Lidia Dąbek

1. OCENA ŚRODOWISKA REGIONU ŚWIĘTOKRZYSKIEGO
Lidia Dąbek
Politechnika Świętokrzyska
Wydział Inżynierii Środowiska, Geomatyki i Energetyki

3. 13 powiatów ziemskich
i 1 grodzki – miasto Kielce.
2 852 miejscowości, w tym 31 miast
Kielce ‐ 198,9 tys. osób (GUS
31.12.2014 r.).
Obszar województwa obejmuje:
‐ Wyżynę Kielecką,
‐ Nieckę Nidziańską,
‐ Wyżynę Przedborską
różniące się budową geologiczną,
rzeźbą terenu, stosunkami wodnymi
oraz warunkami klimatycznymi.

4. Warunki naturalne
•Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 5,7°C w Łysogórach do 8,2°C
w rejonie Sandomierza.
•Rozpiętość temperatur jest znaczna, w lecie sięga 32‐33°C, zimą spada do
‐35°C. Najcieplejsze regiony to Niecka Nidziańska i Kotlina Sandomierska .
•Średnie roczne opady wynoszą 602,8 mm, przy czym silnie zależą od
ukształtowania terenu. W Łysogórach sięgają 840 mm, podczas gdy na
wschodnią część Niecki Nidziańskiej i Kotliny Sandomierskiej przypada
550 mm.
•Na terenie województwa przeważają wiatry zachodnie o prędkości 3 m/s.
•Lasy pokrywają 27,3% powierzchni województwa. Dominuje sosna , jodła ,
dąb szypułkowy i bezszypułkowy, olsza , brzoza, grab, buk, lipa drobnolistna,
modrzew europejski i polski.
•Bogata szata roślinna i zwierzęca chroniona jest w licznych parkach
krajobrazowych.

5. Profil gospodarczy
województwa
świętokrzyskiego
Województwo świętokrzyskie ma
charakter przemysłowo‐rolniczy, o
wysokim stopniu koncentracji
tradycyjnych działów przemysłu
związanych z:
•produkcją i obróbką metali,
•wydobyciem i przetwórstwem surowców
mineralnych,
•produkcją artykułów spożywczych.
Bardzo wyraźny jest podział na
przemysłową północ regionu oraz rolnicze
południe i wschód.
Kopalnia „Józefka"
Huta Ostrowiec
Cementownia Nowiny
Sady sandomierskie

6. Staropolski Okręg Przemysłowy
Stanisław Staszic
http://swpcz.vip.pcz.pl

7. Ruiny huty w Samsonowie
Zabytki Staropolskiego Okręgu Przemysłowego
Piec hutniczy
w Kuźniakach
Kuźnica wodna
w Starej Kuźnicy
Ruiny walcowni
w Nietulisku Dużym Zakład Wielkopiecowy
w Bobrzy – Węglownia

8. Sielpia Wielka ‐ Muzeum Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego
Dawna walcownia i pudlingarnia (piece do oczyszczania surówki z domieszek węgla, krzemu i manganu)
– zakończenie produkcji blachy w 1921 r. Pierwszy w Polsce obiekt przemysłowy uznany za zabytek
sztuki inżynierskiej.
Drewniane koło wodne zaprojektowane przez Filipa de Girarda
o średnicy 8 m.

9. Zabytkowy Zakład Hutniczy w Maleńcu
"Szaleniec" – koło zamachowe napędzające walcarnię oraz
gwoździarnię w Maleńcu

10. Centralny Okręg Przemysłowy
Eugeniusz Kwiatkowski

12. „Program ochrony środowiska dla województwa świętokrzyskiego” jest
jednym z programów realizacyjnych „Strategii Rozwoju Województwa
Świętokrzyskiego do 2020 roku”.
Oznacza to, że zapisy strategii dotyczące ochrony środowiska (bezpośrednio i
pośrednio) stanowią wytyczne do sformułowania celów ekologicznych,
kierunków działań i konkretnych przedsięwzięć.

13. Jakość i ochrona powietrza

14. Źródła zanieczyszczeń powietrza możemy podzielić ze względu na pochodzenie na
dwie grupy:
•pochodzenia naturalnego (erozja gleb, pożary),
•pochodzenia antropogenicznego:
• zorganizowane źródła emitujące zanieczyszczenia w czasie procesów
energetycznego spalania paliw oraz przemysłowych procesów technologicznych
(emisja punktowa),
• środki transportu (emisja liniowa),
• paleniska i kotłownie indywidualnych systemów grzewczych, budynków oraz
niezorganizowana emisja powierzchniowa z procesów technologicznych
(emisja powierzchniowa).
Źródła emisji zanieczyszczeń powietrza

15. Źródła emisji zanieczyszczeń powietrza
Według danych GUS, w 2013 roku
w województwie 81 zakładów emitujących
zanieczyszczenia pyłowe oraz gazowe.
Najbardziej uciążliwe branże to:
•przemysł energetyczny, w tym energetyka
zawodowa oraz ciepłownictwo :
• Grupa GDF SUEZ Energia Polska S.A.
w Połańcu,
• PGE Górnictwo i Energetyka
Konwencjonalna S.A. Oddział
Elektrociepłownia Kielce,
• Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o.o.
w Starachowicach,
• Miejska Energetyka Cieplna Sp. z o.o.
w Ostrowcu Św.,

16. • przemysł maszynowy i metalurgiczny:
• CELSA „Huta Ostrowiec” Sp.
z o.o. w Ostrowcu Świętokrzyskim,
• Fabryka MAN Bus w Starachowicach,
• MESKO S.A. w Skarżysku-Kamiennej,
• Zakłady Urządzeń Kotłowych ZUK
Stąporków S.A

17. • branża cementowo‐
wapiennicza:
• „Trzuskawica” Spółka
Akcyjna w Sitkówce,
• LHOIST Bukowa Sp. z o.o.
w Bukowej,
• Lafarge Holcim –
Cementownia w
Małogoszczu,
• „Grupa Ożarów” S.A. w
Ożarowie,
• Dyckerhoff Polska Sp. z o.o.
Cementownia w Nowinach,

18. Wielkość emisji pyłów z funkcjonujących na terenie
Białego Zagłębia zakładów cementowo-wapienniczych
(dane WIOŚ niepublikowane)
Wielkość emisji pyłów z Cementowni
Dyckerhoff w latach 1983–2011 (dane
Dyckerhoff Polska niepublikowane)

19. Emisje z transportu

20. Kielce,
zanieczyszczone
powietrze nad
miastem
(JAROSŁAW KUBALSKI)
06.11.2015
Emisje powierzchniowe

21. Emisja zanieczyszczeń z zakładów uciążliwych w województwie świętokrzyskim
w latach 2010--2014 (źródło: GUS)

22. Rozkład emisji w województwie świętokrzyskim w powiatach w roku 2014
(źródło: GUS, BDL)

23. Emisja pyłów i gazów w województwie świętokrzyskim na tle ościennych
województw w latach 2013-2014 (źródło: GUS, BDL)
L.p. Województwo
Emisja pyłów
[tys. Mg/rok] L.p. Województwo
Emisja gazów (z CO2)
[tys. Mg/rok]
2013 2014 2013 2014
1 śląskie 10,60 10,30 1 łódzkie 42 960,80 41 846,30
2 mazowieckie 4,50 4,50 2 śląskie 41 222,50 37 255,50
3 małopolskie 3,60 3,00 3 mazowieckie 28 654,90 28 435,50
4 łódzkie 3,20 2,80 4 świętokrzyskie 11 523,60 12 070,80
5 świętokrzyskie 2,40 2,20 5 małopolskie 11 001,20 10 238,10
6 lubelskie 2,10 1,90 6 lubelskie 4 729,20 4 971,20
7 podkarpackie 1,70 1,40 7 podkarpackie 3 244,40 2 525,60

24. System monitoringu jakości powietrza
Oceny jakości powietrza wykonywane są w odniesieniu do obszaru strefy.
W Polsce obowiązuje nowy podział kraju na strefy, które w świetle
znowelizowanej ustawy P.o.ś., stanowią:
• aglomeracja o liczbie mieszkańców większej niż 250 tys.,
• miasto o liczbie mieszkańców większej niż 100 tys.,
• pozostały obszar województwa, niewchodzący w skład miast o liczbie
mieszkańców większej niż 100 tys. oraz aglomeracji.
W województwie świętokrzyskim wyłoniono 2 strefy:
•miasto Kielce
•strefę świętokrzyską

25. Oceny dokonuje się dla kryterium:
• ochrony zdrowia - benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, ołów,
pył zawieszony PM10, tlenek węgla, arseny, kadmy, nikiel,
benzo(a)piren, ozon oraz pył zawieszony PM2,5
•ochrony roślin - tlenki azotu, dwutlenek siarki, ozon

26. Wyniki pomiarów decydujące o klasie jakości powietrza w 2013 roku
(ochrona zdrowia, poziomy dopuszczalne) źródło: WIOŚ

27. Wyniki pomiarów decydujące o klasie jakości powietrza w 2013 roku
(ochrona zdrowia, poziomy dopuszczalne) źródło: WIOŚ

28. Wyniki klasyfikacji stref za 2014 rok w województwie świętokrzyskim ze względu na
ochronę zdrowia ludzi (źródło: WIOŚ)
nazwa
strefy
kod
strefy
symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń
dla stref województwa świętokrzyskiego
SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO As Cd Ni BaP PM2,5 O3 O3*
miasto
Kielce
PL2601 A A C A A A A A A C C A D2
strefa
świętokrzyska
PL2602 A A C A A A A A A C A A D2

29. Imisja pyłu zawieszonego PM10 w odniesieniu do temperatury powietrza - wyniki pyłu ze
stacji w Kielcach przy ul. Jagiellońskiej za rok 2013 (źródło: WIOŚ)
[μg/m³]

30. Główne kierunki działań poprawy jakości powietrza:
•wdrażanie programów ograniczania niskiej emisji (PONE),
•przygotowania do wdrożenia dyrektywy IED przez zakłady przemysłowe
(modernizacje istniejących technologii i wprowadzanie nowych, nowoczesnych
urządzeń),
•prowadzenie działań energooszczędnych w mieszkalnictwie i budownictwie
(rozwój sieci ciepłowniczych, termomodernizacje),
•ograniczanie emisji ze środków transportu (modernizacja taboru, wykorzystanie
paliw ekologicznych, remonty dróg),
•zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

31. W ramach RPO WŚ na lata
2014-2020 Zarząd
Województwa zaplanował
przeznaczyć prawie 170
mln € czyli ponad 12%
ogółu środków RPO WŚ na
wsparcie dla energii
odnawialnej i efektywnego
wykorzystania energii.
Elektrownia wodna w Wolicy z potężnym
ślimakiem turbiny Archimedesa.
Łączna moc wszystkich
36 elektrowni wodnych
zlokalizowanych na
świętokrzyskich rzekach
wynosi około 2,2 MW.
Energia wiatrowa ‐ obecnie
w naszym województwie
działa 9 farm wiatrowych
sprzedających energię
elektryczną do sieci o łącznej
mocy 4,1 MW.
Elektrownia wodna Marzysz

32. Potencjalna wielkość promieniowania
słonecznego dostępnego na terenie
województwa świętokrzyskiego wynosi
1000-1100 kWh/m2/rok.
Gmina Bodzechów zainwestowała w instalacje
fotowoltaiczne w szkołach w Szewnie (88 kW), Sarnówku
(71 kW), Bodzechowie (43,5 kW), Chmielowie (38 kW),
Szwarszowicach (59 kW) i Miłkowie (41 kW).
Ośrodek Szkolno‐Wychowawczy w Kielcach
Od 7 lipca 2015 roku mieszkańcy Kielc
mają możliwość skorzystania z dotacji w
wysokości 45% na zestawy solarne z
Urzędu Miasta Kielce.

33. Solankowe Pompy ciepła o mocy 0.8 MW ogrzeją
i ochłodzą kompleks dwóch hal produkcyjnych z
zapleczem biurowym w Kieleckim Parku
Technologicznym
Energooszczędny kompleks budynków EXBUDU o
kubaturze 96.000 m3 zawiera różne energooszczędne
rozwiązania grzewcze oparte na wymiennikach
gruntowych ciepła i pompach ciepła.

35. Spółka Bioelektrownie Świętokrzyskie w Rzędowie 9,6MW
.W elektrowni Połaniec powstał największy na świecie
blok (205 MW) opalany biomasą (80 procent stanowią
zrębki drzewne, a 20 procent odpady rolnicze takie jak
pestki, słoma, łupiny słonecznika).
Spodziewany efekt ‐ zmniejszenie emisji dwutlenku
węgla o 1,2 miliona ton w ciągu roku. Taka ilość
odpowiada ilości dwutlenku węgla absorbowanej przez
ponad 33 tysiące hektarów lasu sosnowego w ciągu
roku.
Biomasa
Biomasa wykorzystywana do produkcji energii

36. Jakość i ochrona wód powierzchniowych i podziemnych

37. Zlewnie rzeczne w województwie świętokrzyskim
Udział powierzchni zlewni w obrębie
województwa świętokrzyskiego:
‐ zlewnia Nidy – 32,0%
‐ zlewnia Pilicy – 17,3%
‐ zlewnia Kamiennej – 16,1%
‐ zlewnia Czarnej Staszowskiej –
11,8%
‐ zlewnia Koprzywianki – 5,8%
‐ zlewnia Nidzicy – 3,3%
‐ zlewnia Opatówki – 2,5%
Zasoby i jakość wód powierzchniowych
Zasoby wód pow. na podstawie dopływów rocznych ‐ 1890 mln m3
Retencja ‐ 67 mln m3

38. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w latach 2004-2013
w województwie świętokrzyskim (źródło: GUS)

39. Źródłem zanieczyszczenia wód
powierzchniowych w województwie
świętokrzyskim są:
•ścieki komunalne, głównie ścieki
odprowadzane z budynków mieszkalnych
w miejscowościach zwodociągowanych,
a nieposiadających sieci kanalizacyjnej
i oczyszczalni ścieków,
zanieczyszczenia obszarowe, w tym
pochodzące z rolnictwa oraz spływające do
wód powierzchniowych wraz
z wodami opadowymi,
ścieki pochodzące z zakładów
przemysłowych.

40. Stopień skanalizowania gmin oraz lokalizacja komunalnych oczyszczalni ścieków
(stan na 31.12.2010r.).

41. Długość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w latach 2004-2014
w województwie świętokrzyskim (źródło: GUS)

42. Ilość oczyszczalni przemysłowych i komunalnych w latach 2004-2014 (źródło: GUS)

43. Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w latach 2004-2014
w województwie świętokrzyskim (źródło: GUS)

44. Oczyszczalnia Ścieków Komunalnych w Sitkówce
Nominalna przepustowość oczyszczalni wynosi 72.000m3/d
przy obciążeniu 275.000 RLM. Obecnie do oczyszczalni
dopływają ścieki w ilości 45.000m3/d, przy czym w czasie
pogody deszczowej ich ilość wzrasta do 80.000m3/d.
Około 14% z dopływających ścieków stanowią ścieki
przemysłowe - głównie przemysł spożywczy i metalowy.
Oczyszczalnia ścieków w gminie Krasocin
Oczyszczalnia ścieków Pacanów

45. Oczyszczanie ścieków przemysłowych i komunalnych odprowadzanych do wód
lub do ziemi w latach 2004-2014 w województwie świętokrzyskim (źródło: GUS)

46. Stan czystości wód powierzchniowych województwa świętokrzyskiego w latach 2004‐2005

47. Stan/potencjał ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych
na terenie woj.świętokrzyskiego – ocena 2014 r. (źródło: WIOŚ)
Wody o dobrym stanie jakości
prowadziły rzeki:
•Wierna Rzeka,
•Koprzywianka,
•Wisła,
•Krasna,
•Czarna Maleniecka
•Zbiornik Chańcza
Badania geochemiczne osadów rzecznych
wykazały, że w 8 ppk (67%) osady są
niezanieczyszczone, a w 4 ppk (33%) –
miernie zanieczyszczone. Nie
odnotowano w woj. świętokrzyskim
osadów zanieczyszczonych i silnie
zanieczyszczonych.

48. Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego JCWP badanych
w latach 2011-2014 na obszarze województwa świętokrzyskiego (źródło: WIOŚ)
Monitoring wód powierzchniowych w województwie Świętokrzyskim 2011-2014
obejmował kontrolę jakości rzek województwa w 37 punktach pomiarowo-
kontrolnych

49. Zasoby wód podziemnych
Szacunkowe zasoby eksploatacyjne
wód podziemnych województwa
świętokrzyskiego wynoszą
532,7 hm3/rok, tj. ok 60 tys. m3/h,
co stanowi w przybliżeniu 3,1%
zasobów krajowych.
Szacowane zasoby wody znajdujące się
w źródłach siarkowych rejonu Buska‐Zdroju,
Kazimierzy Wielkiej i Pińczowa wynoszą
około 10 mld m³.

50. Jakość wód podziemny w latach 2013‐2014
Klasy jakości oraz stan chemiczny wód podziemnych
w woj. świętokrzyskim w roku 2014 (źródło: GIOŚ/PMŚ)

51. Klasa jakości azotanów w punktach sieci monitoringu operacyjnego w woj.
Świętokrzyskim w latach 2013-2014 (źródło: GIOŚ/PMŚ)

52. Wypijając 1 litr pitnej wody kieleckiej, zaspokajamy jedną dziesiątą dziennego
zapotrzebowania na wapń
Jakość wód podziemnych Kielc
skład chemiczny
nazwa
składnika
symbol
zawartość średnia
[mg/dm3
]
wartość dopuszczalna
[mg/dm3]
Kielce‐
Białogon
Zagnańsk Polska
Unia
Europejska
wapń Ca+2
90,2 62,2 n.n. n.n.
magnez Mg+2
8,5 12,2 50,0 50,0
sód Na+
10,0 5,0 200,0 175,0
potas K+
1,2 2,0 n.n. n.n.
żelazo
ogólne
Fe 0,0 0,0 0,2 0,2
siarczany SO4
­2
41,6 45,3 250,0 250,0
chlorki Cl­
27,9 15,4 250,0 200,0
azotany NO3­ 22,0 17,3 50,0 50,0
fluorki F <0,10 <0,10 1,5 1,5

53. Działania naprawcze
•Wdrażanie Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Powodziowej na terenie
województwa świętokrzyskiego.
•kontynuacja realizacji KPOŚK na terenie województwa świętokrzyskiego,
•uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w utworzonych na terenie województwa
aglomeracjach powyżej 2000 RLM (nie uwzględnionych w KPOŚK),
•realizacja „Programu małej retencji dla województwa świętokrzyskiego”,
•budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach, gdzie nie jest możliwe
podłączenie do zbiorowego systemu odprowadzania ścieków,
•uporządkowanie gospodarki ściekami opadowymi poprzez budowę, rozbudowę i
modernizację kanalizacji deszczowej oraz urządzeń podczyszczających,
•odbudowa melioracji podstawowych i szczegółowych w celu przeciwdziałania skutkom
suszy i powodzi.

