More Related Content
Similar to 9789740331841 (20)
9789740331841
- 1. องคการและการจัดการองคการ
๑.๑ บทนํา
การติดตอกับหนวยงาน เชน สถาบันการเงิน บริษัทจําหนายสินคา
ในประเทศ โรงพยาบาล หรือการสํารองที่นั่งในเที่ยวบินตาง ๆ กับสาย
การบิน ทําใหเราเห็นอยางหนึ่งวาหนวยงานเหลานี้ดําเนินงานอยางเปน
ระบบและจัดเปนองคการประเภทหนึง ในการบริหารงานขององคการให
่
ราบรื่ น จํ า เป น ต อ งอาศั ย การจั ด การภายในและการสื่ อ สารกั บ กลุ ม
เปาหมายภายนอกองคการ ในบทนี้ขอกลาวถึงความหมายขององคการ
ลักษณะขององคการ ประเภทขององคการ และการจัดการองคการซึ่ง
เปนเรื่องของภายในองคการ
๑.๒ ความหมายขององคการ
ในศตวรรษที่ ๑๙ กอนจะมีการปฏิวัติอุตสาหกรรม (Industrial
revolution) สินคาสวนใหญผลิตโดยกลุมบุคคลขนาดเล็กหรือเปน
ผลผลิตจากรายบุคคล ครอบครัว กระบวนการผลิตสินคาอาศัยแรงงาน
ที่มีฝมือและผลิตสินคาตั้งแตเริ่มตนจนจบ การผลิตหรือดําเนินกิจการ
ลักษณะนี้สะทอนใหเห็นรูปแบบขององคการซึ่งตางจากองคการที่เปน
- 2. แหลงผลิตสินคาในปจจุบันมาก (Miller, 2009: 18) กลาวอีกนัยหนึ่ง
ก็ คื อ การผลิ ต ในอดี ต เกี่ ย วข อ งกั บ ความเป น องค ก ารน อ ยหรื อ เป น
กระบวนการผลิตซึ่งใชความรูดานองคการนอย
เมื่อการผลิตเปลี่ ยนจากเพื่อยังชีพไปสู การค าทํ าให ต องอาศั ย
เทคโนโลยี สงผลตอขนาดขององคการการผลิต องคการตองปรับเปลี่ยน
และเกิดองคการที่มีความพรอมตอการผลิต
องค ก ารที่ มี ค วามสมบู ร ณ พ ร อ มควรมี ลั ก ษณะอย า งไร ใน
สวนนี้ขอกลาวถึงความหมายขององคการ ธงชัย สันติวงษ (๒๕๔๑ : ๑)
กลาววาองคการคือหนวยทางสังคมที่รูจักกันและมีการประสานเขาดวย
กั น เป น อั น หนึ่ ง อั น เดี ย ว พร อ มกั บ การมี ข อบเขตซึ่ ง สามารถแยกชั ด
เปนเอกเทศได โดยในเวลาเดียวกันก็จะมีหนาที่หรือประกอบกิจกรรม
อยางใดอยางหนึ่ง ซึ่งเปนงานที่ทําอยางตอเนื่องโดยมีจุดมุงหมายเพื่อ
ใหบรรลุเปาหมายหรือชุดของเปาหมายรวมกัน
นักวิชาการตางประเทศ เชน Papa, Daniels and Spiker (2008:
1-2) กลาววา องคการคือรูปแบบของความพยายามของมนุษยที่มี
ความละเอียดและซับซอน องคการไมไดทําหนาที่เพียงกลไกซึ่งทําให
การกระทําหรือการปฏิบัติชัดเจนและเกิดความรวมมือประสานงานกัน
เทานั้น แตยังเปนพื้นที่ที่ทําใหเกิดความขัดแยงและสับสนดวย
๑.๓ ลักษณะขององคการ
หนวยงานหรือสถานที่ใดจะจัดเปนองคการไดควรมีองคประกอบ
หลายอยาง เสนาะ ติเยาว (๒๕๓๘: ๑๗-๑๙) กลาววา องคการประเภท
ตาง ๆ ตองมีองคประกอบ ๕ ประการดังนี้
๒
- 3. ๑.๓.๑ โครงสราง
โครงสรางขององคการเปนตัวกําหนดความสัมพันธของบุคคล
ในองคการ ทําใหทราบวาพนักงานคนหนึ่งอยูใตบังคับบัญชาของใคร
โครงสรางองคการกําหนดหนาที่ของแตละคน ความสัมพันธของคน
