2. ΢τθν μακραίωνθ ιςτορία τθσ, μιάμιςθ χιλιετία από
κτίςεωσ και δφο χιλιετίεσ από οικιςεωσ , γνϊριςε
πολιορκίεσ και κατακτιςεισ από
Βουλγάρουσ, Νορμανδοφσ και
Σοφρκουσ, διατθρϊντασ όμωσ μζχρι ςιμερα ζνα
ςθμαντικό αρικμό βυηαντινϊν εκκλθςιϊν, κειμθλίων
και αρχοντικϊν ωσ τεκμιρια τθσ κατά καιροφσ ακμισ
τθσ, λόγω τθσ επιτυχθμζνθσ εμπορίασ και διακίνθςθσ
των γουναρικϊν ςε ςθμαντικά κζντρα τθσ Ευρϊπθσ.

3. ΢ε γειτονικι περιοχι, κατά τον βυηαντινό ιςτορικό
Προκόπιο ςτο ζργο του Περί κτιςμάτων που
ςυνζγραψε (553-555), βριςκόταν θ κεςςαλικι πόλθ
Διοκλθτιανοφπολθ. Θ Διοκλθτιανοφπολθ ζχει
ταυτιςτεί από τουσ αρχαιολόγουσ με αρχαία πόλθ
ςτθν περιοχι Αρμενοχϊρι που ανακαλφφκθκε
πρόςφατα 4 χιλιόμετρα νότια τθσ Καςτοριάσ.[7]
Δυόμιςυ αιϊνεσ μετά τθν ίδρυςι τθσ, κατά τον ίδιο
ιςτορικό, θ πόλθ μεταφζρκθκε από τον αυτοκράτορα
Λουςτινιανό (527-565) ςε οχυρι κζςθ ςτθ λίμνθ, τθν
οποία λίμνθ ονομάηει, για πρϊτθ φορά, Καςτορία.[8]
Για το όνομα τθσ πόλθσ, αναφζρει πωσ ο
Λουςτινιανόσ: «...καί τό όνομα, ὡσ εἰκόσ, αφῆκε τῇ
πόλει».

4. Ωσ προσ τθν ονομαςία τθσ πόλθσ, επικρατζςτερθ
κεωρείται θ άποψθ ότι προιλκε από τουσ κάςτορεσ
που ενδθμοφςαν για αιϊνεσ ς αυτιν. ΢το 18ο αιϊνα
φαίνεται πωσ υπιρχαν ακόμθ κάςτορεσ ςτθ λίμνθ τθσ
Καςτοριάσ, κακϊσ το ζγγραφο αρ. 1314 του Κρατικοφ
Αρχείου τθσ Βενετίασ αναφζρει πωσ οι Καςτοριανοί
ςτζλνουν «ολίγα γουναρικά από κάςτορα». Εικάηεται
ότι από τθν υπεράγρευςθ, αλλά κυρίωσ εξαιτίασ των
μεταβολϊν κατά τθ διάρκεια των αιϊνων των
κλιματολογικϊν ςυνκθκϊν και προ πάντων τθσ
ςταδιακισ μείωςθσ των ορμθτικϊν υδάτων από το
Βίτςι, επιλκε θ εξαφάνιςθ του κάςτορα από τθ λίμνθ.

5. Θ Βυηαντινι ιςτορικόσ Άννα Κομνθνι αναφζρει ότι θ λίμνθ
ονομάηεται η τησ Καςτορίασ, ενϊ το όνομα τθσ πόλθσ
προζρχεται από τθ λζξθ κάςτρον τθσ λατινικισ λζξθσ castrum) H
άποψθ πωσ θ ονομαςία Καςτοριά προζρχεται από τθ λζξθ
κάςτρον κεωρείται λιγότερθ πικανι, ωςτόςο ςυχνά αποκαλείτο
κατά αυτό τον τρόπο κατά τθ μεταβυηαντινι εποχι, όπωσ ςτουσ
κϊδικεσ τθσ Μθτροπόλεωσ Καςτοριάσ, ενϊ οι κάτοικοι τθσ
πόλθσ ςυνοδεφονταν επίςθσ από το προςωνφμιο
«καςτριϊτθσ». Θ τουρκικι ονομαςία τθσ πόλθσ είναι Gölikesrili
(Κάςτρο τθσ λίμνθσ), ενϊ θ ςζρβικθ, βουλγάρικθ γραφι τθσ
πόλθσ είναι Κοςτοφρ (Κυριλλικά: Костур). Κατά μια άποψθ
(Поповски, Търпо -1869-1913), θ ςλαβικι ονομαςία "Костур -
Κοςτοφρ" προζρχεται από τθν βουλγάρικθ λζξθ "кост - κοςτ"γ*›+
που ςθμαίνει κόκκαλο ι και τθν ελλθνικι λζξθ ςκελετόσ (ςτα
Βουλγαρικά, θ λζξθ "костур" αναφζρεται ςε ζνα είδοσ ψαριοφ
με πολλά κόκκαλα).

6. To όνομα τθσ πόλθσ ζχει ςυνδεκεί ακόμα με τον
Κάςτορα, κακϊσ ςτθν τοπικι μυκολογία αναφζρεται
πωσ κτίςτθκε το 840 π.Χ. από τον Κάςτορα, αδελφό
του Πολυδεφκθ, μετά από χρθςμό που ζλαβε από το
Μαντείο των Δελφϊν.

7. Κατά τον Προκόπιο, θ ςτρατθγικι κζςθ και θ φυςικι ομορφιά
τθσ περιοχισ προςείλκυςε το ενδιαφζρον των αυτοκρατόρων
του Βυηαντίου. Ο Λουςτινιανόσ Α' μετζφερε εκείνθ τθν πόλθ ςε
«νθςί» ςτο κζντρο τθσ λίμνθσ και τθν περιζβαλε με διπλό
τείχοσ, από το οποίο ςιμερα μόνον ςπαράγματα ςϊηονται. Σο
κάςτρο αποτελοφςαν δφο γραμμζσ τειχϊν που άρχιηαν από ζνα
μζροσ τθσ όχκθσ του λαιμοφ ςτα νότια, προχωροφςαν προσ τθ
βόρεια όχκθ τθσ λίμνθσ και κατζλθγαν ςτο ανατολικό μζροσ τθσ
λίμνθσ. Εκεί το κάςτρο γινόταν πιο φαρδφ και ςχθμάτιηε το
ογκωδζςτερο μζροσ του νθςιοφ, καταμεςίσ τθσ λίμνθσ. Από το
927 μζχρι το 969, θ Καςτοριά ιταν υπό τθν κατοχι των
Βουλγάρων, που εκδιϊχκθκαν από τουσ Πετςενζγουσ με
προτροπι των Βυηαντινϊν. Σο 990, ο Σςάροσ των Βουλγάρων
΢αμουιλ κατά τθν επιδρομι του ςτον ελλαδικό χϊρο κατζλαβε
και τθν Καςτοριά, υπερνικϊντασ τθ φυςικι αλλά και τθν
τεχνθτι τθσ οχφρωςθ. Σο 1017, ο αυτοκράτορασ Βαςίλειοσ Β'
Βουλγαροκτόνοσ τθν πολιόρκθςε αλλά απζτυχε να τθν
καταλάβει. Με τθν τελικι κατάρρευςθ τθσ βουλγαρικισ
αντίςταςθσ, το 1019, θ πόλθ επανιλκε ςτουσ Βυηαντινοφσ.

8. Από το 1083, που εκδιϊχκθκαν οι Νορμανδοί από τουσ ςτρατθγοφσ
του Αλεξίου Κομνθνοφ, Νικθφόρο Βρυζννιο και Γεϊργιο Παλαιολόγο
μζχρι τθν κατάλυςθ τθσ Βυηαντινισ Αυτοκρατορίασ μετά τθν Δ'
΢ταυροφορία το 1204, θ Καςτοριά βρίςκεται άλλοτε υπό τουσ
Νορμανδοφσ και άλλοτε ςτα χζρια των Βυηαντινϊν. Κατά τθ διάρκεια
τθσ Πρϊτθσ ΢ταυροφορίασ (1096-1099) κλιμάκιο ΢ταυροφόρων
προερχόμενο από το Μπρίντιηι περνά από τθν Καςτοριά και μζςω
Αχρίδασ κατευκφνεται ςτθν Κωνςταντινοφπολθ. Μετά το 1204 οι
Βοφλγαροι, επωφελοφμενοι από τθ γενικι εξαςκζνθςθ τθσ
Βυηαντινισ αυτοκρατορίασ, τθν κυριεφουν για τρίτθ φορά. Ωςτόςο θ
βουλγαρικι κατοχι δεν διιρκεςε πολφ, αφοφ μετά από μικρό
χρονικό διάςτθμα, όταν ο Μιχαιλ Β' Κομνθνόσ Δοφκασ ςυμμάχθςε
με τον άρχοντα Μακεδονίασ και Κεςςαλίασ Λωάννθ Πετραλείφα, θ
πόλθ περιιλκε ςτο Δεςποτάτο τθσ Θπείρου. Σουσ ΢ζρβουσ του
΢τζφανου Δουςάν ι Ντοφςαν «Κράλθ» τθσ ΢ερβίασ (1331-1345)
διαδζχονται τα αλβανικά αφφλαρχα, όπωσ αναφζρει ο
Κατακουηθνόσ, ςτίφθ που κατακλφηουν τθ δυτικι Μακεδονία γφρω
ςτα 1350. Οι Σοφρκοι τελικά ωσ οργανωμζνοσ ςτρατόσ του
Οκωμανικοφ εμιράτου τθσ Βικυνίασ καταςτρζφουν και δθϊνουν τθν
μακεδονικι φπαικρο, ϊςπου να εγκαταςτιςουν προοδευτικά τθν
κυριαρχία τουσ ςτισ μακεδονικζσ πόλεισ και ςτθ περιοχι. Θ τουρκικι
κατάκτθςθ καλφπτει τθν εικοςαετία μεταξφ 1371 και 1394.

9. Θ κατάλθψθ τθσ Καςτοριάσ από τουσ Σοφρκουσ
τοποκετείται περίπου ςτο 1383. Ζμεινε ςτθν κατοχι τουσ
επί περίπου πζντε αιϊνεσ. Κατά τθν περίοδο τθσ
Σουρκοκρατίασ, θ περιοχι τθσ Καςτοριάσ αναδείχτθκε ςε
κζντρο ελλθνιςμοφ διατθρϊντασ τθν εκνικι ςυνείδθςθ,
τθ γλϊςςα, τθ κρθςκεία, τα ικθ και τα ζκιμα. Σθν εποχι
αυτι θ περιοχι ανζπτυξε ζντονθ οικονομικι και
εμπορικι δραςτθριότθτα και γνϊριςε άνκθςθ ςτισ τζχνεσ
και τα γράμματα. Ο Γεϊργιοσ Καςτοριϊτθσ ι Γεϊργιοσ
Καςτριϊτθσ, επιφανισ Καςτοριανόσ που ζφταςε ωσ το
αξίωμα του μεγάλου κομίςου, ίδρυςε το 1705 ςτθ
ςυνοικία Μουηεμβίκθ τθν εκκλθςιαςτικι του ςχολι και
το 1708 μετακάλεςε από τθ Βενετία τον αναγνωριςμζνο
λόγιο, κεολόγο και ςυγγραφζα Μεκόδιο Ανκρακίτθ. Σο
1710 ιδρφκθκε το Ανώτερον Σχολείον Κυρίτζη τθ
διεφκυνςθ του οποίου ανζλαβε ο Μεκόδιοσ Ανκρακίτθσ.

10. Αναντίρρθτα ο Ριγασ Βελεςτινλισ εδραιϊνεται ςτο υψθλότερο ζδρανο των
μορφϊν τθσ Εκνεγερςίασ. Είναι θ πρϊτθ κρίςιμθ και αποφαςιςτικι περίοδοσ
τθσ αφφπνιςθσ του Γζνουσ και τθσ ςφυρθλάτθςθσ τθσ εκνικισ ςυνείδθςθσ.
΢υμμάρτυρζσ του οι δυο Καςτοριανοί αδελφοί Λωάννθσ και Παναγιϊτθσ
Εμμανουιλ και ο ςτενόσ ςυνεργάτθσ του Γεϊργιοσ Κεοχάρθσ που λόγω του
εγνωςμζνου κφρουσ του και τθσ αυςτριακισ υπθκοότθτόσ του απελάκθκε και
προτίμθςε τθν Λειψία. Κατά τθν επανάςταςθ του 1821 ςθμειϊκθκαν αρκετζσ
επιχειριςεισ ςτθν περιοχι και ιδιαίτερα ςτο Βογατςικό. Καςτοριανόσ ιταν ο
οπλαρχθγόσ Λωάννθσ Παπαρζςκασ, ο οποίοσ πιρε μζροσ ςτθ ςφνοδο τθσ
Μονισ Δοβρά μαηί με άλλουσ οπλαρχθγοφσ τθσ Μακεδονίασ, ο Ευάγγελοσ
Λωάννου, ο Αναςτάςιοσ Καρίτςθσ, ο Διμοσ Παναγιϊτου, οι Ναοφμ
Νικολάου, Κωνςταντίνοσ Νικολάου, Λωάννθσ Καραμπίνασ, Ευάγγελοσ
Λωάννου, Ηιςθσ Δθμθτρίου κ.α.
΢τα 1867, ιδρφκθκε με πρωτεργάτθ τον Αναςτάςιο Πθχεϊν θ Εινικθ
Επιτροπθ, με πρϊτα μζλθ τουσ γιατροφσ Λωάννθ ΢ιϊμο και Αργφριο Βοφηα και
τουσ Νικόλαο Σουτουντηι, Βαςίλειο και Νικόλαο Ωρολογόπουλο Ρζτηθ και
Απόςτολο ΢αχίνθ. Γριγορα διευρφνκθκε ιδιαίτερα προσ τθν Κλειςοφρα, όπου
ο Πθχεϊν είχε διατελζςει δάςκαλοσ από το 1862 και είχε ςυνδεκεί τότε ςτενά
με τον γνωςτό γιατρό Λωάννθ Αργυρόπουλο. Θ νζα «Φιλικι Εταιρεία», όπωσ
ονομάςκθκε μετά τθ διεφρυνςι τθσ, απζβλεπε ςτο ξεςικωμα τθσ Μακεδονίασ
εναντίον των Σοφρκων. Αρχζσ του 1888 ςυνελιφκθςαν από τουσ Σοφρκουσ
δεκαπζντε Κλειςιουριϊτεσ και περιςςότεροι από ςαράντα Καςτοριανοί μαηί
με Μπογκατςιϊτεσ, Κορυτςιϊτεσ κ.α. που οδθγικθκαν τελικά ςτισ φυλακζσ
του Μοναςτθρίου για να δικαςτοφν.

11. Θ περιοχι τθσ Καςτοριάσ αποτζλεςε τον πυρινα προετοιμαςίασ
και δράςθσ του ζνοπλου απελευκερωτικοφ Μακεδονικοφ
Αγϊνα. Ιδθ από το 1867, όπωσ προαναφζρκθκε, ιδρφκθκε θ
Εκνικι Επιτροπι. Αν και ςτθν πόλθ τθσ Καςτοριάσ ιταν
αναμφιςβιτθτθ θ κυριαρχία του ελλθνικοφ ςτοιχείου ςε αρκετά
χωριά τθσ υπαίκρου υπιρχε ςταδιακι και αυξανόμενθ
βουλγαρικι διείςδυςθ, μετά τθ ςφςταςθ τθσ βουλγαρικισ
Εξαρχίασ (1870) και ιδιαίτερα μετά τον ατυχι ελλθνοτουρκικό
πόλεμο του 1897. Φυςικό επακόλουκο ιταν να οργανωκεί και
να εντακεί, μετά τθν εξζγερςθ του Μλιντεν 1903, θ αντίςταςθ
και να αναδειχκοφν ςθμαντικζσ ιςτορικζσ μορφζσ, όπωσ ο
Παφλοσ Μελάσ, ο Γερμανόσ Καραβαγγζλθσ και ο Μων
Δραγοφμθσ. ΢θμαντικοί Καςτοριανοί οπλαρχθγοί ζδραςαν τθν
περίοδο αυτι, όπωσ ο Αριςτείδθσ Μαργαρίτθσ, ο Κωνςταντίνοσ
Γκολογκίνασ, ο ΢πυρίδων Δοφκθσ και ο Χριςτοσ Δοφκθσ, ο
δάςκαλοσ Βαςίλειοσ Μαλεγκάνοσ κ.α.

12. Μετά τον Α' Παγκόςμιο πόλεμο (1914- 1918) και
φςτερα από τθν Μικραςιατικι καταςτροφι και τθν
επακολουκιςαςα υποχρεωτικι ανταλλαγι των
πλθκυςμϊν μεταξφ Ελλάδασ και Σουρκίασ βάςει τθσ
΢υνθκικθσ τθσ Λωηάνθσ αρχικά εγκαταςτάκθκαν ςτον
Νομό Καςτοριάσ 388 πρόςφυγεσ και μετά τθν
αποχϊρθςθ των Σοφρκων ζφκαςαν ςτθν πόλθ τθσ
Καςτοριά (17.8.1924) 43 οικογζνειεσ ψαράδων από
τθν Απολλωνιάδα τθσ Βικυνίασ φςτερα από ενζργειεσ
του τοπικοφ γραφείου Εποικιςμοφ για να
αςχολθκοφν με το ψάρεμα ςτθ λίμνθ.

13. Όταν ο Λταλικόσ ΢τρατόσ κατζλαβε τθν Αλβανία τον Απρίλιο του 1939, υπιρξε
ανθςυχία ςτον πλθκυςμό τθσ περιοχισ για τθν πικανότθτα ιταλικισ
επίκεςθσ, ιδιαίτερα μετά τθν ειςβολι τθσ Γερμανίασ ςτθν Πολωνία τον
΢επτζμβριο του ίδιου χρόνου. Σο πρωί τθσ Δευτζρασ, ςτισ 28 Οκτωβρίου
1940, οι κάτοικοι τθσ πόλθσ ξυπνοφν από τα αναγνωριςτικά ιταλικά
αεροπλάνα και τισ βροντζσ που προζχονταν από τα πυρά του πυροβολικοφ
ςτα ςφνορα. Θ πόλθ τθσ Καςτοριάσ ζπειτα βομβαρδίηεται από ιταλικά
βομβαρδιςτικά και αναφζρονται άμαχοι ανάμεςα ςτουσ νεκροφσ και αρκετοί
τραυματίεσ.[44] Κατά τθ διάρκεια του Β' Παγκοςμίου Πολζμου ιταν ςθμαντικι
θ ςυμβολι των κατοίκων τθσ περιοχισ ςτον αγϊνα κατά των
Λταλϊν, Βουλγάρων και Γερμανϊν κατακτθτϊν. Θ άλλοτε ανκθρι εβραϊκι
κοινότθτα τθσ Καςτοριάσ ζπαψε να υφίςταται με τθ βίαιθ μεταφορά, κάτω
από απάνκρωπεσ ςυνκικεσ (24 Μαρτίου 1944), 763 Εβραίων ςτα ςτρατόπεδα
ςυγκζντρωςθσ απϋ όπου επζςτρεψαν μόνον 35. Ωσ ςυνζπεια τθσ
ελονοςία, του υποςιτιςμοφ και τθσ αβιταμίνωςθσ παρατθρικθκε ςτθν
περιοχι ραγδαία αφξθςθ των περιςτατικϊν φυματιϊςεωσ Ο γιατρόσ και τότε
διμαρχοσ τθσ πόλθσ, ΢αράντθσ Σςεμάνθσ, ωσ μάρτυρασ κατθγορίασ κατά των
Λταλϊν και Βουλγάρων εγκλθματιϊν πολζμου ςτθ Δυτικι Μακεδονία το 1941-
44 (πχ Ράβαλι, Άντον Κάλτςεφ) ςτθ Ακινα το 1946, προκάλεςε αίςκθςθ ςτο
δικαςτιριο, όταν με παλλόμενθ φωνι είπε: «... θ νεολαία τθσ Δυτικισ
Μακεδονίασ είναι καταδικαςμζνθ εισ τον δια φυματιϊςεωσ κάνατον. Ζχει
κοκκινίςει το χϊμα από τασ αιμοπτφςεισ. Θ Καςτοριά πρζπει να μεταβλθκεί
εισ ζνα απζραντον ΢ανατόριον, δια να γιάνθ τα αγιάτρευτα, που
ετςάκιςαν, νιάτα τθσ».

14. ΢τθν περίοδο του Εμφυλίου πολζμου (1946-1949), θ περιοχι
τθσ Καςτοριάσ αποτζλεςε το επίκεντρο εξζλιξθσ τθσ ζνοπλθσ
αιματοχυςίασ και των κλιβερϊν κοινωνικϊν ςυνεπειϊν που
ακολοφκθςαν. Οι ςφοδρζσ μάχεσ ςτα ορεινά τθσ ςυγκροτιματα
ςτο Γράμμο και ςτο Βίτςι προκάλεςαν απερίγραπτα δεινά ςτθν
πόλθ. «΢τθν αςφυκτικά κατοικθμζνθ και ςτενά πολιορκθμζνθ
Καςτοριά παρουςιάηονταν ςυχνά ςοβαρζσ ελλείψεισ βαςικϊν
ειδϊν, όπωσ καυςόξυλα, φωτιςτικό πετρζλαιο και είδθ
διατροφισ... όςοι τολμοφςαν να εξζλκουν ςτα γειτονικά χωριά
προσ ξφλευςθ, αντιμετωπίηονταν από τουσ Αντάρτεσ ωσ
πράκτορεσ των Μοναρχοφαςιςτϊν και από τισ κρατικζσ αρχζσ
ωσ πράκτορεσ των ΢λαβοκομμουνιςτϊν ». «Σον Λοφνιο του 1949
καταμετρικθκαν 77.822 καταφυγόντεσ των μερικϊσ ι ολικϊσ
εγκαταλελειμμζνων χωριϊν τθσ περιοχισ για να φκάςουν
ςυνολικά ςε διάφορεσ πόλεισ από όλθ τθ πλθττόμενθ
γεωγραφικι ηϊνθ τισ 684.507 τθν ίδια εποχι.» Κάτω από αυτζσ
τισ ςυνκικεσ αρκετά παιδιά κυρίωσ των καταφυγόντων που
είχαν χάςει τον ζνα ι τουσ δυο γονείσ τουσ και όςα δεν
τφχαιναν ςτοιχειϊδουσ οικογενειακισ φροντίδασ
μεταφζρκθκαν ςτισ Παιδοπόλεισ τθσ Φρειδερίκθσ.

15. Ζτοσ Πλθκυςμόσ
1940 11.121
1951 10.049
1961 11.778
1971 16.043
1981 17.915
1991 17.094
2001 17.038
2011 16.958