1. ความรูเรื่อง
โรคเบาหวานกับสุขภาพชองปาก
รวบรวมโดย…
ทพญ.ดาวเรือง แกวขันตี
กองทันตสาธารณสุข กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข
พ.ศ. 2546

2. โรคเบาหวานกับสุขภาพชองปาก
1 บทนํา
โรคเบาหวานเป น โรคเรื้ อ รั ง ที่ เ กิ ด จากการที่ ร  า งกายขาดอิ น ซู ลิ น หรื อ มี ภ าวะดื้ อตอ
อินซูลิน ผลที่ตามมาคือ มีระดับนํ้าตาลกลูโคสในเลือดสูง และชีวเคมีในรางกายเปลี่ยนแปลง นํา
ไปสูภาวะแทรกซอนรุนแรงทั้งระยะสั้นระยะยาว โรคเบาหวานเปนสาเหตุนําของไตลมเหลว ตา
บอดในผูใหญ การถูกตัดแขนขา และยังเปนปจจัยเสี่ยงหลักของโรคหัวใจ เสนเลือดสมองอุดตัน
ความผิดปกติแตกําเนิด ทําใหความยืนยาวของชีวิตลดลงประมาณ 15 ป อัตราปวยและอัตรา
ตายของประชากรโลกเพิ่มขึ้นจากทั้งโรคเบาหวานโดยตรง และจากภาวะแทรกซอน
โรคเบาหวานมีความชุกเพิ่มขึ้นอยางมากในทุกประเทศทั่วโลกรวมทั้งประเทศไทยดวย
ขอมูลขององคการอนามัยโลก (World Health Organisation-WHO) ในป พ.ศ. 2538 พบวา มี
ประชากรเปนโรคเบาหวานมากกวา 135 ลานคน และคาดประมาณวาจะเพิ่มเปน 300 ลานคน
ในป พ.ศ. 2568 และจากเอกสาร Thailand Health Profile, 1997-1998 ระบุวาความชุกของโรค
เบาหวานของคนไทยในป พ.ศ.2538 มี 33.3 รายตอประชากรแสนคน เพิ่มขึ้นเปน 147.2 ราย
ตอประชากรแสนคนในป พ.ศ.2540
ปจจุบันนี้ วงการทันตสาธารณสุขใหความสนใจกับความสัมพันธของโรคเบาหวานกับ
สุขภาพชองปากมากขึ้น และไดนับโรคในชองปากเปนภาวะแทรกซอนอันดับที่ 6 ของโรคเบา
หวานดวย The National Oral Health Information Clearinghouse แหงสหรัฐอเมริกาไดสรุปวา
การติดเชื้อของเหงือกทําใหการควบคุมนํ้าตาลในเลือดของผูปวยโรคเบาหวานทําไดยาก ขณะ
เดียวกันผูปวยโรคเบาหวานที่มีการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดไดดีสามารถปองกันปญหาที่
เกิดกับเหงือกได การดูแลและรักษาผูปวยโรคเบาหวานตองการความรวมมือทั้ง แพทย ตัวผู
ปวย ญาติของผูปวย และทีมสุขภาพอื่นๆ ซึ่งบุคลากรสาธารณสุขที่เปนทีมสุขภาพมีความจํา
เปนตองมีความรูความเขาใจอยางถองแท ในเรื่องโรคเบาหวาน ทั้งนี้เพื่อใหผูปวยโรคเบาหวาน
ไดมีคุณภาพชีวิตที่ดีไดเต็มตามศักยภาพที่ควรเปน
1.1 วัตถุประสงค
เอกสารนี้ จัดทําขึ้นเพื่อรวบรวมองคความรูพื้นฐานของโรคเบาหวาน ความเกี่ยวของ
ของโรคเบาหวานกับสุขภาพชองปาก การดูแลสุขภาพชองปากของผูปวยโรคเบาหวาน ที่จํา
เปนใหแกกลุมเปาหมายที่เปนบุคลากรสาธารณสุขที่มีภารกิจตองรับผิดชอบในการดูแลผูปวย
โรคเบาหวานใหมีความรูความเขาใจอยางเพียงพอ เพื่อใหเกิดความมั่นใจในการดูแลและใหคํา
แนะนํ าการดูแลผูปวยโรคเบาหวานอยางมีความมั่นใจมากขึ้น เอกสารนี้ไดจากการทบทวน
เอกสารทางวิชาการทั้งในและตางประเทศ และจาก Website ทีคดเลือกวาเปนของสถาบันที่นา
่ ั
เชื่อถือได ซึ่งองคความรูจากทั้ง 2 แหลงนี้ อาจทันสมัยอยูในชวงเวลาหนึ่ง ผูที่นําเอกสารไปใชมี
ความจําเปนตองติดตามศึกษาและปรับองคความรูใหทันสมัยอยูเสมอ เพราะหลายประเด็นของ
1

3. โรคเบาหวานยังไมสามารถสรุปรวมจนเปนยุติไดชัดเจน เชน การอธิบายสาเหตุที่แทจริงของโรค
เบาหวาน เปนตน
1.2 ความรูพื้นฐานเกี่ยวกับโรคเบาหวาน
เอกสารชวงตนนี้เปนการทบทวนความรูพื้นฐานเกี่ยวกับโรคเบาหวานโดยตรง ใน
ประเด็นตอไปนี้
1.2.1 โรคเบาหวานคืออะไร
โรคเบาหวานมีลักษณะที่แสดงออกโดยการมีระดับนํ้าตาลกลูโคสในเลือดสูงขึ้น เกิดมา
จากรางกายสรางอินซูลินไมเพียงพอหรือการดื้อตออินซูลิน ปกติอินซูลินหลั่งออกมาโดย β-cell
ซึ่งเปนเซลลพิเศษในตับออน อินซูลินเปนฮอรโมนที่สําคัญที่สุดของรางกายที่ชวยรักษาระดับนํ้า
ตาลกลูโคสในเลือดและการที่ระดับนํ้าตาลกลูโคสในเลือดสูงจนถึงระดับที่เปนโรคเบาหวาน จะมี
ผลกระทบตอการรักษาระดับไขมันในเลือดดวย ทั้งนี้อินซูลินมีบทบาทหลักในการควบคุมความ
คงทีและความสมดุลยของพลังงานในเลือด เพื่อควบคุม metabolism ของรวงกาย β-cell เปน
่
เซลลที่มีลักษณะเฉพาะ และมีการคัดลอกทางพันธุกรรม
1.2.2 ชนิดของโรคเบาหวาน
ในป พ.ศ.2522 The National Diabetes Data Group ในสหรัฐอเมริกาไดจัดแบงโรค
เบาหวานเปน 3 ชนิด ไดแก Type 1-insulin-dependent diabetes mellitus (IDDM), Type 2-
non-insulin-dependent diabetes mellitus (NIDDM) และ Type 3 other types of diabetes
(Pancreatic disease, Hormonal disease, Drug-thiazide diuretics, Lithium salts, Others)
ซึ่งองคการอนามัยโลกไดรับมาใชในป พ.ศ.2523 และปรับปรุงเล็กนอยในป พ.ศ.2528 จากนั้น
The American Diabetes Association Expert Committee ไดทบทวนเกณฑการวินิจฉัยโรค
เบาหวานและไดปรับการแบงชนิดของโรคเบาหวานดังตอไปนี้
(1) ใชคําวา type 1 และ type 2 แทน IDDM และ NIDDM ในการกลาวถึงโรคเบา
หวานชนิดหลักทั้ง 2
(2) ใชระดับนํ้าตาลกลูโคสในพลาสมาขณะอดอาหารอยางนอย 8 ชั่วโมง (Fasting
plasma glucose-FPG) วัด 2 ครั้ง เปนตัวชี้วัด
(3) ระดับ FPG 126 มก./ดล. ขึ้นไป อยางนอย 2 ครั้ง จะถูกวินิจฉัยวาเปนโรคเบา
หวาน (ระดับนี้เทากับ 200 มก./ดล. ใน Oral glucose tolerance test–OGTT)
สําหรับประเทศไทย สมาคมตอมไรทอแหงประเทศไทยไดยึดตามสหพันธโรคเบาหวาน
แหงสหรัฐเมริกา พ.ศ. 2540 จําแนกโรคเบาหวานเปน 4 ชนิด คือ
(1) โรคเบาหวานชนิดที่ 1 (type 1 diabetes) คือ โรคเบาหวานที่เกิดจากการทําลาย β-
cell ของตับออน สวนใหญเกิดจาก autoimmune มีบางสวนที่ไมทราบสาเหตุ โรคเบาหวานชนิด
2

4. นี้ สุดทายก็ตองใชอินซูลินเพื่อปองกัน ketoacidosis โดยที่ตองมีการควบคุมอาหาร ตองออก
กําลังกายทุกวันและตองคอยตรวจระดับนํ้าตาลในเลือดเสมอ โรคเบาหวานชนิดนี้พบในเด็กและ
ผูใหญที่มีอายุตํ่ากวา 30 ป
(2) โรคเบาหวานชนิดที่ 2 (type 2 diabetes) คือ โรคเบาหวานที่ไมเกี่ยวของกับ β-cell
ถูกทําลาย แตเกิดจากภาวะดื้อตออินซูลินรวมกับความผิดปกติในการหลั่งอินซูลินของตับออน
และการเพิ่มขึ้นของการสรางกลูโคสในตับ ผูปวยโรคเบาหวานชนิดนี้รางกายยังสามารถสราง
อินซูลินไดบาง แตไมเพียงพอกับความตองการ
(3) โรคเบาหวานชนิดอื่นๆ (Other specific type) คือ โรคเบาหวานที่เกิดจากความผิด
ปกติทางพันธุกรรม ที่ทราบชัดเจน เชน โรคของตับออน ความผิดปกติของฮอรโมน ยาหรือสาร
เคมีและอื่นๆ
(4) โรคเบาหวานขณะตั้งครรภ (Gestational diabetes)คือ โรคเบาหวาน หรือความผิด
ปกติของความทนตอนํ้าตาลกลูโคสที่ไดรับครั้งแรกขณะตั้งครรภ
1.2.3 การวินิจฉัยโรค
สมาคมโรคเบาหวานแหงสหรัฐอเมริกากําหนดวิธีและเกณฑการวินิจฉัยโรคเบาหวาน
ไว ดังนี้
(1) fasting plasma glucose (FPG) มากกวา 126 มก./ดล. เปนวิธีที่นยมมาก (Fasting
ิ
หมายถึง อดอาหารอยางนอย 8 ชั่วโมง) หรือ
(2) การมีกลุมอาการของโรคเบาหวานรวมกับระดับนํ้าตาลกลูโคสในพลาสมาเมื่อเวลา
ใดก็ได (Random plasma glucose) 200 มก./ดล. ขึ้นไป กลุมอาการหลักของเบาหวานไดแก
ปสสาวะมาก ดื่มนํ้ามาก และการมีนํ้าหนักตัวลดลงโดยไมทราบสาเหตุ หรือ
(3) การมีระดับนํ้าตาลกลูโคสในพลาสมา เมื่อ 2 ชั่วโมงหลังการทํา Oral glucose
tolerance test (OGTT) 200 มก./ดล. ขึ้นไป วิธีการที่องคการอนามัยโลกกําหนดคือ ใหดื่มนํ้า
ตาลกลูโคส (Anhydrous glucose) ที่ละลายในนํ้าในปริมาณ 75 กรัม
นอกจากนี้ ยังตองยืนยันผลการทดสอบดวยการทําซํ้า ในวันอื่น และวิธีที่ 3 ไมแนะนํา
ใหทําเปน Routine ในคลินิก
สมาคมตอมไรทอแหงประเทศไทย ไดรับเกณฑและวิธีการนี้มาใชในประเทศไทยดวย
นอกจากนี้ สมาคมไร ท  อแห ง ประเทศไทยได เสนอแนะในการคัดกรองโรคเบาหวาน
เพราะโรคเบาหวานในระยะแรกจะไมกอใหเกิดอาการผิดปกติ ผูปวยโรคเบาหวานที่พบใหมมีไม

นอยที่ตรวจพบวา มีโรคแทรกซอนของเบาหวานแลว การคัดกรองหาเบาหวานในประชากรกลุม
เสียงจะชวยใหมีการวินิจฉัยโรคเบาหวานและรักษาไดเร็วขึ้น ซึ่งเปนผลดีตอตัวผูปวยเอง โดย
่
เสนอใหแบงการคัดกรองเปน 2 กลุม คือ
3

5. การคัดกรองโรคเบาหวานในผูที่ไมไดตั้งครรภ ผูที่เปนกลุมเสี่ยงไดแก ผูที่มีลักษณะใด
ลักษณะหนึ่งตอไปนี้
(1) อายุ 40 ป ขึ้นไป
(2) อวน (BMI≥ 25 กก./ม2 )
(3) มีญาติพี่นองเปนโรคเบาหวาน
(4) เปนความดันโลหิตสูง
(5) เปนโรคไขมันในเลือดผิดปกติ (ไตรกลีเซอไรด ≥ 250 มก./ดล. หรือ HDL ≤ 35
มก./ดล.)
(6) มีประวัตเปนโรคเบาหวานขณะตั้งครรภหรือเคยคลอดบุตรนํ้าหนักเกิน 4 กก.
ิ
(7) เคยไดรับการตรวจพบเปน Impaired glucose tolerance (IGT-นํ้าตาลกลูโคสใน
พลาสมาที่ 2 ชั่วโมงหลังดื่มนํ้าตาลกลูโคส 75 กรัม มีคา 140-199 มก./ดล.) หรือ Impaired
fasting glucose (IFG-นํ้าตาลกลูโคสในพลาสมาขณะอดอาหารอยางนอย 8 ชั่วโมง มีคา 110-
125 มก./ดล.)
การคัดกรองโรคเบาหวานขณะตั้งครรภ ควรทําทุกราย ยกเวนผูที่มีความเสี่ยงตํ่ามาก
ไดแก ผูที่อายุนอยกวา 25 ป รวมกับมีนํ้าหนักตัวปกติ และไมมีประวัติโรคเบาหวานใน
ครอบครัว โดยเสนอแนะใหทํา Glucose screening test โดยใหดื่มนํ้าตาลกลูโคส 50 กรัม ขณะ
ตั้งครรภได 24-28 สัปดาห โดยไมตองอดอาหารมากอน ถาระดับนํ้าตาลกลูโคสในพลาสมาที่ 1
ชั่วโมงหลังดื่มนํ้าตาลกลูโคส 50 กรัม มีคา ≥ 140 มก./ดล. ถือวามีความผิดปกติ ตองตรวจยืน
ยันดวย 100 กรัม Oral glucose tolerance test (OGTT) ตอไป
1.2.4 สาเหตุของโรคเบาหวาน
โรคเบาหวานเกิดจากสาเหตุรวมระหวางกรรมพันธุกับสิ่งแวดลอม
โรคเบาหวานชนิดที่ 1 เปนผลจากการที่ β-cell ถูกทําลายอยางมาก ทําใหสรางอินซูลิน
เพื่อควบคุมระดับนํ้าตาลกลูโคสไมได มีนักวิชาการหลายทานพยายามสรุปวา autoimmune
และการติดเชื้อไวรัส (หัด ตับอักเสบ คางทูม และ cytomegalovirus) เปนสาเหตุท่ทําใหเกิดโรค
ี
เบาหวานชนิดที่ 1 ไดเหมือนๆ กัน ในประเด็นการติดเชื้อไวรัส ยังไมมีหลักฐานที่สรุปความ
เกียวของจนเปนขอยุติไดอยางชัดเจน แตประเด็นของพันธุกรรมนั้น พอจะสามารถอธิบายไดวา
่
ความไวตอการเกิดโรคเบาหวานชนิดที่ 1 ขึ้นอยูกับ human leucocyte antigen (HLA) ซึ่งอยูที่
ผิวของ T lymphocytes ซึ่ง HLA นีถูกควบคุมโดยกรรมพันธุ
้
โรคเบาหวานชนิดที่ 2 มีการสรุปจากการวิเคราะหหลาย ๆ ครั้ง วามีสาเหตุจาก
กรรมพันธุและสิ่งแวดลอมเชนเดียวกัน โดยที่โรคเบาหวานชนิดที่ 2 ไมไดมีการทําลาย β-cell
จึงยังมีการสรางอินซูลินอยู แตเซลลรางกายดื้อตออินซูลิน จึงตองการอินซูลนในปริมาณที่มาก
ิ
กวาปกติ พบบอยในคนที่มีนํ้าหนักเกินและมีไขมันในกลามเนื้อ เซลลของผูสูงอายุมักสูญเสีย
4

6. ความสามารถในการตอบสนองตออินซูลิน การดื้อตออินซูลินมักเชื่อมโยงกับความดันโลหิตสูง
และระดับไขมันในเลือดสูง โรคเบาหวานชนิดที่ 2 ควบคุมไดโดยการลดนํ้าหนักดวยการควบคุม
อาหารและออกกําลังกาย บางครั้งอาจตองใชยารวมดวย
อาการของโรคเบาหวานทั้ง 2 ชนิด จะมีระดับนํ้าตาลในเลือดสูงกวาเกณฑท่กลาวไวใน
ี
1.2.3 ทําใหมีการตอไปนี้
• กระหายนํ้า
• ปสสาวะบอย
• ออนเพลีย
• ตามัว
• นํ้าหนักลด
1.2.5 ภาวะแทรกซอนของโรคเบาหวาน
โรคเบาหวานเปนโรคที่รายแรง ถาไมถูกตรวจพบแตแรกเริ่มแลวรีบใหการรักษา จะนําสู
ภาวะแทรกซอนมากมาย โรคเบาหวานทั้ง 2 ชนิดมีผลตอ ตา ไต ประสาท และเสนเลือดขนาด
ใหญ เปนผลใหตามองไมเห็น การที่ตองถูกตัดอวัยวะ เชน แขน ขา และมีอาการไตวาย กลาม

เนื้อหัวใจตาย
โรคเบาหวานทั้ง 2 ชนิดมีความสัมพันธกบการเกิดภาวะแทรกซอน ซึ่งกระบวนการที่จะ
ั
เกิดภาวะแทรกซอนคือ การควบคุมกลไกรางกายผิดปกติ ไดแกการมีระดับนํ้าตาลกลูโคสใน
เลือดสูง และ ระดับไขมันในเลือดผิดปกติ ซึ่งในระยะตอมาจะกระทบตอทั้ง Micro และ Macro
vascular system (micro-เสนผาศูนยกลางนอยกวา 100 ไมครอน macro-เสนผาศูนยกลาง 100
ไมครอนขึ้นไป) ซึ่งพบไดในโรคเบาหวานทั้ง 2 ชนิด
ภาวะแทรกซอนใน Micro vascular system พบมากในผูปวยโรคเบาหวานชนิดที่ 1
เปนภาวะที่เกี่ยวของกับการเปลี่ยนแปลงทางชีวเคมีและโครงสรางของหลอดเลือดเล็ก มีผลตอ
ดวงตา (retinopathy) ไต (nephropathy) และประสาท (neuropathy) ทังนี้มีความชุกในผูปวย
้
โรคเบาหวานชนิดที่ 1 ประมาณ รอยละ 45 ชนิดที่ 2 ประมาณรอยละ 35
สําหรับผูปวยโรคเบาหวานชนิดที่ 2 มีผลมาจากการดูดซึมนํ้าตาลกลูโคสเขากลามเนื้อ
และไขมัน รวมกับการที่ตับเพิ่มการผลิตนํ้าตาลกลูโคส และการหลั่งอินซูลินที่ผิดปกติเพราะ β-
cell สูญเสียการทําหนาที่หรือจํานวนไมเพียงพอกับความตองการที่เพิ่มขึ้น สงผลกระทบใหสญ ู
เสียการควบคุมการใชพลังงานของรางกาย (fuel utilization) มีการเพิ่มขึ้นของ free fatty acids
(FFA) ทําใหมีไขมันไตรกลีเซอไรดชนิด LDL ในเลือดเพิ่มขึ้น และไขมันกลีเซอไรดชนิด HDL
ในเลือดลดลง มีผลตอ macro vascular system นําไปสู โรคหัวใจขาดเลือด กลามเนื้อหัวใจตาย
และเสนโลหิตในสมองแตก โรคทั้ง 3 นี้ เปนสาเหตุการตายของผูปวยโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ถึง
ประมาณรอยละ 80
5

7. สถิตสภาวะสุขภาพและปญหาของประชาชนไทย ในเอกสาร Thailand Health Profile,
ิ
1997-1998 แสดงความชุกของโรคเบาหวานเปน 147.2 ตอประชากรแสนคน ในป พ.ศ. 2540
และเอกสารสถานะสุขภาพคนไทยสรุปสาเหตุการตายวา โรคเบาหวานเปนสาเหตุการตายโดย
ตรงของคนไทยในอัตราตาย 29 ตอประชากรแสนคน โดยอัตราการตายในเพศหญิงเปน 38.3
ชายเปน 28.1 ตอประชากรแสนคน แตยังมีการตายที่มีสาเหตุมาจากสภาวะแทรกซอนของโรค
เบาหวานอีกจํานวนหนึ่งดวย ดังตารางที่1
ตารางที่ 1 อัตราการตายจําแนกตามสาเหตุการตายตามกลุมโรคและเพศ ป พ.ศ.2541
อัตราตายรวม 2 เพศ อัตราตายในเพศชาย อัตราตายในเพศหญิง
(ตอแสน) (ตอแสน) (ตอแสน)
1.โรคติดเชื้อ 101 1.โรคติดเชื้อ 132 1.ระบบไหลเวียนเลือด 99.6
2. ระบบไหลเวียนเลือด 100 2.สาเหตุภายนอก 121 2.มะเร็ง 82.8
3.มะเร็ง 94.2 3. มะเร็ง 106 3.โรคติดเชื้อ 70.7
4.สาเหตุภายนอก 79.2 4.ระบบไหลเวียนเลือด 100 4.เบาหวาน 38.3
5.ทางเดินหายใจสวนลาง 37.2 5.ทางเดินหายใจสวนลาง 48.3 5.สาเหตุภายนอก 37.5
6.เบาหวาน 29.0 6.เบาหวาน 28.1 6.ทางเดินหายใจสวนลาง 18.7
7.ระบบทางเดินอาหาร 23.4 7.ระบบทางเดินอาหาร 19.6 7.ระบบทางเดินอาหาร 16.6
8.ไต& ทางเดินปสสาวะ 17.7 8.ไต& ทางเดินปสสาวะ 18.9 8.ไต& ทางเดินปสสาวะ 10.1
9.ระบบประสาท 11.9 9.ระบบประสาท 13.7 9.ระบบประสาท 6.8
10.ระบบกลามเนื้อ 5.8 10.โรคตอมไรทอ 5.8 10.ระบบกลามเนื้อ 6.2
11.โรคตอมไรทอ 5.6 11.ระบบกลามเนื้อ 4.7 11.โรคตอมไรทอ 4.5
12.ชราภาพ 4.5 12.ชราภาพ 4.5 12.ชราภาพ 4.5
อื่นๆ 7.6 อื่นๆ 6.2 อื่นๆ 2.9
อัตราตายรวม 520 อัตราตายรวม 612 อัตราตายรวม 424
ที่มา: จันทรเพ็ญ ชูประภาวรรณ. สถานสุขภาพคนไทย ชุดสุขภาพคนไทยป พ.ศ. 2543
1.2.6 การรักษา
เนืองจากโรคเบาหวาน 2 ชนิด มีสาเหตุท่แตกตางกัน การรักษาจึงแตกตางกันดวย ผู
่ ี
ปวยโรคเบาหวานชนิดที่ 1 ตองมีการฉีดอินซูลินทันทีที่ตรวจพบ เพราะ β-cell ถูกทําลาย แต
โรคเบาหวานชนิดที่ 2 เริ่มตนรักษาดวยการควบคุมอาหารและการออกกําลังกายเพื่อควบคุม
ระดับนํ้าตาลในเลือด ถาไมไดผลจึงใชยาเม็ดลดนํ้าตาล (oral hypoglycemic agent-OHA) และ
เมื่อโรคเบาหวานชนิดที่ 2 เปนมากขึ้นการใชยา OHA จะไมไดผล จึงใชการฉีดอินซูลิน
6

8. การรักษาโรคเบาหวานทั้ง 2 ชนิด มีวัตถุประสงคโดยรวมเหมือนกัน คือ ลดอาการที่
เกิดจากมีระดับนํ้าตาลในเลือดสูง
การรักษาโรคเบาหวานชนิดที่ 1 รักษาโดยการฉีดอินซูลินตั้งแตรูวาเปนโรคนี้ การฉีด
อินซูลินอาจมีผลคางเคียงบาง ไดแก ภาวะนํ้าตาลในเลือดตํ่า (hypoglycemia) Lipodystrophy
ภาวะแพยา ระยะแรกที่ฉีดอาจมีอาการบวมบาง ตามัวบาง และการมีนํ้าหนักตัวเพิ่ม แตผลขาง
เคียงที่สํ าคัญ คือ ภาวะนํ้ าตาลในเลือดตํ่ า ซึ่งสามารถแกไขโดยใหดื่มอาหารเหลวพวก
คารโบไฮเดรตที่ดูดซึมเร็ว เชน นํ้าตาล 1 ชอนโตะผสมกับนํ้า 100 มล.
การฉีดอินซูลิน The Diabetes Control and Communications Trial (DCCT) ซึ่งเนน
การศึกษาวิธีการจัดการโรคเบาหวานชนิดที่ 1 ไดสรุปเปนขอเสนอวา วิธีการที่ดีของการฉีด
อินซูลินคือ การเลียนแบบอินซูลินตามธรรมชาติมากที่สุด วิธการนี้เรียก “intensive” โดยการฉีด
ี
วันละ 3 ครั้งขึ้นไป ใชขอกําหนด “basal-bolus” ซึงประกอบดวยการฉีดอินซูลินแบบออกฤทธิ์
่
เร็วตามมื้ออาหารเพื่อรักษาระดับนํ้าตาลกลูโคสในเลือดที่แกวงขึ้นลง และฉีดอินซูลินแบบออก
ฤทธิ์ปานกลางหรือชา 1 ครั้ง เพื่อรักษาระดับตํ่าสุดที่รางกายตองการ ปจจุบันมีการใชปากกา
อินซูลนที่สามารถปรับขนาดยาและพกพาไดใหผูปวยใชไดสะดวกมากขึ้น นอกจากนี้ DCCT ยัง
ิ
ใหขอมูลอีกวา การฉีดอินซูลินโดยการปฏิบัติตามคําแนะนําอยางเครงครัดชวยลดความเสี่ยงตอ
การเปนโรคตาประมาณรอยละ 76 โรคไตเปนภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวานประมาณรอยละ
54 และการทําลายประสาทประมาณรอยละ 60 ในประเทศไทยสมาคมตอมไรทอแหงประเทศ 
ไทยแนะนําใหฉีดอินซูลินวันละ 2 ครั้งหรือมากกวานั้นขึ้นไป อยางไรก็ตามการดูดซึมอินซูลิน
ของผูปวยแตละคนมีความแตกตางกัน
การรักษาโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ขั้นตอนแรก คือ การรับประทานอาหารเพื่อสุขภาพ
และออกกําลังกายมากขึ้น ในผูปวยนํ้าหนักตัวเกิน การลดนํ้าหนักมีความสําคัญ ถาทําทั้งสอง
อยางแลวยังรักษาระดับนํ้าตาลไมไดระดับที่เหมาะสมจึงจะใหรับประทานยา OHA หรือการฉีด
อินซูลิน
ยาและผลของยาที่จัดอยูในกลุม OHA มีดังนี้
• Sulphonylureas การะตุนใหตับออนหลั่งสารอินซูลินมากขึ้น
• Biguanides (metformin) ลดการสรางนํ้าตาลกลูโคสของตับ และชวยการดูดซึม
นํ้าตาลกลูโคสเขาสูเนื้อเยื่อมากขึ้น
• Alpha-glucosidase inhibitors ชลอการยอยคารโบไฮเดรตในลําไส
• Prandial glocose regulator รับประทานในมื้ออาหารชวยกระตุนการหลั่งอินซูลิน
• Insulin sensitisers ชวยใหมีความไวตออินซูลิน
การใชยากลุม OHA เพื่อชวยควบคุมระดับนํ้าตาลกลูโคสในเลือด มีทางเลือก 3 ทาง คือ
ทางเลือกที่ 1 ใชยากลุม OHA เพียงอยางเดียว
ทางเลือกที่ 2 ใชยากลุม OHAs 2 ชนิดรวมกัน
7

9. ทางเลือกที่ 3 ฉีดอินซูลินอยางเดียว หรือรวมกับการใชยากลุม OHAs
อยางไรก็ตามการรับประทานยากลุม OHA จะมีประสิทธิผลเมื่อรางกายสามารถสราง
อินซูลินไดอยู ผูปวยโรคเบาหวานชนิดที่ 2 บางคนใชไมไดแลว ตองฉีดอินซูลินเทานั้น และใน
ชวงที่มีการเจ็บปวยรุนแรงอาจตองฉีดอินซูลินแทนการใชยากลุม OHA ชั่วคราว
ในการรักษาระดับนํ้าตาลกลูโคสในเลือดของผูปวยโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ตองจัดการ
ปจจัยเสี่ยงดวย เชน ความดันโลหิตสูง ระดับไขมันในเลือดผิดปกติ การสูบบุหรี่
เอกสารทางวิชาการที่ United Kingdom Prospective Diabetes Study (UKPDS) พิมพ
เผยแพรปลายป พ.ศ.2541 แนะนําวา การรักษาระดับนํ้าตาลในเลือดใหใกลเคียงกับปกติมาก
เทาใด ยิงลดภาวะแทรกซอนของโรคเบาหวานไดมากเทานั้น โดยมีผลการศึกษาวา การควบคุม
่
ระดับนํ้าตาลในเลือด สามารถลดโรคตาประมาณรอยละ 25 ลดการทําลายไตระยะแรกได
ประมาณรอยละ 33 การควบคุมความดันโลหิตดีขึ้นประมาณรอยละ 33 ทําใหลดการตายจาก
โรคแทรกซอนระยะยาว และความเสี่ยงถอยอยางรวดเร็วของการมองเห็น
1.2.7 สิ่งที่ผูปวยโรคเบาหวานควรรู
การควบคุมโรคเบาหวานจํ าเปนตองมีความรวมมือจากทีมสุขภาพ ซึ่งประกอบดวย
แพทย ทันตแพทย พยาบาล นักสุขศึกษา โภชนาการ ตัวผูปวย ญาติของผูปวย และผูเชี่ยวชาญ
เฉพาะโรคแทรกซอนที่จําเปนของแตละคน โดยมีความรูพื้นฐานที่ควรรู ไดแก
(1) ตัวผูปวยเองเปนบุคคลที่สําคัญที่สุดของทีม ในการควบคุมโรคเบาหวาน
(2) พฤติกรรมที่จําเปนตองปรับ เชน การออกกําลังกาย การควบคุมอาหาร สุขนิสย ั
สวนบุคคล
(3) ชนิดและปริมาณของอินซูลินที่ใชฉีด หรือยาที่ใชรับประทานลดนํ้าตาล
(4) เวลาที่ฉดอินซูลินหรือรับประทานยา
ี
(5) วิธีการฉีดอินซูลิน
(6) เวลาทีอินซูลินออกฤทธิ์และเวลาที่ออกฤทธิ์สูงสุด
่
(7) วิธีการตรวจระดับนํ้าตาลและควรตรวจเมื่อใด
(8) สาเหตุและวิธีการแกไข ถาเกิดผลขางเคียงที่มีระดับนํ้าตาลในเลือดตํ่าเกินไป
(9) ความสําคัญของการรักษาระดับนํ้าตาลกลูโคสในเลือดใหอยูในระดับที่ยอมรับไดอยู
เสมอ
(10) เมื่อไรที่ตองไปพบแพทย
(11) ความสําคัญของการมีความรูเรื่องเกี่ยวกับโรคเบาหวานใหมาก
8