ในองคการ เมื่อคนในองคการตองมีความสัมพันธกัน องคการจึงตองมี
กฎระเบียบเพื่อควบคุมใหความสัมพันธนั้นเกิดขึ้นในทิศทางที่องคการ
ตองการ
องคการแตละแหงอาจกําหนดความสัมพันธในรูปแบบตางกัน เชน
องคการหนึ่งอาจมีความสัมพันธเรียบงาย ในขณะที่องคการขนาดใหญ
บางแหงทีมพนักงานจํานวนมากอาจกําหนดโครงสรางองคการในลักษณะ
่ี
ซับซอน
กลาวโดยสรุป โครงสรางขององคการระบุความสัมพันธซึ่ง ทําให
เห็นวาพนักงานในองคการมีหนาที่อะไรและตองปฏิบัติงานเกี่ยวของกับ
ใคร ความสําคัญของโครงสรางองคการคือเปนตัวกําหนดใหองคการดําเนิน
ไปในทิศทางที่องคการตองการ
๑.๓.๒ วัตถุประสงค
องคการตองกําหนดวัตถุประสงคไวอยางชัดเจน พนักงานใน
องคการจําเปนตองรูวาหนวยงานที่ตนสังกัดมีวัตถุประสงคอยางไร เพื่อ
จะไดทราบวาเขาควรปฏิบตงานอยางไรจนมีสวนผลักดันใหองคการบรรลุ
ัิ
ตามวั ต ถุ ป ระสงค ที่ ตั้ ง ไว เช น องค ก ารมี วั ต ถุ ป ระสงค เ พื่ อ เป น ผู นํ า
การสงออกสินคาเครื่องนุงหมหรือการผลิตนวัตกรรมการสื่อสาร
๑.๓.๓ การแบงงานและหนาที่
องคการตองมีการแบงงานเพื่อใหหนวยตาง ๆ ขององคการปฏิบัติ
งานกันอยางสมดุล ไมใหหนวยใดหนวยหนึ่งปฏิบัติงานมากเกินไปหรือ
๓
- 4. นอยเกินไป การแบงงานและหนาที่มี ๒ อยาง คือ การแบงงานใน
แนวดิ่งและการแบงงานในแนวนอน
การแบงงานในแนวดิ่ง เปนการแบงงานใหเห็นถึงระดับสายงาน
การบังคับบัญชา ทําใหทราบวาใครตองทํางานอะไร ใครรับผิดชอบงานใด
และใครตองปฏิบัติงานดวยการขึ้นตรงตอใครหรือรับคําสั่งจากใคร
การแบ ง งานในแนวนอน เป น การแบ ง งานตามความถนั ด
ของแตละคน การแบงงานลักษณะนี้ทําใหแตละคนมีหนาที่นอยแต
ปริมาณงานมาก เชน พนักงานในโรงงานอุตสาหกรรมบางคนมีความถนัด
ในการออกแบบเสื้อ พนักงานคนนั้นก็จะออกแบบเสื้ออยางเดียว ไม
ทําหนาที่อื่นแตตองออกแบบเสื้อหลายอยางและทํางานใหกับลูกคา
หลายคน
๑.๓.๔ ความเปนพลวัต
คําวาพลวัตมีความหมายวา การเปลียนแปลง ประเด็นนีหมายความ
่
้
วาองคการมีการเปลี่ยนแปลง การเปลี่ยนแปลงขององคการมีสาเหตุดังนี้
การขยายกิจการหรือการเติบโต หมายความวา ขอบเขตหนาทีของ
่
องคการขยายหรือองคการเติบโต เมือองคการเติบโต ทุกอยางในองคการ
่
และภารกิจขององคการตองขยายตัว บางองคการมีรายไดและกําไรมาก
จนตองขยายกิจการเติบโตขึ้นเปนเงาตามตัว เชน บริษัทซึ่งเคยผลิตแต
อาหารประเภทนมเนย ปจจุบนอาจขยายกิจการดวยการเปดโรงเรียนสอน
ั
ทําขนมอบ เชน ขนมปง ขนมเคก และขนมไทยอื่น ๆ
กิจการถดถอย หมายถึง องคการหดตัวลงหรือกิจการไมเจริญเพราะ
ขาดทุน เชน สายการบินบางแหงตองปดตัวลงเนื่องจากราคานํ้ามัน
เชื้อเพลิงสูง มีผูโดยสารสนใจใชบริการนอย และในขณะเดียวกันองคการ
๔
- 5. มีพนักงานจํานวนมากจึงทําใหรายไดนอยกวารายจาย สายการบินนี้
จึงตองเลิกใหบริการและปดกิจการ
การปรับตัว หมายถึง การทําใหองคการกาวทันกับสภาวการณ
ปจจุบันหรือโลกภายนอก เชน การปรับเปลี่ยนเรื่องการใชเทคโนโลยี
การนํานวัตกรรม (innovation) มาใชในองคการ ผูบริหารตองจัดอบรม
พนักงานเพื่อเตรียมพรอมพนักงานใหเขาใจการเปลี่ยนแปลงของระบบ
สาเหตุ สํ า คั ญ ที่ ทํ า ให อ งค ก ารป จ จุ บั น ต อ งเปลี่ ย นแปลงคื อ
ความก า วหน า ด า นเทคโนโลยี การเปลี่ ย นแปลงทางเศรษฐกิ จ หรื อ
การเมือง
๑.๓.๕ ขอมูล
ในองคการตองมีขอมูลและใชประโยชนจากขอมูล เชน พนักงานใน
ฝายตาง ๆ ขององคการตองแลกเปลี่ยนขอมูลเพื่อใหการดําเนินงาน
เกิดขึนอยางราบรืน เชน ฝายการตลาดตองใหขอมูลกับฝายประชาสัมพันธ
้
่
เพื่อนําไปเขียนลงในขาวแจกใหแกสื่อมวลชนที่รวมงานแถลงขาวและ
เผยแพรตอไป
นอกจากนี้องคการยังตองอาศัยขอมูลจากภายนอกดวย เช น
บริษัทสงออกสินคาไปยังประเทศในแถบยุโรปควรทราบขอมูลเกี่ยวกับ
การสงออกไมวาจะเปนกฎระเบียบเกียวกับคุณภาพสินคา วิธการสงสินคา
่
ี
และวิธีการชําระเงิน องคการจึงตองขอขอมูลจากหนวยงานภายนอก
เชน กระทรวงพาณิชยหรือกระทรวงอุตสาหกรรม
๑.๔ ประเภทขององคการ
ในการแบงประเภทขององคการ เราสามารถใชเกณฑไดหลายอยาง
ในสาขาสังคมวิทยาแบงองคการออกเปน ๓ อยาง แตในหนังสือเลมนี้
๕
- 6. ยึดเกณฑการแบงตามแนวคิดของเลวิส (Lewis, 1980: 4-6) ซึ่งแบง
องคการออกเปน ๒ ประเภทหลัก คือ องคการทางการและองคการไมเปน
ทางการ
๑.๔.๑ องคการทางการ
องคการทางการ (formal organization) หรือที่บางคนเรียกวา
องคการรูปนัย มีใหเห็นอยูหลายแหงในประเทศไทย เปนองคการซึ่งมี
โครงสรางองคการ มีระบบการบริหารและสายงานบังคับบัญชาชัดเจน
เปนตนวาในองคการเอกชน มีผูอํานวยการเปนผูบริหารสูงสุด รองลงมา
เปนผูชวยผูอํานวยการ ผูจัดการฝายตาง ๆ เชน ฝายการตลาด ฝายลูกคา
สัมพันธ ฝายตางประเทศ ฝายบัญชีและการเงิน และฝายทรัพยากรบุคคล
ดังปรากฏตามภาพที่ ๑.๑
ผูอํานวยการ
ผูชวยผูอานวยการ
ํ
ฝายการตลาด ฝายลูกคาสัมพันธ ฝายตางประเทศ ฝายบัญชีและ
การเงิน
ภาพที่ ๑.๑ โครงสรางองคการทางการ
๖
ฝายทรัพยากร
บุคคล
- 7. เลวิส (Lewis, 1980: 4) ยืนยันวา ผูจดการ (manager) ขององคการ
ั
ชอบองคการทางการมาก เพราะสามารถควบคุมไดเนื่องจากมีระบบการ
บริหารและการบังคับบัญชารองรับ การประพฤติตนหรือปฏิบตงานไมเปน
ัิ
ไปตามความคาดหวังขององคการยอมไดรับการตําหนิหรือโทษ
การใหคณและใหโทษแกพนักงานในองคการทางการนีถอวาเปนสิง
ุ
้ื
่
สําคัญ พนักงานสวนใหญซึ่งปฏิบัติงานในองคการประเภทนี้ทราบกันดี
เชน พนักงานฝายการตลาดจะไดรบเงินพิเศษเมือเขาขายสินคาใหองคการ
ั
่
ไดตามเปาหมายหรือสามารถเพิ่มจํานวนลูกคาของบัตรเครดิตไดตาม
เงื่อนไขขององคการ
๑.๔.๒ องคการไมเปนทางการ
องค ก ารไม เ ป น ทางการ (informal organization) มั ก เป น
ส ว นหนึ่ ง ขององค ก ารที่ เ ป น ทางการ ตั ว อย า ง พนั ก งานในโรงงาน
อุตสาหกรรม ซึ่งเปนองคการทางการอาจไมไดปฏิบัติงานและสื่อสารกัน
ตามสายงานการบังคับบัญชาเทานั้น แตยังสื่อสารกันในกลุมและรวม
กลุมกันเพื่อดําเนินกิจกรรมบางอยางรวมกัน เชน ซื้ออาหาร ทํากับขาว
ไปตลาด เลนกีฬา นัดไปชมภาพยนตรในวันหยุดหรือคุยเรื่องของละคร
โทรทัศนซงชมรวมกันในคืนทีผานมา การรวมกลุมเชนนีทาใหเกิดองคการ
ึ่
่
้ ํ
ไมเปนทางการ
การดําเนินกิจกรรมตาง ๆ รวมกันทําใหกลุมมีลกษณะเปนองคการ
ั
ขนาดเล็กและมีโครงสรางไมเปนทางการ บางคนเรียกองคการลักษณะนี้
วา องคการอรูปนัย
พยอม วงศสารศรี (๒๕๓๘ : ๑๗-๑๘) กลาววา องคการประเภทนี้
อาจเรียกวาองคการไรรูปแบบ เพราะไมมีโครงสราง ไมมีการกําหนดกฎ
ระเบียบ กฎเกณฑหรือขอบังคับอยางเปนเรืองเปนราว ปราศจากการแบง
่
๗
- 8. หนาที่การทํางานอยางชัดเจน ไมมีสายงานการสั่งการหรือบังคับบัญชา
คนที่มารวมกันในองคการไรรูปแบบนี้มาดวยความสนใจ สมัครใจและมุง
หวังผลประโยชนบางอยาง บางครั้งหลายคนมารวมเพราะเกิดจากความ
พอใจ ความศรัทธาตอสมาชิกในกลุม เชน ผูนํา ผูมีความคิดเห็นนาสนใจ
องคการประเภทนี้ไมมีหลักการ อาจมีขั้นตอนการทํางานแตไมเขมงวด
องคการประเภทนี้ใหความสําคัญเรื่องของความสัมพันธ
๑.๕ การจัดการองคการ
องคการจะดําเนินกิจกรรมตาง ๆ ไดดวยการจัดการ การจัดการ
หมายถึง การทําใหเรื่องใดเรื่องหนึ่งสําเร็จตามที่คาดหวังหรือการปฏิบัติ
หรือกระทําตอกิจกรรม บุคคล เหตุการณ สถานที่หรือสิ่งของเพื่อให
สิ่งเหลานี้เกิดผลตามที่วางแผนไว
เมื่อพิจารณาคําวาการจัดการแลว การจัดการองคการจึงหมายถึง
การทําใหบุคคลซึ่งอยูในที่ทํางานปฏิบัติงานตามหนาที่ของตน และ
ประสานงานกันเพื่อใหองคการบรรลุวัตถุประสงค การจัดการองคการ
เกิดขึ้นเพราะการกําหนดหนาที่ตาง ๆ ภายในองคการตามโครงสราง
การจัดการ การจัดคนเขาทํางาน การสั่งการและการควบคุม
๑.๕.๑ โครงสรางขององคการ
สมยศ นาวีการ (๒๕๔๔ : ๘) กลาววา “โครงสรางแสดงให
เห็นถึงความสัมพันธอยางมีเหตุผลระหวางหนาที่ตาง ๆ ในองคการ”
เราจะทราบโครงสร า งขององค ก ารจากผั ง แสดงโครงสร า งองค ก าร
(organisation chart)
โครงสรางขององคการทําใหสมาชิกในองคการและกลุมตาง ๆ
นอกองคการทราบสายงานการบังคับบัญชา การสื่อสารในองคการ
และนอกองคการเปนตนวามีฝายใดในองคการที่ติดตอกับหนวยงาน
๘
- 9. ภายนอก เชน ฝายตางประเทศตองติดตอกับหนวยงานอืนในตางประเทศ
่
หรือฝายประชาสัมพันธตองสรางความสัมพันธกับสื่อมวลชน
โครงสรางองคการมีหนาที่สําคัญคือเปนแนวทางใหคนในองคการ
ปฏิบัติงานดังที่ผูเขียนกลาวไวในเรื่องลักษณะขององคการ
๑.๕.๒ การจัดการ
องคการจะประสบความสําเร็จไดจําเปนตองอาศัยกระบวนการ
จัดการที่ดี เชน การวางแผนและตัดสินใจดวยการกลั่นกรองจากฝาย
ตาง ๆ ทีเกียวของ การกลันกรองทําใหเรืองตาง ๆ ผานการพิจารณาอยาง
่ ่
่
่
รอบคอบ มีการคํานึงถึงผลกระทบ ผลไดและผลเสียที่จะเกิดขึ้น
การจั ด การเป น เทคนิ ค ที่ พั ฒ นาคนในองค ก ารให มี จิ ต สํ า นึ ก
รวมกันในการปฏิบัติงานและเกิดความรูสึกที่ดีตอองคการ องคการควร
สรางขวัญและกําลังใจใหแกพนักงานเพื่อใหเขารูสึกวามีความมั่นคง
เมื่อรูสึกเชนนี้ เขาก็จะมีความตั้งใจและมีความตองการชวยเหลือองคการ
องคการตองอาศัยการจัดการเพื่อกําหนดขอบเขตการทํางาน เชน
ทําใหแตละคนรูวาเขามีภารกิจอะไร สิ่งใดเปนงานของเขาและสิ่งใดมิได
อยูในความดูแลของเขา ขจัดการทํางานซํ้าซอนทําใหงานดําเนินไปอยาง
รวดเร็ว
๑.๕.๓ การจัดคนเขาทํางาน
องคการตองวิเคราะหงานเพื่อจะไดสรรหาบุคลากรไดตรงกับ
ลักษณะงาน สรรหาคนเพื่อเขาทํางานโดยพิจารณาจากคุณวุฒิ ความรูวา
ตรงกับงานหรือไม นอกจากนี้ยังพิจารณาจากบุคลิกภาพ ความสนใจ
ความตั้งใจในการทํางาน และความเหมาะสมกับคาตอบแทนที่องคการ
กําหนดไว
๙
- 10. หลั ง จากที่ อ งค ก ารคั ด เลื อ กบุ ค ลากรแล ว ก็ จ ะปฐมนิ เ ทศให
พนักงานเขาใจในองคการ เชน โครงสรางองคการ กฎระเบียบและขอหาม
ตาง ๆ ที่องคการกําหนดขึ้น
ที่กลาวมาคือขั้นตอนอยางคราวของการจัดหาคนเขาทํางาน ซึ่งมี
ความสําคัญเพราะคนเหลานีมผลตอการเติบโตขององคการ หากองคการ
้ี
รับพนักงานที่ไมเหมาะสมกับองคการ เชน พนักงานมีความรูไมตรงกับ
ลักษณะงาน ก็จะทําใหการทํางานไมราบรื่น มีความผิดพลาด พนักงาน
เกิดความเบื่อหนาย ไมอยากทํางาน ขาดขวัญและกําลังใจในการทํางาน
องคการก็ไดรบผลกระทบ เชน ตองใชงบประมาณในการอบรมใหพนักงาน
ั
ที่รับเขามาสามารถทํางานไดคุมกับคาตอบแทน ทําใหองคการเสียเงิน
และเวลา นอกจากนี้องคการยังไมสามารถเลิกจางพนักงานที่มีคุณสมบัติ
ไมตรงไดอยางงายดาย เพราะการเลิกจางเกี่ยวของกับการจายคาชดเชย
และอาจเกิดการฟองรอง มีผลทางกฎหมาย
๑.๕.๔ การสั่งการและการควบคุม
เมื่อองคการเปนสถานที่ที่มีคนหลายประเภท มีระดับการศึกษา
ความรูและความคิดตางกัน องคการจึงตองมีการจัดการดวยการสั่งการ
และการควบคุม
การสั่งการเปนการใชอํานาจตามที่องคการกําหนด การสั่งการมัก
เกิดขึ้นจากผูมีประสบการณและมีอํานาจมากไปยังผูใตบังคับบัญชา
ที่มีความรูหรือประสบการณนอยกวา
การควบคุ ม เป น กลไกในการจั ด การองค ก าร กล า วคื อ เป น
การวัดและการแกไขการปฏิบัติงานของคนในองคการ หากองคการ
ขาดการควบคุมจะเกิดอะไรขึ้น พนักงานบางคนอาจจะเขาทํางานสาย
ดังนั้น การควบคุมจึงเปนตัวกําหนดและวัดความตรงตอเวลาและระยะ
เวลาการทํางานของพนักงานวาครบตามที่องคการกําหนดหรือไม
๑๐