54. Ochrona i jakość gleb

55. Klasy bonitacyjne gleb w województwie świętokrzyskim i Polsce
klasa gleb
województwo
świętokrzyskie
Polska
I 3,2 0,5
II 9,2 3,3
IIIa 13,4 10,4
IIIb 9,5 14,4
IVa 16,4 22,5
Ivb 15,4 16,6
V 19,4 20,3
VI 12,5 11,1
VIz 1,0 0,9

56. Zasobność gleb województwa świętokrzyskiego w makroelementy
zawartość
zasobność gleb w % powierzchni użytków rolnych
fosfor potas magnez
bardzo niska 26 27 10
niska 30 32 16
srednia 16 20 22
wysoka 10 10 19
bardzo wysoka 18 11 33

57. Odczyn gleb w powiatach woj. świętokrzyskiego w latach 2011-2014
(źródło: OSChR w Kielcach)

58. Przestrzenna zmienność pH w próbach
śniegu na terenie Białego Zagłębia
(Kozłowski i in. 2012)
Przestrzenna zmienność zawartości jonów Ca2+
w próbach śniegu na terenie Białego Zagłębia
(Kozłowski i in. 2012)

59. Metale ciężkie
Wartości dopuszczalne stężeń metali ciężkich w glebie lub ziemi
[mg/kg suchej masy]
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku w sprawie
standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz.1359)
Rodzaj gruntów
województwo
świętokrzyskiegrupa A*
grupa B** warstwa 0­
30 cm
kadm (Cd) 1 4 0,33
ołów (Pb) 50 100 16,9
chrom (Cr) 50 150 9,5
nikiel (Ni) 35 100 10,1
miedź (Cu) 30 150 8,5
cynk (Zn) 100 300 50,9
rtęć (Hg) 0,5 2 0,01
Oceny zawartości metali ciężkich w glebach regionu świętokrzyskiego

60. Gospodarstwa ekologiczne w latach 2000-2007 w województwie świętokrzyskim (źródło: GUS)

61. Bielińska truskawka

62. Ochrona Przyrody
Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do roku 2020:
Cel 3: „Ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody i dóbr kultury”,
priorytet 3: „Tworzenie warunków zrównoważonego rozwoju umożliwiających
prawidłowe funkcjonowanie systemów ekologicznych”.
Najważniejsze kierunki działań:
1.Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej
2. Rozwijanie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej

64. Obszary chronione na terenie województwa świętokrzyskiego
(źródło WIOŚ)
Blisko 65 proc. powierzchni woj.
świętokrzyskiego podlega ochronie
prawnej
Formy ochrony przyrody
w województwie świętokrzyskim:
•Świętokrzyski Park Narodowy
•9 parków krajobrazowych
72 rezerwaty przyrody
21 obszarów chron. krajobrazu
681 pomników przyrody
11 zespołów przyrodniczo –
krajobrazowych
13 stanowisk dokumentacyjnych
98 użytków ekologicznych

65. Na terenie Świętokrzyskiego Parku
Narodowego znajduje się 5
obszarów ochrony ścisłej.
Świętokrzyski Park
Narodowy został
utworzony
1 kwietnia 1950 roku,
ale tereny wchodzące
obecnie w jego skład
chronione były wiele
lat wcześniej.

66. „Puszcza jest niczyja – nie moja ani twoja, ani nasza, jeno Boża, święta”
S. Żeromski

67. Świętokrzyski Park Narodowy w liczbach:
•Powierzchnia Parku: 7626,45 ha
•Powierzchnia otuliny: 20 786,07 ha
•Długość granicy : 168 km
•95% powierzchni parku zajmują lasy jodłowo‐bukowe
•23% powierzchni stanowi strefa ochrony ścisłej w której działalność
człowieka jest prawnie zabroniona
W ekosystemach Parku żyje między innymi:
•859 gatunków roślin, w tym 35 gatunków drzew
•272 gatunki grzybów,
•450 gatunków porostów,
• ok. 340 gatunków zwierząt

68. Jedno z piecowisk dymarskich badanych przez
Kazimierza Bielenina z charakterystycznymi klocami
żużla dymarskiego odpreparowanymi plastycznie.
Fot. Archiwum ŚSDP
Góry Świętokrzyskie – centrum starożytnego hutnictwa

69. Włodzimierz Sedlak (ur. 31 października 1911 w Sosnowcu, zm. 17 lutego 1993 w Radomiu; ps.
Waldek) – polski duchowny katolicki, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Zajmował się
paleontologią, geologią, ewolucjonizmem, twórca polskiej szkoły bioelektroniki.
Działalność badawczą rozpoczął tuż po ukończeniu studiów w latach 50. od uczestnictwa w badaniach
starożytnego hutnictwa w Górach Świętokrzyskich, gdzie w 1957 roku odnalazł piryt na Łysej Górze, a
w 1959 roku – łupki żelaza ze starożytnego wytopu oraz opracował rekonstrukcję wytopu żelaza w
dymarce.

70. Bilans zużycia drewna do dymarek
‐ 700 tys. dymarek
‐300 kg węgla drzewnego/ cykl produkcyjny (przeprażenie rudy, wygrzanie
pieca, wytop żelaza)
‐ ok. 210 tys. ton węgla drzewnego – szacowane zużycie
‐3 300 000 m3 – szacowane zapotrzebowanie na drewno
Rodzaje drzew wykorzystywanych do produkcji węgla drzewnego:
‐ sosna 41,5% ‐ topola 10,6%
‐ jodła 17% ‐ modrzew 7,4%
‐ buk 11,7% ‐ dąb 6,4%

71. Góry Świętokrzyskie – okres średniowiecza
Polana Bielnik
‐ na szczycie Św. Krzyża powstał ośrodek kultu
pogańskiego Śwista, Pośwista i Pogody (siły
przyrody)
‐ w XII w. Bolesław Krzywousty ufundował
opactwo benedyktyńskie
‐ naturalna restytucja lasów, na hałdach po
wydobyciu rud żelaza rozwijały się lasy liściaste
‐ rozwój rolnictwa ‐ karczowanie lasów,
tworzenie polan śródleśnych, uprawa roślin
leczniczych)
‐ rozwój bartnictwa (wykorzystanie drzew
grubych, zdrowych, prostych głównie sosny
i modrzewie, liczne pożary)

72. Góry Świętokrzyskie – hutnictwo szkła
masowe wycinanie buków jako
surowca energetycznego i do
produkcji potażu na potrzeby hut
szkła
‐ zmiana składu gatunkowego
lasów – dominacja jodły
‐ produkcja węgla drzewnego,
smoły na potrzeby wytopu żelaza

73. Dalsze przeobrażenia
‐wprowadzone w XIX w. rosyjskie wzorce administrowania lasami i
zasady gospodarki leśnej doprowadziły do zmniejszenia naturalnej
bioróżnorodności poprzez wprowadzenie drzewostanów sosnowych
na nieodpowiednich siedliskach, co zaburzyło strukturę gatunkową,
wiekową i warstwową drzewostanu
‐rabunkowa gospodarka leśna w czasie I wojny światowej na potrzeby
tartaków

74. Obszar ochrony ścisłej „Chełmowa Góra”
Obszar ochrony ścisłej „Chełmowa Góra”
utworzony został jako rezerwat ścisły
w 1920 r.
Prof. M. Raciborski ‐ „Kilka słów o
modrzewiu w Polsce” (1890r.)
Prof. W. Szafer ‐ „Przyczynek do znajomości modrzewi euroazjatyckich ze
szczególnym uwzględnieniem modrzewia w Polsce” (1913r.) ‐opisał cechy modrzewia
z Chełmowej Góry jako odrębny gatunek, nadając mu nazwę modrzew polski Larix
polonica Rac.

75. Do osobliwości tego terenu należą
także liczne mrowiska. Stwierdzono
tutaj około 500 kopców. Duża liczba
mrowisk związana jest z
występowaniem mszyc: Cinara laricis, C
.kochiana i C. boerneri żerujących na
modrzewiu i produkujących obficie
spadź, która jest ulubionym pokarmem
mrówek.

76. Rezerwat „Święty Krzyż” został utworzony w 1924
r. Obszar ten obejmuje południowe i północne stoki
grzbietu Łysej Góry (Łysiec 595 m n.p.m.). Ochronie
podlegają tutaj naturalne lasy jodłowe i jodłowo‐
bukowe. Osobliwością przyrody nieożywionej na tym
obszarze, widoczną z dużych odległości są gołoborza,
które występują w partiach przyszczytowych Łysej
Góry.
http://www.wgorach.com

78. Dynamika zmiany stężeń SO2 w powietrzu
atmosfe-rycznym w wybranych geoekosystemach
Dynamika zmian stężeń NO2 w powietrzu
atmosfe-rycznym w wybranych
geoekosystemach
R. Kozłowski, Funkcjonowanie wybranych geoekosystemów Polski w warunkach zróżnicowanej
antropopresji na przykładzie gór niskich i pogórza, Landform Analysis, vol. 23, 2013

79. Dynamika zmian pH wód opadu bezpośredniego na
Świętym Krzyżu
Pień buka z widocznymi
„ścieżkami” spływu strumieni
wód po pniu

80. Ładunek wybranych jonów zdeponowanych z opadami na Świętym Krzyżu
OA – opad bezpośredni, OpJd – opad podkoronowy w drzewostanie jodłowo-bukowym, OpBk –
opad podkoronowy w drzewostanie bukowym, SpJd – spływ po pniu jodły, SpBk – spływ po pniu
buka,

81. Dynamika zmian stężeń pyłu PM 10 w wybranych geoekosystemach

82. Widok zewnętrznej powierzchni igły jodły
(powiększenie 12000 ×)
Skład chemiczny badanych próbek igieł jodły (Święty Krzyż)

83. Powierzchnia igły sosny z widocznym aparatem
szparkowym (powiększenie 1600 ×)
Skład chemiczny badanej próbki igły sosny

84. Rezerwat „Łysica” został utworzony 1924 r. Obejmuje prawie cały masyw
najwyższego szczytu Łysogór – Łysicy (612 m npm) oraz grzbiet od strony
północnej i południowej. Ochroną objęto tu fragment odwiecznej puszczy,
która nie podlega bezpośredniej ingerencji człowieka już ponad 80 lat.

85. Klasztor ss. Bernardynek
Kapliczka Św. Franciszka ‐ szlak na Łysicę fot. E. Kosela
Muzeum Minerałów i Skamieniałości
Kapliczka Janikowskich
bardziej znana jest jako
kapliczka Stefana
Żeromskiego, ponieważ 2
sierpnia 1882 roku podpisał
się on na wewnętrznej,
południowej ścianie.

86. Obszar ochrony ścisłej „Czarny Las” utworzony został w 1950 r.
Najbardziej rozpowszechnionym zbiorowiskiem leśnym na tym obszarze
jest grąd subkontynentalny Tilio‐Carpinetum.

87. Mokry Bór ‐ utworzono w 1950 r. Ochroną objęto tutaj wilgotny bór
trzcinnikowy. Jest jedynym miejscem w Parku z zespołem leśnym boru
bagiennego.

88. Dolina Wilkowska
Jesień na skłonie Pasma Cisowskiego
Buk Jagiełły
Dąb Bartek (650‐700 lat)

89. Suchedniowsko‐Oblęgorski Park Krajobrazowy
Park 21.407 ha, otulina 25.681 ha
Rezerwat
"Barania Góra"
Rezerwat "Świnia Góra"
Rezerwaty Rezerwat "Świnia Góra";
•Rezerwat "Dalejów";
•Rezerwat "Barania Góra";
•Rezerwat "Kręgi Kamienne";
•Rezerwat "Perzowa Góra".
Unikatowe zespołów zabytków techniki
związanych z górnictwem i metalurgią rud
żelaza i metali nieżelaznych:
•ruiny wielkiego pieca hutniczego w
Samsonowie
•pozostałości zakładu wielkopiecowego
w Bobrzy.
Ruiny zakładu w Samsonowie.

90. Cisowsko‐Orłowiński Park Krajobrazowy
Torfowisko w rezerwacie „Białe Ługi”
Rezerwat o pow. 408,4 ha został
utworzony w 1959 roku. Jest
największym w Górach
Świętokrzyskich. Rośnie tu
roślinność bagienna: borówka
bagienna, bagno zwyczajne,
wełnianki, żurawina błotna,
owadożerna rosiczka; występuje
bocian czarny.

91. Suchedniowsko‐Oblęgorski Park Krajobrazowy
Powierzchnia parku wynosi
21407 ha. Został
ustanowiony w celu
ochrony unikatowych
zasobów przyrodniczych
oraz kulturowych regionu,
stanowiących pozostałości
Staropolskiego Zagłębia
Przemysłowego. Obszar
Parku jest ważnym
regionalnym węzłem
hydrograficznym i terenem
źródliskowym rzek Krasnej,
Bobrzy i Kamionki.

92. Jeleniowski Park Krajobrazowy
Obejmuje tereny Pasma
Jeleniowskiego, Gór
Świętokrzyskich, oraz przylegające
do niego doliny rzek Dobruchny
i Koprzywianki.
Gołoborze na stokach Góry Jeleniowskiej.
Rezerwat przyrody "Wąwóz w skałach".
Rolniczy krajobraz okolic
Mirogonowic.

93. Chęcińsko‐Kielecki Park Krajobrazowy
Utworzony na obszarze, który w przeszłości
podlegał intensywnej eksploatacji surowców
skalnych i to w znacznym stopniu przyczyniło
się do odsłonięcia wyjątkowych walorów
przyrody nieożywionej ‐ występują tu skały
prawie wszystkich okresów geologicznych, od
kambru (paleozoik) po holocen (kenozoik).
Park nazywany jest w związku z tym "rajem
dla geologów".
Piec do wypału
wapna z 1900r.
w Jaworzni.

94. Sieradowicki Park Krajobrazowy
Położony jest w północnej części Gór Świętokrzyskich
pomiędzy doliną rzeki Kamiennej od północy i Doliną
Bodzentyńską od południa. Teren Parku związany jest
z licznymi wydarzeniami historycznymi. Rozległe i zwarte
kompleksy leśne Lasów Siekierzyńskich dawały
schronienie oddziałom powstańców z 1863 r. oraz
partyzantom
II wojny światowej, między innymi największego
zgrupowania partyzanckiego AK na Kielecczyźnie
dowodzonego przez legendarnych majorów "Ponurego"
(Jana Piwnika) i "Nurta" (Eugeniusza Kaszyńskiego) .
Opactwo Cystersów
Polana Langiewicza
Wykus
Muzeum Przyrody i Techniki,

95. Przedborski Park Krajobrazowy
Rozpościera się od doliny
Czarnej Włoszczowskiej na
południu po północną
część Pasma Przedborsko‐
Małogoskiego.
Obelisk we wsi Żeleźnica
upamiętniający miejsce
tragicznego w skutkach
wypadku króla Polski
Kazimierza III Wielkiego

96. Kozubowski Park Krajobrazowy
położony jest w południowej części
województwa świętokrzyskiego w obrębie
Niecki Nidziańskiej. Obejmuje wschodnią
część Garbu Wodzisławskiego.

97. Nadnidziański Park Krajobrazowy
Osią parku jest Nida ze swoją
doliną. W dolinie rzeki
występują starasowane zbocza,
meandry oraz starorzecza.
Miejscami rzeka rozdziela się na
wiele koryt. Jest to szczególnie
częste tam gdzie przyjęła ona
formę rozlewiska. Wśród
rozlewisk Nidy spotykane są
bagna i tereny podmokłe. Park
utworzono także w celu
ochrony występujących
powierzchniowo skał
gipsowych.
Wychodnie gipsów wielkokrystalicznych
w rezerwacie „Przęślin” (fot. M. Kurpios)

98. Natura 2000 w województwie świętokrzyskim
w województwie świętokrzyskim istnieje 40
obszarów europejskiej sieci ekologicznej
"Natura 2000", które zajmują teren 160 tys.
hektarów.
Ostoja Biała Nida
Dolina Bobrzy
Góry Pieprzowe

99. Ostoja położona w zlewniach Nidy
i Czarnej Staszowskiej.
Dolina Kamiennej
Wzgórza Chęcińsko‐Kieleckie
Łysogóry

100. Zagrożenia Parku i Obszaru Natura 2000
Ze względu na położenie, topografię terenu, ukształtowanie granic oraz
bezpośrednie sąsiedztwo rejonów intensywnej działalności człowieka ŚPN należy
do grupy parków narodowych w Polsce o najsilniej skażonym i najbardziej
zagrożonym środowisku przyrodniczym. Do najważniejszych zagrożeń należą:
• silne zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego gazami (zwłaszcza SO2, NO2,
CO) oraz pyłami,
• zaburzenia stosunków wodnych objawiające się przyśpieszonym spływem
powierzchniowym oraz postępującym deficytem wody (wysychanie licznych
cieków, źródeł i studni);

101. • zanieczyszczenia rzek i wód stojących (zwłaszcza w otulinie Parku);
• lokalizacja na terenie Parku potężnych emitorów fal elektromagnetycznych
(stacja satelitarna w Psarach, przekaźnik radiowo-telewizyjny na
Św. Krzyżu) – obecnie obie stacje zostały zlikwidowane
• Zanikanie charakterystycznego krajobrazu rolniczego otuliny ŚPN i
obszaru Natura 2000 Łysogóry tzw. mozaiki krajobrazu
świętokrzyskiego.
• Presja na budowę turbin wiatrowych i masztów na terenie ŚPN, obszaru
Natura 2000 Łysogóry i otuliny
• Zwiększona eksploatacji surowców skalnych głównie eksploatacji kopalń
w Łagowie

102. Góry Świętokrzyskie muzeum geologiczne pod gołym niebem
Świętokrzyski Szlak Archeo‐Geologiczny

103. Jura Park w Bałtowie

104. Kopalnia krzemienia pasiastego w Krzemionkach Opatowskich
wyrobiska neolitycznych kopalń
Jan Samsonowicz
1922r.

105. Muzeum Starożytnego Hutnictwa im. M. Radwana
w Nowej Słupi
Jedno z piecowisk dymarskich badanych przez
Kazimierza Bielenina z charakterystycznymi
klocami żużla dymarskiego. Fot. Archiwum ŚSDP

106. Kamieniołom w Zachełmiu

107. Góra Grodowa – Kamienne Kręgi

108. Ślichowice ‐ Rezerwat skalny im Jana Czarnockiego

109. Wietrznia ‐ rezerwat im. Zbigniewa Rubinowskiego

110. Kadzielnia w Kielcach

111. Góra Miedzianka – rezerwat

112. Kamieniołom Szewce

113. Jaskinia Raj

114. Ciekoty ‐ Dworek Stefana Żeromskiego
Stojący u stóp góry
Radostowej, tuż przy
zalewie w Ciekotach,
drewniany budynek
stanowi rekonstrukcję
drobnoszlacheckiego
dworu z II połowy XIX
wieku. To literacka
inscenizacja dworku
rodziny Żeromskich, gdzie
swoje dzieciństwo
spędzał autor "Puszczy
Jodłowej", "Syzyfowych
prac", "Wiernej rzeki"
i "Przedwiośnia".

115. Muzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku

116. Szlak Green Velo

117. Dziękuję za uwagę