THUOC CHUA THIEU MAU

1. THUỐC CHỮA THIẾU MÁU
ThS. Đậu Thùy Dương
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI
BỘ MÔN DƯỢC LÝ

2. MỤC TIÊU HỌC TẬP
1. Trình bày được vai trò sinh lý, dược động
học và chỉ định của sắt.
2. Phân tích được nguồn gốc, vai trò sinh lý,
chỉ định của vitamin B12, acid folic và
nguyên tắc điều trị thiếu máu.

3. 3
TÀI LIỆU HỌC TẬP
 Dược lý học (tập 2), NXB Giáo dục
 Dược lý học lâm sàng, NXB Y học
 Tài liệu tham khảo:
– Dược thư Quốc gia Việt Nam
– Goodman and Gilman: the pharmacological
basis of therapeutics.12th, - McGraw- Hill
– v.v…

4. 4
Thiếu máu
 Giảm số lượng hồng cầu hoặc Hb hoặc HCT.
Chỉ số Nam Nữ
RBC (T/l) < 4,0 < 3,5
Hb (g/dl) < 12 < 10
HCT (%) < 36% < 30%

5. 5
Nguyên nhân
 Mất máu: cấp, mạn
 Giảm sản xuất hồng cầu:
– Thiếu “nguyên liệu”
– Ức chế tủy xương
– Thiếu / giảm đáp ứng với erythropoietin.
 Tăng phá hủy hồng cầu, tan máu

6. Thuốc chữa thiếu máu

7. 1. Sắt
1.1. Vai trò và nhu cầu của cơ thể
 Cơ thể chứa 3 – 5 g sắt (hồng cầu, cơ,
enzym…)
 Nhu cầu:
– Bình thường: 0,5 – 1 mg/ 24h
– Hành kinh:
1 – 2 mg/ 24 h
– Có thai:
5 – 6 mg/24 h

8. 1. Sắt
 Nguyên nhân thiếu hụt
– Cung cấp không đủ
– Mất cân bằng cung – cầu
– Giảm hấp thu ở đường tiêu hóa
– Chảy máu tiêu hóa
 Hậu quả
– Thiếu máu nhỏ, nhược sắc
– Giảm hoạt động enzym

9. Sự hấp thu sắt Chế độ ăn 10-20 mg
Fe2+ ; Fe3+
Dạ dày
Fe2+ ;
Fe3+ => Fe2+
Lòng
ruột
Máu
TB nm ruột
+ glycoprotein
Tủy xương
(tạo HC)
75%
Cơ,
enzym
Dự trữ
(gan,
lách, tủy)
Thải
trừ

10. 1.3. Chỉ định
 Thiếu máu thiếu sắt
– VD: sau cắt dạ dày, suy dinh dưỡng, giun móc…
 Phụ nữ có thai
Uống xa bữa ăn (trước 1h hoặc sau 2h)
1. Sắt

11. 1.4. Các chế phẩm sắt
 Uống
– Sắt sulfat, fumarat, clorid, ascorbat, gluconat….
– TDKMM: buồn nôn, nôn, kích ứng, RL tiêu hóa,
phân đen…
 Tiêm: sắt dextran
– Ít TDKMM trên đường tiêu hóa
– Người không thể dung nạp sắt (uống)
1. Sắt

12. 1.5. Tương tác thuốc
1. Sắt
Thuốc/ thức ăn Hậu quả
Vitamin C Tăng hấp thu sắt
Chè, café, trứng, sữa Giảm hấp thu sắt
Kháng acid
Cholestyramin
KS tetracyclin, quinolon Giảm hấp thu cả 2
Hormon tuyến giáp
Methyldopa
Kẽm

13. 1.6. Quá liều
 Thường gặp ở trẻ em (liều 1 – 2 g)
 Triệu chứng:
– Nôn, tiêu chảy, đau bụng
– Nhiễm toan chuyển hóa, xanh xao, tím tái, ngủ gà,
thở nhanh, trụy tim mạch
– Chết (6 – 24 giờ)
1. Sắt

14. 1.6. Quá liều
 Điều trị
– Điều trị tích cực
– Điều trị triệu chứng
– Loại trừ chất độc
 Gây nôn
 Rửa ruột
 Thải sắt
1. Sắt

15. 2. Vitamin B12
 Nguồn gốc
 Nhu cầu
 Dược động học
 Vai trò sinh lý
 Nguyên nhân/ dấu hiệu thiếu
 Chỉ định

16. 2. Vitamin B12
Nguồn gốc - Gan, thịt, cá, trứng
- Không có ở thực vật
Nhu cầu 0,3 – 2,6 μg/ ngày
Vai trò - Tổng hợp acid nucleic.
-Tham gia tạo hồng cầu.
-Tham gia chu trình Krebs
(Methylmalonyl-CoA => succinyl-CoA)
- Duy trì nồng độ myelin trong các neuron

18. 2. Vitamin B12
Nguyên nhân
thiếu
- Cung cấp không đủ
- Mất cân bằng cung cầu
- Giảm hấp thu ở ruột
-Giảm yếu tố nội
-RL chu kỳ gan ruột, bệnh lý tụy
-Thiếu transcobalamin (di truyền)
Dấu hiệu thiếu - Thiếu máu hồng cầu to kèm tổn thương
thần kinh.
-Tổn thương thần kinh

19. 2. Vitamin B12
Vitamin B12
Chỉ định - Thiếu máu hồng cầu to kèm/ không kèm tổn
thương thần kinh
- Thiếu vitamin B12
- Ngộ độc cyanid (hydroxocobalamin)
- Viêm dây thần kinh (?)
Không được dùng cho các khối u ác tính

20. 3. Acid folic
Acid folic
Nguồn
gốc
-Gan, thịt, cá, trứng, men bia
- Rau xanh, hoa quả
Nhu cầu 25-50 µg/ngày
PNCT, CCB, TE: 100-200 µg.

21. 3. Acid folic
Vai trò - Tổng hợp acid nucleic.
- Tham gia tạo hồng cầu.
- Phát triển của thai
Nguyên nhân
thiếu
- Cung cấp không đủ
- Mất cân bằng cung cầu
- Giảm hấp thu ở ruột
-Tan máu
-Rượu, các thuốc

22. 3. Acid folic
Dấu hiệu
thiếu
-Thiếu máu hồng cầu to không kèm tổn thương
thần kinh
-Dị tật ống thần kinh bẩm sinh ở thai nhi
Chỉ định -Thiếu máu hồng cầu to không kèm tổn thương
thần kinh
-Thiếu acid folic
-Thiếu máu tan máu
-Dự phòng dị tật bẩm sinh ống thần kinh

23. 4. Các thuốc khác
 Vitamin B2: giảm => giảm acid folic
 Vitamin B6: chuyển hóa THFA
 Đồng
– Tăng hấp thu sắt
– Tăng tổng hợp enzym chứa sắt và Hb
 Cobalt: tăng giải phóng EPO
 Erythropoietin (EPO)

24. EPO người tái tổ hợp
Alpha, beta, theta, zeta
Thận
Tình
trạng
thiếu
oxy
Gan
(10-14%)
Tăng sản xuất
erythropoietin ở tế
bào cạnh cầu thận
Tủy xương
Tăng sản xuất
hồng cầu

25. Chỉ định EPO
Thiếu máu trong các trường hợp sau:
 Suy thận mạn
 Hóa trị liệu ung thư
 Trẻ đẻ non thiếu máu (không chất bảo quản)
 Nguyên nhân khác (AIDS, viêm khớp dạng thấp...)
 Giảm truyền máu trong/sau phẫu thuật

26. Nguyên tắc điều trị
 Kết hợp điều trị triệu chứng + điều trị nguyên
nhân + bồi dưỡng cơ thể.
 Mất máu cấp: hồi phục khối lượng tuần hoàn
 Mất máu mạn: nguyên nhân + bổ sung sắt
 Giảm sản xuất: điều trị nguyên nhân và bổ
sung:
– HC nhỏ: Fe + B6 + protid, lipid
– HC to: B12 + acid folic
– Tan máu: acid folic

27. THUỐC
ĐIỀU CHỈNH
RỐI LOẠN
HÔ HẤP
ThS. Đậu Thùy Dương

28. MỤC TIÊU HỌC TẬP
1. Phân biệt được các cơ chế chính của: thuốc
chữa ho, thuốc chữa hen, thuốc làm long đờm.
2. Trình bày được áp dụng điều trị và các tác dụng
không mong muốn của:
– Codein và dextromethorphan
– N-acetyl cystein
– Salbutamol
– Theophylin

29. TÀI LIỆU HỌC TẬP
 Dược lý học tập 2
 Dược lý học lâm sàng
 Tài liệu phát tay
 Tài liệu tham khảo

30. 1. THUỐC CHỮA HO

31. Đại cương
 Ho là gì?
 2 loại ho:
– Ho khan
– Ho có đờm
 Dùng thuốc giảm ho khi ho quá nhiều, ảnh hưởng
lớn đến người bệnh.
 Không dùng trong trường hợp ho có đờm.
 Phân loại thuốc giảm ho:
– Thuốc giảm ho ngoại biên
– Thuốc giảm ho trung ương.

32. Thuốc giảm ho trung ương
 Ức chế trực tiếp trung tâm ho ở hành não
Thuốc:
– Codein
– Dextromethorphan
– Kháng histamin H1

33. 1.1. Codein
 Codein là methylmorphin
 Vào cơ thể, 10% được chuyển hóa thành morphin
Morphin Codein

34. Tác dụng của codein
 Tác dụng giảm ho:
– Giống morphin
– Khô, quánh dịch tiết.
 Các tác dụng khác kém morphin:
– Giảm đau, an thần
– Gây nghiện
– Ức chế hô hấp
– Táo bón, co thắt đường mật.

35. Chỉ định của codein
 Ho khan gây khó chịu, mất ngủ
10 đến 20mg/lần x 2-3 lần/ngày
 Đau nhẹ và vừa
30mg/lần
Không quá 240mg/ngày

36. Tác dụng không mong muốn
 Tiêu hóa: Táo bón, buồn nôn, nôn, co thắt
đường mật…
 Thần kinh:
– Đau đầu, chóng mặt, bồn chồn, rối loạn thị
giác, ảo giác
– Có thể gây nghiện (240 – 540mg/ngày trong
thời gian dài)…
– Ức chế hô hấp
 Dị ứng
 Các triệu chứng khác: bí đái, đỏ mặt, toát mồ
hôi, mệt mỏi…

37. Chống chỉ định của codein
 Mẫn cảm với thuốc
 Hen phế quản
 Trẻ em dưới 1 tuổi
 Suy hô hấp
 Phụ nữ có thai
 Suy thận, suy gan

38. 1.2. Dextromethorphan
 Tổng hợp
 Đồng phân D của morphin
 Không tác dụng lên receptor morphin
=> Không có tác dụng giảm đau, an thần, gây
nghiện.
 Chống ho tương tự codein
 Ít TDKMM hơn codein.

39. Dextromethorphan
Chỉ định
 Giảm ho
Chống chỉ định
 Quá mẫn với thuốc
 Người đang điều trị bằng IMAO
 Trẻ em dưới 2 tuổi.
Thận trọng: Người có nguy cơ hoặc đang suy hô
hấp, tiền sử hen, dị ứng.
Tác dụng không mong muốn: mệt mỏi, chóng
mặt, buồn nôn, nhịp tim nhanh, nổi mày đay…

40. 2. THUỐC LÀM THAY ĐỔI
BÀI TIẾT DỊCH KHÍ PHẾ QUẢN
 Thuốc làm giảm tiết dịch
 Thuốc làm long đờm
– Thuốc làm tăng tiết dịch (terpin, natri benzoat…)
– Thuốc làm loãng chất nhầy (N-acetyl cystein,
bromhexin)

41. N - acetylcystein
 Cắt cầu nối disulfit của các sợi mucopolysacharid
 giảm độ nhớt của chất nhầy
 dễ bị tống ra khỏi đường hô hấp.
 Chỉ định
– Bệnh lý hô hấp có đờm nhày quánh
– Điều trị ngộ độc paracetamol

42. N - acetylcystein
 Tác dụng không mong muốn:
– Viêm loét dạ dày – tá tràng
– Co thắt khí phế quản
– Buồn nôn, nôn
– Dị ứng
– Nhức đầu, buồn ngủ
 Chống chỉ định:
– Tiền sử viêm loét dạ dày – tá tràng
– Hen phế quản
– Trẻ em dưới 2 tuổi
 Không dùng với thuốc giảm ho, thuốc giảm tiết
dịch phế quản.

43. 3. THUỐC ĐIỀU TRỊ
HEN PHẾ QUẢN

44. Hen phế quản
 Hen phế quản là hội chứng:
– Viêm mạn tính đường hô hấp,
– gây co thắt, phù nề, tăng xuất tiết ở phế
quản, làm tắc nghẽn đường thở.
Nguyên nhân:
– Do dị ứng
– Không do dị ứng

45. 3.1. Thuốc làm giãn phế
quản
 Thuốc cường β2 giao cảm
 Thuốc hủy phó giao cảm
 Theophylin
Thuốc cường β2 giao cảm

46. SABA
(Short Acting)
LABA
(Long Acting)
Tác dụng Ngắn
Kéo dài 3-5 giờ
Dài
Kéo dài 12 giờ
Chỉ định Cắt cơn hen Dự phòng, kiểm soát hen.
Phối hợp corticoid.
Thuốc Salbutamol,
terbutalin…
Salmeterol, formoterol..
3.1.1. Thuốc cường β2 giao cảm
(Beta-2 Agonists)

47. Salbutamol – Tác dụng
 SABA
 Kích thích receptor β2
 Ít tác dụng lên β1 (tim)
 Đường dùng: xịt, khí dung, phun sương,
uống (viên, siro), tiêm

48. Salbutamol – Tác dụng
 Hô hấp
– Giãn cơ trơn khí quản
– Giảm tiết leukotrien và histamin từ tế bào
mast ở phổi
– Giảm tính thấm mao mạch phổi
– Ức chế phospholipase A2
 Tử cung
– Giảm cơn co tử cung

49. Tác dụng không mong muốn
 Phản ứng quá mẫn
 Tim mạch: đánh trống ngực, nhịp tim nhanh, rối
loạn nhịp tim, giãn mạch ngoại vi
 Run cơ
 TKTW: nhức đầu, mất ngủ
 Máu: hạ kali, tăng glucose, tăng acid béo tự do
 Dùng nhiều: có hiện tượng quen thuốc nhanh

50. Chỉ định của salbutamol
 Hô hấp:
– Cắt cơn hen
– Phòng cơn co thắt phế quản do gắng sức
– Tắc nghẽn đường hô hấp hồi phục được
– Thăm dò chức năng hô hấp
 Sản khoa:
– Dọa đẻ non (tuần thứ 24 đến 33 của thai kỳ)

51. Chống chỉ định của salbutamol
Chống chỉ định
 Dị ứng với thuốc
 Điều trị dọa sẩy thai trong 3 đến 6 tháng đầu
 Nhiễm khuẩn nước ối, chảy máu nhiều ở tử
cung, khi tiếp tục mang thai có nhiều nguy cơ
cho mẹ hoặc con, sản giật, tiền sản giật.

52. 3.1.2. Thuốc hủy phó giao cảm
 Muscarinic Antagonists
 Phân loại:
– SAMA: short – acting (ipratropium)
– LAMA: long - acting (tiotropium)

53.  Dẫn xuất amin bậc 4
 Không qua được hàng rào máu não
=> Ít gây tác động lên TKTW
 Đường hít
 Tác dụng giãn phế quản chậm và không
mạnh bằng SABA
=> dùng phối hợp SABA
Ipratropium

54. 3.1.3. Theophylin
 Base xanthin
 Có nhiều trong chè, cà phê, cacao.

55. AMP vòng
ATP
Adenyl cyclase Phosphodiesterase
5'-AMP
Theophylin
Giãn cơ trơn khí phế quản
• Kích thích tim mạch
•Kích thích TKTƯ
•Giãn cơ trơn đường mật,niệu quản
•Lợi niệu

56. Trong điều trị hen phế quản
 Trước đây: hàng đầu điều trị hen phế quản
 Hiện nay ít dùng hơn vì:
– Phạm vi điều trị hẹp
– Giãn phế quản không mạnh bằng SABA.

57. Tác dụng không mong muốn
 Kích ứng đường tiêu hóa: buồn nôn, nôn, kích
ứng dạ dày
 Kích thích hệ thần kinh trung ương: đau đầu,
hoa mắt, chóng mặt, mất ngủ, run, bồn chồn,
kích động, co giật. Thường nghiêm trọng ở trẻ
em.
 Kích thích tim mạch: nhịp tim nhanh, đánh
trống ngực, rối loạn nhịp tim, hạ huyết áp.
 Phản ứng dị ứng

58. Chỉ định
 Hen phế quản:
– Viên giải phóng nhanh không được dùng
– Viên giải phóng chậm: dự phòng, kiểm soát hen
– Truyền tĩnh mạch chậm dùng aminophylin
 Theophylin + ethylendiamin
 Tan trong nước gấp 20 lần
 Cơn hen nặng không đáp ứng SABA
 Cơn ngừng thở ở trẻ thiếu tháng (hết sức thận
trọng).

59. Chống chỉ định
 Quá mẫn xanthin
 Bệnh loét dạ dày tá tràng tiến triển
 Co giật, động kinh không kiểm soát được
 Rối loạn chuyển hóa porphyrin

60. 3.2. Thuốc chống viêm

61. 3.2.1. Glucocorticoid
 Dự phòng hen mạn tính
– Chống viêm
– Giảm bài tiết dịch nhầy phế quản
– Giảm phản ứng dị ứng
 Đường dùng:
– Hít: dự phòng hen
 TDKMM: Candida miệng, họng, khàn tiếng, ho
 Kéo dài => TDKMM toàn thân
– Toàn thân (uống, tiêm): cơn cấp nặng, hen
mạn tính

62. 62
3.2.2. Cromolyn
 Bền vững màng tế bào mast
 Giảm hóa ứng động bạch cầu
 Dự phòng hen (hít, khí dung)
 TDKMM: co thắt phế quản, ho, kích ứng
họng

63. Arachidonic acid
5-Lipoxygenase
Leukotrienes
Leukotrien receptor
Montelukast, zafirlukast
(–)
Zileuton
(–)
3.2.3. Kháng leukotrien

64. 64
3.2.4. Kháng thể đơn dòng
kháng IgE
 Omalizumab
 Kháng thể đơn dòng người tái tổ hợp
 Hen do tác nhân đường hít, không kiểm soát
được bằng glucocorticoid hít.