11

1. ҮНДЭСНИЙ АРДЧИЛАЛЫН
ХУВЬСГАЛ ЯЛСАН НЬ;
1.НУУЦ БҮЛГЭМ ҮҮССЭН АСУУДАЛ
2. 1924 ОНЫ АНХДУГААР ХУУЛЬ,ҮНДСЭН
АСУУДАЛ

2. АРДЫН ХУВЬСГАЛ:
1921 ОНЫ АРДЫН ХУВЬСГАЛ НЬ МОНГОЛ АРДЫН
НАМЫН УДИРДЛАГАН ДОР ЯВАГДАЖ ХАРИЙН
ТҮРЭМГИЙЛЭЛ, ФЕОДАЛИЗМЫГ ЭСЭРГҮҮЦСЭН АРДЫН
АРДЧИЛСАН ХУВЬСГАЛ БАЙЖЭЭ. АРДЫН ХУВЬСГАЛЫН
ЯЛАЛТЫН ҮР ДҮНД ХАРИЙН ТҮРЭМГИЙЛЭГЧДИЙГ ХӨӨН
ГАРГАЖ, ФЕОДАЛЫН БАЙГУУЛЛЫГ ХАЛЖ, АРДЫН ЭРХТ
ХЭМЖЭЭТ ЦААЗАТ МОНГОЛ УЛСЫГ ТУНХАГЛАЖЭЭ. 1921 ОНЫ
ХУВЬСГАЛ НЬ КОММУНИСТ БИШ ХАРИН ҮНДЭСНИЙ
АРДЧИЛСАН ХУВЬСГАЛ ЮМ. 1911 ОНЫ ХУВЬСГАЛЫГ ЛАМ
НОЁД ХАРИН 1921 ОНЫ ХУВЬСГАЛЫГ ЭНГИЙН АРД, ДООД,
ДУНД ТУШААЛЫН ТҮШМЭД, ЦЭРГИЙН ДАРГА, ЖИЖИГ
ХӨРӨНГӨТНҮҮД ЭХЛҮҮЛЖЭЭ. УГ ХУВЬСГАЛИЙГ ЖИРИЙН АРД
ИРГЭД ТЭРГҮҮЛЭН ЭХЛҮҮЛСЭН ТУЛ ЗАРИМДАА 1921 ОНЫ
ҮНДЭСНИЙ АРДЧИЛСАН ХУВЬСГАЛ ГЭЖ НЭРЛЭДЭГ.

3. 1.НУУЦ БҮЛГҮҮД БАЙГУУЛАГДСАН НЬ:

4. ТҮҮХЭН ХӨГЖЛИЙН ШААРДЛАГА НЬ ӨӨРИЙН
ХЭРЭГЦЭЭТ ЗҮЙЛЭЭ ҮҮСГЭН БИЙ БОЛГОДОГ БИЛЭЭ .
1919-1920 ОНЫ ЗААГ ҮЕД МОНГОЛЫН АВТОНОМИТ
ЭРХИЙГ ХЯТАДЫН ХАРГИС ЦЭРГИЙН ЭРХТНҮҮД
УСТГАСАН, ЯПОНЫ ЗАСГИЙН ГАЗАР ДИУ-Н
ЦЭРГИЙНХЭНТЭЙ ХЭЛЭЛЦЭЭ ХИЙЖ ИХ МОНГОЛ УЛС
БАЙГУУЛАХЫГ ЭРМЭЛЗЭХ БОЛСОН . ОРОС УЛСАД
БОЛЬШЕВИК ХУВЬСГАЛ ЯЛЖ , МОНГОЛЫН ЭХ ОРОНЧ
ҮЗЭЛТНҮҮД ОРОС ИРГЭДИЙН ХООРОНД ОЙР ДОТНО
ХОЛБОО ТОГТСОН ЗЭРЭГ ТҮҮХЭН ҮЙЛ ЯВДЛААС
УЛБААЛАН МОНГОЛЫН УЛС ТӨРИЙН БАЙДАЛ НАРИЙН
ЭЭДРЭЭТЭЙ БОЛЖ , ЭРХ ЧӨЛӨӨ ТУСГААР ТОГТНОЛОО
ОЛЖ АВАХ , УЛС ОРНОО ХАРИЙН ТҮРЭМГИЙЛЛЭЭС
АВРАХ НИЙГМИЙН ЗАХИАЛГА БИЙ БОЛСОН БАЙНА.

