2. • Կայծակը (շանթ) էլեկտրական լիցքերի
պարպում է, որն առաջանում է անձրևային կամ
կարկտային ամպերում կամ ամպերի և երկրի
մակերևույթի միջև: Այն ուղեկցվում է
կուրացուցիչ փայլատակումով և ուժեղ ձայնով՝
որոտով, որն առաջանում է օդի
տատանումներից:
• Ամպրոպը մթնոլորտային երևույթ է, որի
ժամանակ առաջանում են կայծակներ:
Ամպրոպին բնորոշ են նաև ուժեղ քամին,
հորդառատ անձրևը, երբեմն էլ կարկուտը: 1
ամպրոպի ժամանակ կարող է տեղի ունենալ
600-ից ավելի կայծակ:
3. • Ամպրոպի ժամանակ կայծակի հարվածները
հաճախ տարբեր աստիճանի վնաս են հասցնում.
կարող են պայթյուն կամ հրդեհ առաջացնել,
վնասել կապուղիները, քարուքանդ անել
շինությունները, սպանել կենդանիներին ու
մարդկանց:
• Ուժեղ ամպրոպներ լինում են հատկապես
լեռներում: Ամպրոպների հաճախականությամբ և
ուժգնությամբ Կովկասի տարածաշրջանում
Հայաստանը զբաղեցնում է առաջին
տեղը: Գյումրիում, Տաշիրում և
Ստեփանավանում ամպրոպային օրերի միջին
թիվը տարեկան կազմում է 70 օր, իսկ
ամենաշատը՝ 100-108 օր: Համարյա երկու անգամ
փոքր է ամպրոպային օրերի թիվը Երևանի
շրջակայքում (35-40 օր): ՀՀ մյուս մարզերում
ամպրոպով օրերի թիվը կազմում է 40-50 օր:
4. • Ամպրոպների ժամանակ մենք հաճախ ենք
տեսնում կայծակի փայլը, սակայն որոտը
լսում ենք քիչ ուշացումով: Պատճառն այն է, որ
լույսի արագությունը շատ մեծ է՝ 300 000
կմ/վրկ, ուստի մենք կայծակի լույսը տեսնում
ենք ակնթարթորեն: Ձայնի արագությունը
փոքր է՝ 340 մ/վրկ, ուստի որոտը լսում ենք
ավելի ուշ: Որքան ուշ ենք լսում որոտը,
այնքան հեռու է կայծակը մեզնից:
• Կայծակը բնորոշվում է մի շարք
հատկանիշներով՝ երկարությամբ, ուղու
լայնությամբ, հոսանքի ուժով (ամպեր),
լարումով (վոլտ), ամպրոպի տևողությամբ:
5.
6. • Կայծակների երկարությունը երկրի և ամպերի
միջև կարող է լինել 2-3 կմ, երկու ամպերի
միջև` 50 կմ, իսկ ուղու լայնությունը՝ մինչև 60
սմ:
• Հոսանքի ուժը տատանվում է 20000-ից մինչև
200000 ամպերի սահմաններում, իսկ
լարվածությունն անցնում է 50 մլն վոլտից:
Գծային կայծակի 10 կմ երկարության դեպքում
որոտը տևում է 30 վայրկյան: Կայծակի
պարպման տևողությունը 0,03-0,05 վայրկյան
է, իսկ առանձին դեպքերում` 0,13 վայրկյան:
7. • Փորձառու լեռնագնացները, բնության գրկում
գտնվող կամ հողագործությամբ զբաղվող
մարդիկ մոտալուտ ամպրոպն ու կայծակը
կարող են կանխագուշակել որոշակի
նշաններից՝
• Փորձառու լեռնագնացները, բնության գրկում գտնվող կամ
հողագործությամբ զբաղվող մարդիկ մոտալուտ ամպրոպն ու կայծակը
կարող են կանխագուշակել որոշակի նշաններից՝
• ամպրոպից առաջ լինում է ճնշող օդ և քամու բացակայություն,
• գլուխն ուժեղ քոր է գալիս,
• մազերն էլեկտրականանում և ցցվում են,
• մութ ժամանակ մետաղյա իրերի սուր ծայրերին առաջանում են կայծեր,
• մութ ժամանակ ծառերի կատարներին, ժայռերի սուր ծայրերին, երբեմն
նույնիսկ մարդկանց գլուխներին կամ վեր պարզած ձեռքի ծայրին
դիտվում է տարօրինակ լուսարձակում (այն անվանում են «Սուրբ
Էլմայի կրակներ», երևույթ, որը հնում նկատում էին նավաստիներն
իրենց առագաստանավերի կայմերի ծայրին):
8. • Աշխարհում ամենաամպրոպավտանգ տեղը
գտնվում է Ինդոնեզիայում՝ Ճավա կղզում:
Միջին հաշվով տարվա 322 օրն այստեղ
կայծակներ են փայլատակում:
