Ανάκασα , μια βόλτα στα παλιά

2ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ
ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ 2015-2016
ΑΝΑΚΑΣΑ
ΜΙΑ ΒΟΛΤΑ ΣΤΑ ΠΑΛΙΑ
ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ/ΤΟΠΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΜΗΜΑ Γ3
Σχολ. Έτος: 2015-2016
i

ii

ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ
Χρυσάνθη Βαγιακάκου (ΠΕ06)
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ -
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΗ
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Βαρβάρα Αληγιάννη (ΠΕ02)
iii

iv

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ
ΜΑΘΗΜΑ: Βιωματικές Δράσεις/Τοπική Ιστορία
ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:‘ Ανάκασα 1961: Η καθημερινότητα των εφήβων’
ΜΕΣΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΔΡΑΣΗΣ :Βιβλίο με αφήγημα και αναφορές
πληροφόρησης
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Ολομέλεια του τμήματος Γ3
ΥΠΟΟΜΑΔΕΣ
ΟΜΑΔΑ Α
Anacasa City
ΟΜΑΔΑ Β
Οι Εξερευνητές της
Πόλης
ΟΜΑΔΑ Γ
Αγιο-Αναργυργιώτες
Κυρολιβάνου Βιβή Παγώνη Ράνια Μπουρογιάννη Δέσποινα
Μπομπόνη Μαρία Πανόπουλος Νίκος Οκάλου Χριστίνα
Μωράκης Απόστολος Περγάμαλης Παναγιώτης Παπάζογλου Κατερίνα
Ντόκος Χρήστος Πετρίτζης Θωμάς ΠούλουΜάρω
Σοχωρίτης Άγγελος Πέτρογλου Κάτια Παλιούρας Θέμης
Φαλλιέρας Αντώνης Πλαφουτζή Μαρίνα Μαρία Παραμπάτης Σάββας Άγγελος
Σουλιώτης Λεωνίδας Παρθένης Ευάγγελος
ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ
Λεωνίδας Σουλιώτης
ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΕΣ
Δέσποινα Μπουρογιάννη
Μαρίνα-Μαρία Πλαφουτζή
ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ
Ράνια Παγώνη
Νίκος Πανόπουλος
Κατερίνα Παπάζογλου
Θωμάς Πετρίτζης
Κατερίνα Πέτρογλου
ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ
Απόστολος Μωράκης
ΣΥΡΡΑΦΗ ΒΙΒΛΙΟΥ
Χρήστος Ντόκο, Αντώνης Φαλλιέρας, Παναγιώτης Περγάμαλης
v

vi

ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ
‘ΤΟΠΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ’
vii

Ευχαριστούμε θερμά την καθηγήτριά μας,
Παναγιώτα Βαβαρούτα (ΠΕ02), για τις πολύτιμες συμβουλές
και τις διορθώσεις στίξης
viii

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Αγαπητέ αναγνώστη,
Στα πλαίσια του μαθήματος των «Βιωματικών Δράσεων» με θέμα την Τοπική
Ιστορία, σκεφτήκαμε να εξερευνήσουμε ένα μικρό μέρος της Ιστορίας της
Ανάκασας , η οποία αποτελεί ένα μεγάλο τμήμα του Δήμου Αγίων Αναργύρων-
Καματερού και τόπο κατοικίας των περισσοτέρων από εμάς.
Η προσπάθειά μας εστίασε στην περίοδο 1950-1960 και επικεντρώθηκε σε
μικρές λεπτομέρειες που συνιστούσαν την καθημερινότητα των εφήβων
εκείνης της εποχής.
Στόχος μας ήταν να καταδείξουμε τις διαφορές που έχουν προκύψει στην
πορεία του χρόνου.
Η έρευνά μας βασίστηκε σε βιβλιογραφικό και διαδικτυακό υλικό, αλλά, ως επί
το πλείστον, σε συνεντεύξεις που πήραμε από τους παππούδες, τις γιαγιάδες
μας, καθώς και κατοίκους της περιοχής, που έζησαν εκείνη την περίοδο.
Αποφασίσαμε να υλοποιήσουμε την προσπάθειά μας με τη μορφή ενός
ευχάριστου αφηγήματος,
που θα θέλαμε να απευθύνουμε σε συνομηλίκους μας και να το
αφιερώσουμε,
πού αλλού;
στους αγαπημένους μας παππούδες και γιαγιάδες.
Σου ευχόμαστε καλή ανάγνωση και καλή διασκέδαση σε μια φανταστική βόλτα
μαζί μας σε εκείνη την εποχή!
Η ολομέλεια του τμήματος Γ3 του 2ου Γυμνασίου Αγίων Αναργύρων κατά το
σχολικό έτος 2015-2016
ix

x

Ι.
Γαλάζιος κεραυνός
ΕΙΝΑΙ ένα ευχάριστο χειμωνιάτικο πρωινό του 2016, καθώς οι τρεις παιδικοί φίλοι και
συμμαθητές, ο Θωμάς, η Μαρίνα και η Κατερίνα, κάνουν βόλτα στο πάρκο ‘’Αντώνης
Τρίτσης’’,1
απολαμβάνοντας τις λιγοστές μέρες διακοπών που τους απομένουν, πριν
ανοίξει ξανά το σχολείο τους, που είχε κλείσει για τις γιορτές των Χριστουγέννων. Δείχνουν
απασχολημένοι σε μια συζήτηση που αφορά ένα μάθημα κάπως διαφορετικό από τα άλλα.
Είναι το μάθημα των ‘Βιωματικών δράσεων’ με θέμα την Τοπική Ιστορία. Στην
1
Κτήμα Βασιλίσσης /Πάρκο ‘Αντώνης Τρίτσης’. Η Βασίλισσα Αμαλία από τα πρώτα χρόνια της βασιλείας
της εκδήλωσε την αγάπη της για την γη, τα φυτά και τα ζώα. Αποφάσισε ν’ αγοράσει μια μεγάλη έκταση γης
βόρεια της Αθήνας, κοντά στα σημερινά Λιόσια. Ο Πύργος της Βασιλίσσης είναι η βασιλική έπαυλη που
κατασκευάστηκε στη θέση ενός παλιού πύργου. Τα εξωτερικά γνωρίσματα του κτηρίου όπως πολυγωνικοί
πύργοι, επάλξεις, τοξωτά παράθυρα, κ.ά., παραπέμπουν σε γοτθικό ρυθμό. (Παρ .Ι. Εικ. 1) Στις αρχές της
δεκαετίας του ’50 παραχωρείται μια έκταση στο Σώμα Ελλήνων Προσκόπων για τη δημιουργία εκπαιδευτικού
κέντρου ως δωρεά του Βασιλιά Παύλου. (Παρ. Ι .Εικ. 2) Παράλληλα, διπλανή έκταση δωρίζεται από τη
βασίλισσα Φρειδερίκη για την εγκατάσταση του Κέντρου Βρεφών «Μητέρα». Στα επόμενα χρόνια
κατακερματίζονται εκτάσεις (που τότε χαρακτηρίζονταν «βασιλικά κτήματα») για την κατασκευή χώρων του
ΠΙΚΠΑ, του Εθνικού Ιδρύματος Νεότητας, μικρών αθλητικών εγκαταστάσεων και σχολείων των γύρω δήμων.
Αυτός ο διαμελισμός έθετε τον κίνδυνο δημιουργίας αντιφατικών χρήσεων στον ίδιο χώρο. Σήμερα, το πάρκο
έχει επονομαστεί σε ‘Αντώνης Τρίτσης ’. Έχει έκταση 1.150.στρέμ. (έξι φορές μεγαλύτερο από τον Εθνικό
Κήπο) και αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης για όλους τους κατοίκους της Αττικής. Στο Πάρκο επίσης
δραστηριοποιείται η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία με διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία της
Αττικής (νηπιαγωγεία,δημοτικά και γυμνάσια) και σε καθημερινή βάση καταφθάνουν στο πάρκο πούλμαν με
σχολεία από όλη την Αττική για την περιβαλλοντική εκπαίδευση των παιδιών.
1

συνεδρίαση της ολομέλειας του τμήματός τους αποφασίστηκε να συλλέξουν πληροφορίες
για την γειτονιά τους, την Ανάκασα, όπως αυτή ήταν παλιά, στις αρχές της δεκαετίας του
’60.
«Έχεις βρει πληροφορίες, Θωμά;», ρωτάει η Μαρίνα με μια σκιά ανησυχίας στο βλέμμα.
«Ακόμα, τίποτα…» απαντάει απογοητευμένος ο Θωμάς, «…άσε που δεν έχω Internet και
δεν ξέρω πού να ψάξω». «Μην ανησυχείς,..»,πετάγεται ανέμελα η Κατερίνα, «…μπορείς να
ψάξεις σε βιβλία ή σε κάποια εγκυκλοπαίδεια στη βιβλιοθήκη του σχολείου. Μπορείς,
ακόμα, να πάρεις συνέντευξη από κάποιον που έζησε την περίοδο που μελετάμε. Εγώ θα
ρωτήσω το μπαμπά μου να μου πει τι θυμάται από τις διηγήσεις του δικού του μπαμπά, του
παππού μου του Γιώργου, δηλαδή, που ζούσε εδώ τότε. Είχε μάλιστα μια ταβέρνα που
ήταν ξακουστή στην περιοχή!». «Κοίτα…, κάτι παρόμοιο έχω κι εγώ υπόψη μου. Ένας
φίλος του παππού μου είναι παλιός καραγκιοζοπαίχτης και σκέφτομαι να μιλήσω μαζί του,
αν και…, δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι θα καταφέρουμε κάτι», κάνει πάλι ο Θωμάς
γεμάτος απαισιοδοξία. «Όλο το μάθημα βασίζεται πάνω σε μας, τα παιδιά του τμήματος
εννοώ, και κανείς μας δεν έχει εμπειρία σε έρευνες και συνεντεύξεις…»
Βέβαια, η ανησυχία των παιδιών είναι δικαιολογημένη. Η διαδικασία του μαθήματος
απαιτεί να συλλέξουν πληροφορίες για έναν τόπο που η ιστορία του σχεδόν χάνεται μέσα
στις πτυχές του χρόνου, πολύ πριν γεννηθούν. Και ύστερα, πόσοι άνθρωποι μπορούν να
τους βοηθήσουν σε όλο αυτό; Και οι πληροφορίες που θα μαζέψουν θα είναι άραγε
αξιόπιστες;
«Το όλο σχέδιο δείχνει υπερβολικά φιλόδοξο...», συνεχίζει ο Θωμάς.«…Εσύ, Μαρίνα,
πιστεύεις, δηλαδή, ότι θα καταφέρουμε να γράψουμε ένα αφήγημα και μάλιστα να το
εκδώσουμε και σε βιβλίο;». «Μπορούμε τουλάχιστον να προσπαθήσουμε. Πιστεύω ότι αν
εργαστούμε όλοι με πνεύμα ομαδικό θα τα καταφέρουμε. Η γιαγιά μου έλεγε: ‘Πολλά
στόματα καταραμένα, πολλά χέρια ευλογημένα’», πετάγεται πάλι η Κατερίνα
προσπαθώντας να εμψυχώσει τους αποθαρρημένους φίλους της.
Ο Θωμάς δεν καταλαβαίνει. «Τι εννοούσε;». «Είναι μια παροιμία…», εξηγεί η Κατερίνα.
«…Εκείνη την εποχή, οι συνθήκες διαβίωσης για τους απλούς ανθρώπους ήταν δύσκολες.
Τα χρήματα δεν ήταν ποτέ αρκετά σε μια πολυμελή οικογένεια. Δυστυχώς, όσο πιο πολλά
ήταν τα στόματα, τόσο πιο πολύ έπρεπε να είναι το φαγητό και οι παροχές, ενώ αντίθετα,
όσο περισσότεροι δούλευαν, τόσο περισσότερα ήταν τα έσοδα μέσα στο σπίτι.»
Σε λίγο, τα βήματα οδηγούν τους τρεις νεαρούς έφηβους μπροστά σε ένα παλιό κτίσμα.
Μπαίνοντας από περιέργεια, αρχίζουν να τριγυρνούν στα δωμάτια. Μια αύρα, θαρρείς μιας
άλλης εποχής, πνέει στον χώρο και μαγεύει τους τρεις φίλους.
2

Θωμάς: Φαντάζεστε να ζούσαμε τότε;
Ακούγοντας τα λόγια του Θωμά, ένα ρίγος διαπερνά την Μαρίνα: «Θεός, φυλάξοι! Οι
άνθρωποι τότε πρέπει να ήταν πολύ δυστυχισμένοι!». Η Κατερίνα συμφωνεί με τη φίλη της:
«Μμμ, ούτε κινητά, ούτε τάμπλετ, συνθήκες δύσκολες. Καλά που ζούμε στο τώρα!»
Τα παιδιά τριγυρνούν στους χώρους με περιέργεια, όταν, σε μια σκονισμένη γωνιά, η
Μαρίνα εντοπίζει ένα παλιό ξύλινο σεντούκι: «Τι είναι αυτό;», ρωτάει τους φίλους της. «Μην
πλησιάζεις! Μπορεί να πεταχτεί τίποτα!», φωνάζει τρομαγμένη η Κατερίνα. Όμως, η
αίσθηση μυστηρίου, που έχει κατακλύσει το νεαρό κορίτσι, είναι τόσο δελεαστική, που
τίποτα δεν θα την εμποδίσει να σηκώσει το καπάκι…
Το βαρύ έπιπλο ανοίγει με έναν τριγμό και αποκαλύπτει το εσωτερικό του: τίποτα…
Δηλαδή, όχι ακριβώς τίποτα. Ένα βρώμικο τσαλακωμένο κουρέλι, με χρώμα
απροσδιόριστο από την πολυκαιρία,αποδεικνύεται το μοναδικό ‘μυστικό’ που εσωκλείει το
βαρύ έπιπλο. Η Μαρίνα κοιτάζει το βρώμικο σκοροφαγωμένο κουρέλι με αηδία, αλλά η
περιέργειά της υπερισχύει και το σηκώνει με τα ακροδάχτυλα…
Ξαφνικά, ένα περίεργο αντικείμενο αποκαλύπτεται σφηνωμένο ανάμεσα στις
κοκαλωμένες ζάρες του υφάσματος. Η Μαρίνα το πιάνει και αρχίζει να το περιεργάζεται.
Μοιάζει με κινητό τηλέφωνο αλλά έχει μόνο ένα κουμπί στο κέντρο, που, τελείως
απροσδόκητα, αρχίζει να αναβοσβήνει παλμικά εκπέμποντας ένα γαλάζιο φως!
Ένα πέπλο δέους έχει τυλίξει τα τρία παιδιά. Ο Θωμάς, χωρίς δεύτερη σκέψη, αρπάζει το
παράξενο αντικείμενο από τα χέρια της Μαρίνας και πατάει το κουμπί. Και τότε, κάτι
απρόσμενο συμβαίνει. Ένας εκκωφαντικός κρότος κι αμέσως ένας γαλάζιος κεραυνός
πλημμυρίζει το δωμάτιο και χτυπάει τα παιδιά!
Σε κλάσματα δευτερολέπτου, οι τρεις νέοι μεταφέρονται σε ένα άγνωστο δωμάτιο.
Μοιάζει πολύ με το κτίσμα που βρίσκονταν λίγο πριν, όμως είναι καθαρό και καλύτερα
συντηρημένο. Νομίζουν ότι ονειρεύονται .Η Κατερίνα γελά αμήχανα: «Πλάκα κάνεις! Τι έγινε
τώρα; »
Πολύ σύντομα η έκπληξη δίνει τη σκυτάλη στην αγωνία. Η Μαρίνα πιάνει το κινητό της.
Προσπαθεί να το ανοίξει αλλά μάταια. «Το κινητό μου δεν λειτουργεί!», λέει
τρομοκρατημένη. Ο Θωμάς δείχνει πιο ψύχραιμος. Ανοίγει το δικό του. «Ούτε το δικό μου
λειτουργεί. Περίεργο! Δεν έχουμε σήμα. Γιατί;».
3

4

Η Μαρίνα τα έχει χάσει τελείως. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου της έχουν παγώσει.
Γεμάτη φρίκη απευθύνεται στο Θωμά: «Χριστέ μου! Τι ΕΚΑΝΕΣ;», «Εγώ;», αντιδρά ο
Θωμάς. «Ποιος εγώ; Ποιος πάτησε το κουμπί σ’ αυτό το … το… παλιόπραμα;», φωνάζει το
κορίτσι οργισμένο, αρπάζοντας με θυμό το μαύρο αντικείμενο, που ο Θωμάς κρατάει ακόμα
στο χέρι του. Πατάει επίμονα το κουμπί με την ελπίδα ότι θα καταφέρει να αντιστρέψει την
κατάσταση. Να ξαναγυρίσουν, δηλαδή, εκεί που βρίσκονταν πριν λίγα λεπτά. Τώρα όμως,
το κουμπί της συσκευής είναι σβηστό και τίποτα απολύτως δεν συμβαίνει.
Ο Θωμάς δείχνει να συνειδητοποιεί την γκάφα του και ρωτάει με ανησυχία: «Τι κάνουμε
τώρα;». «Τι να κάνουμε; ΕΣΥ να μας πεις. Εσύ πατάς κουμπιά στο ξεκούδουνο!», απαντά
το κορίτσι. «Μη θυμώνεις Μαρίνα, σε παρακαλώ!», αποκρίνεται ένοχα το αγόρι. « Εγώ λέω,
να βγούμε από δω μέσα και να βρούμε κάποιον να τον ρωτήσουμε πού βρισκόμαστε.».
Έτσι, οι τρεις νέοι βγαίνουν από το κτίριο και αρχίζουν να βαδίζουν με αγωνία μαζί και
περιέργεια.
5

ΙΙ.
Το κτήμα της Βασιλίσσης
ΤΑ πάντα γύρω τους είναι αλλαγμένα και πρωτόγνωρα. Βρίσκονται μέσα σε ένα
καθαρό και καταπράσινο πάρκο. Κοιτάζουν γύρω τους αποσβολωμένοι. Παράξενο!
Μοιάζει με το πάρκο ‘Αντώνης Τρίτσης’, αλλά όμως δείχνει πολύ διαφορετικό.
Περιεργάζονται τον χώρο καλύτερα. Καθώς προχωρούν χαμένοι στο άλσος, ακούν
ζωηρές παιδικές φωνές και αντικρίζουν κάποια παιδάκια γύρω από μια τεχνητή λιμνούλα.
Είναι ντυμένα με χακί στολές γεμάτες σιρίτια. Είναι προσκοπάκια!2
Ένας συμπαθέστατος
νεαρός με παρόμοια στολή καθοδηγεί και συμβουλεύει τα παιδιά. Η λίμνη είναι αρκετά
καθαρή και μικρές και μεγάλες πάπιες ευχαριστούνται το μπάνιο τους μαζί με ένα σωρό
ψαράκια και χελωνάκια. Εδώ και ‘κει, παιδιά όλων των ηλικιών παίζουν μπάλα, σκοινάκι,
κυνηγητό. Κάποιοι ηλικιωμένοι κύριοι απολαμβάνουν τον περίπατό τους στο γλυκό
χειμωνιάτικο πρωινό. Ο ουρανός είναι καταγάλανος. Όλα δείχνουν ότι είναι μια απλή
φυσιολογική μέρα στη ζωή των ανθρώπων.
Μετά από μερικές στιγμές, αφού έχουν καταβάλει αρκετές προσπάθειες να συνέλθουν
και να καταλάβουν πού βρίσκονται, οι τρεις έφηβοι αποφασίζουν να προχωρήσουν κι άλλο
και να εξερευνήσουν την περιοχή καλύτερα.
Προχωρούν κάμποση ώρα, ώσπου φτάνουν σε έναν αχυρώνα. Εκεί τους υποδέχεται
μια πολύ έντονη δυσοσμία. Σαν συνεννοημένοι βάζουν τα κεφάλια τους μέσα και κοιτάζουν
καλύτερα προσπαθώντας να καταλάβουν τι βρίσκεται εκεί και αναδύει αυτή τη μυρωδιά. Το
θέαμα είναι υπέροχο! Άλογα, μικρά και μεγάλα, με καμαρωτό ανάστημα και πλούσια χαίτη,
λευκά, καφέ και μαύρα στέκονται στη σειρά και τρώνε το σανό τους. Οι νέοι μένουν να
κοιτούν με θαυμασμό τα πανέμορφα ζώα. Η Μαρίνα δύσκολα καταφέρνει να τραβήξει τους
υπόλοιπους από το θέαμα και αποφασίζουν να προχωρήσουν.
Λίγα μέτρα πιο κάτω παρατηρούν μια τεράστια πύλη. Ο Θωμάς είναι περίεργος να δει τι
υπάρχει από πίσω. Περιεργάζεται τον χώρο από το πλάι του κτιρίου. Σκαρφαλώνει με
ευκινησία το πέτρινο τείχος και αυτό που αντικρίζει είναι υπέροχο! Ένας πανύψηλος λευκός
πύργος με πολυγωνικούς πυργίσκους, επάλξεις και τοξωτά παράθυρα. Νομίζεις ότι
2
βλ. σημ .1
6

ξεπροβάλλει από παραμύθι, περικυκλωμένος από πολύχρωμα λουλούδια και φυτά! Σαν
όνειρο!
Το αγόρι περιγράφει στα κορίτσια το θέαμα. «Ωραία, ωραία, μπράβο! Κατέβα τώρα κάτω
καλό μου παιδί να δούμε τι θα κάνουμε!», λέει επικριτικά η Μαρίνα, υπογραμμίζοντας τη
λέξη ‘παιδί’, για να δηλώσει ακόμα μια φορά στον Θωμά την ανωριμότητα της πράξης του.
Ένα νεαρό ζευγάρι περνά από δίπλα τους. Η Κατερίνα τους ρωτά: «Συγγνώμη! Τι είναι
εδώ;». Η απάντηση είναι καθηλωτική: «Μα, φυσικά, το κτήμα της Βασιλίσσης!». Αμίλητοι
και σοκαρισμένοι, οι νέοι αποχωρούν από το πάρκο.
Στον δρόμο παρατηρούν την περιοχή. Λιγοστά σπίτια κι αυτά μικρά και φτωχικά.
Αντίθετα, υπάρχουν παντού ελαιώνες και αμπέλια,ανθοκήπια και περιβόλια με
πλινθόκτιστες καλύβες, μαγγανοπήγαδα, στέρνες και σιδηροδρομικές γραμμές, ενώ οι
περισσότεροι δρόμοι είναι χωμάτινοι.3
Τα παιδιά δεν πιστεύουν στα μάτια τους. Όλα
φαίνονται τελείως διαφορετικά από την περιοχή τους, την Ανάκασα. Άραγε σε ποιο μέρος
έχουν μεταφερθεί; Προσπαθούν να καταλάβουν τι γίνεται.
3.
Δήμος Αγίων Αναργύρων. Ο οικισμός των Αγίων Αναργύρων προήλθε από ομώνυμη κοινότητα που αποσπάσθηκε από
τον Δήμο Ιλίου ( Νέων Λιοσίων ) το 1927. Τα δημοτολόγια της Κοινότητας άνοιξαν το 1935, οκτώ χρόνια μετά την
ίδρυσή της. Σε αυτά καταγράφονταν 364 οικογένειες και οι τόποι καταγωγής τους. Σε μια προσπάθεια απογραφής
την 16η Οκτωβρίου 1940, η κοινότητα των Αγίων Αναργύρων εμφανιζόταν με 4.642 κατοίκους από τους οποίους οι
1.027 ζούσαν στα Μυκονιάτικα. Ελιές, αμπέλια και κηπευτικά υπήρχαν παντού, λόγω του νερού που υπήρχε στα
πηγάδια και έρρεε άφθονο και καθαρό από τον Κηφισό για το πότισμα των αγρών και των ζώων. Με ελάχιστες
εξαιρέσεις, όπως η Βίλα Μέρλα (Παρ. Ι. Εικ.3), τα σπίτια ήταν μικρά και φτωχικά. Σε πολλά από αυτά υπήρχαν ζώα
όπως κατσίκες και κότες. Οι περισσότεροι δρόμοι ήταν χωματόδρομοι και μόνο ο κεντρικός ήταν από άσφαλτο.
Γενικά, οι Άγιοι Ανάργυροι διέθεταν ένα πολυποίκιλο ανοιχτό τοπίο με ανθοκήπια, ελαιώνες, περιβόλια με
πλινθόκτιστες καλύβες, μαγγανοπήγαδα, στέρνες, σιδηροδρομικές γραμμές, σταθμούς τρένων, που έμοιαζε
περισσότερο με εξοχική περιοχή παρά με πόλη. (Παρ. Ι. Εικ. 4) Η κεντρική πλατεία των Αγίων Αναργύρων ήταν για
μεγάλο χρονικό διάστημα ελαιώνας και ανήκε στο μεγάλο κτήμα Σερπιέρη που κάλυπτε την περιοχή και
παραχωρήθηκε στην Κοινότητα στις αρχές του ’50.
Στη μεταπολεμική περίοδο το τοπίο άλλαξε ραγδαία. Οι μέχρι τότε καλλιεργήσιμες εκτάσεις άρχισαν να
οικοπεδοποιούνται. Σπίτια παράνομα ξεπετάγονταν μέσα σε μια νύχτα. Γειτονιές ολόκληρες φτιάχνονταν με
κινηματογραφική ταχύτητα. Πλάι στους παλιούς καλλιεργητές ήρθαν βιομηχανικοί εργάτες, οικοδόμοι, κλπ. Κάτω από
αυτή την πίεση, νέες περιοχές άρχισαν να εντάσσονται στο Σχέδιο Πόλεως βιαστικά, χωρίς μελέτες και υποδομές,
δημιουργώντας έτσι ένα πλούσιο αστικό τοπίο. Ο πληθυσμός κατά το έτος 1961 αριθμούσε περίπου 26.000
κατοίκους. Οι Άγιοι Ανάργυροι απετέλεσαν έδρα δήμου από το 1963 έως το 2011 και σήμερα αποτελούν δημοτική
ενότητα του δήμου Αγίων Αργύρων- Καματερού.
7

ΙΙΙ.
Ένας καινούργιος φίλος
ΔΕΝ έχουν προχωρήσει πολύ, όταν συναντούν ένα αγόρι πάνω-κάτω στην ηλικία
τους. Η Κατερίνα κάνει την αρχή: «Καλημέρα!». Το αγόρι γυρίζει το κεφάλι του και προσέχει
τα τρία παιδιά. Στην αρχή δεν μιλά. Τα κοιτάζει σαν να βλέπει εξωγήινα όντα.
«Καλημέρα…», λέει στο τέλος. «…ποιοι είστε;», «Ερχόμαστε από το Πάρκο ‘Αντώνης
Τρίτσης’», απαντά η Κατερίνα. «Ποιοοό;» Το αγόρι δείχνει να μην καταλαβαίνει.
Η Μαρίνα παίρνει το θάρρος να συνεννοηθεί με τον νέο. «Είμαι η Μαρίνα κι αυτοί είναι οι
φίλοι μου, Θωμάς και Κατερίνα». «Γεια! Εμένα με λένε Απόστολο. Από πού είστε;»,
«Είμαστε από τους Αγίους Αναργύρους. Εδώ τι μέρος είναι; Κάναμε βόλτα, όταν
ξαφνικά…», προθυμοποιείται να του εξηγήσει ο Θωμάς, αλλά τον προλαβαίνει το ειρωνικό
γέλιο του Απόστολου. «Χα, χα, χα! Καλό και τούτο! Σου φαίνομαι για βλάκας ρε φίλε; Αν
εσύ, είσαι από τους Αγίους Αναργύρους, τότε εγώ, από πού είμαι; Από την… Κούλουρη;».
«Πάντως, εμένα η καρδούλα μου έχει πάει στην Κούλουρη!», ψιθυρίζει η Κατερίνα στην
φίλη της, περιγράφοντας έτσι τον φόβο της. «Τι εννοείς;», απορεί ο Θωμάς. Το αγόρι γελάει
κάπως ενοχλημένα. «ΕΔΩ, ρε φίλε, είναι οι Άγιοι Ανάργυροι! Ολάκεροι!». Ο Απόστολος
προφέρει τις τελευταίες λέξεις ανοίγοντας τα χέρια του διάπλατα λες και θα αγκαλιάσει όλη
την περιοχή.
Τα τρία παιδιά μένουν άφωνα. Κοιτούν και ξανακοιτούν τριγύρω τους προσπαθώντας να
συνειδητοποιήσουν τι τους συμβαίνει. Όχι! Δεν μπορεί να είναι αυτοί οι Άγιοι Ανάργυροι
που ξέρουν. Είναι όλα τόσο διαφορετικά! Τίποτα δεν θυμίζει την περιοχή όπου πριν από
λίγα λεπτά έκαναν βόλτα. Κοιτάζουν ο ένας τον άλλον θαρρείς για να πάρουν κουράγιο…
Η Μαρίνα γυρίζει με φρίκη στην Κατερίνα: «Τι συμβαίνει εδώ; Κάποιος μας κάνει πλάκα!
Κράτα με, θα σωριαστώ!». «Ηρέμησε, Μαρίνα μου…». Η Κατερίνα προσπαθεί να βρει τη
δύναμη να παρηγορήσει τη φίλη της, ενώ ταυτόχρονα νοιώθει τα δικά της πόδια να
τρέμουν. «…ό, τι και να συμβεί τώρα, πρέπει να το αντιμετωπίσουμε με ψυχραιμία!».
«Συγγνώμη, ρε συ… Απόστολε, έτσι δεν είναι;», κάνει ο Θωμάς προσπαθώντας να
δικαιολογήσει τη συμπεριφορά τους μπροστά στο ξένο παιδί. «Μη μας παρεξηγείς.
Ερχόμαστε από…», «….πολύ μακριά!...», πετάγεται η Μαρίνα διακόπτοντας τον Θωμά, μη
τυχόν και του ξεφύγει τίποτα, «…και δεν έχουμε προσανατολιστεί ακόμα. Μπορείς να μας
8

βοηθήσεις;». «Ν…ναι, βέβαια. Με συγχωρείτε, για πριν. Τι ακριβώς θέλετε;», λέει, κάπως
ντροπιασμένος για τον προηγούμενο τρόπο του, ο Απόστολος. «Τώρα μάλιστα! Μακάρι και
να ξέραμε τι θέλουμε. Και να ξέραμε, δηλαδή, σιγά μην μπορούσες να βοηθήσεις…»,
μονολογεί αποκαρδιωμένη η Μαρίνα.
Ξαφνικά, το μάτι του Απόστολου αρχίζει να εξερευνά την εμφάνιση των νέων. Η Μαρίνα
έχει ένα σκουλαρικάκι με κόκκινη πέρλα στη μύτη της. Η Κατερίνα φοράει ένα μαύρο κολάν,
ενώ ο Θωμάς φοράει το αγαπημένο του τζιν, σκισμένο στα γόνατα. Το αγόρι χαμογελά με
απορία. Φοράει ένα σκουρόχρωμο παντελόνι και ένα πλεκτό χειροποίητο πουλόβερ. Τα
ρούχα του δείχνουν ταλαιπωρημένα από τον χρόνο, αλλά είναι καθαρά και περιποιημένα.
«Γιατί είστε ντυμένοι έτσι;», «Εεε… ήμασταν σε ένα πάρτι.», αποκρίνεται η Κατερίνα
αμήχανα.
Εκείνη τη στιγμή μια γυναίκα προβάλλει στην πόρτα ενός μικρού χαμηλού σπιτιού με
σκεπή από κεραμίδια. «Αποστόλη! Έλα να πιείς το γάλα σου, παιδί μου. Θα κρυώσει.». Ο
Αποστόλης γυρίζει προς τη γυναίκα. «Έρχομαι ρε μάνα. Μιλάω με κάτι ξένους.». Η γυναίκα
κοιτάζει καλύτερα, βλέπει τους τρεις νέους και τους προσκαλεί με ευγένεια. Οι φίλοι
ακολουθούν τον Απόστολο μέσα στο σπίτι, ενώ η Μαρίνα ψιθυρίζει ‘συνωμοτικά’ στους
φίλους της να μην αποκαλύψουν την αλήθεια ώσπου να καταλάβουν τι συμβαίνει. Τα
παιδιά συμφωνούν
9

10

11

ΙV.
«Πάγοοος!»
Το εσωτερικό του σπιτιού είναι φτωχικά επιπλωμένο, αλλά όλα είναι καθαρά και
τακτοποιημένα με μεγάλη φροντίδα. Ένα μικρό, σχετικά, δωμάτιο δείχνει να είναι
πολυχρηστικό , αφού διάφορα ετερόκλητα πράγματα είναι στριμωγμένα μέσα σ’ αυτό: ένα
τραπέζι με αρκετές καρέκλες τριγύρω, ένα ξύλινο έπιπλο με πολλά συρτάρια, ένα σιδερένιο
κρεβάτι στριμωγμένο σε μια γωνιά και, τέλος, ένας περιορισμένος χώρος με ξύλινα
ντουλάπια, βαμμένα με πράσινη λαδομπογιά, που δείχνει να χρησιμεύει ως κουζίνα. Μέσα,
ένας άντρας προσπαθεί να επισκευάσει ένα σπασμένο ράφι.4
«Καλώς τους! Τι κάνετε
παιδιά;», τους απευθύνεται χαμογελαστά.
Η Μαρίνα, που δεν έχει ακόμα ξεθυμάνει με την απρονοησία του Θωμά, τον σκουντάει με
τον αγκώνα της και του λέει ψιθυριστά. «Για, πες ΕΣΥ, τι κάνουμε εδώ!».
«Καλά είμαστε, εσείς; Μπορείτε σας παρακαλώ να μας πείτε πού βρισκόμαστε;», ρωτάει
ο Θωμάς και οι παλάμες του έχουν αρχίσει να ιδρώνουν.
Ο άντρας κοιτάζει τα ρούχα των παιδιών με περιέργεια. «Δεν είστε από δω, ε; Εγώ,
είμαι ο Σπύρος, ο πατέρας του Αποστόλη. Εδώ, το μέρος λέγεται Ανάκασα και η περιοχή
όλη, Άγιοι Ανάργυροι.». Εκείνη τη στιγμή, τα μάτια του άντρα πέφτουν στο σχισμένο τζιν
του Θωμά: «Μα εσύ, παιδί μου, έχεις σχίσει το παντελόνι σου. Γυναίκα, φέρε ένα μπάλωμα
να βάλεις στο παιδί.». «Όχι, όχι, μην ενοχλείστε! Αλλά μια στιγμή! Πού είπατε ότι είμαστε;»,
«Στην Ανάκασα, στους Αγίους Αναργύρους.». «Συγγνώμη, πόσες του μηνός έχουμε, αν
επιτρέπεται;», συνεχίζει ο Θωμάς, προσπαθώντας να διατηρήσει την ψυχραιμία του.
«Σήμερα, είναι 4 Ιανουαρίου 1961».
4
Η ζωή του πατέρα. Οι συνθήκες διαβίωσης δεν ήταν καλές και το οικονομικό επίπεδο των κατοίκων ήταν πολύ χαμηλό.
Το φορτίο για την εξασφάλιση του ‘επιούσιου’ επιβάρυνε τον πατέρα, ο οποίος πρωί-πρωί έφευγε για τη δουλειά με το
λεωφορείο ή με τα πόδια. Οι περισσότεροι άντρες της περιοχής ήταν επί το πλείστον καλλιεργητές, βιομηχανικοί
εργάτες, οικοδόμοι, ή μικροεπαγγελματίες. Αργά το απόγευμα ή το βράδυ γύριζε στο σπίτι κατάκοπος για να πλυθεί
και να φάει με την υπόλοιπη οικογένεια. Όταν υπήρχε ελεύθερος χρόνος, ο πατέρας ασχολείτο με μικροεπισκευές στο
σπίτι, ώστε να εξοικονομηθούν χρήματα.
Η διασκέδαση του άνδρα ήταν απλή και λιτή. Κάθε Κυριακή έβγαινε μια βόλτα στο καφενείο, για να κουβεντιάσει
τα νέα πίνοντας ένα ποτηράκι και παίζοντας χαρτιά ή τάβλι. (Παρ. Ι. Εικ. 5) Οι απλοί άνθρωποι της εποχής δούλευαν
σκληρά, αλλά αυτό δεν τους εμπόδιζε να είναι χαρούμενοι και ευτυχισμένοι στην καθημερινότητά τους. (Παρ. Ι. Εικ. 6)
12

Στο άκουσμα της χρονολογίας, οι τρείς φίλοι χάνουν το χρώμα τους. Είναι σαν να τους
έχει χτυπήσει για δεύτερη φορά κεραυνός! Χειρότερος κι από τον πρώτο! «Έχω φρικάρει!»
λέει ξέπνοα η Μαρίνα και πέφτει στην καρέκλα πίσω της, φοβούμενη ότι τα πόδια της δεν
θα την κρατήσουν όρθια.
«Τι πακέτο είναι τώρα αυτό;» κάνει ο Θωμάς πιάνοντας το κεφάλι του.
«ΕΣΥ, να μη μιλάς!».Αυτή τη φορά, ξεσπά η Κατερίνα, η οποία, για πρώτη φορά εκφράζει
τον θυμό της απέναντι στον παιδικό της φίλο. «Τι πακέτο, παιδί μου; Δεν βλέπω κανένα
πακέτο εδώ...», απαντά αθώα ο κύριος Σπύρος. «…Τι πάθατε παιδιά; Είστε άρρωστα;»
Γυρνάει στην γυναίκα του. «Δάφνη, δώσε στα παιδιά κάτι να φάνε. Δεν φαίνονται καλά.»
Η κυρία Δάφνη, η μητέρα του Απόστολου, είναι μια νεαρή γυναίκα με σκουρόχρωμη
ρόμπα και παντόφλες. Είναι όρθια μπροστά στο τραπέζι, που είναι καλυμμένο με μια
κουβέρτα και από πάνω ένα παλιό, κιτρινισμένο σεντόνι. Κρατάει στο χέρι ένα βαρύ
σιδερένιο αντικείμενο, που στο κάτω μέρος είναι φλογισμένο, όπως ένα πυρακτωμένο
μέταλλο. Το γλιστράει πάνω σε ένα φρεσκοπλυμένο ρούχο.5
Η Κατερίνα βλέπει τα μάτια του Θωμά γουρλωμένα από την έκπληξη. «Σίδερο
κάρβουνου!...», ψιθυρίζει στο αυτί του με δέος, «…έχουμε ένα στο μπαλκόνι μας, κειμήλιο
από τη γιαγιά μου. Έχουμε φυτέψει ένα κακτάκι μέσα!».
Η καλοσυνάτη γυναίκα αφήνει το καυτό της σίδερο πάνω σε ένα κομμάτι μάρμαρο και
κατευθύνεται στην κουζίνα. Δίπλα στον πέτρινο νεροχύτη βρίσκεται μία συσκευή υγραερίου.Η
γυναίκα παίρνει ένα κουτί σπίρτα και ανάβει μια εστία. Αμέσως, μια γαλάζια φλόγα
ξεπετάγεται κάνοντας θόρυβο. Η γυναίκα βάζει πάνω μια μικρή κατσαρόλα και ρίχνει μέσα
αρκετό γάλα. Περιμένει να βράσει το γάλα, ώστε να παστεριωθεί . Μετά, το ρίχνει μέσα σε
τρία γυάλινα ποτήρια. Τοποθετεί τρεις φέτες ψωμί σε ένα πιάτο. «Συγγνώμη, μου τελείωσαν
τα κουλουράκια. Πιείτε το γάλα. Είναι φρέσκο. Μόλις το έφερε ο γαλατάς6
. Έχω φτιάξει και
5
Ηλεκτροδότηση.Η ηλεκτρική ενέργεια έφθασε στην Ελλάδα το 1889, όταν η ´Γενική Εταιρεία Εργοληψιών´
κατασκεύασε στην Αθήνα, το πρώτο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρισμού. Το πρώτο κτήριο της Αθήνας που
ηλεκτροδοτήθηκε, ήταν τα ανάκτορα και αργότερα ακολούθησαν τα κτήρια στο κέντρο της πόλης. Δέκα χρόνια
αργότερα, ήλθαν στην Ελλάδα οι εταιρείες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Μέχρι το έτος 1929 είχαν
ηλεκτροδοτηθεί 250 πόλεις με πληθυσμό πάνω από 5.000 κατοίκους.
Η Δ.Ε.Η. ιδρύθηκε το 1950. Μετά το 1956 σταδιακά άρχισε να εξαγοράζει τις δεκάδες μικρές επιχειρήσεις
παραγωγής ηλεκτρισμού και τις ενέταξε στο δυναμικό της. Έτσι, από τα τέλη της δεκαετίας του ’50, η Δ.Ε.Η.
απετέλεσε την εθνική εταιρεία παραγωγής και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα και σταδιακά, επεξέτεινε
το δίκτυο διανομής σε όλα τα σημεία της Ελληνικής επικράτειας. Μέχρι να γίνει, όμως, αυτό, οι οικιακές συσκευές
λειτουργούσαν με εναλλακτικά είδη ενέργειας. Συνεπώς, υπήρχαν τα ψυγεία πάγου, οι ξυλόσομπες, τα σίδερα
κάρβουνου, οι εστίες υγραερίου, κ .λ .π. (Παρ. Ι. Εικ. 7)
6
Μεταφορικά μέσα Άμαξες/κάρα/τρίκυκλα. Το αγαπημένο υποζύγιο της εποχής ήταν το γαϊδουράκι. Ο κάθε
επαγγελματίας είχε το δικό του μεταφορικό μέσο. Ο γαλατάς μοίραζε το γάλα και τα γιαούρτια με το αμαξάκι του.
(Παρ. Ι. Εικ. 8) Ο μανάβης (κάθε γειτονιά είχε τον δικό της) ξεκινούσε για το παζάρι τα ξημερώματα με τη σούστα του.
13

μαρμελάδα βερίκοκο.Φάτε! Είναι πολύ νόστιμη!», παροτρύνει τα παιδιά. «Μην ενοχλείστε
κυρία Δάφνη. Εμείς δεν πεινάμε, απλά έχουμε κουραστεί από… το ταξίδι», προφέρει άψυχα
η Κατερίνα.
Η κυρία Δάφνη συνεχίζει το σιδέρωμα, μουσκεύοντας τα φρεσκοπλυμένα ρούχα με ένα
ποτήρι νερό. «Έρχεστε από μακριά, παιδιά;», «Από… την Αγγλία.», βιάζεται να απαντήσει
ο Θωμάς. «Και οι γονείς σας;», «Έμειναν στο ξενοδοχείο, στην Αθήνα.», συμπληρώνει η
Μαρίνα.
Ενώ, οι συμπαθητικοί οικοδεσπότες προσπαθούν να εξυπηρετήσουν τους απρόσκλητους
επισκέπτες όσο καλύτερα μπορούν, εκείνοι αρχίζουν να συλλογίζονται με φρίκη αυτό που
τους συμβαίνει. «ΕΣΥ, φταις για όλα! Γύρισέ μας πίσω ΑΜΕΣΩΣ!» φωνάζει η Μαρίνα στο
Θωμά. Η απόγνωση έχει ζωγραφίσει τα πρόσωπα των δύο κοριτσιών και ο Θωμάς
προσπαθεί να τα παρηγορήσει. «Μη φοβάστε. Εγώ σας έφερα εδώ, εγώ θα σας γυρίσω
πίσω. Κάντε υπομονή και θα βρω τον τρόπο.»
«Πάω να ξυπνήσω τα κορίτσια.» λέει ξαφνικά η κυρία Δάφνη. Οι τρεις φίλοι
καταλαβαίνουν ότι ο Απόστολος δεν είναι το μόνο παιδί στην οικογένεια. «Τα κινητά τους
δεν έχουν αφύπνιση;», ρωτάει παρορμητικά ο Θωμάς.Η Μαρίνα τον σκουντάει με τον
αγκώνα της. «Την είπες πάλι!». Η γυναίκα κοιτάζει το αγόρι απορημένα. «Τι είπες αγόρι
μου;».
Θωμάς: Όχι, τίποτα. Λέω, είστε ‘κινητή αφύπνιση’, χα, χα, χα!
Μαρίνα: Το τερμάτισες!...
Η απλοϊκή γυναίκα προσποιείται από ευγένεια ότι καταλαβαίνει το υποτιθέμενο αστείο
του Θωμά.«Ν… ναι, ναι, γεια σου. Χα, χα, χα.»,
Όλοι πιάνουν τα γέλια, όμως, το άτυχο τρίο γελάει προσποιητά. Ξέρουν ότι η αλήθεια δεν
πρέπει να αποκαλυφθεί, γιατί μόνο προβλήματα μπορεί να δημιουργήσει σε όλους.
«Δάφνη, βάλε το ψωμί πάνω στη ξυλόσομπα, να το φάνε ευχάριστα τα παιδιά.», προτείνει
ευγενικά ο κύριος Σπύρος.
Ξαφνικά, μια απότομη δυνατή φωνή απ’ έξω κάνει τους νεαρούς μας φίλους να
αναπηδήσουν: «Πάγοοος!»7
. Ο κύριος Σπύρος λέει στα παιδιά να μην ανησυχούν και
βγαίνει έξω. Επιστρέφει γρήγορα, σηκώνοντας με δυσκολία έναν τεράστιο όγκο πάγου.
Ο εμποράκος είχε φορτωμένη κι αυτός όλη την πραμάτεια του πάνω σε μια κλειστή άμαξα και γυρόφερνε τις
γειτονιές. Το δίκτυο ύδρευσης ακόμα δεν είχε ολοκληρωθεί. Έτσι, κάθε πρωί περνούσε ο νερουλάς με το δικό του
κάρο, που είχε μετατρέψει σε βυτιοφόρο, και προμήθευε με πόσιμο νερό να σπίτια για να μπορέσουν οι κάτοικοι να το
χρησιμοποιήσουν για κάθε είδους δουλειά. (Παρ. Ι Εικ. 9 ) Επίσης, κάθε πρωί περνούσε με το τρίκυκλο ο έμπορος του
πάγου. Χωρίς πάγο δεν ζούσαν τα νοικοκυριά αφού με αυτόν λειτουργούσαν τότε τα ψυγεία. Οι σκουπιδιάρηδες
διέθεταν ειδικά κατασκευασμένα κάρα με πλαϊνά υψωμένα από πρόσθετες σανίδες.
7
(βλ. σημ. 6)
14

Κατευθύνεται σε ένα έπιπλο που μοιάζει με μικρό ντουλάπι. Ανοίγει το επάνω μέρος και
τοποθετεί τον πάγο. Εξηγεί στα έκπληκτα παιδιά ότι αυτό είναι το ψυγείο!8
Η θαλπωρή μιας τόσο φιλόξενης ατμόσφαιρας, με χαμογελαστούς ανθρώπους και ζεστές
μυρωδιές κάρβουνου, φρεσκοσιδερωμένου υφάσματος και ξεροψημένου ψωμιού,
αγκαλιάζει και παρηγορεί τα παιδιά, που τρώνε με όρεξη τις φέτες με την σπιτική
μαρμελάδα. Είναι η πρώτη φορά μετά την αρχή της περιπέτειάς τους που νοιώθουν κάπως
καλύτερα.
Ο Θωμάς περιφέρει το βλέμμα του στο εσωτερικό του δωματίου. Σταματά σε μια τεράστια
πολύχρωμη στοίβα περιοδικών, που δεσπόζει πάνω σε ένα παλιό μπαούλο, δίπλα στο
σιδερένιο κρεβάτι. Ο Απόστολος τον βλέπει και τον οδηγεί προς τα κει. Την τεράστια δέσμη
συνθέτουν αναρίθμητα comics ! Ο Θωμάς διαβάζει: ‘Γεράκι’, ‘Διγενής’, ‘Κεραυνός’,
‘Λαστιχάνθρωπος’, ‘Μικρός Φαντομάς’9
. Ο Απόστολος παραδέχεται γελώντας ότι αυτοί
είναι οι αγαπημένοι του ήρωες. «Μ’ αρέσει να διαβάζω λίγο, πριν κοιμηθώ.».
Ο Θωμάς χαμογελά, διαπιστώνοντας με θλίψη ότι το ‘υπνοδωμάτιο’ του νεαρού αγοριού
απαρτίζεται από δύο πενιχρά έπιπλα: ένα μπαούλο και ένα κρεβάτι, στο μέσο ενός
δωματίου που χρησιμεύει ως κουζίνα, καθιστικό και τραπεζαρία ταυτόχρονα!... Για πρώτη
φορά συνειδητοποιεί πόσο τυχερός είναι που έχει την πολυτέλεια να χαίρεται ιδιωτικές
στιγμές στο δωμάτιό του.
8
(βλ. σημ. 5)
9
Ελεύθερος χρόνος των παιδιών. Τις ελεύθερες ώρες τους οι πιτσιρίκοι τις περνούσαν στις αλάνες παίζοντας μπάλα με
τόπι από κουρέλια, ή αλώνιζαν τα σοκάκια της γειτονιάς, παίζοντας διάφορα ομαδικά παιχνίδια. Πολλά παιχνίδια
αποτελούσαν κατασκευές που τα παιδιά έφτιαχναν μόνα τους όπως το δίχαλο (ντιχάλι) ή αλλιώς σφεντόνα, το πατίνι
με ρουλεμάν, το τσούρλι. (Παρ. Ι. Εικ. 10) Άλλα παιχνίδια τα έπαιζαν ζωγραφίζοντας τα πεζούλια με κιμωλίες ή
κομμάτια από κεραμικό. Τέτοια ήταν η ‘ντάμα’, η ‘τρίλιζα’, το ‘κουτσό’. (Παρ. Ι. Εικ. 11) Άλλες φορές
χρησιμοποιούσαν αντικείμενα όπως κόκκαλα ζώων ή πετραδάκια όπως το ‘πεντόβολο’ και ο ‘βεζίρης’. Κάποια
παιχνίδια ως επί το πλείστον παίζονταν από κορίτσια, όπως: ‘μήλα’, ‘κουτσό’, ‘σχοινάκι’, ‘λάστιχο’. Υπήρχαν και τα
κάπως αστεία παιχνίδια που διασκέδαζαν πολύ τα παιδιά και έκαναν τις φωνές τους να ακούγονται στις όμορες
γειτονιές. Τέτοια παιχνίδια ήταν η μακριά γαϊδούρα, η αμπάριζα, η τυφλόμυγα, το κρυφτό. (Παρ. Ι. Εικ. 12) Τέλος
υπήρχαν τα τραγουδιστά/χορευτικά παιχνίδια που ήταν πολύ αγαπητά στα μικρότερα παιδιά. Τέτοια ήταν τα: ‘Περνά,
περνά η μέλισσα’, ‘Δεν περνάς κυρά Μαρία’, ‘Λύκε, λύκε είσαι εδώ’; ‘Γκέω, βαγκέω’, κ.ά.
Στις στιγμές χαλάρωσης το κωμικογράφημα, γνωστό ως comic αποτελούσε προσφιλή απασχόληση. Ήταν ένα μικρό
περιοδικό που πρόβαλλε διαδοχικές εικόνες συνδυαζόμενες με κείμενο υπό τύπο εκφερόμενου λόγου. Μερικά πολύ
αγαπητά comics της δεκαετίας του ’50 ήταν: ‘Γεράκι’, ‘Διγενής’, ‘Ιπτάμενος’ ‘Γίγαντας’, ‘Κεραυνός’,
‘Λαστιχάνθρωπος’, ‘Μικρός Ζορρό’, ‘Μικρός Ιππότης’, ‘Μικρός Μπουρλοτιέρης’, ‘Μικρός Φαντομάς’, ‘Τάργκα’,
‘Γκρέκο ταρζάν’, ‘Μικρός ήρως’, ‘Υπεράνθρωπος’, ‘Πανόραμα’ κλπ. (Παρ .Ι. Εικ. 13)
15

16

V.
Φιλαρμονική
Η οικεία ατμόσφαιρα έχει χαλαρώσει τους τρείς φίλους, που αρχίζουν τώρα να δείχνουν
ενδιαφέρον για την εποχή κι έτσι, χωρίς να το καταλάβουν, αρχίζουν τις ερωτήσεις.
«Εσείς, κυρία Δάφνη, δουλεύετε;», ρωτά με ενδιαφέρον η Μαρίνα. «Χα, χα, χα. Αν
δουλεύω; Αμ, τι κάνω όλη μέρα κόρη μου; Σηκώνομαι πολύ πρωί, να ζυμώσω το ψωμί και
να μαγειρέψω. Επίσης, περιποιούμαι και τα ζώα. Μόλις φύγουν τα παιδιά για το σχολείο,
αρχίζω να μαγειρεύω, να συγυρίζω, να σιδερώνω, να μπαλώνω. Όταν έχει καλό καιρό,
πλένω στη σκάφη και απλώνω τη μπουγάδα στην αυλή»10
.
«Πλένετε με τα χέρια;» απορεί η Κατερίνα.Η Μαρίνα της ρίχνει μια αστραπιαία ματιά και
συνειδητοποιεί αυτόματα το λάθος της. Η κυρία Δάφνη γελά: «Εμ, με τι, με τα πόδια,
παιδάκι μου, θα πλένω; Εσένα, η μαμά σου πώς πλένει; », «Μμμ… έχει πλυντήριο…». «Τι
είναι το πλυντήριο;». Η Κατερίνα της εξηγεί όσο πιο απλά μπορεί, ώστε να μπορέσει η
απλοϊκή γυναίκα να καταλάβει. «Σοβαρά!; Αχ, εμείς εδώ, δυστυχώς, δεν έχουμε τέτοια
10
Η ζωή της μητέρας. Ενώ ακόμη η υπόλοιπη οικογένεια κοιμόταν η μητέρα ετοίμαζε λίγο τσάι ή γάλα και μια φέτα
ψωμί για το πρωινό του πατέρα που θα ξεκινούσε για δουλειά και των παιδιών που θα πήγαιναν στο σχολείο. Αμέσως
μετά ξεκινούσε τις δουλειές του σπιτιού, αφού την εποχή εκείνη λίγες δούλευαν. Καθημερινά έλιαζε τα
κλινοσκεπάσματα, ετοίμαζε το φαγητό, σκούπιζε, ξεσκόνιζε, σφουγγάριζε το εσωτερικό του σπιτιού καθώς και την
αυλή . Η γυναίκα δεν είχε ώρα για ξεκούραση , γατί η μια δουλειά διαδεχόταν την άλλη Μια καλή νοικοκυρά
‘‘μοίραζε’’ τις δουλειές της έτσι που να τα προλαβαίνει όλα.. ‘Όταν είχε καλό καιρό έπλενε τα ρούχα στο χέρι, Το
πλύσιμο των ρούχων γινόταν μια με δυο φορές την εβδομάδα. Ήταν μια διαδικασία χρονοβόρα και άκρως
κοπιαστική. Στο πλυσταριό ή στην αυλή του σπιτιού. έστηνε την τσίγκινη ή την ξύλινη σκάφη και έτριβε τα ρούχα πάνω
στην πλύστρα μέχρι να καθαρίσουν. (Παρ.Ι. Εικ. 14) Ιδιαίτερα φρόντιζε τα ασπρόρουχα. Τα μούλιαζε στη σκάφη με
καυτό νερό και αλισίβα που είχε πάντα έτοιμη και πράσινο σαπούνι. Μετά την πρώτη πλύση τα έβαζε στο
μπουγαδοκόφινο, τους έριχνε κοσκινισμένη στάχτη και σιγά-σιγά χλιαρή αλισίβα, έτσι ώστε να εμποτιστούν καλά. Τα
άφηνε έτσι για αρκετή ώρα και στη συνέχεια τα ξέπλενε με άφθονο κρύο νερό. Όταν τα άπλωνε , στα σχοινιά της
αυλής για να στεγνώσουν, άστραφταν πεντακάθαρα. Μετά είχε σειρά το σιδέρωμα. Συχνά έφτιαχνε μόνη της γλυκά
του κουταλιού, μαρμελάδες ή κουλουράκια για την οικογένεια.
Επίσης, συχνά κατασκεύαζε ποτά που έπινε η οικογένεια ή πρόσφερε στους καλεσμένους της. Τέτοια ποτά ήταν η
σπιτική λεμονάδα και η σουμάδα, ένα λευκό αναψυκτικό ποτό, από γαλάκτωμα αμυγδάλου, κ.ά.. Η νοικοκυρά
έστρωνε το βραδινό τραπέζι πριν τη δύση του ήλιου και όλη η οικογένεια μαζευόταν γύρω από το τζάκι ή τη σόμπα με
τα ξύλα κουβεντιάζοντας για το πώς πέρασαν τη μέρα τους και τι δουλειές έπρεπε ακόμη να γίνουν.
Οι νοικοκυρές έκαναν τα ψώνια της ημέρας είτε περιμένοντας τους πλανόδιους μικροέμπορους είτε επισκεπτόμενες
τα μικρομάγαζα της γειτονιάς, όπως ο φούρνος και το μπακάλικο, το οποίο πουλούσε σχεδόν τα πάντα χύμα, χωρίς
δηλαδή τις συσκευασίες που γνωρίζουμε στην εποχή μας. (Παρ. Ι. Εικ. 15)
Τα γλυκά απογεύματα του χρόνου, η οικογένεια περνούσε τον ελεύθερο χρόνο της στην αυλή του σπιτιού,
συζητώντας. Ο παππούς με ιστορίες της εποχής του ή παραδοσιακά παραμύθια δίδασκε με τον τρόπο του τους
νεότερους. (Παρ. Ι. Εικ. 16). Το Σάββατο ήταν η μέρα που το θερμοσίφωνο άναβε για να κάνει μπάνιο όλη η
οικογένεια.
17

μαραφέτια. Παλιά πλέναμε στο ποτάμι, τον Κηφισό, μα τώρα είναι κει τα εργοστάσια και
πάψαμε να πηγαίνουμε.»11
«Και δεν κουράζεστε με τόσες δουλειές;», απορεί η Μαρίνα. «Αααχ! Η καρδούλα μου το
ξέρει… Πονάνε τα χεράκια μου, αλλά γίνεται κι αλλιώς; Κουραζόμαστε…, κι εγώ κι ο
Σπύρος, αλλά, προσπαθούμε να μαζέψουμε χρήματα για να έχουν τα παιδιά μας μια
καλύτερη ζωή.».
«Κι εσείς, κύριε Σπύρο, πού εργάζεστε;», «Εγώ, δουλεύω στα χωράφια. Κάθε μέρα
ξεκινάω από τα χαράματα στις 5. Ζεύω το άλογο στο κάρο, φορτώνω τα εργαλεία μου και
παίρνω το δρόμο για τα χωράφια.».
Κατερίνα: Και στον ελεύθερο χρόνο σας;
κ. Δάφνη: Μερικές Κυριακές, μετά την εκκλησία, πηγαίνουμε όλη η οικογένεια, στην πλατεία
και ακούμε ωραία μουσική από τη φιλαρμονική.
Θωμάς: Α ναι! Η Φιλαρμονική! Ο νέος ενθουσιάζεται με την ιδέα ότι βρίσκει επί τέλους κάτι
κοινό ανάμεσα στις δύο διαφορετικές εποχές.
κ. Σπύρος: Ναι. Η φιλαρμονική είναι μία μπάντα που δημιουργήθηκε το 1958 από τον
μουσικό Θανάση Δραγομάνοβιτς και τον Επαμεινώνδα Γουσέτη12
.
11
Ποταμός Κηφισός. Ο Κηφισός τότε βρισκόταν εκεί που σήμερα βρίσκεται η Εθνική Οδός. Οι κάτοικοι εκμεταλλεύονταν
το νερό του ποταμού ποικιλοτρόπως. Οι γυναίκες έπλεναν τα βαριά ρούχα στο ποτάμι, ενώ υπήρχαν πολλές
καλλιέργειες. Όμως, η έλλειψη υποδομών στη περιοχή έκανε τη ζωή δύσκολη για τους κατοίκους, που ταλαιπωρούνταν
ιδιαίτερα το χειμώνα. Τα φουσκωμένα νερά του ποταμού Κηφισού και των παραπόταμών του, καθώς και η έλλειψη
γεφυρών, εκτός από τις βασιλικές (σήμερα Τρεις Γέφυρες), ανάγκαζε τους κατοίκους να χρησιμοποιούν μαδέρια και
πέτρες για να περάσουν από την μία όχθη στην άλλη.
Με την πάροδο του χρόνου, κατά μήκος του Κηφισού αναπτύχθηκε μια ιδιότυπη και χωρίς ουσιαστικές υποδομές
Βιομηχανική Ζώνη. Εγκαταστάθηκαν εργοστάσια υφαντουργίας που αξιοποιούσαν τη ροή των υδάτων του ποταμού.
Υπήρχαν ακόμα και υδρόμυλοι. Η ευρύτερη περιοχή έγινε πόλος έλξης εργατών και εξελίχθηκε σε περιοχή
εγκατάστασης και ανάπτυξης μεγάλων εργοστασίων όπως η «Χρυσαλλίδα», «Βότρυς», το «Τυράδικο» της Α.Β.Ε.Π.Ε.Τ.
κ.ά.
12
Φιλαρμονική. Ιδρύθηκε το 1958 κι από τότε χρωματίζει με τους ήχους της την πόλη . Ήταν η πρώτη φιλαρμονική στη
βορειοδυτική Αθήνα και από τις πρώτες σε ολόκληρο το λεκανοπέδιο. Ξεκίνησε από το μηδέν! Κάθε αρχή και δύσκολη.
Τον πρώτο χρόνο η εκπαίδευση αφορούσε μόνο στη θεωρία της μουσικής και γινόταν στο παλιό κτήριο της
αστυνομίας στην Τσούμπα. Παρά τις ελλείψεις, η πρόοδό της ήταν εντυπωσιακή χάρις στο ενδιαφέρον και τη
φιλομάθεια των δεκάδων μικρών μαθητών – μελών της. Αγοράστηκαν όργανα, λίγο αργότερα στολές και πηλίκια.
Εντυπωσιακές ήσαν οι επιδόσεις, από τις πρώτες δημόσιες εμφανίσεις της (παρελάσεις, σχολικές εκδηλώσεις,
θρησκευτικές γιορτές). Πλούσιο και το ρεπερτόριό της, που εκτός από την υποχρεωτική τελετουργική λίστα,
περιλάμβανε και δημοτικά, έντεχνα έργα των Χατζηδάκη, Χατζηαποστόλου, Σκαλκώτα, ελαφρά και μοντέρνα. Για
πολλά χρόνια υπήρξε η μόνη οργανωμένη καλλιτεχνική πολιτιστική προσπάθεια στην πόλη, γι αυτό και έγινε το κέντρο
του πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Οφείλουμε ιδιαίτερη μνεία σε δύο από της βασικούς συντελεστές της: στο Θανάση
Δραγομάνοβιτς επαγγελματία σαξοφωνίστα στην μπάντα της αεροπορίας, που ανέλαβε το συμβουλευτικό,
συντονιστικό, και οργανωτικό ρόλο στα πρώτα βήματά της, και στον τότε επισμηνία Επαμεινώνδα Γουσέτη που υπήρξε
ο πρώτος Αρχιμουσικός της. Η Φιλαρμονική των Αγίων έγινε το φυτώριο μια γενιάς νέων μουσικών που τα επόμενα
χρόνια διέπρεψαν ως επαγγελματίες παραγωγοί μουσικών προγραμμάτων και ως μέλη γνωστών μουσικών συνόλων
στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Την τελευταία δεκαετία η Φιλαρμονική της έκανε ένα νέο ξεκίνημα ανανεώνοντας
18

Θωμάς:Τηλεόραση δεν βλέπετε;
Απόστολος: Τηλε … τι ;
κ. Δάφνη: Ξέρω! Είναι αυτό, που έχουν στην Αμερική. Μας το έλεγε η θεία του φίλου σου
του Λεωνίδα, Αποστόλη. Ξέρεις, αυτή που ζει στα Μυκονιάτικα 13
, η Αμερικάνα. Είναι μια
τεράστια κούτα που δείχνει σαν το σινεμά.14
Τα παιδιά δεν μπορούν να συγκρατήσουν τα
γέλια τους.
Θωμάς: Ε! Δεν τη λες και… κούτα! Μοιάζει μάλλον με λεπτό πίνακα. Αφού πολλοί την
στηρίζουν στον τοίχο. Να! Όπως, εκείνον εκεί τον καθρέφτη. (Δείχνει έναν μεγάλο καθρέφτη
κρεμασμένο πάνω από ένα ψηλό ξύλινο έπιπλο με συρτάρια.)
Τα μάτια της κυρίας Δάφνης γουρλώνουν. «Α πα, πα, παιδάκι μου! Αυτά είναι πράματα
του διαβόλου!» Ο Απόστολος θυμώνει με την οπισθοδρομικότητα της μητέρας του. «Άσε
μας, μωρέ μάνα! Ό, τι δεν καταλαβαίνεις εσύ, ‘είναι του διαβόλου!’. Ο κόσμος εξελίσσεται.
Μακάρι να έρθει κι εδώ.»
Θωμάς: Θα έρθει! Και πολύ σύντομα, μάλιστα.
Απόστολος: Πώς το ξέρεις;
Θωμάς: Εεμ… το ξέρω…
Απόστολος:Τουλάχιστον, εμείς, έχουμε εδώ κοντά τα εργαστήρια της “Φίνος Φιλμ” και
παρακολουθούμε τα γυρίσματα!
Μαρίνα: Πλάκα κάνεις!
Απόστολος: (Δείχνει λίγο πειραγμένος) Όχι βέβαια! Αλήθεια λέω. Γιατί να σου κάνω πλάκα;
Θωμάς: Δεν θέλει να πει αυτό! (Στη Μαρίνα) Πρόσεχε πώς μιλάς. Φαίνεται πως οι
άνθρωποι δεν είναι συνηθισμένοι στις δικές μας εκφράσεις.
δυναμικό της και εμπλουτίζοντάς το με νέους φερέλπιδες μουσικούς. Παράλληλα συμμετέχει με επιτυχία σε
διαδημοτικά Φεστιβάλ (Φιλαδέλφεια, Λειβαδιά, Χαλκίδα κ.α.).
13
Πρώτοι κάτοικοι. Στο βορειοδυτικό τμήμα του Λεκανοπεδίου, πριν τη δημιουργία των Αγίων Αναργύρων υπήρχαν τρεις
αγροτικοί οικισμοί: Κάτω Λιόσια, Άνω Λιόσια και Καματερό. Νότια υπήρχαν κτήματα Αθηναίων μεγαλονοικοκυραίων
που δεν κατοικούσαν στην περιοχή. Εκμίσθωναν τις ιδιοκτησίες. σε νησιώτες καλλιεργητές. Ερχόντουσαν μόνο για να
εισπράξουν το νοίκι ή το συμφωνημένο γεώμορο. Αργότερα τα πούλησαν. Οι μέχρι τότε καλλιεργητές, Ανδριώτες,
Ναξιώτες, Τζιώτες, έγιναν οι νέοι ιδιοκτήτες. Χαρούμενοι, απλοϊκοί, καταδεκτικοί, εργατικοί. Ήλθαν στην Αθήνα λόγω
της φτώχειας που μάστιζε στα νησιά εκείνα τα χρόνια. Η είσοδός τους στην περιοχή των Αγίων ήταν μια αργόσυρτη
διαδικασία δεκαετιών. Η πρώτη συμπαγής κοινωνική ομάδα που εμφανίζεται στους Αγίους είναι οι Μυκονιάτες. Δεν
έχτισαν μερικά σπίτια αλλά μια ολόκληρη παροικία στην πόλης μας, φέρνοντας ο ένας τον άλλο σε αυτή. Αυτή η
περιοχή είναι γνωστή ως ‘Μυκονιάτικα’.
Σιγά σιγά, και άλλες Φτωχές οικογένειες από τις κοντινές συνοικίες της Αθήνας, τα Σεπόλια και τον Κολωνό, πέρασαν
τις Τρεις Γέφυρες και ήρθαν κι έδεσαν στους Αγίους.
14
Τηλεόραση. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η τηλεόραση στην Ελλάδα ξεκίνησε για πρώτη φορά τη λειτουργία της το
1960, με κάποιες πειραματικές εκπομπές που δεν μονιμοποιήθηκαν, ενώ ξεκίνησε να εκπέμπει τακτικά από το 1966
από δημόσιο τηλεοπτικό σταθμό και από δεύτερο σταθμό που λειτούργησε από τις Ένοπλες Δυνάμεις.
19

Ξαφνικά, ακούγεται ένας βροντερός διαρκής θόρυβος. Τα παιδιά τρομάζουν. Ο πατέρας
γελάει: «Μη φοβάστε, είναι ο ‘Μουτζούρης’, το τρένο15
. Κάνει πολύ θόρυβο πανάθεμα τον!
Ούτε οι σειρήνες της Κατοχής έτσι! Κάθε φορά που περνάει, μαζεύονται όλα τα παιδιά και
τον χαζεύουν.». «Ναι, αλλά εμένα τρέμει το φυλλοκάρδι μου μη μου λερώσει τα
ασπρόρουχα», λέει θυμωμένα η κυρία Δάφνη.
Εκείνη τη στιγμή, εμφανίζονται αγουροξυπνημένα δύο κορίτσια, περίπου στην ίδια ηλικία
με τα άλλα παιδιά. Η μητέρα συστήνει τους τρεις φιλοξενούμενους.
κ. Δάφνη: Αυτές είναι οι αδελφές του Αποστόλη. Η Ράνια και η Μαρία.
Απόστολος: Ρε παιδιά, μια και δεν έχουμε σχολείο, έχω μια ιδέα. Θέλετε να πάμε μια βόλτα,
να σας γνωρίσω και την παρέα μου και να περάσετε μαζί μας την υπόλοιπη μέρα εδώ, να
δείτε και την περιοχή μας;
Οι τρείς φίλοι δέχονται αμέσως. Στο μυαλό τους τριγυρίζει συνεχώς η ιδέα να βρουν
τρόπο να επιστρέψουν στο 2016. Η Ράνια και η Μαρία φωνάζουν με χαρά: «Περιμένετε κι
εμάς!».
κ. Δάφνη: Αποστόλη, να έρθετε να φάτε το μεσημέρι. Θα φτιάξω κάτι καλό να φάνε και τα
παιδιά.
Απόστολος: Δεν σφάξανε, μάνα!. Σήμερα, έχουμε να κάνουμε ένα σωρό πράγματα. Θα
πάρουμε κάτι από του θείου Θανάση.Θα τα πούμε το βράδυ.
Έτσι λοιπόν, τα παιδιά αποχαιρετούν το φιλόξενο ζευγάρι και ξεκινούν τη περιήγησή τους
στην περιοχή.
15.
Τρένο. Το τρένο του Λαυρίου περνούσε εκεί που σήμερα είναι η οδός Γ. Παπανδρέου. Το λέγανε Θηρίο ή Μουτζούρη.
(Παρ. Ι. Εικ. 17) Περνούσε από την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής Η σιδηροδρομική γραμμή Λαυρίου-Αγίων
Αναργύρων ήταν σιδηροδρομική γραμμή που αρχικά λειτούργησε ως αμιγώς βιομηχανική γραμμή, πολύ πριν την
έναρξη της εμπορικής κυκλοφορίας. Το τρένο λειτουργούσε με κάρβουνο με αποτέλεσμα στην μετακίνηση τα
‘λερώνει’ τις μπουγάδες των νοικοκυρών. Το τραίνο μπήκε στο λεξιλόγιο της πόλης, έγινε τοπωνύμιό της. Έλεγαν: «πριν
περάσεις τις γραμμές», «μετά τις γραμμές», «στο γεφυράκι κάτω από τις γραμμές». Για ένα αιώνα και πλέον ο ήχος των
μηχανών συνόδευε τους ρυθμούς της πόλης. Ήταν ένας ήχος οικείος, βιωματικός σχεδόν, που έφθανε μέχρι και το
τελευταίο σπίτι.
20

VΙ.
«Παίρνω αμπάριζα και βγαίνωωω!»
Στον δρόμο, όπως πηγαίνουν να βρουν τους φίλους του Απόστολου, οι νέοι μένουν
έκπληκτοι με το τοπίο. Το βλέμμα τους πλανάται ανεμπόδιστο πάνω από τους ελαιώνες και
τα καλλιεργημένα κτήματα, στις τέσσερις κατευθύνσεις του ορίζοντα,και σταματά μόνο πάνω
στις μακρινές γκριζογάλανες βουνοκορφές.
21

Κατερίνα: Τι όμορφα! Ποτέ δεν είχα φανταστεί ότι η φύση γύρω από τους ‘Αγίους’ θα ήταν
έτσι.
Μαρίνα: Είναι γιατί στην δική μας εποχή ο οικοδομικός ιστός δυσχεραίνει την ορατότητα.
Κατερίνα: Πώς τα πετάς έτσι, βρε Μαρίνα!
Ένα ποτάμι κυλάει εκεί κοντά και στις πέτρινες όχθες του βρίσκονται πολλά εργοστάσια.
Υπάρχει ακόμα κι’ ένας υδρόμυλος!16
Η Κατερίνα γυρίζει με απορία στην Μαρίνα: «Τι
ποτάμι είναι εκείνο;», «Παίζει να ’ναι ο Κηφισός», «Ναι, καλά!». Η Κατερίνα στρέφεται στον
Απόστολο: «Ποιο ποτάμι είναι εκείνο κει;», «Ο Κηφισός.».
Ο Θωμάς εκφράζει με δέος την έκπληξή του: «Μπόμπα!». Ο Απόστολος, αθώα,
αποκρίνεται: «Δεν άκουσα τίποτα! Μην ανησυχείς. Θα ‘ναι από κάποιο νταμάρι.»
Τα τρία παιδιά πιάνουν τα γέλια. Προς στιγμή, έχουν παραμερίσει τις άσχημες σκέψεις.
Όσο περισσότερο παρατηρούν το τοπίο, τόσο περισσότερο εκπλήσσονται με την αλλαγή
που έχει επέλθει στην πόλη τους μέσα σε μισό περίπου αιώνα. Βομβαρδίζουν τους
καινούργιους φίλους τους με δεκάδες ερωτήσεις. Έτσι λοιπόν, ενώ οι νεαροί έφηβοι
προσπαθούν να αποδεχθούν τις πληροφορίες που προσλαμβάνουν, τα βήματα τους
οδηγούν μπροστά σε ένα μικρό και παλιό κτήριο.
«Αυτό είναι το 2ο Δημοτικό σχολείο.» εξηγεί η Ράνια. Ο Θωμάς απορεί: «Μικρό δεν είναι;»,
«Πάντως είναι καλύτερο από το προηγούμενο, που ήταν στάβλος!». Ο Θωμάς γελά με το
αστείο της Ράνιας. Το κορίτσι όμως συνεχίζει: «Όχι, αλήθεια! Ήταν κανονικός στάβλος! Μας
τον παραχώρησε ένας κτηματίας. Επισκευάστηκε με λεφτά που έδωσαν οι γονείς μας.
Όμως, πριν επτά χρόνια έπεσε η στέγη και καταπλάκωσε τα παιδιά της Γ' και Δ' τάξης μαζί
με τον δάσκαλό μας τον κύριο Αντώνη!».17
Οι τρείς φίλοι έχουν φρικάρει! «Σκοτώθηκε
κανείς;»,ρωτάει με αγωνία η Κατερίνα. «Δεν ξέρω. Πάντως πολλά παιδιά τραυματίστηκαν
σοβαρά.».
Η Κατερίνα πλησιάζει τον Θωμά και του ψιθυρίζει: «Τώρα, αρχίζω να εκτιμώ το δικό μας
Σχολείο!». Ξαφνικά, τα μάτια της φωτίζονται: «Αλήθεια, προς τα πού πέφτει το 2ο Γυμνάσιο
16
(βλ. σημ11)
17
2ο Δημοτικό Σχολείο. Το 2ο Δημοτικό Σχολείο Αγίων Αναργύρων άρχισε τη λειτουργία του ως μονοτάξιο σχολείο κατά
το σχολικό έτος 1950-51. Λόγω έλλειψης χώρου, στεγάστηκε σε ξύλινο παράπηγμα (πρώην στάβλος και αχυρώνας),
που παραχώρησε ο κτηματίας κ. Ανδρέας Παπασταματίου, αφού πρώτα επισκευάσθηκε με έξοδα των κατοίκων και
της Κοινότητας. Το πρόβλημα της στέγασης απασχόλησε τους κατοίκους και τον επιθεωρητή της Γ' Εκπαιδευτικής
Περιφέρειας. Ιδιαίτερα αισθητό όμως έγινε, όταν, τη Δευτέρα 23 Νοεμβρίου 1953, κατέρρευσε η στέγη του
πλινθόκτιστου σχολείου και καταπλάκωσε τους 107 μαθητές της Γ' και Δ' τάξης και το δάσκαλό τους κ. Αντώνη
Φατούρο. Οι μαθητές εγκλωβίστηκαν, αλλά σώθηκαν. 28 τραυματίστηκαν: 13 σοβαρά και 15 ελαφρά
22

Αγίων Αναργύρων;». Στο άκουσμα της ερώτησης, η Μαρία απαντά με απορημένο ύφος οτι
δεν υπάρχει δεύτερο Γυμνάσιο. Ένα είναι, όλο κι’ όλο, το Γυμνάσιό τους, κι αυτό λειτουργεί
για πρώτη φορά τη συγκεκριμένη χρονιά.18
Τα τρία παιδιά εισπράττουν γνώσεις που δύσκολα μπορούν να διαχειριστούν. Τίποτα
από την σύγχρονη περιοχή τους δεν έχει δημιουργηθεί ακόμα. Κι’ όμως, βρίσκονται μόλις
μισό αιώνα πίσω.
Περπατούν και, λίγο πιο πέρα, ανταμώνουν μια ομάδα δέκα νεαρών παιδιών. Πρώτος
μιλάει ο Απόστολος: «Που ’στε βρε αλάνια;». Τα παιδιά τρέχουν να προϋπαντήσουν το
αγόρι με φωνές. Ο Απόστολος αναλαμβάνει τις συστάσεις: «Παιδιά, από δω ο Θωμάς, η
Κατερίνα και η Μαρίνα. Αυτοί, είναι η παρέα μου: ο Ευάγγελος, ο Χρήστος, η Χριστίνα, η
Κάτια, ο Παναγιώτης, ο Λεωνίδας, η Βιβή, ο Αντώνης, η Δέσποινα και ο Άγγελος.
Τα παιδιά της παρέας κοιτούν με μεγάλη περιέργεια τους νεοφερμένους. Για άλλη μια
φορά, η εμφάνισή τους προκαλεί σχόλια. «Καλέ, τι έχει η μύτη σου;» ρωτάει αστεία ο
Παναγιώτης, βλέποντας το σκουλαρίκι της Μαρίνας. «Σπυράκι! Κατακόκκινο και
γυαλιστερό!» φωνάζει ο Χρήστος. Ξεκαρδίζονται.
Η Μαρίνα είναι έτοιμη να ανταπαντήσει στο αγόρι με θυμό, αλλά η Ράνια παρεμβαίνει:
«Τα παιδιά είναι ξένοι. Είναι από την Αγγλία». «Εμ, έτσι εξηγείται!», προφέρει μέσα από τα
δόντια του και, όχι χωρίς λίγη ειρωνεία, ο Αντώνης. Καινούργια γέλια…
Η Μαρίνα συλλογίζεται την παράνοια του πράγματος. Ξένη στην ίδια της την πόλη!
Σε λίγο όμως, η ατμόσφαιρα έχει καλμάρει και τα παιδιά έχουν αρχίσει να μιλούν σαν καλοί
φίλοι. Ξαφνικά, τα μάτια της Κατερίνας πέφτουν σε μια ομάδα μικρών κοριτσιών, που
πηδάνε με ευελιξία μέσα σε ένα γεωμετρικό σχήμα, που είναι ζωγραφισμένομε κιμωλία
πάνω στο πεζοδρόμιο.
Η Κατερίνα αρχίζει να γελά, αλλά γνέφει με θαυμασμό, όταν η Κάτια της εξηγεί ότι το
παιχνίδι λέγεται ‘κουτσό’19
και, αν και φαίνεται απλό, καθορίζεται από αρκετούς κανόνες και
όρους, που το κάνουν ευχάριστο και διασκεδαστικό, ώστε να κρατάει το ενδιαφέρον των
νεαρότερων παιδιών ζωντανό.
«Λίγο παρά πέρα είναι το σπίτι μου. Θέλετε να πάω να πάω να φέρω τη μπάλα να
παίξουμε ποδόσφαιρο;», ρωτάει ο Παναγιώτης. Όλα τα αγόρια απαντούν με μια φωνή:
«Ναιιιιι!». Ωστόσο τα κορίτσια διαφωνούν: «Μπράβο! Κι εμείς τι θα παίξουμε;», «Μπορούμε
18
1ο Γυμνάσιο. Το σχολείο λειτούργησε για πρώτη φορά το σχολικό έτος 1960 – 1961 ως «Γυμνασιακό παράρτημα
Νέας Φιλαδέλφειας» με πρώτο διευθυντή τον μετέπειτα πανεπιστημιακό καθηγητή Κωνσταντίνο Μερεντίτη. Από την
επόμενη σχολική χρονιά μετονομάστηκε σε «Γυμνάσιο Αρρένων Αγίων Αναργύρων
19
(βλ. σημ .9)
23

όλοι μαζί να παίξουμε ‘αμπάριζα’!»20
, προτείνει ο Ευάγγελος. «Τι’ ν’ τούτο πάλι!»
μουρμουράει δυσανασχετώντας η Μαρίνα.
Ο Ευάγγελος εξηγεί πρόχειρα τους κανόνες του παιχνιδιού: Σχηματίζονται δύο αντίπαλες
ομάδες με επίκεντρο ένα προκαθορισμένο σημείο, την αμπάριζα. Γύρω απ’ την αμπάριζα,
χαράζουν έναν κύκλο, όπου εκεί φυλάγονται οι σκλάβοι, οι οποίοι και πρέπει να
ελευθερωθούν από την ομάδα τους. Κάθε ομάδα χαράζει μια γραμμή, που δείχνει τα
σύνορα της περιοχής της και αρχίζει να κοροϊδεύει τους αντιπάλους. Οι παίκτες των δύο
ομάδων αρχίζουν να κυνηγιούνται. Όταν κάποιος φτάσει τον αντίπαλο και τον αγγίξει,
φωνάζει: «Σ’ έπιασα», και τότε αυτός θεωρείται αιχμάλωτος και οδηγείται με θριαμβευτικές
κραυγές στο στρατόπεδο των αιχμαλώτων.
Έτσι λοιπόν, με αντίπαλα στρατόπεδα, με αιχμαλώτους και ελευθερωτές, η παρέα
ξεκινάει το παιχνίδι. Γρήγορα, η γειτονιά αντηχεί από τα χαρούμενα ξεφωνητά τους.
20
(βλ. σημ. 9)
24

«Παίρνω αμπάριζα και βγαίνωωω!». Οι ενθουσιασμένες κραυγές της Μαρίνας αντηχούν
στις γύρω αυλές. Πάνε τα νεύρα, πάνε και οι θυμοί. Το κορίτσι παίζει σαν να ξέρει το
παιχνίδι από καιρό, σαν να έγινε, σε λίγα μόλις λεπτά, φίλη καλή με όλα αυτά τα άγνωστα
αγόρια και κορίτσια!
25

VΙΙ.
‘Μακαρίτες’ και Ραδιοπειρατές’
ΜΕΤΑ από κάμποση ώρα παιχνιδιού, η χαρούμενη παρέα είναι ξεθεωμένη. Η Μαρίνα
γυρίζει στην Κατερίνα. Η φωνή της είναι ακόμα λαχανιασμένη: «Είδες, Κατερίνα μου, πόσο
ανέμελα παίζουν όλα μαζί τα παιδιά, χωρίς να έχουν τα πρόσωπά τους κολλημένα συνέχεια
στις οθόνες των υπολογιστών, όπως εμείς;».
Δέσποινα: Γιατί, εσείς δεν παίζετε όλοι μαζί;
Κατερίνα: Δυστυχώς, όχι
Δέσποινα: Γιατί;
Μαρίνα: Είμαστε πάρα πολλοί και δεν γνωριζόμαστε καλά μεταξύ μας. Άσε, που δεν
προλαβαίνουμε και να παίξουμε.
Κάτια: Έχετε πολλές δουλειές στο σπίτι, ε; Η ερώτηση του κοριτσιού βασίζεται στο γεγονός
ότι, όταν τελειώνει με τα μαθήματά της, πρέπει να κάνει και δουλειές στο σπίτι, ώστε να
ξεκουράσει τη μητέρα της.
Μαρίνα: Όχι. Έχουμε πολλές εξωτερικές δραστηριότητες.
Η Κάτια δεν καταλαβαίνει και η Μαρίνα προσπαθεί να της εξηγήσει: «Μετά το σχολείο,
έχουμε να πάμε στα Αγγλικά ή στα Γαλλικά…»
Κατερίνα:… ή ΚΑΙ στα δύο, μη σου πω!...
Μαρίνα: … Κολυμβητήριο, ωδείο…
Κατερίνα:… kickboxing και δε συμμαζεύεται.
Η Δέσποινα ακούει τα κορίτσια και μια δόση ζήλειας διακρίνεται στη φωνή της: «Θα είστε
πολύ πλούσιες!...»
Κατερίνα: Όχι δα! Έτσι γίνεται με όλους τους φίλους μας και συμμαθητές.
Ο Παναγιώτης, όλη αυτή την ώρα, παρακολουθεί τη συζήτηση των κοριτσιών με πολύ
ενδιαφέρον. Πλησιάζει και, με λίγη αμηχανία, ρωτά την Κατερίνα αν το Kickboxing είναι κάτι
σαν το μποξ. Το κορίτσι του εξηγεί πρόθυμα ότι, ναι, μοιάζει με το μποξ αλλά περιλαμβάνει
και κλωτσιές. Με μια αυτάρεσκη διάθεση, του λέει ότι έχει κερδίσει αρκετά κύπελλα σε
αγώνες και, για του λόγου το αληθές, επιδεικνύει στο αγόρι μερικές εντυπωσιακές κινήσεις.
26

Το νεαρό παιδί έχει πραγματικά εντυπωσιαστεί. Ζυγώνει τον Αντώνη, τον πιάνει από τον
ώμο συνωμοτικά και ψιθυρίζει: «Σκέψου ρε, αυτή τη κούκλα να την πειράξεις στο δρόμο!
Θα σε κάνει μπλε-μαρέν!». Τα αγόρια ξεσπούν σε πονηρά χάχανα.
Ευάγγελος: Μάγκες, δεν σας βλέπω από την πείνα.
Απόστολος: Πάμε στου μπάρμπα μου του Θανάση να πάρουμε κάτι να φάμε!
Λεωνίδας: Ωραία ιδέα. Άντε, τι καθόμαστε!
Τα αγόρια κατηφορίζουν γρήγορα έναν χωματόδρομο και οι υπόλοιποι ακολουθούν
‘ορεξάτοι’!. Φθάνουν μπροστά από ένα μικρομάγαζο. Πολλά μικρά ξύλινα καφάσια,που
περιέχουν φρέσκα φρούτα και λαχανικά, είναι αραδιασμένα κλιμακωτά στο πεζοδρόμιο.
Μια πινακίδα πάνω από την είσοδο, γνωστοποιεί στον περαστικό με… βαρυσήμαντο
τρόπο:
Το εσωτερικό του μικρού μαγαζιού ενδείκνυται για τεστ παρατηρητικότητας! Μέσα σε
ποικιλόμορφα δοχεία φιλοξενείται, σε μορφή χύμα, παντός είδους φαγώσιμο υλικό! Όσπρια,
και ξηροί καρποί σε τσουβάλια, λάδι, ελιές, βούτυρο και τυρί σε τενεκέδες, κουλουράκια και
καραμέλες σε γυάλες,λιχουδιές σε χάρτινα σακουλάκια, αβγά σε καλάθια, παστά ψάρια σε
ξύλινες κασέλες, κρασί σε βαρέλια. Αρμαθιές από αποξηραμένα σύκα, σκόρδα, βότανα και
αλλαντικά κρέμονται από τους τοίχους. Ούτε μια σπιθαμή δεν έχει μείνει ανεκμετάλλευτη
στον μικρό χώρο! Οι μυρωδιές που αναδύονται από την τεράστια ποικιλία των
στοιβαγμένων προϊόντων ζαλίζει τα δυο κορίτσια, που όμως μένουν να παρατηρούν
εκστασιασμένες το παραμυθένιο μαγαζάκι.
Ξαφνικά, μια εύθυμη φωνή σπάει τη μαγεία της στιγμής: «Καλημέρα, κορίτσια. Τι θα
θέλατε;». Ένας ψηλός άντρας βρίσκεται πίσω από τον πάγκο του μαγαζιού. Ευτυχώς, ο
Απόστολος σώζει τις κοπέλες από την αμηχανία τους. «Καλημέρα, θείε Θανάση. Είσαι
καλά;»
κ. Θανάσης: Βρε, καλώς τον Αποστόλη!
Απόστολος: Μπάρμπα, τα παιδιά είναι φίλοι μου. Έχεις τίποτα να φάμε; Πεινάμε σα λύκοι!
κ. Θανάσης: Έχει φτιάξει η θειά σου ζυμωτό ψωμί, κι έχω μια βαρελίσια φέτα μούρλια.
Θέλετε;
ΠΑΝΤΟΠΩΛΕΙΟΝ
27

Ανάκασα , μια βόλτα στα παλιά

Ανάκασα , μια βόλτα στα παλιά

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (10)

Similar to Ανάκασα , μια βόλτα στα παλιά

Similar to Ανάκασα , μια βόλτα στα παλιά (20)

More from varalig

More from varalig (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (9)

Ανάκασα , μια βόλτα στα παλιά