10. 2 โรคเบาหวานกับสุขภาพชองปาก
ภาวะแทรกซอนในชองปาก พบในผูปวยโรคเบาหวานทั้ง 2 ชนิดที่ควบคุมไมได มีการ
ศึกษาหลายครั้งที่แสดงใหเห็นวา เมื่อมีการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดไดสมํ่าเสมอจะชวยลด
อาการแสดงของโรคแทรกซอนในชองปากได และในผูปวยบางคนไมมีอาการเลย ภาวะแทรก
ซอนในชองปากของผูปวยโรคเบาหวานพบไดตั้งแต มีความชุกของโรคปริทันตสูงกวาและมี
ความรุนแรงมากกวาผูที่ไมมโรคเบาหวาน การมีอาการปากแหง การมีกลุมอาการแสบรอนใน
ี
ชองปาก การติดเชื้อราในชองปาก (Candidiasis) การที่แผลในชองปากหายชา การมีความไว
ตอการติดเชื้อมากขึ้น การไหลของนํ้าลายลดลง และการมีตอมนํ้าลายโต
สภาวะแทรกซอนเหลานี้ บางอยางมีความสัมพันธโดยตรงกับการสูญเสียของเหลวที่
เกียวของกับการปสสาวะมากขึ้น ในผูปวยโรคเบาหวานที่ควบคุมไมได ขณะที่อาการปากแหง
่
(Xerostomia) มักเปนผลขางเคียงจากการรับประทานยาของผูปวย
อาการปากแหงเปนผลที่ตามมาของการหลั่งนํ้าลายลดลง นําไปสูกลุมอาการแสบรอนใน
ชองปากและฟนผุได ทั้งยังทําใหเกิดการติดเชื้อราไดงายขึ้น การศึกษาบางชิ้นแสดงใหเห็นวา มี
ความชุกของโรคฟนผุเพิ่มขึ้น แตการศึกษาบางชิ้นแสดงผลตรงกันขาม โดยมีคําอธิบายวา การ
เกิดโรคฟนผุอาจมีอิทธิพลจากการเพิ่มระดับนํ้าตาลกลูโคสในนํ้าลายที่หลั่งออกมาของผูปวยโรค
เบาหวานที่ควบคุมไมได ขณะที่ผูควบคุมโรคเบาหวานไดน้น มีฟนผุลดลง เพราะการลดรับ
ั 
ประทานอาหารแปงและนํ้าตาล
การประเมินการควบคุมโรคเบาหวานที่เชื่อถือไดโดยบุคลากรวิชาชีพ คือ การทดสอบ
glycosylated hemoglobin นํ้าตาลกลูโคสจะจับอยางถาวรกับ hemoglobin เปน advanced
glycosylated end products (AGE) ซึ่งจะอยูในกระแสเลือด 90 วัน มีการทดสอบ glycosylated
hemoglobin 2 แบบ แบบที่นิยมใชคอ hemoglobin A1c (HbA1c) ผลของการทดสอบแสดงเปน
ื
เปอรเซ็นตที่พบ HbA1c ในกระแสเลือด
การแปลผลคา HbA1c ที่แนะนําเปนดังนี้
ผล คาการทดสอบ (รอยละ)
ปกติ 4-6
ควบคุมไดดี <7
ควบคุมไดปานกลาง 7-8
ตองปรับปรุงการควบคุม >8
ที่มา : Dr Heddie O.Sedano.Dental Implications of Diabetes Mellitus. Periodontics
Information Center, UCLA.
9

11. 2.1 โรคเบาหวานกับโรคปริทันต
มีผลการศึกษาที่มีนัยสําคัญทางสถิติแสดงวา โรคเบาหวานเปนปจจัยนําปจจัยหนึ่งของ
การเกิดโรคปริทันต พบผูปวยโรคเบาหวานที่ควบคุมไมไดมีการอักเสบของเหงือกมากผิดปกติ

มากกวาผูที่ควบคุมได ทั้งๆ ที่มีคราบจุลินทรียเพียงเล็กนอย ผูปวยโรคเบาหวานที่ควบคุมไดดีมี
ความชุกของเหงือกอักเสบและโรคปริทันตเหมือนผูที่ไมปวย ผูปวยโรคเบาหวานที่อายุนอยมี
ความชุกของเหงือกบวมจากการอักเสบ และโรคปริทันตมากกวาคนปกติที่อายุเทากัน การเกิดฝ
หนองปลายรากซํ้าซากเปนลักษณะเฉพาะของผูปวยโรคเบาหวาน โรคปริทันตของผูปวยโรค
เบาหวานที่เปนผูใหญและมีอายุนอย จะมีอาการแสดงทางคลินิกรุนแรงกวาผูที่ไมปวย
การเพิ่มขึ้นของความชุกของเหงือกอักเสบและโรคปริทันตในผูปวยโรคเบาหวานมีขอ
สรุปวา มีสาเหตุจากหลายปจจัยรวมกัน ไดแก การสะสมของ advanced glycosylated end
products (AGE) ในเสนเลือดของเหงือก สะสมในคอลลาเจนของเยื่อยึดปริทนตและกระดูกเบา
ั
ฟน การเพิ่มขึ้นของระดับไขมัน LDL รวมกับการมีการหนาตัวของผนังเสนเลือดแดง การมี
ระดับนํ้าตาลในเลือดสูงที่รบกวนการหายของแผลโรคปริทันต การเปลี่ยนแปลงปฏิกิริยาของ
ภูมิคุมกัน การเพิ่มอ็อกซิเดชั่น การเปลี่ยนแปลงหนาที่ของ polymorphonuclear leukocyte และ
พันธุกรรมเปนปจจัยสนับสนุนใหเกิดโรคปริทันตในผูปวยโรคเบาหวาน โดยบางปจจัยเปนขอ
สรุปที่เขาใจกันทั่วไปวา ยังตองการการศึกษาเพิ่มเติม มีปจจัยหนึ่งที่สําคัญที่สุดนั่นคือ การควบ
คุมระดับนํ้าตาลในเลือด ซึ่งผูท่มีการควบคุมนํ้าตาลกลูโคสที่ยิ่งแยจะยิ่งทําใหโรคปริทันตรุนแรง
ี
ขึ้น
มีหลายการศึกษาที่แสดงใหเห็นวา ถาผูปวยโรคเบาหวานดูแลสภาวะปริทันตไดดีก็จะ
สามารถทําใหสภาวะโรคเบาหวานดีขึ้น ในระดับที่หลายคนสามารถลดปริมาณอินซูลินที่ใชฉีด
ลงได ความสัมพันธนี้เปนการศึกษาโดยเก็บคาการลดลงของ AGE ในกระแสเลือดหลังจากให
การรักษาโรคปริทันตดวยวิธีปกติ
ผูทเปนโรคเบาหวานมีความไวตอการติดเชื้อในชองปาก รวมทั้งโรคปริทันต โดยเฉพาะ
 ี่
อยางยิ่ง ชวงเวลาที่มีการควบคุมระดับนํ้าตาลไมดี และกลับกันการที่มีโรคปริทันตที่มีอาการ
สามารถทําใหเสียการควบคุมระดับนํ้าตาลได การมีโรคปริทันตจะเพิ่มความเสี่ยงตอการเกิด
ภาวะแทรกซอนของโรคเบาหวาน ไดแก โรคของหลอดเลือดหัวใจ และเสนโลหิตอุดตันในสมอง
นอกจากนี้ ยังตองใหความสนใจสภาวะชองปากของสตรีมีครรภท่เปนโรคเบาหวาน ซึ่งนอกจาก
ี
จะเสี่ยงตอการคลอดบุตรกอนกําหนดและมีนํ้าหนักตํ่ากวาปกติ แลวยังมีความเสี่ยงตอโรคปริ
ทันตเพิ่มขึ้น ผลกระทบทางลบของโรคปริทันตตอโรคเบาหวาน เชน การเสียการควบคุมนํ้าตาล
และสูญเสียฟน สามารถหลีกเลี่ยงไดดวยการคัดกรอง สงตอและรักษาโรคปริทันต ผูปวยโรคเบา
หวานที่จําเปนตองไดรับการคัดกรองโรคในชองปากสมํ่าเสมอ และสงไปรับการรักษาจากทันต
แพทยหรือผูเชี่ยวชาญเฉพาะทางอยางเหมาะสม
10

12. 2.2 โรคเบาหวานกับโรคฟนผุ
Twetman และคณะ พ.ศ.2545 ศึกษาอุบัติการณของโรคฟนผุในผูปวยโรคเบาหวาน

ชนิดที่ 1 และปจจัยเสี่ยงตอโรคฟนผุ ศึกษาในกลุมอายุ 8-15 ป จํานวน 64 คน ที่เปนโรคเบา
หวานมานานอยางนอย 3 ป เมื่อวินิจฉัยโรคแลวดําเนินการควบคุมโรคโดยการฉีดอินซูลินแบบ
ออกฤทธิ์เร็วในเวลากลางวันและแบบออกฤทธิ์นานในเวลากลางคืน ตามขนาดที่เหมาะสมของ
แตละราย แลวเก็บขอมูลระดับนํ้าตาลในเลือด และ Metabolic control (HbA1c) โดยเก็บจากราย
งานทางการแพทย สําหรับสุขภาพชองปากนั้น เก็บขอมูลนํ้าลายทุก 3 เดือน โดยวัดอัตราการ
หลั่งนํ้าลาย ความสามารถในการปรับสภาพความเปนกรด ความเขมขนของนํ้าตาลกลูโคสในนํ้า
ลาย การนับเชื้อ S. Mutans และ Lactobacilli ในนํ้าลาย มีการตรวจฟน ซึ่งรวมการตรวจดวย
รังสี ปละ 1 ครั้ง เปนเวลา 3 ป พบวา ผูปวยโรคเบาหวานที่มี metabolic control ที่ไมดี (HbA1c
> รอยละ 8.0) มีความเขมขนของนํ้าตาลในนํ้าลายสูงกวา และมีอุบติการโรคฟนผุมากกวา ผู
ั
ปวยโรคเบาหวานที่มี metabolic control ดี อยางมีนัยสําคัญ นอกจากนี้ ยังพบวาปจจัยที่มีอิทธิ
พลตอการเกิดโรคฟนผุ ไดแก การมีอนามัยชองปากไมดี (OR= 6.5) metabolic control (OR=
5.7) การมีฟนผุอยูเดิม (OR= 5.3) การมีเชื้อ Lactobacilli สูงในนํ้าลาย (OR= 5.0)
Karjalanen จาก Oulu University, Finland พ.ศ.2543 ศึกษาความสัมพันธระหวาง
สภาวะโรคเบาหวานกับโรคปริทันต โรคฟนผุ และปจจัยในนํ้าลาย ในกลุมผูปวยโรคเบาหวานที่

มีอายุ 12-18 ป พบวา โรคฟนผุและเหงือกอักเสบมีความสัมพันธกับโรคเบาหวานที่มีการควบ
คุมไมดี โดยพบวา มีการเพิ่มขึ้นของความชุกของโรคฟนผุและความรุนแรงของเหงือกอักเสบใน
กลุมผูปวยที่มีการควบคุมโรคเบาหวานไมดี ซึ่งวัดโดยคา HbA1 รอยละ 13 ขึ้นไป เมื่อศึกษาเปน

เวลา 6 เดือน
2.3 โรคเบาหวานกับปจจัยของนํ้าลาย
Harrison และ Bowen พ.ศ.2530 พบวา ผูปวยโรคเบาหวานที่มีการควบคุมไมดีมีการ
หลั่งนํ้าลายนอยกวาผูปวยที่มีการควบคุมดี และ Sreebny และคณะ พ.ศ.2535 พบวา ผูปวย
โรคเบาหวานที่เปนผูใหญมีอัตราการไหลของนํ้าลายเปนปฏิภาคกลับกันกับระดับ HbA1c สวน
Cherry-Pepper และคณะ พ.ศ.2535 พบวา ผูปวยโรคเบาหวานกลุมที่มี Impaired glucose
tolerance (IGT) และกลุมควบคุม มีอัตราการไหลของนํ้าลายเทากัน
Reuterving และคณะ พ.ศ.2530 ตรวจปจจัยของนํ้าลายในผูปวยโรคเบาหวานจํานวน
11 ราย ตอนเริ่มตน และตรวจหลังจาก Metabolic control ที่ดีขึ้น 1-5 เดือน พบวา การมี
metabolic control ที่ดีขึ้นไมกระทบตอความผันแปรของอัตราการไหลของนํ้าลาย แตมีระดับนํ้า
ตาลกลูโคสในนํ้าลายดีขึ้น
11

13. Tenovuo และคณะ พ.ศ.2529 วิเคราะหระดับนํ้าตาลกลูโคสในนํ้าลาย ทังที่ถูกกระตุน
้
ในนํ้าลายที่หลั่งตามธรรมชาติ และในเลือดของผูปวย 7 คน จํานวนตัวอยางที่วิเคราะหมากกวา
100 ตัวอยาง พบมีความผันแปรของนํ้าตาลกลูโคสในนํ้าลายอยางมาก และในรายบุคคลมี
สหสัมพันธระหวางนํ้าตาลกลูโคสในนํ้าลายกับนํ้าตาลกลูโคสในเลือดแตกตางกันมาก บางราย
มีสหสัมพันธกันสูง บางรายมีสหสัมพันธตํ่า บางรายนํ้าตาลกลูโคสในนํ้าลายไมมีการเปลี่ยน
แปลง แมวานํ้าตาลกลูโคสในเลือดจะสูงมากก็ตาม
Englander และคณะ พ.ศ.2505 Reuterving และคณะ พ.ศ.2530 Ben-Aryeh และคณะ
พ.ศ.2531 พบวา นํ้าตาลกลูโคสในนํ้าลายจาก parotid gland มีความสัมพันธอยางมากกับนํ้า
ตาลกลูโคสในเลือดมากกวาในนํ้าลายจากหลายๆ ตอมผสมกัน และ Kjellman พ.ศ.2513 Ficara
และคณะ พ.ศ.2518 พบวา นํ้าตาลกลูโคสในของเหลวในรองเหงือก มีความสัมพันธอยางมาก
กับนํ้าตาลกลูโคสในเลือดมากกวาในนํ้าลายจากหลายๆ ตอมผสมกัน เชนกัน
Borg Anderson และคณะ พ.ศ.2541 รายงานวา ในการไดรับคารโบไฮเดรตมาตรฐาน
เดียวกัน ระดับนํ้าตาลกลูโคสในนํ้าลายจาก parotid gland ในคนสุขภาพดีสงขึ้นบาง แตในคน
ู
ที่มี Impaired glucose tolerance (IGT) และคนที่เปนโรคเบาหวานที่ชัดเจนมีระดับสูงกวา
สําหรับจํานวนเชื้อจุลินทรียในนํ้าลาย Reuterving และคณะ พ.ศ.2530 พบวา เมื่อมีการ
ควบคุมโรคเบาหวานใหมี metabolic control ดีขึ้นในผูปวยโรคเบาหวาน 11 คน แลวนับจํานวน
เชื้อนํ้าลายผสม (จากทุกตอมในชองปาก) จํานวนเชื้อ mutans streptococci ลดลงอยางมีนย ั
สําคัญ ขณะที่ lactobacilli คงที่
Twetman และคณะ พ.ศ.2532 รายงานวา มีจํานวน lactobacilli เพิ่มขึ้นเมื่อมีระดับนํ้า
ตาลกลูโคสในนํ้าลายเพิ่มขึ้น แตใน พ.ศ.2534 Twetman และคณะ พบวา ในระหวางการติด
ตามผลผูปวยที่เพิ่งวินิจฉัยวาเปนโรคเบาหวานชนิดที่ 1 เปนเวลา 2 ป ระดับนํ้าตาลกลูโคสใน
นํ้าลายมีแนวโนมลดลงในปที่ 2 มากกวาปที่ 1 และจํานวน lactobacilli ในนํ้าลายลดลงอยางมี
นัยสําคัญใน 6 เดือนแรก ขณะที่จํานวน mutans streptococci คงที่
Darwazeh และคณะ พ.ศ.2533 พบวา ผูปวยโรคเบาหวานที่มียีสตในชองปาก จะมี
ระดับนํ้าตาลกลูโคสในนํ้าลายสูงกวาผูที่ไมมียีสต แมวา Bartholomew และคณะ พ.ศ.2530
Fisher และคณะ พ.ศ.2530 Lamey และคณะ พ.ศ.2531 จะพบวา การเติบโตของยีสตไมมี
ความสัมพันธกับคา glycosylated haemoglobin และระดับนํ้าตาลกลูโคสในเลือด
ปจจัยอื่นๆ ของนํ้าลาย Reuterving และคณะ พ.ศ.2530 พบวา ในผูปวยโรคเบาหวาน
ชนิดที่ 1 ที่มี metabolic control ที่ดีและไมดี มีคา pH คาความสามารถในการปรับสภาพความ
เปนกรด หรือสวนประกอบของเอ็นไซมและโปรตีนหรือ electroytes พอๆ กัน
12

14. Karjalanen พ.ศ.2543 ศึกษาความสัมพันธระหวางสภาวะโรคเบาหวาน กับโรคในชอง
ปาก ไดแก โรคปริทันต โรคฟนผุ และกับปจจัยในนํ้าลาย ในผูปวยโรคเบาหวานอายุ 12-18 ป
เฉพาะปจจัยในนํ้าลาย พบวา ระยะที่มีอาการของโรคเบาหวาน จะมีการหลั่งนํ้าลายลดลง และ
ระดับนํ้าตาลในกลูโคสในนํ้าลายเพิ่มขึ้น นอกจากนี้ ยังพบวาจํานวนเชื้อจุลินทรียท่เพิ่มขึ้น โดย
ี
เฉพาะอยางยิ่งยีสต มีความสัมพันธกับการหลั่งนํ้าลายที่ลดลง และระดับนํ้าตาลกลูโคสในนํ้าลาย
ที่เพิ่มขึ้น
2.4 โรคเบาหวานกับการติดเชื้อราในชองปาก (Thrush)
ในปากมีเชื้อราเจริญเติบโตอยูแลว ผูปวยโรคเบาหวานมีความเสี่ยงตอการติดเชื้อ
เพราะเชื้อราเจริญไดดีในนํ้าลายที่มีระดับนํ้าตาลกลูโคสสูง ผูที่สูบบุหรี่ ผูใสฟนปลอม โดยเฉพาะ
อยางยิ่งผูที่ใสตลอดเวลา ก็ติดเชื้อราไดงาย การรักษาการติดเชื้อราตองใชยา ทั้งนี้การควบคุม
โรคเบาหวานไดดี การไมสูบบุหรี่ การทําความสะอาดฟนปลอมทุกวันจะชวยปองกันการติดเชื้อ
ราได
2.5 โรคเบาหวานกับอาการปากแหง
ปากแหงเปนอาการหนึ่งของโรคเบาหวาน ที่สามารถพบไดตั้งแตยังไมถูกวินิจฉัยวาเปน
โรคนี้ อาการปากแหงทําใหรูสึกไมสบายในปาก อาจเกิดแผลที่ทําใหเจ็บปวด มีแผลติดเชื้อ และ
ทําใหฟนผุดวย
อาการปากแหง ซึ่งแสดงวามีปริมาณนํ้าลายไมเพียงพอ นํ้าลายเปนของเหลวตามธรรม
ชาติที่ชวยปกปองชองปาก ชวยควบคุมการเติบโตของเชื้อโรคที่ทําใหฟนผุ และโรคติดเชื้ออื่นๆ
ของชองปาก ชวยลางอาหารเหนียวติดฟน
อยางไรก็ตาม สาเหตุหนึ่งของการมีปากแหงคือ การรับประทานยา มีตัวยาที่ส่งโดย
ั
แพทยและที่ซื้อขายกันเองมากกวา 400 ชนิด รวมทั้ง ยาแกหวัด ยารักษาความดันโลหิตสูง
ยาคลายเครียด สามารถทําใหปากแหงได การควบคุมนํ้าตาลกลูโคสในเลือดไดดีชวยปองกัน
หรือขจัดอาการปากแหงของผูปวยโรคเบาหวานได
2.6 บทบาทของทีมสุขภาพดีดูแลผูปวยโรคเบาหวาน
นอกจากการใหความรูที่จําเปนในการดูแลตนเองตอผูปวยโรคเบาหวานหรือผูทําหนาที่
ดูแลแลว ผูประกอบวิชาชีพทันตกรรมควรใหความสนใจตอระดับของ glycaemic control การ
ปองกันโรคในชองปาก การรักษาโรคที่เกิดในชองปากอยางมีประสิทธิภาพในผูปวยโรคเบา
หวานที่มี metabolic control ไมดี (คา HbA1c รอยละ 10 ขึ้นไป) สําหรับผูปวยที่เปนผูใหญควร
ไดรบความรูเกี่ยวกับสภาวะโรคเบาหวานวา มีความเสี่ยงตอโรคปริทันตสูง และจําเปนตองไป
ั
13

15. พบทันตแพทยสมํ่าเสมอ ในความถี่ตามสภาพของแตละคน บุคลากรทางการแพทยและการ
พยาบาลควรใหความสนใจโรคปริทันตในฐานะที่เปนโรคแทรกซอนโรคหนึ่งของผูปวยโรคเบา
หวาน และตองสงตอไปพบทันตแพทยตามเวลาที่เหมาะสม
ผูปวยโรคเบาหวานที่ยังมีฟนจะตองไดรับการคัดกรองสภาวะชองปากดวย เมื่อมาตรวจ

เบาหวานตามปกติ เพื่อเห็นเหงือกและเนื้อเยื่อชองปากที่มีสีแดงกวาปกติ มีเลือดออก ลมหายใจ
มีกลิ่น มีเศษอาหารสะสมรอบๆ ฟน เหงือกรนจนผิวรากฟนโผล ฟนโยก สวนผูปวยโรคเบา
หวานที่ไมมีฟน ตองไดรับการคัดกรองหาการอักเสบหรือการเปลี่ยนรูปรางของเนื้อเยื่อชองปาก
แผลที่มีสีขาวหรือสีแดง โดยสามารถทําไดทั้ง แพทย พยาบาล บุคลากรวิชาชีพที่ดูแลสุขภาพ
และผูที่ทําหนาที่ดูแล ถาพบวา มีลักษณะอาการที่กลาวขางตนตองสงตอใหผูใหบริการทันต
กรรม แตถาไมพบ ผูปวยโรคเบาหวานก็ยังมีความจําเปนตองพบทันตแพทยเปนประจําตามที่
ทันตแพทยจะนัดเปนรายๆ ไป ตามสภาพปญหาของแตละคน
ทันตแพทยควรเปนสมาชิกที่สําคัญคนหนึ่งของทีมดูแลผูปวยโรคเบาหวาน สาระที่ทันต
แพทยกับทีมดูแลจะตองสื่อสารทําความเขาใจกันคือ การทําใหผูปวยมีการควบคุมนํ้าตาลได
อยางเหมาะสมและมีการจัดการโรคเบาหวานที่ดี ผูปวยโรคเบาหวานควรไดรับการสงตอและ
การใหคําปรึกษาดานทันตกรรมเปนประจํา ขอเสนอของ Consensus Guidelines for Diabetes
Mellitus Care โดย Indiana State Department of Health จัดเมื่อกรกฎาคม พ.ศ.2544 เสนอ
ใหผูปวยโรคเบาหวานที่มีฟนพบทันตแพทยทุก 6 เดือน และผูปวยโรคเบาหวานที่ไมมีฟนพบ 
ทันตแพทยทุก 12 เดือน และถาตองการคัดกรองพบความผิดปกติ อาจนัดพบใหบอยขึ้นไดตาม

สภาพปญหาของแตละคน การดูแลชองปากตามมาตรฐานไดแก การตรวจปากและฟน ตรวจ
โรคปริทนตแบบเต็มรูปแบบ การรักษาโรคปริทันต ทั้งที่ตองผาตัดดวยหรือไมก็ตามรวมกับการ
ั
ใชยาปฏิชีวนะ ใหคําแนะนําการดูแลชองปากอยางเครงครัดแกทั้งผูปวยและผูดูแล และนัดตรวจ
ชองปากสมํ่าเสมอ Moore และคณะ พ.ศ.2543 พบวา ผูปวยโรคเบาหวามักขาดความรูในเรื่อง
เกี่ยวกับโรคแทรกซอนในชองปาก จึงไดเสนอแนะใหการตรวจฟนครั้งแรกควรมีการใหทันตสุข
ศึกษาในประเด็นนี้ดวย
2.7 ขอเสนอแนะแนวทางการรักษาทางทันตกรรมใหผูปวยโรคเบาหวานที่ยังไมไดรับ
การวินิจฉัย
การใหผูปวยที่มารับบริการทันตกรรมตอบแบบสอบถามที่ออกแบบไดดี จะสามารถระบุ
วา ผูมารับบริการทันตกรรมมีความเสี่ยงตอโรคเบาหวาน หรือเปนโรคเบาหวานที่ยังไมได
วินิจฉัยหรือไม โดยเฉพาะอยางยิ่ง โรคเบาหวานชนิดที่ 2 มีตัวอยางคําถามพื้นๆ ที่เปนคําถาม
ทีเกียวของกับประวัตสวนบุคคลและประวัตครอบครัวที่ชวยได เชน ทานปสสาวะบอยในเวลา
่ ่ ิ ิ 
กลางคืนหรือไม ? ทานกระหายนํ้าบอยๆ หรือไม ? นอกจากนี้การทราบวา ผูมารับบริการมีน้า ํ
หนักลดลงผิดปกติหรือไม การฉุนเฉียวงาย ชองปากแหง การติดเชื้อซํ้าซาก มีประวัติบาดแผล
14

16. หายชา สตรีที่มีบุตรที่มีนํ้าหนักแรกเกิดหนักมากเกินปกติ (> 4.5 กิโลกรัม) หรือมีประวัติการ
แทงบุตรโดยไมมีสาเหตุชัดเจนหลายๆ ครั้ง อาจมีแนวโนมการเปนผูปวยเบาหวานได ควรให

ความสนใจสอบถามผูมารับบริการที่อวนและมีอายุมากกวา 40 ป ถามีประวัติตามรายการขาง
ตน รวมกับการตรวจสุขภาพชองปากพบลักษณะตอไปนี้อยางนอย 1 อยางวา เปนโรคปริทันต
อยางรุนแรง มีประวัตการเปนโรคปริทนตซํ้าซาก มีฝหนองหลายตําแหนง มีประวัติการหายของ
ิ ั
แผลในชองปากไมดี โดยเฉพาะอยางยิ่งแผลถอนฟน มีอาการปากแหง มีการติดเชื้อราในชอง
ปากนานๆ มีการสูญเสียของประสาทรับความรูสึก บุคคลที่มีลักษณะที่กลาวไปแลวมีโอกาสที่จะ
เปนโรคเบาหวาน ซึ่งตองการการตรวจหาโรคเบาหวานตอไปกอนทําการรักษาทางทันตกรรม
แตตองระลึกไวดวยวา การติดเชื้อราในชองปากเปนเวลานานๆ และนํ้าหนักลดอาจเปนลักษณะ
หลักที่พบในผูปวยโรคเอดสดวย
ผูรับบริการทันตกรรม ที่ทนตแพทยคัดกรองวาอาจเปนผูปวยโรคเบาหวาน ควรไดรับ
ั 
การสงตอไปพบแพทยเพื่อตรวจวินิจฉัยยืนยันตอไป
Periodontics Information Center, UCLA เสนอแนะวา ทันตแพทยที่ใหการรักษาทาง
ทันตกรรมใหแกผูปวยโรคเบาหวานควรมีความรูในเรื่องตอไปนี้
(1) ผูปวยโรคเบาหวานที่มีการควบคุมอยางดี สามารถรับการรักษาทางทันตกรรมได
ทุกชนิด
(2) ทันตแพทยควรรูวาผูปวยไดรับยาหรือฉีดอินซูลินชนิดใดและขนาดเทาใด
(3) ทันตแพทยควรรูประวัตวา ผูปวยโรคเบาหวานที่มารักษาทางทันตกรรมมีประวัติ
ิ
ของการมีนํ้าตาลในเลือดตํ่าเกิน (hypoglycemia) เพราะผูมีประวัติวาเคยจะมีโอกาสเปนซํ้าได
อีก
(4) การหลีกเลี่ยงภาวะนํ้าตาลในเลือดตํ่า สามารถทําไดโดยจัดเวลานัดใหเหมาะสม
โดยนัดชวงที่อินซูลินออกฤทธิ์เต็มที่ ซึ่งเปนชวงเวลาหลังการฉีดอินซูลิน ตั้งแต 30 นาที จนถึง
8 ชั่วโมง แลวแตชนิดของอินซูลินที่ใช
(5) ตองแนะนําผูปวยไมใหเปลี่ยนชนิดอินซูลน เวลาที่ฉีด และเวลามื้ออาหารตามปกติ
ิ
(6) ในคลินิกทันตกรรมควรเตรียมนํ้าสมคั้น หรือนํ้าตาลในรูปแบบอื่นๆ ไว
(7) ถาผูปวยมีการตรวจวัดนํ้าตาลดวยตนเองอยูแลว ใหผปวยนําอุปกรณที่ใชวัดมาดวย
ู
(8) ไมควรใหผูปวยเกิดความเครียดเพราะจะกระตุนใหเกิดนํ้าตาลในเลือดสูงขึ้น
(9) ถาตองมีการผาตัดในชองปากที่ใชเวลานานๆ ทันตแพทยผูรักษาควรปรึกษาแพทย
ประจําตัวผูปวย
(10) ปรึกษาแพทยประจําตัวผูปวย ในกรณีที่ผูปวยมีโรคแทรกซอนเชน โรคไต โรคหัว
ใจ หรือผูปวยที่ควบคุมโรคเบาหวานไดยาก โดยมีการใชอินซูลินในขนาดสูง หรือผูปวยที่มีฝ
หนองปลายราก โดยบางกรณีอาจตองนอนโรงพยาบาล
15

17. (11) ผูปวยในลักษณะขอ 10 ตองไดรบยาปฏิชีวนะ เพื่อลดการติดเชื้อและชวยใหแผล
  ั
หายเร็วขึ้น
ภาวะฉุกเฉินที่สามารถเกิดกับผูปวยโรคเบาหวานที่สําคัญ ไดแก ภาวะนํ้าตาลในเลือด
ตํ่า (hypoglycemia) ภาวะคีโตแอซิโดซีสจากเบาหวาน (diabetic ketoacidosis) ภาวะนํ้าตาลใน
เลือดสูงมากผิดปกติและหมดสติ (hyperosmolar nonketotic coma)
ทันตแพทยที่เปนผูใหบริการทันตกรรมควรตระหนักถึงการปองกันการเกิดนํ้าตาลใน
เลือดตํ่าเฉียบพลัน ซึ่งเกิดเมื่อระดับนํ้าตาลกลูโคสในเลือดตํ่ากวา 60 มก./ดล. อาจมากหรือนอย
กวานี้ในรายบุคคล ควรเตรียมนํ้าตาลในรูปแบบที่ดูดซึมเร็ว เชน นํ้าผลไม นํ้าตาลทราย ลูกอม
เปนตน ผูปวยที่อาการของนํ้าตาลในเลือดตํ่าจะดีขึ้นภายใน 10 ถึง 20 นาที หลังจากการไดรับ
ประทานนํ้าตาล 15 กรัม ซึ่งเทียบเทากับนํ้าผลไม 120 ถึง 180 มล. หรือนํ้าตาลทราย 4 ชอนชา
ความสําเร็จของการรักษาทันตกรรมแกผปวยโรคเบาหวานทั้ง 2 ชนิด ตองการขอมูล
ู
ประวัตสวนบุคคลและประวัติครอบครัวโดยละเอียด มีการปรึกษากับแพทยประจําตัวผูปวย และ
ิ
ความรวมมือของผูปวยในการควบคุมนํ้าตาลในเลือดอยางเครงครัด
3 คําแนะนําในการดูแลสุขภาพชองปากสําหรับผูปวยโรคเบาหวาน
ผูปวยโรคเบาหวานควรไดรับขอมูลที่ชัดเจนในความเสี่ยงตอการติดเชื้อในชองปากและ
โรคปริทันต ผูใหขอมูลควรเลือกใชวิธีการถายทอดและอุปกรณเทาที่จําเปน เนื้อหาของการให
ขอมูลสุขภาพชองปากอยางนอยตองประกอบดวย
(1) ผูปวยโรคเบาหวานพึงตระหนักวา ตนเองมีความเสี่ยงตอการติดเชื้อในชองปากเพิ่ม
 
ขึ้น โดยเฉพาะอยางยิ่ง โรคปริทันต
(2) การติดเชื้อในชองปากสามารถสงผลที่ไมดตอชีวิตผูที่เปนโรคเบาหวานได
ี
(3) ผูปวยโรคเบาหวานจะมีความชุกและความรุนแรงของโรคปริทันตมากกวาคนปกติ
และยิ่งถาเปนโรคเบาหวานมานาน จะยิ่งมีมากขึ้น
(4) โรคปริทันตอาจนําไปสูการสูญเสียฟน และเปนภาวะแทรกซอนที่รุนแรงอยางหนึ่ง
ของโรคเบาหวาน แตสามารถปองกันได
(5) การดูแลชองปากสมํ่าเสมอชวยทําใหการควบคุมโรคเบาหวานทําไดดขึ้น ี
(6) มีความจําเปนที่ผูปวยโรคเบาหวานตองแจงแกทันตแพทย หรือทันตาภิบาลที่ใหการ
รักษาทางทันตกรรมวา เปนผูปวยโรคเบาหวาน
(7) เนื่องจากโรคปริทันตมักไมคอยแสดงอาการใหเห็น และการรักษาจะไดผลดีตอง
รักษาตั้งแตเริ่มเปน ดังนั้น จึงมีความจําเปนตองปรึกษาทันตแพทยสมํ่าเสมอ รวมทั้งตองมีการดู
แลชองปากโดยบุคลากรวิชาชีพและดวยตนเอง
(8) ปจจัยสําคัญของการปองกันการติดเชื้อในชองปาก ประกอบดวยโรคปริทันต การ
ควบคุมนํ้าตาลในเลือดที่ดี การควบคุมระดับไขมันในเลือด การรักษาอนามัยชองปาก และการดู
แลฟนสมํ่าเสมอ
16