2. Բենջամին Ֆրանկլինը փորձով ապացուցեց, որ կայծակը
մթնոլորտային երևույթ է՝ պայմանավորված
կարճատև էլեկտրական հոսանքով: Կայծակը, որպես
կանոն, դիտվում է ամպի ներսում, ամպերի կամ ամպի և
գետնի միջև:
3. Կայծակի անցուղի՝
Լցված էլեկտրոններով և իոններով: Այս անցուղով, որը
տարանուն լիցքերով էկելտրականացած ամպն ու գետինը
կարծես միացնում է իրար, անցնում է կարճատև էլեկտրական
հոսանք՝ ամպի և գետնի միջև առաջացնելով վիտխարի կայծ՝
կայծակ:
4. Կայծակի հարվածը հաճախ հրդեհների և մարդկային
զոհերի պատճառ է դառնում: Հիշե՛ք, որ անտառում կամ
դաշտում ամպրեպի ժամանակ չի կարելի տաքնվել
բարձր ծառերի կամ խոտի դեզերի տակ:
5. Տեսակները՝
Կայծակները լինում են գծային, գնդային և օղաձև։
Ավելի հաճախ հանդիպում է գծային կայծակ, որի
երկարությունը հասնում է մի քանի կմ-ի,
տևողությունը՝ 10-4 վրկ-ի, հոսանքի ուժը՝ 100 կԱ-ի։
Գնդային կայծակի բնույթը դեռևս բացահայտված չէ։
Կայծակի ավերիչ հետևանքներից պաշտպանվելու
համար կիրառվում են շանթարգելներ։
6. Հետաքրքիր է իմանալ
Ֆռանկլինի վտանգավոր փորձը՝
Դեռևս 1716 թ. Նյուտոնը գտել է «Ես շատ անգամ եմ նկատել
թե ինչպես էր կայծ առաջանում, երբ ասեղը հպում էի
մետաքսով շփված սաթի կամ խեժի կտորին: Կայծն ինձ
հիշեցնում էր կայծակը, միայն թե ավելիփոքր չափերով...»
Իսկ որ կայծակը և էլեկտրական կայծը նույն երևույթն են,
առաջինն ապացուցել է Ֆռանկլինը: 1752 թ. Նա կատարեց
մի խիստ վտանգավոր փորձ: Դեպի ամպրեպաբեր ամպերը
բաց թողեց օդապարուկև սկսեց ուսումնասիրել էլեկտրական
ամպրոպը՝ մատով դիպճելով պարանի ծայրին: Անձրևից
խոնավանալով՝ պարանը դառնում է հաղորդիչ, և լիցքերը
շարժվում են նրա երկայնքով: Այս փորձով Ֆռանկլինը ցույց
տվեց, որ կայծակն ունի էլեկտրական բնույթ:
7.
8. Մի՞շտ է արդյոք կայծակը կործանում ծառերը
Ե՞րբ է կայծակը տապալում ծառերը: Եթե ծառը խոնավ է, ապա
կայծակի անցուղին շարունակվում է ծառի կեղևի պատած ջրի
շերտով մինչև գետին: Հիմնական պարպումը՝ հոսանքի
կարճատև անցումը, տեղի է ունենում այդ նույն ուղիով, ուստի
ծառը անվնաս է մնում: Երբ ծառը տրջված չէ ապա կայծակի
անցուղին շարունակվում է ծառի բնով՝ նրա հյութատար
խողովակներով՝ հասնելով գետնի խորքերը: Կայծակի հիմնկան
փուլում, այդ նույն հյութատար խողովակներով հոսանքն
անցնելիս, հյութը կարող է տաքանալ, ապա՝ գոլորշիանալ և,
ընդարձակվելով, «Պայթեցնել» ծառը:
