀ`« `«~°∞"å`« =∞~°Å ѨÓ`« ѨÓÜ«ÚHÍÖÏxH˜ XHõ <≥Å =ÚO^Œ∞ =~°‰õΩ h˜ áê~°∞^ŒÅ#∞
xeÑ≤"Õ¿ãΠѨO@HÍÖÏxfl J^Œ∞ѨÙÖ’ =ÙOK«=K«∞Û. K≥@¡‰õΩ q„âßOu xKÕÛ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ z=i H˘=∞‡Å#∞
10–15 ÃãO.g∞. á⁄_»=Ù HõuÎiOz, `«~°∞"å`« =zÛ# H˘=∞‡ÅÖ’ 2–3 =ÙOz q∞ye#q fã≤"Õã≤# Z_»Å
|Å"≥∞ÿ# H˘=∞‡ÅÃÑ· Ñ≤O^≥Å∞ U~°Ê_ç HÍÜ«∞Ãã·A ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. K≥@∞ì‰õΩ 60–80 HÍÜ«∞ʼnõΩ q∞Oz
=ÙOK«~å^Œ∞. ÖËxKÀ HÍÜ«∞ |~°∞=Ù `«yæ ^èŒ~° `«‰õΩ¯=QÍ =ÙO@∞Ok. HÍÜ«∞ `˘Å∞K«∞ ѨÙ~°∞QÆ∞ =∞iÜ«Ú HÍÜ«∞
=∞K«Û JiHõ@ì_®xH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# ã¨ã¨º~°Hõ∆} K«~°ºÅ#∞ ѨÓ`« ^Œâ◊#∞O_ç KÕѨÏìe.
6. P‰õΩÅÃÑ· =∞K«ÛÅ∞ HõxÑ≤ã¨∞Î<åfl~Ú. ZÖÏ x"åiOKåe?
^•x=∞‡Ö’ =∞K«Û `≥QÆ∞Å∞ ÃãÃÑìO|~°∞ – #=O|~°∞ =∂™êÅÖ’ JkèHõOQÍ LO@∞Ok. P‰õΩÅÃÑ· z#fl
QÀ^èŒ∞=∞ ~°OQÆ∞ =∞K«ÛÖË~°Ê_»`å~Ú. „Hõ"Õ∞Ñ≤ Wk ÃÑiy QÆ∞O„_»x ÖËHõ PHõ$u ÖËx =∞K«ÛÅ∞ U~°Ê_»`å~Ú.
W@∞O˜ =∞K«ÛÅ∞ ѨÓÅÃÑ· HÍÜ«∞ `˘‰õΩ¯ÃÑ· U~°Ê_»`å~Ú. HÍÜ«∞ÅÃÑ· J}QÍi# =∞K«ÛÅ∞ U~°Ê_»@O =Å#
HÍÜ«∞Å∞ qHÍ~°OQÍ LO_ç <å}º`« HÀÖ’Ê`å~Ú.
`≥QÆ∞Å∞ x"å~°}‰õΩ ^䌌Ü≥∂á¶ê<Õò q∞^ä≥·Öò 1 „QÍ. b@~°∞ h˜Ö’ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
ã‘`åѶ¨ÅO
1. ã‘`åѶ¨ÅO `À@ "ÕÜ«Ú@‰õΩ U ~°HõO J#∞‰õÄÅO. ZÖÏ "ÕÜ«∂e?
=∞# ~åROÖ’ "å}˜[º Ѩ~°OQÍ ™êQÆ∞ KÕÜ«Ú@‰õΩ ÉÏÖÏ#QÆ~ü ~°HõO J#∞‰õÄÅO. H˘=∞‡O@∞ ^•fi~å
„Ѩ=~°÷#O KÕã≤# "≥ÚHõ¯Å∞ „âı+¨ìO. ZHõ~å‰õΩ 160–250 K≥@¡ =~°‰õΩ 4–5 g∞@~°¡ Z_»OÖ’ <å@=K«∞Û.
<å@∞@‰õΩ =ÚO^Œ∞ 60˛60˛60 ÃãO.g∞. Ѩi=∂}O QÆÅ QÆ∞O`«Å#∞ "Õã¨qÖ’ `«qfi QÆ∞O@‰õΩ 20
H˜Ö’ŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù 1 H˜Ö’Å ã≤OyÖò ã¨∂Ѩ~ü á¶ê¿ãÊò, ÃÑ· =∞˜ì`À ÉÏ@∞ 100 „QÍ. á¶êe_®Öò 2
âß`«O á⁄_ç`À ÉÏQÍ HõeÑ≤ QÆ∞O`«Å∞ xOÑ≤, =~å¬ HÍÅO „áê~°OÉèíOÖ’ <å@∞ HÀ"åe.
2. ã‘`åѶ¨ÅOÖ’ Ñ≤O_ç ѨÙ~°∞QÆ∞ x"å~°} ZÖÏ?
ZO_®HÍÅO áê^Œ∞Å#∞ `«=fi@O. <ÕÅ#∞ `åˆH H˘=∞‡Å#∞ HõuÎiOK«@O. K≥@¡ "≥Ú^Œà◊§‰õΩ 400 ˆQ*ò
áêekä<£+‘@∞ #=O|~°∞, _çÃãO|~°∞ =∂™êÖ’¡ XHõ J_»∞QÆ∞ =~°‰õΩ HõÏìe. 2.5 q∞.b HÀ¡iÃѶ·iá¶êãπ ÖË^•
"≥∂<À„HÀ’á¶êãπ 1.6 q∞.b ÖË^• ZO_Àã¨ÖÏÊù<£ 2 q∞.b. b@~°∞ h˜Ö’ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕã¨∞HÀ"åe.
83

15. ÉÁáêÊ~Ú
1. ÉÁáêÊ~ÚÖ’ U ~°HõO "ÕÜ«∂e? q`«Î#O ZHõ¯_» ^˘~°∞‰õΩOk? q=~åÅ∞ `≥ÅѨO_ç?
ÉÁáêÊ~ÚÖ’ 2 ~°HÍÅ∞ "≥ÚHõ¯Å∞OÏ~Ú.
1. _≥·~¸+≤Ü«∞ãπ – P_» =∞iÜ«Ú =∞QÆ Ñ¨ÙëêÊÅ K≥@∞¡ q_çq_çQÍ =ÙOÏ~Ú. "å+≤OQ∑@<£,
HÀ–1,2,4,5,6, Ѩәê_®fi~üÊù, Ѩәê *ˇ·Oò, Ѩәê#<å›, ǨÏh_»∞º ~°HÍÅ∞.
2. ÔQ·<À_≥·~¸+≤Ü«∞ãπ– =∞QÆ"≥ÚHõ¯Å∞O_»=Ù – ‰õÄ~üæ ǨÏh_»∂º, ™ÈÖ’, HÀ–3, HÀ–7, Ѩәê _≥e+≤Ü«∞ãπ,
Ѩәê "≥∞*ˇã‘ì ~°HÍÅ∞ WѨC_»∞ q™êÎ~°OQÍ Ñ¨O_çã¨∞Î#fl Ô~_£ ÖË_ç D HÀ=‰õΩ K≥Ok#^Õ.
ÉÁáêÊ~ÚÖ’ P_»=∞QÆ K≥@∞¡ q_çq_çQÍ =Ù#fl _≥·~¸+≤Ü«∞ãπ ~°HÍÅ∞ "Õã¨∞‰õΩO>Ë „Ѩu 10 P_»"≥ÚHõ¯Å‰õΩ
XHõ =∞QÆ"≥ÚHõ¯ =ÙO_Õ@∞¡ K«∂_®e. =∂Ô~¯ò _ç=∂O_£ =Ù#fl U^Õx ~°HÍxfl ZOK«∞H˘x =ÚO^Œ∞ <å~°∞#∞
áêenä<£ ã¨OK«∞ÅÖ’ ÃÑOK«∞H˘x Ô~O_»∞<≥ÅÅ =Ü«∞ã¨∞ûQÆÅ "≥ÚHõ¯Å#∞ 40˛40˛40 ÃãO.g∞. Ãã·AQÆÅ
QÀ`«∞ÅÖ’ ÃÑ· =∞˜ì Ѩâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù, H˘kÌQÍ ã¨∂Ѩ~ü á¶ê¿ãÊùò HõeÑ≤ xOÑ≤ 2 #∞O_ç 2.5 g∞@~°¡ ^Œ∂~°O
=ÙO_»∞#@∞¡ á⁄ÅOÖ’ <å@∞HÀ"åe. <å@∞@‰õΩ AÖˇ· – JHÀì|~°∞ ÖËHõ Ѷ≤„|=i – =∂iÛ <≥ÅÖ’¡
J#∞‰õÄÅO. q`«Î<åÅ H˘~°‰õΩ _≥·Ô~Hõì~°∞, S.S.ÃÇÏKü.P~ü, ɡOQÆ∞à◊¥~°∞"åix ã¨O„ѨkOK«O_ç. ZHõ~å‰õΩ
_≥·~¸+≤Ü«∞ãπ ~°HÍÖ’¡ 200 „QÍ. ÔQ·<À_≥·~¸+≤Ü«∞ãπ ~°HÍÖ’¡ 20– 30„QÍ. q`«Î#O ã¨iáÈ`«∞Ok.
2. ÉÁáêÊ~ÚH˜ U Z~°∞=ÙÅ∞ U"≥∂`å^Œ∞Ö’ "ÕÜ«∂e?
ZHõ~å‰õΩ 10 @#∞flŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù`ÀÉÏ@∞ 100 H˜Ö’Å #„`«[x, 100 H˜Ö’Å ÉèÏã¨fi~°O =∞iÜ«Ú
200 H˜Ö’Å áÈÏ+π#∞ 6 "≥∂`å^Œ∞Ö’¡ „Ѩu Ô~O_»∞ <≥ÅʼnõΩ XHõ™êi "≥Ü«∂ºe.
3. ÉÁáêÊ~Ú HÍÜ«∞Å #∞O_ç Ѩáê~Ú<£ ZÖÏ ¿ãHõiOKåe?
70 #∞O_ç 90 ~ÀAÅ =Ü«∞ã¨∞ûQÆÅ HÍÜ«∞ÅÃÑ· á⁄_»=Ù<å 4 "≥·Ñ¨ÙÅ 3 q∞b¡g∞@~°¡ Ö’`«∞# Ѩ^Œ∞<≥·#
"≥^Œ∞~°∞ ѨÙÅ¡`À QÍ@∞ ÃÑÏìe. L^ŒÜ«∞O 8–9 QÆO@Å֒Ѩ٠áêÅ#∞ H˘|ƒi zѨÊÅÖ’QÍx,
JÅ∂ºq∞xÜ«∞O áê„`«Ö’¡QÍx ¿ãHõiOKåe. D q^èŒOQÍ HÍÜ«∞Å#∞O_ç 4 ~ÀAÅ =º=kèÖ’ 4 ™ê~°∞¡
¿ãHõiOKåe. „Ѩu b@~°∞ áêʼnõΩ 500„QÍ.áÈÏ+≤Ü«∞O "≥∞Ï Éˇ· ã¨ÖËÊùÂò#∞ HõeÑ≤ ZO_»Ö’ â◊√„ÉèíOQÍ
P~°ÉˇÏìe. áêÅx á⁄~°Å∞ á⁄~°Å∞QÍ =KÕÛ=~°‰õΩ P~°xzÛ "≥∞`«Îx á⁄_çKÕã≤ áêenä<£ ã¨OK«∞Ö’¡
xÅfiKÕÜ«∂e. XHÀ¯"≥ÚHõ¯ #∞O_ç 500–700„QÍ. ZO_»∞ Ѩáê~Ú<£ Åaèã¨∞ÎOk. HÀ–2, HÀ–4 ~°HÍÅ∞
Ѩáê~Ú<£ fÜ«Ú@‰õΩ J#∞"≥·#q.
4. ÉÁáêÊ~Ú HÍÜ«∞ÅÃÑ· |_çÃÑÅ∞QÍ =Ù<åfl~Ú. UO KÕÜ«∂e?
ÉÁáêÊ~Ú HÍÜ«∞ÅÃÑ· |∞_çÃÑÅ∞O_ç JHõ¯_»Hõ¯_® ѨQÆ∞à◊√§ =∞iÜ«Ú K«~°‡O QÆ~°‰õΩQÍ =ÙO_ç, HÍÜ«∞Å∞
PHÍ~åxfl HÀÖ’Ê~Ú#@¡~Ú`Õ É’~å<£ ֒ѨOQÍ QÆ∞iÎOz, x"å~°}‰õΩ É’~åH±û b@~°∞ h˜H˜ 2.5„QÍ.HõeÑ≤
84

16. Ô~O_»∞™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. ÖË^• b@~°∞ h˜H˜ 5„QÍ. É’~åH±û HõeÑ≤# „^•=}Ïxfl "≥ÚHõ¯Å "≥Ú^Œà◊§Ö’
Ô~O_»∞™ê~°∞¡ 15 ~ÀAÅ =º=kèÖ’ áÈã≤ É’~å<£ Ö’áêxfl x"åiOK«∞HÀ=K«∞Û.
5. HÍO_»O ‰õΩà◊√§ x"å~°} `≥ÅѨO_ç?
"≥ÚHõ¯ "≥Ú^ŒÖ’¡ =∞˜ìx Z`«∞ÎQÍ "ÕÜ«∞~å^Œ∞. h~°∞ HÍO_»O ^ŒQÆæ~° xÅ∞=~å^Œ∞. nx H˘~°‰õΩ _»|Öò iOQ∑
Ѩ^ŒúuÖ’ h~°∞ ÃÑÏìe. =~å¬HÍÅOÖ’ "≥Ú^ŒÅ∞ ^ŒQÆæ~° <ÕÅ `«_çKÕ@@∞¡ HÍѨ~ü PH©ûHÀ¡Ô~·_£ 3 „QÍ. b@~°∞
h˜Ö’ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
6. ÉÁáêÊ~ÚÖ’ "≥·~°ãπ `≥QÆ∞à◊§#∞ ZÖÏ x"åiOKåe?
P‰õΩ =Ú_»`«, iOQ∑ ™êÊò =∞iÜ«Ú "≥Ú*Ï~ÚH± "≥·~°ãπ `≥QÆ∞à◊§ =Å¡ ÉÁáêÊ~Ú kQÆ∞|_ç `«yæáÈ`«∞Ok.
"≥·~°ãπ `≥QÆ∞à◊§ "åºÑ≤ÎH˜ ~°ã¨O Ñ‘ÖËÛ Ñ¨Ù~°∞QÆ∞Å∞ HÍ~°}O HÍ|˜ì "å˜ x"å~°}‰õΩ JO`«~åfiÇ≤ÏHõ „H˜q∞
ã¨OǨ~°Hõ =∞O^Œ∞Å#∞ xs‚`« =º=kèÖ’ Ñ≤zHÍs KÕÜ«Ú@=Å¡ x"åiOK«∞HÀ=K«∞Û.
ѨÙK«ÛHÍÜ«∞=∞iÜ«ÚHõ~°∂ƒ*Ï
1. ѨÙK«ÛHÍÜ«∞ =∞iÜ«Ú Y~°∂ƒ*Ï Ñ¨O@Å#∞ ZѨC_»∞ "ÕÜ«∂e? ~°HÍÅ∞ Uq?
[#=i – Ѷ≤„|=iÖ’ q`«∞ΉõΩ#fl@¡~Ú`Õ U„Ñ≤Öò–"Õ∞ <≥ÅÖ’¡ HÍѨÙH˘ã¨∞ÎOk. =∞# ~åROÖ’ ѨÙK«Û#∞
JHÀì|~°∞ "≥Ú^ŒÅ∞ H˘x [#=i – Ѷ≤„|=i =~°‰õΩ <å@∞`«∞<åfl~°∞. =ÚO^Œ∞QÍ "Õã≤#KÀ JkèHõ kQÆ∞|_ç,
z=~°QÍ "Õã≤#KÀ <å}º`« JkèHõOQÍ =ÙO@∞Ok. LëÈ‚„QÆ`« Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO_ç `ÕeHõ ~°HõO <ÕÅÖ’¡
PÅ㨺OQÍ quÎ# ѨO@Ö’ kQÆ∞|_ç `«ˆQæ J=HÍâ◊O =ÙOk.
~°HÍÅ∞: ѨÙK«ÛHÍÜ«∞ : J™êÇ≤Ï Ü«∞=∂Ï, +¨µQÆ~ü ÉËa, J~°¯*’ºu, J~°¯ =∂xH±, ^Œ∞~åæѨÓ~üg∞~å =∞iÜ«Ú
^Œ∞~åæѨÓ~ü ˆHã¨~ü
Hõ~°∂ƒ*Ï : J~°¯r`ü, J~°¯~å[ǨÏ<£û, ÅHÀfl 㨿Ѷ^• (`≥Å¡˜ HõO_»QÆÅ ~°HÍÅ∞) Ѩәê +¨~°ƒu, Ѩәê
=∞^èŒ∞~°ãπ, ѨO*ÏÉò ã¨∞#ǨÏi (<åiO[ ~°OQÆ∞ HõO_» QÆÅ ~°HÍÅ∞), ^Œ∞~åæ ѨÓ~ü =∞^èŒ∞, ǨÏ~°=∞^èŒ∞
(P‰õΩѨK«Û HõO_»QÆÅ ~°HÍÅ∞).
2. ѨÙK«ÛÖ’ JkèHõ kQÆ∞|_çH˜ fã¨∞HÀ=Åã≤# K«~°ºÅ∞ Uq?
~°ã¨O Ñ‘ÖËÛ Ñ¨Ù~°∞QÆ∞Å∞, "≥·~°ãπ `≥QÆ∞à◊§ x"å~°}‰õΩ Wq∞_®HÀ¡„Ñ≤_£`À (5 „QÍ. / H˜Ö’ q`«Î<åxH˜) q`«Î# â◊√kú
KÕÜ«∂e. "≥ÚHõ¯Å∞ 2–4 P‰õΩÅ ^Œâ◊Ö’ =Ù#flѨÙ_»∞ ÉÁ~åH±û b@~°∞ h˜H˜ 3 „QÍ.Å K˘Ñ¨C# Ô~O_»∞™ê~°∞¡
"å~°O ~ÀAÅ =º=kèÖ’ Ñ≤zHÍs KÕ¿ãÎ P_» ѨÙ=ÙfiÅ ã¨OYº ÃÑiy kQÆ∞|_ç ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. HÍÜ«∞ ZkˆQ
^Œâ◊Ö’ h˜ J=ã¨~°O Z‰õΩ¯=, HÍh HÍÜ«∞ ѨHÍfixH˜ =zÛ#ѨÙ_»∞ Z‰õΩ¯= h~°∞ Hõ˜ì#@¡~Ú`Õ HÍÜ«∞
ѨQÆ∞Å∞`«∞Ok. <å}º`« ‰õÄ_» `«QÆ∞æ`«∞Ok. Hõ#∞Hõ `«y#O`« h~°∞ ÃÑÏìe. ZO_» f„=`« `«yæOK«ÏxH˜
85

17. JѨC_»Ñ¨C_»∞ ™êÜ«∞O„`«O "Õà◊Ö’ h˜x Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. "Õã¨qÖ’ h˜ Z^ŒÌ_ç `«@∞ìHÀ=ÏxH˜
á⁄Ï+≤Ü«∞O <≥·„>Ëò b@~°∞ h˜H˜ 5–10 „QÍ. K˘Ñ¨C# Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
3. ѨÙK«ÛÖ’ HÍÜ«∞ ã¨iQÍ ÃÑ~°QÆ@O ÖË^Œ∞. UO KÕÜ«∂e?
PÅ㨺OQÍ quÎ# ѨO@Ö’ HÍÜ«∞ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ã¨iQÍ =ÙO_»^Œ∞. ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤# Z~°∞=ÙÅ`À ÉÏ@∞
fQƉõΩÔ~O_»∞ HÍÜ«∞Å HõO>Ë Z‰õΩ¯= HÍÜ«∞Å#∞ =ÙOK«~å^Œ∞. HÍÜ«∞ Z^Œ∞QÆ∞^ŒÅ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ h~°∞
㨄Hõ=∞OQÍ `«y#O`« W"åfie. ѨÓ`« Ñ≤O^≥ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ á⁄Ï+≤Ü«∞O <≥·„>Ëò#∞ b@~°∞ h˜H˜ 5–10 „QÍ.
K˘Ñ¨C# Ñ≤zHÍs KÕ¿ãÎ ZO_» f„=`«#∞ `«@∞ìH˘#∞@ÜÕ∞HÍHõ HÍÜ«∞ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ÉÏQÆ∞O@∞Ok. ÉÁ~åH±û
b@~°∞ h˜H˜ 3 „QÍ. K˘Ñ¨C# Ñ≤zHÍs KÕ¿ãÎ HÍÜ«∞ ѨQÆ∞Å∞ x"åiOK«=K«∞Û.
4. ѨÙK«ÛÖ’ HÍÜ«∞ ‰õΩà◊√§ x"å~°} ZÖÏ?
ѨÙK«ÛHÍÜ«∞Å∞ Éèí∂q∞H˜ `«yÖË „áêO`«OÖ’ #Å¡QÍ =∂i HÍÜ«∞Å∞ ‰õΩo§, ‰õΩo§# „áêO`«OÖ’ `≥Å¡x |∂A
=O˜ tbO„^ŒÑ¨Ù ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ#∞ QÆ=∞xOK«=K«∞Û#∞. Éèí∂q∞Ö’ JkèHõ `Õ=∞ ÖË^• h~°∞ xÅ=Ù#fl, fQÆÅ∞
=`«∞ÎQÆ ÃÑiy ֒ѨŠQÍe K˘~°=_»Hõ W@∞=O˜ ÅHõ∆}ÏÅ#∞ QÆ=∞xOK«=K«∞Û#∞.
"≥ÚHõ¯Å =∞^茺 QÍe, "≥Å∞`«∞~°∞, K˘~°|_ÕÖÏ KÕã≤ `≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜# HÍÜ«∞Åx fã≤"Õã≤ "≥ÚHõ¯ÅÃÑ· HÍѨ~ü
PH©ûHÀ¡Ô~·_£ 3 „QÍ. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
86