5. 1919 ОНД ОРОСЫН КОНСУЛЫН СУРГУУЛИЙН БАГШ ДОГСОМЫН
БОДОО КОНСУЛЫН ДЭНЖИЙН НУУЦ БҮЛГЭМИЙГ, ГААЛИЙН
ХОРООНЫ ТҮШМЭЛ СОЛИЙН ДАНЗАН ЗҮҮН ХҮРЭЭНИЙ НУУЦ
БҮЛГЭМИЙГ ҮҮСГЭН БАЙГУУЛЖЭЭ. КОНСУЛЫН БҮЛГЭМД
ХОРЛООГИЙН ЧОЙБАЛСАН, ДАМБЫН ЧАГДАРЖАВ, САНГИЙН
ЯАМНЫ ТҮШМЭЛ ЖАМЬЯН, ЛАМ Д.ЛОСОЛ, ЖИГМИДДОРЖ ЗЭРЭГ
ХҮМҮҮС БАЙСАН БОЛ ЗҮҮН ХҮРЭЭНИЙ НУУЦ БҮЛГЭМД ЦЭРГИЙН
ЯАМНЫ ТҮШМЭЛ ДАНСРАНБИЛЭГИЙН ДОГСОМ, МАГСАРЖАВ
ХУРЦЫН ДУГАРЖАВ, ДАМДИНЫ СҮХБААТАР, ГАЛСАН, ТОГТОХ,
ДАШ, БУРИАД БАЛСАНОВ ЗЭРЭГ ХҮМҮҮС БАЙЖЭЭ. 1920 ОНЫ ЭХЭЭР
УГ ХОЁР БҮЛГЭМ НЭГДЭЖ ХЯТАДЫН ДАРАНГУЙЛЛЫГ
БУРУУШААСАН УХУУЛАХ ХУУДСУУД ТАРААХ, ИХ ХҮРЭЭН ДЭХ
ГАМИН ЦЭРГИЙГ ХҮЧ, БАЙРЛАЛЫГ СУДЛАХ, БОГД ХААН БОЛОН
БУСАД ТОМООХОН НОЁД ЯЗГУУРТНУУДЫН ҮЗЭЛ БОДЛЫГ ТАНДАХ
ЗЭРЭГ АЖЛУУДЫГ ХИЙЖ БАЙЖЭЭ. БОДООГИЙН ХОЛБОО
ТОГТООСОН БОЛЬШЕВИК ОРОСУУДААР ДАМЖУУЛАХАА БОЛЬЖЭЭ.

6. ЭДГЭЭР НЬ УЛС ОРНЫХОО ТУСГААР ТОГТНОЛЫГ
СЭРГЭЭХ ГЭСЭН НЭГДМЭЛ НЭГ ЗОРИЛГОТОЙ БАЙСАН.
АВЧ ТҮҮНИЙГЭЭ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ АРГА ЗАМЫН
АСУУДЛААР САНАЛ ЗӨРҮҮТЭЙ БАЙЛАА. ТУХАЙЛБАЛ
ХҮРЭЭНИЙ БОЛОН ДЭНЖИЙН БҮЛЭГ ЗОУ-Н ТУСЛАМЖ
ДЭМЖЛЭГТ ТУЛГУУРЛАХЫГ ЗОРЬЖ БАЙСАН БОЛ
НОЁДЫН БУЮУ ДОТООДЫН ХҮЧИНД ГОЛ НАЙДЛАГА
ТАВЬЖ БАЙЛАА.
ДАРЛАГДСАН АРДЫГ ЧӨЛӨӨЛСӨН ГЭХ 1921 ОНД УЛС
ТӨРИЙН АЛЛАГА ЭХЭЛЖЭЭ!

7. 1921 ОНД МОНГОЛД ИРСЭН ЗӨВЛӨЛТИЙН ТАГНУУЛЫН
УДИРДАГЧ ЯКОВ БЛЮМКИНЫ ХЭРЭГЖҮҮЛСЭН ДАЛД
АЖИЛЛАГАА ОЛОН ХҮНИЙГ ХЭЛМЭГДҮҮЛЭХДЭЭ 1922-
1924 ОНЫ ХООРОНД ДӨРВӨН ТОМ МОНГОЛ ТӨРИЙН
ЗҮТГЭЛТЭНГ ЗҮЙ БУСААР ХОРООЖЭЭ. ЕРӨНХИЙ САЙД
АСАН ДОГСОМЫН БОДОО ХУВЬСГАЛЫН ЭСЭРГҮҮ
ХЭМЭЭГДЭН ЦААЗЛУУЛЖ, БҮХ ЦЭРГИЙН ЖАНЖИН
АСАН ДАМДИНЫ СҮХБААТАР ЗӨВЛӨЛТИЙНХЭНД
ХОРЛОГДОН АМЬ АЛДАЖ, МОНГОЛ УЛСЫН ХЭМЖЭЭТ
ЭРХТ ХААН VIII БОГД ЖАВЗАНДАМБА ХУТАГТ
“КОМИНТЕРНИЙ ҮРЭЛ ҮМХЭЖ”, ЕРӨНХИЙ САЙДЫН
ОРЛОГЧ, БҮХ ЦЭРГИЙН ЖАНЖИН СОЛИЙН ДАНЗАН
ХУВЬСГАЛЫН ЭСЭРГҮҮ ХЭРГЭЭР МӨН ЦААЗЛАГДСАН
БАЙНА.

8. ЯКОВ БЛЮМКИН
ТӨРСӨН: 1898 ОН (ОДЕСС)
НАС БАРСАН: 1929 ОНД (МОСКВА)
ҮНДЭСТЭН: ОРОС
АЖИЛ : ТАГНУУЛ

9. АРДЫН
ХУВЬСГАЛЫН
АНХНЫ ДОЛОО

10. ДОГСОМЫН БОДОО
(1885-1922)

11. ДОГСОМЫН БОДОО (1885-1922)
Д.БОДОО НЬ 1885 ОНД ХУУЧНААР МАНДШИР ХУТАГТЫН ШАВЬ
ДЭНДЭВИЙН ОТОГ ОДООГИЙН ТӨВ АЙМГИЙН СЭРГЭЛЭН СУМД
ДОГСОМЫН ГАНЦ ХҮҮ БОЛОН ТӨРЖЭЭ.БОДОО НЬ БАГААСАА ИХ
ХҮРЭЭН ДЭХ МОНГОЛ ХЭЛ БИЧГИЙН СУРГУУЛЬД СУРАЛЦАЖ
МОНГОЛ,МАНЖ,ОРОС,ХЯТАД ХЭЛИЙГ ГАРГУУД СУРЧЭЭ.ДOГСОМЫН
БОДОО ШАВИЙН ЯАМАНД БИЧЭЭС ХИЙЖ УЛМААР ХААНТ ОРОС
УЛСЫН КОНСУЛЫН ДЭРГЭДЭХ ОРЧУУЛАГЧ ХЭЛМЭРЧДИЙН
СУРГУУЛЬД БАГШААР АЖИЛЛАЖ ОРОСЫН ЗАЛУУ
ДИПЛОМАТУУДТАЙ ОЙР ХОЛБООТОЙ БАЙЖЭЭ.ХАРБИНЫ
МОНГОЛЫН СОНИН БИЧИГ СОНИНЫ ИХ ХҮРЭЭН ДЭХ ТӨЛӨӨЛӨГЧ,
1912 ОНООС ГАРГАЖ БАЙСАН ШИНЭ ТОЛЬ ХЭМЭЭХ БИЧИГ,
НИЙСЛЭЛ ХҮРЭЭНИЙ СОНИН БИЧИГ СОНИНУУДЫН СУРВАЛЖЛАГЧ,
ХЯНАН НАЙРУУЛАГЧААР АЖИЛЛАЖ, "БОЛД ИЛД, БО" ГЭСЭН УРАН
БҮТЭЭЛИЙН НЭРТЭЙ БАЙЖЭЭ. УРАН ЗОХИОЛ СОНИРХОН ОРОЛДОЖ
ҮЗЭМЖИТ ӨГҮҮЛЭЛ, УЯНГАТ ШҮЛЭГЛЭЛ ЗЭРЭГ ЗОХИОЛ БИЧИЖ
ХОЙЧ ҮЕДЭЭ ҮЛДЭЭЖЭЭ.

12. СОЛИЙН ДАНЗАН
(1883 – 1924)

13. СОЛИЙН ДАНЗАН (1883 – 1924)
СОЛИЙН ДАНЗАН 1883 ОНД ТӨРЖЭЭ.C.ДАНЗАН НЬ МОНГОЛ УЛСЫН ТӨРИЙН
ЗҮТГЭЛТЭН, 1921 ОНЫ АРДЫН ХУВЬСГАЛЫН АНХНЫ ДОЛООГИЙН НЭГ,
МОНГОЛ АРДЫН НАМЫН АНХНЫ ДАРГА, МОНГОЛЫН ОРЧИН ҮЕИЙН ЭДИЙН
ЗАСГИЙН САЛБАРЫГ ҮНДЭСЛЭГЧ ЮМ. 1919 ОНД ГААЛИЙН ХОРООНЫ
ТҮШМЭЛ БАЙХДАА ЗҮҮН ХҮРЭЭНИЙ НУУЦ БҮЛГЭМИЙГ ҮҮСГЭН
БАЙГУУЛСАН БА УЛМААР НОЁДЫН БҮЛГЭМ, КОНСУЛЫН ДЭНЖИЙН НУУЦ
БҮЛГЭМТЭЙ НЭГДЭН 1920 ОНЫ 6 ДУГААР САРЫН 25-НЫ ӨДӨР МОНГОЛ
АРДЫН НАМЫГ ҮҮСГЭН БАЙГУУЛАЛЦАЖ НАМЫН АНХНЫ ДАРГААР 1921
ОНЫ 3-Р САРД СОНГОГДОН АЖИЛЛАЖЭЭ.
1921 ОНЫ НАМРААС САНГИЙН САЙДЫН АЖЛЫГ ХИЙЖ ГҮЙЦЭТГЭЖ
БАЙСАН. 1923 ОНД ДАМДИНЫ СҮХБААТАРЫГ НАС БАРСНЫ ДАРАА БҮХ
ЦЭРГИЙН ЖАНЖИН БОЛСОН.
1921 ОНЫ 11 САРЫН 5-НД МОСКВА ХОТОД АЙЛЧИЛСАН МОНГОЛЫН
ТӨЛӨӨЛӨГЧДИЙГ ТЭРГҮҮЛЭН ЛЕНИНТЭЙ УУЛЗАЖ ЗХУ-ТАЙ НАЙРАМДЛЫН
ГЭРЭЭ БАЙГУУЛСАН.

14. ДАМДИНЫ СҮХБААТАР (1893-1923)

15. ДАМДИНЫ СҮХБААТАР (1893-1923)
ДАМДИНЫ СҮХБААТАР 1893 ОНЫ 2-Р САРЫН 2-НД ХУУЧНААР ИХ ХҮРЭЭН МАЙМАА
ОДООГИЙН УЛААНБААТАР ХОТЫН БАЯНЗҮРХ ДҮҮРГИЙН БИДНИЙ САЙН САЙН МЭДЭХ
АМГАЛАНД ЯДУУ ХАРЗ АЙЛ ДАМДИНЫ ГЭРТ ТӨРЖЭЭ.Д.СҮХБААТАР БАГАДАА ХАРЦ АРДЫН
ХҮНД БЭРХ АМЬДРАЛЫГ БИЕЭР ТУУЛАН, БУСДАД ЗАРАГДАЖ ЗАХ ДЭЭРЭЭС МАХ ҮҮРЭХ, МОД
ТҮЛЭЭ ЗӨӨХ, УЛАА НЭХЭХ ЗЭРЭГ АЖИЛ ХИЙЖ АР ГЭРИЙНХЭЭ ЯДУУ АМЬ ЗУУЛГАНД ТУСАЛДАГ
БАЙВ. Д.СҮХБААТАРЫН БАЛЧИР АХУЙД АРД ОЛНЫ ХҮҮХДИЙГ СУРГАН ХҮМҮҮЖҮҮЛЭХ УЛСЫН
СУРГУУЛЬ БАЙСАНГҮЙ. ИЙМЭЭС Д.СҮХБААТАР БАГА НАСАНДАА СУРГУУЛЬД СУРЧ ЧАДСАНГҮЙ.
ХАРИН ЭЦЭГ НЬ ХҮҮГЭЭ ЭРДЭМ НОМТОЙ ХҮН БОЛГОХЫГ ХИЧЭЭЖ 1907 ОНД ГҮН С.ЖАМЪЯНД
ШАВЬ ОРУУЛАН МОНГОЛ БИЧИГ, ТОО ЗААЛГАЖ БАЙВ.
Д.СҮХБААТАР 19 НАСТАЙДАА МОНГОЛЫН ХААНТ УЛСЫН ЦЭРГИЙН АЛБАНД ДАЙЧЛАГДАН
ЦЭРГИЙН ДАРГА НАР БЭЛТГЭХ СУРГУУЛЬД СУРАЛЦАЖ ПУЛЕМЁТ БУУНЫ СУМАНГИЙН
ЖАГСААЛЫН ДАРГА БОЛСОН БАЙНА. ЭНЭ ҮЕЭР Д.СҮХБААТАР ИХ ХҮРЭЭНИЙ ЯДУУ АРД
НЭМЭНДЭЙН ОХИН ЯНЖМААТАЙ АЙЛ ГЭР БОЛЖЭЭ.
Д.СҮХБААТАР ЦЭРЭГ ЭРСТЭЙ ИТГЭМЖИТ САЙН НӨХРИЙН ЁСООР ХАРИЛЦАЖ, ЦЭРГИЙН
ЭРДЭМ ЭЗЭМШИХЭД НЬ ТУСЛАХЫГ ТУЙЛАА ЭРХЭМЛЭДЭГ БАЙЛАА. ИЙМЭЭС ЦЭРГҮҮД
Д.СҮХБААТАРЫГ ЧИН ЧИН СЭТГЭЛЭЭС ХҮНДЭЛДЭГ БАЙСНААР ҮЛ БАРАМ ТҮҮНИЙ
УДИРДЛАГААР ТЭМЦЭЛД ЭРСЛЭН БОСЧ БАЙВ.

16. ДАМБЫН ЧАГДАРЖАВ
(1880 - 1922)

17. ДАМБЫН ЧАГДАРЖАВ (1880 - 1922)
ДАМБЫН ЧАГДАРЖАВ 1880 ОНД ХУУЧНААР ТҮШЭЭТ
ХАН АЙМГИЙН ДАЙЧИН БЭЭСИЙН ХОШУУНД
ТӨРЖЭЭ.1921 ОНЫ АРДЫН ХУВЬСГАЛД ИДЭВХИЙЛЭН
ОРОЛЦОЖ КОНСУЛЫН ДЭНЖИЙН НУУЦ БҮЛГЭМИЙГ
ДОГСОМЫН БОДООГИЙН ХАМТ БАЙГУУЛАЛЦАЖ
БАЙСАН, АРДЫН ХУВЬСГАЛЫН АНХНЫ ДОЛООН
ХУВЬСГАЛЧИЙН НЭГ. ДАМБЫН ЧАГДАРЖАВ НЬ АРДЫН
ТҮР ЗАСГИЙН ГАЗРЫГ БАЙГУУЛАХАД 1921 ОНЫ 3
САРААС ЕРӨНХИЙ САЙДААР АЖИЛЛАЖ БАЙСАН. 1921
ОНЫ 4 САРД ЕРӨНХИЙ САЙДААС ЧӨЛӨӨЛЖ, ТАГНЫН
УРИАНХАЙН ХЯЗГААРТ АЖИЛЛАХ ЗАСГИЙН ГАЗРЫН
ТӨЛӨӨЛӨГЧӨӨР ТОМИЛОН АЖИЛЛУУЛЖЭЭ. 1922 ОНЫ 8
САРЫН 31-НД ЭХ ОРНООСОО УРВАСАН ХЭРЭГТ ХИЛСЭЭР
ЯЛ ТУЛГАН ЦААЗАЛЖЭЭ.

18. ДАНСРАНБИЛЭГИЙН ДОГСОМ
(1884 — 1941)
ДАНСРАНБИЛЭГИЙН ДОГСОМ НЬ ҮНДЭСНИЙ
АРДЧИЛСАН ХУВЬСГАЛЫН АНХНЫ ДОЛООГИЙН НЭГ
УЛААНБААТАР ХОТЫН АРДЫН ДЕПУТАТУУДЫН
ХУРЛЫН ГҮЙЦЭТГЭХ (АДТГ) ЗАХИРГААНЫ ДАРГА,
ХУДАЛДААНЫ, ХҮНСНИЙ, АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН САЙДААР
АЖИЛЛАЖ БАЙСАН ТӨР НИЙГМИЙН ЗҮТГЭЛТЭН ЮМ.

19. ХОРЛООГИЙН ЧОЙБАЛСАН
(1895-1952)

20. ХОРЛООГИЙН ЧОЙБАЛСАН (1895-1952)
ХОРЛООГИЙН ЧОЙБАЛСАН НЬ 1885 ОНД ХУУЧНААР СЭЦЭН ХАН АЙМГИЙН
АЧИТ ВАНГИЙН ХОШУУНЫ ЗҮҮН СУВАРГАЧИН ОТГИЙН ХАМЖЛАГА ГЭХ
ГАЗАР МАЛЧИН ЭМЭГТЭЙ ХОРЛООГИЙН 3 ДАХ ХҮҮ БОЛОН
ТӨРЖЭЭ.ТҮҮНИЙ ЭЦЭГ НЬ ЖАМЦ ХЭМЭЭХ МАНЖУУР ДАХЬ ДАГУУР
МОНГОЛООС ЦАГААЧИЛЖ ИРСЭН ХҮН БАЙВ. ГЭВЧ ТЭР НУТАГ УСНЫХАН,
ЯЛАНГУЯА ХОШУУ ТАМГЫН ГАЗРААС ЖАМЦЫГ ЭЛДВЭЭР ХАВЧИЖ БАЙСАН
УЧИР ЧОЙБАЛСАНГИЙН ЭХ ХОРЛООТОЙ ГЭР БҮЛ БОЛЖ ЧАДАЛГҮЙ,
ХҮҮГЭЭ ЭХИЙН ХЭВЛИЙД БАЙХАД ОРХИН ЯВСАН БАЙНА. ХАРИН ХҮҮГЭЭ
ТӨРСНИЙ ДАРАА БУЦАЖ ИРЭН, ХҮҮДЭЭ ДУГАР ГЭДЭГ НЭР ӨГЧ ЭХНЭР
ХҮҮХЭДТЭЙГЭЭ ХЭСЭГ ХУГАЦААНД ХАМТ БАЙСАН Ч УДАЛГҮЙ БУЦАЖ
ЯВААД, ЭРГЭЖ ИРЖ АМЖИЛГҮЙ ӨӨД БОЛЖЭЭ.ТУХАЙН ҮЕД АРД ИРГЭДИЙН
ДУНД
“ДАГУУР ГАРАЛТАЙ ЖАМЦ ЧИНЬ
ДАГУУЛАХ ХАНЬТАЙ БОЛСОН ШҮҮ
ДААМАЙ АМРАГ ХОРЛОО МИНЬ
СЭТГЭЛЭЭ ТАЙЛАХ БОЛСОН ШҮҮ” ХЭМЭЭН ДУУ ГАРЧ БАЙСАН ГЭДЭГ.

21. ДАРЬЗАВЫН ЛОСОЛ
(1898-1939 )

22. ДАРЬЗАВЫН ЛОСОЛ 1898-1939
1898 ОНД ЦЭЦЭН ХАН АЙМГИЙН ДАЙЧИН БЭЙЛ ДАШЦЭРЭНГИЙН
ХОШУУ, ОДООГИЙН ХЭНТИЙ АЙМГИЙН БАТНОРОВ СУМЫН 1-Р
БРИГАДЫН НУТАГ ХУЖИРТЫН ТОЛГОЙ ГЭДЭГ ГАЗАРТ ХАРЦ АРД
ДАРЬЗАВЫН ХҮҮ БОЛОН МЭНДЭЛЖЭЭ. 9 НАСТАЙ БАЙХАД НЬ
ЛОСОЛ ХҮҮГ ЭЦЭГ ЭХ НЬ ЛАМ БОЛГОХООР НУТГИЙН ЖИЖИГ
ХУРЛЫН ГАЗАР ШАВЬ ОРУУЛАН СУУЛГАЖЭЭ. ТЭРЭЭР 12 НАСАНДАА
МОНГОЛЫН ШАРЫН ШАШНЫ ТӨВ ГАНДАН ХИЙДЭД ИРЖ 6 ЖИЛ
ОРЧИМ ШАВИЛАН СУУЖ ШАШНЫ ЭРДЭМ НОМ, ТӨВД ХЭЛИЙГ СУРЧ
СУДЛАЖЭЭ. ШАШНЫ НОМ СУРГААЛЬ ҮЗСЭН ЗАЛУУ ЛАМ ЛОСОЛ
ҮЗЭЖ МЭДЭХИЙН ХҮСЛЭНД ХӨТЛӨГДӨН ГАДААД ОРНООР АЯЛАН
ЯВАХААР ШИЙДЖЭЭ. ТЭГЭЭД 1908 ОНД МАНЖУУРЫН ТӨМӨР
ЗАМААР АЯЛАН ХЯТАДЫН ЗҮҮН МУЖ, МӨН БЭЭЖИН ХОТ ОРЖЭЭ.
ТЭНДЭЭСЭЭ БУРИАДААР ДАМЖИН УЛМААР ПЕТРОГРАД , МОСКВА
ХОТОД ОЧСОН БАЙНА.

23. 1924 ОНЫ АНХДУГААР ҮНДСЭН
ХУУЛЬ

24. АГУУЛГА
1. 1924, 1940, 1960, 1992 онуудад үндсэн хууль
хэзээ, хаана, ямар үндсэн шалтгаанаар
батлагдсан бэ?
2. Тухайн онуудын монгол улсын төрийн
засаглалын хэлбэр, нийгмийн байгууламж
3. Төрийн эрх барих дээд байгууллага
4. Нутаг дэвсгэр, засаг захиргааны нэгжүүд
5. Тухайн онуудын төрийн сүлд, туг, далбаа,
тамга

25. ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ТУХАЙ
Бүгд найрамдах Монгол ард улсыг тунхагласнаас хойш
манай улс түүхэндээ 4 удаа үндсэн хуулиа шинэчлэн
найруулсан билээ.
Үндсэн хууль бол Монгол улсын тусгаар тогтнол
хийгээд нийгэм төрийн байгууллагын ардчилсан үндэс
тулгуурыг бататгаж нийгэмд хүний эзлэр эрх зүйн
байдал, төрийн байгууламж, засаг төрийн эрх мэдлийн
хуваарилалт,түүний байгууллагын болон нутгиын
удирдлагын тогтолцоог бэхжүүлж, Үндсэн хуулийг сахин
хамгаалах хяналтыг тогтоосон төрийн гол хууль мөн.
Үндсэн хууль: хөгжлийн үе шатаар нь
 Социалист маягийн(1924, 1940,1960)
 Ардчилсан маягийн(1992)

26. ХЭЗЭЭ БАТЛАГДСАН:
 БНМАУ тунхагласны анхны үндсэн хуулийг
Засгийн газарт 1924 оны 11-р сарын 8-нд
нээгдсэн Улсын Анхдугаар Их Хурлаас мөн оны
11-р сарын 26-ний өдрийн 16 цаг 17 минутанд
баталсан.
 1940.6.30-нд БНМАУ-ын Улсын 8-р Их Хурлаар
батласан.
 1960.7.6-нд БНМАУ-ын АИХ-н 4 дэх удаагийн
сонгуулийн анхдугаар чуулганаар баталсан
 1992.1.13 11:35 цагт баталж 2сарын 13 өдрөөс
эхлэн даган мөрдөж байна.

27. МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН
ХУУЛИУДЫГ ХААНА, ЯМАР
ШАЛТГААНААР БАТЛАВ?
 1924 оны үндсэн хууль
Хаана: одоогийн Улаанбаатар зочид буудлын
суурин дээр байсан хоёр давхар /тэр үеийн
Засгийн газар/ модон байшинд
Шалтгаан: Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсыг
тунхагласан учир
Хэмжээ: 6 бүлэг, 50 зүйл

28. МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН
ХУУЛИУДЫГ ХААНА, ЯМАР
ШАЛТГААНААР БАТЛАВ?
2. 1940 оны үндсэн хууль
Хаана: Улаанбаатар хот
Хэмжээ: 12 бүлэг, 95 зүйл
3. 1960 оны үндсэн хууль
Хаана: Улаанбаатар хот
Хэмжээ: 10 бүлэг 94 зүйл
4. 1992 оны үндсэн хууль
Хаана: Улаанбаатар хот
Хэмжээ: 6 бүлэг 70 зүйл

29. ТӨРИЙН ЗАСАГЛАЛЫН ХЭЛБЭР:
 1924 - Хэмжээт эрхт хаант засаглал
 1940 - Авторитори
 1960 - Авторитори
 1990 - Ардчилсан

30. ТӨРИЙН ЭРХ БАРИХ ДЭЭД БАЙГУУЛЛАГА:
 1924- УИХ
 1940- төрийн эрх барих дээд байгууллага нь
УИХ
 1960 ардын их хурал
 1992 төрийн эрх барих дээд байгууллага нь
УИХ
Улсын Их Хурал нэг танхимтай, далан
зургаан гишүүнтэй байна.

31. НУТАГ ДЭВСГЭР ЗАСАГ ЗАХИРГАА
 1924-Аймаг, хошуу, сум, баг, арван гэр.
 1940- Аймаг, сум, хот, хороо, хорин,
 1960 Аймаг хот аймаг нь сумдад, хот нь
дүүрэг хороодод
 1990 нийслэл, аймаг нь суманд, сум нь багт,
нийслэл нь дүүрэгт, дүүрэг нь хороонд
хуваагдана.

33. 1924 ОНЫ БИЛЭГ ТЭМДЭГ

34. 1940 ОНЫ БИЛЭГ ТЭМДЭГ

35. 1960 ОНЫ БИЛЭГ ТЭМДЭГ

36. 1992 ОНЫ БИЛЭГ ТЭМДЭГ

37. 1992 ОНЫ БИЛЭГ ТЭМДЭГ

46. МОНГОЛ УЛСЫН ТӨРИЙН ДУУЛАЛ
ҮГ Ц.ДАМДИНСҮРЭН, АЯ Б.ДАМДИНСҮРЭН, Л.МӨРДОРЖ
Дархан манай тусгаар улс
Даяар Монголын ариун голомт
Далай их дээдсийн гэгээн үйлс
Дандаа энхжин, үүрд мөнхөжнө
Хамаг дэлхийн шударга улстай
Хамтран нэгдсэн эгнээг бэхжүүлж
Хатан зориг бүхий л чадлаараа
Хайртай Монгол орноо мандуулъя
Өндөр төрийн минь сүлд ивээж
Өргөн түмний минь заяа түшиж
Үндэс язгуур, хэл, соёлоо
Үрийн үрд өвлөн бадраая
Эрэлхэг Монголын золтой ардууд
Эрх чөлөө жаргалыг эдлэв
Жаргалын түлхүүр, хөгжлийн тулгуур
Жавхлант манай орон мандтугай

47.  Босоогоор:
1. 1924 оны МУ-ын ерөнхий сайд.
2. Намын ангилал.
3. Төрийн байгууламж.
4. 1960 оны эрх барих байгууллага.
5. 1924 оны далбаа ямар өнгөтэй байсан бэ?
 Хөндлөнгөөр:
1. Монгол улс хэдэн удаа үндсэн хуулиа
шинэчилсэн бэ?
2. 1992 оны төрийн эрх барих дээд байгууллага
3. Сонирхлын бүлгийг бүтэц зохион байгуулалтаар
4 хуваадаг. Түүний нэг нь?
4. Намын бүтцийн нэг
5. Төр нь сонирхлыг яадаг вэ?

48. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА