1. Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC
(Ghi laïi theo gia phaû doøng hoï Leâ)
LÒCH SÖÛ
(TU VIEÄN CHÔN NHÖ)
(1802 – 2009)
NHAØ XUAÁT BAÛN TOÂN GIAÙO
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 1

2. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
LÒCH SÖÛ CHUØA AM
Saùch naøy chæ kính bieáu, khoâng baùn! Quyù phaät töû hay baïn ñoïc naøo coù nhu caàu
thænh saùch, xin vui loøng lieân heä ban kinh saùch cuûa TU VIEÄN CHÔN NHÖ:
ÑT: 0979520554 (Tu vieän Chôn Nhö)
0988094445 (Haø Noäi)
Email: chonnhu.info@gmail.com
2

3. Chùa Am
Hình 1
CHUØA AM ñôn sô vaùch lieáp, môùi xaây caát laïi vaøo naêm 1976, naèm giöõa khu
röøng lieãu thieàn xanh töôi traøn ñaày boùng maùt.
CHUØA AM ngaøy xöa chæ laø moät tuùp leàu tranh vôùi moät coát töôïng Phaät Thích Ca
Maâu Ni baèng ñaát seùt do anh em muïc ñoàng vaø oâng sô chuùng toâi kheùo tay laøm ra. Ngaøy
nay coát töôïng aáy ñaõ bò giaëc Phaùp caøn queùt ñaäp phaù tan naùt laøm maát moät di chöùng lòch
söû, thaät ñaùng tieác.
CHUØA AM ngaøy nay laø moät cô sôû tu hoïc daïy theo ñuùng nhöõng lôøi ñöùc Phaät, vì
theá noù coù taùm lôùp hoïc ñaïo ñöùc ñeå ñaøo taïo nhöõng con ngöôøi höõu duyeân töø phaøm phu,
trôû thaønh nhöõng baäc Thaùnh Hieàn. Taâm nhöõng baäc naøy luoân luoân BAÁT ÑOÄNG tröôùc caùc
AÙC PHAÙP vaø caùc CAÛM THOÏ.
CHUØA AM ngaøy nay laø moät cô sôû giaùo duïc ñaøo taïo ñaïo ñöùc nhaân baûn – nhaân
quaû cuûa Phaät giaùo, soáng khoâng laøm khoå mình, khoå ngöôøi vaø khoå taát caû chuùng sinh neân
noù ñöôïc xaây döïng kieán coá ngaên naép, saïch ñeïp, veä sinh theo kieán truùùc khoa hoïc taân
tieán. Vôùi vieäc laøm naøy laø ñeå baûo veä moät di tích lòch söû laâu ñôøi.
CHUØA AM ngaøy nay muoán laøm ñöôïc nhö vaäy thì phaûi coù nhieàu nhaân söï cuøng
chung nhau moät chí höôùng, moät yù chí saét ñaù, gaëp khoù khaên gian nan khoâng chuøn böôùc
thì môùi mong laøm moät vieäc vó ñaïi naøy.
CHUØA AM cuõng hieåu moïi vieäc ñeàu do duyeân nhaân quaû phöôùc baùu cuûa moïi
ngöôøi, neáu moïi ngöôøi khoâng ñuû phöôùc baùu thì CHUØA AM duø coù muoán cuõng khoâng laøm
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 3

4. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
neân ñöôïc, vì vieäc laøm naøy laø mang laïi söï lôïi ích cho loaøi ngöôøi, cho neân laøm ñöôïc hay
khoâng ñeàu do phöôùc cuûa moïi ngöôøi chôù khoâng phaûi do ngöôøi chuû tröông.
Ngöôøi chuû tröông laøm vieäc lôïi ích naøy hoï khoâng chuøn böôùc tröôùc nhöõng söï khoù
khaên, gian khoå luùc naøo hoï cuõng vöôït leân vaø tieáp tuïc laøm. Hoï nghó raèng: ñôøi hoï laøm
chöa xong thì caùc theá heä ñôøi sau seõ noái tieáp chí höôùng ñoù maø khoâng bao giôø boû cuoäc.
Vôùi yù chí kieân cöôøng saét ñaù nhö vaäy thì vieäc laøm naøy CHUØA AM seõ thaønh coâng.
Hình 2. Queâ höông toâi
Queâ höông khuaát boùng hoaøng hoân
Treân soâng soùng nöôùc gôïi buoàn loøng ai
Taûn Ñaø
4

5. Thư ngỏ
ÔÛ ñaây chuùng toâi vieát lòch söû Chuøa Am laø vieát veà nhöõng nhaân vaät coù tinh
thaàn yeâu nöôùc, coù yù chí kieân cöôøng baát khuaát choáng giaëc ngoaïi xaâm, vì theá chuùng
toâi ñaõ ghi nhaän trong yù ñònh moät caùch roõ raøng vaø cuï theå.
Vieát lòch söû laø phaûi noùi roõ hai phaàn: tinh thaàn vaø vaät chaát.
- Phaàn moät laø noùi veà tinh thaàn: neáu noùi veà tinh thaàn laø noùi leân ñöôøng loái
caùch thöùc, phöông phaùp, ñaïo ñöùc cuûa Chuøa Am ñeå daãn daét moïi ngöôøi trôû
thaønh nhöõng con ngöôøi toát coù ích cho baûn thaân, cho xaõ hoäi, cho coäng ñoàng. Phaàn
naøy raát quan troïng khi noùi veà lòch söû Chuøa Am, neáu phaàn naøy vieát khoâng roõ
raøng thì Chuøa Am chæ coù caùi voû haøo nhoaùng beân ngoaøi maø thoâi.
- Phaàn hai laø phaàn noùi veà nhöõng nhaân vaät: Noùi roõ nhöõng nhaân vaät trong
Chuøa Am ñaõ thöøa keá noái tieáp laøm neân nhöõng trang söû coù ích cho ñôøi cho ñaïo.
Coù vieát ñöôïc nhö vaäy môùi goïi laø vieát lòch söû, coøn vieát lòch söû chæ coù neâu
teân nhöõng nhaân vaät lòch söû thì ñoù laø vieát lòch söû giaùo khoa cho hoïc sinh hoïc chöù
khoâng theå laø ngöôøi vieát lòch söû.
Chuùng toâi raát ñaén ño suy nghó khi caàm buùt vieát nhöõng trang söû Chuøa
Am. Neáu noùi nhieàu veà tinh thaàn thì laøm loaõng nhöõng nhaân vaät lòch söû laøm cho
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 5

6. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
ngöôøi ñoïc bò phaân taâm, nhaân vaät lòch söû bò rôøi raïc. Coøn neáu noùi nhieàu veà nhaân
vaät thì moïi ngöôøi cho raèng ñoù ngaõ maïn khoe khoang. Bieát laøm sao cho vöøa loøng
ngöôøi ñoïc. Vì theá chuùng ta haõy vöôït leân hai yù kieán naøy thì môùi vieát söû ñöôïc. Khi
vieát söû laø phaûi trung thöïc vôùi söû, vieát ñuùng söï thaät ñoù laø ñieàu quan troïng nhaát
cuûa ngöôøi vieát söû. Nhaát laø nhaân vaät vieát söû laïi laøm moät vò truï trì Chuøa Am
thì laøm sao traùnh khoûi nhöõng lôøi pheâ bình chæ trích “Ngaõ main.”
Hình 3
Neáu khoâng phaûi vò truï trì Chuøa Am thì khoâng theå naøo vieát lòch söû Chuøa
Am ñöôïc. Ngöôøi beân ngoaøi khoâng theå hieåu roõ töøng vieäc laøm vaø haønh ñoäng
ñaáu tranh cuoäc caùch maïng choáng ngoaïi xaâm vaø phong kieán cuûa nhöõng nhaân vaät
Chuøa Am.
Tröôùc khi döùt lôøi chuùng toâi xin quyù vò vui loøng boû qua cho nhöõng ñieàu maø
chuùng toâi vieát chöa ñöôïc ñaày ñuû vaø coøn thieáu soùt raát nhieàu, vì tröôùc kia chuùng
toâi khoâng nghó ñeán ngaøy nay ghi laïi boä söû Chuøa Am, nhöng giôø naøy môùi thaáy
söï thieáu soùt cuûa mình coøn quaù nhieàu, mong quyù vò tha thöù. Chuùng toâi thaønh kính
tri aân quyù vò.
Kính ghi
Tröôûng Laõo Thích Thoâng Laïc
6

7. Đôi nét
giới thiệu
về Chùa Am
Chuøa Am baèng tre laù ngheøo naøn ngaøy naøo, nhöng ñeán hoâm nay coù nhieàu thay ñoåi, caùc thaát
ñeå tu sinh ôû tu hoïc ñöôïc xaây döïng baèng gaïch kieân coá, ñoù laø ñeå giöõ gìn baûo quaûn daøi laâu nhöng vaãn
coøn giöõ nguyeân saéc thaùi moäc maïc, ñôn sô, bình dò, ngaên naép, saïch ñeïp coù töøng khu nam nöõ rieâng bieät
vaø trình ñoä tu hoïc thaáp cao roõ raøng.
Nhöng hình aûnh CHUØA AM coøn ghi khaéc maõi trong traùi tim cuûa nhieàu ngöôøi. Tuy raèng
ñôn giaûn, bình dò, nhöng nôi ñaây laø nôi xuaát phaùt nhöõng con ngöôøi yeâu nöôùc choáng laïi giaëc Phaùp,
choáng laïi cheá ñoä phong kieán trieàu Nguyeãn baát coâng ñaøn aùp noâng daân vaø caùc phong traøo yeâu nöôùc.
Nôi ñaây ñaùnh daáu nhöõng trang söû oai huøng cuûa nhöõng con ngöôøi yeâu nöôùc, yeâu daân toäc, luoân luoân
baát khuaát, kieân cöôøng, gan daï tröôùc theá löïc ñaøn aùp cuûa beø luõ tay sai nguïy quaân, nguïy quyeàn. Nôi
ñaây ñaùnh daáu moät goùc nhoû cho cuoäc ñaáu tranh baát khuaát cuûa toaøn daân, giaønh ñoäc laäp thaéng lôïi veà
tay nhaân daân.
Ngaøy nay nôi ñaây cuõng laø nôi ñaøo taïo nhieàu ngöôøi soáng coù ñaïo ñöùc khoâng laøm khoå mình, khoå
ngöôøi vaø khoå chuùng sinh ñeå ñem laïi söï soáng bình an, yeâu thöông cho nhau; ñeå ñem laïi söï soáng khoâng
coøn xung ñoät vaø chieán tranh nöõa.
Ngaøy nay nôi ñaây cuõng daïy ngöôøi taäp luyeän laøm chuû sinh, giaø, beänh, cheát. Vì sinh, giaø,
beänh, cheát laø boán noãi khoå ñau cuûa kieáp ngöôøi. Boán noãi khoå ñau cuûa kieáp ngöôøi ai cuõng ñeàu bieát,
nhöng khoâng bieát laøm caùch naøo thoaùt boán khoå ñau ñoù neân ñaønh phaûi soáng treân ñau khoå.
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 7

8. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
Hình 4
Bôûi vaäy cuoäc soáng con ngöôøi chæ cöôøi ra nöôùc maét ñeå gaéng göôïng soáng cho qua ngaøy, chôù thaät
ra laø moät noãi ñau khoå duø ai coù keâu la, reân xieát, traùch trôøi, oaùn ngöôøi nhöng khoâng ai giuùp ai ñöôïc, vì
ñoù laø nhaân quaû cuûa moãi ngöôøi töï mình ñaõ taïo ra thì töï mình phaûi gaët haùi vaø gaùnh chòu.
Cho neân nhöõng ngöôøi khoâng hieåu bieát töôûng ñau khoå laø do ngöôøi khaùc ñem ñeán cho mình, chôù
thaät söï ñau khoå chính hoï töï taïo ra cho hoï, thì laøm sao ai daùm cöùu giuùp hoï, duø ñoù laø Thaàn, Thaùnh,
Tieân, Phaät cuõng khoâng daùm cöùu giuùp.
Suy ra choã naøy, chuùng ta môùi bieát vieäc caàu sieâu, caàu an toaøn laø nhöõng vieäc laøm muø quaùng, meâ
tín, laïc haäu.
Xeùt veà luaät nhaân quaû, khi haønh ñoäng nhaân naøo thì phaûi gaët laáy quaû naáy, duø coù troán traùnh
treân trôøi hay chui xuoáng ñaùy bieån cuõng khoâng thoaùt khoûi.
Khi hoïc ñaïo ñöùc soáng khoâng laøm khoå mình, khoå ngöôøi vaø khoå chuùng sinh thì chuùng ta hieåu
bieát raát roõ nhaân quaû, vì theá muoán vöôït thoaùt ra nhaân quaû thì chæ coù taâm ly duïc ly aùc phaùp. Taâm ñaõ
ly duïc ly aùc phaùp thì coøn ñaâu nhaân quaû chi phoái taâm chuùng ta ñöôïc; thì coøn ñaâu taâm chuùng ta giaän
hôøn, buoàn phieàn ñau khoå nöõa; thì coøn ñaâu taâm chuùng ta lo aâu, saàu muoän, thöông gheùt ngöôøi naøy
ngöôøi khaùc. Coù ñuùng nhö vaäy khoâng thöa quyù vò?!
Bôûi vaäy nhöõng ngöôøi ñaõ ly duïc ly aùc phaùp laø nhöõng ngöôøi ñaõ laøm chuû taâm mình, maø ñaõ laøm
chuû taâm mình thì taâm mình luoân luoân BAÁT ÑOÄNG, THANH THAÛN, AN LAÏC VAØ VOÂ SÖÏ.
8

9. Taâm tu taäp ñeán ñaây thì chaám döùt cuoäc haønh trình tu haønh theo Phaät giaùo, vì ñoù laø giaûi thoaùt hoaøn
toaøn.
Hình 5
Trôøi, maây, nöôùc, caây coû baát ñoäng laø chaân lyù giaûi thoaùt
Cho neân cuoäc ñôøi tu haønh theo ñaïo Phaät chæ coù baáy nhieâu TAÂM BAÁT ÑOÄNG ñoù maø thoâi.
Khi taâm baát ñoäng thì chaúng caàn phaûi tu phaùp moân naøo nöõa caû.
Khi taâm BAÁT ÑOÄNG, THANH THAÛN, AN LAÏC VAØ VOÂ SÖÏ laø luùc ñoù chuùng ta môùi
nhaäp TÖÙ THAÙNH ÑÒNH, coøn neáu chöa ñaït ñöôïc taâm ñoù thì chaúng bao giôø nhaäp TÖÙ THAÙNH
ÑÒNH ñöôïc. Cho neân ngöôøi naøo chöa ñöôïc taâm BAÁT ÑOÄNG maø noùi nhaäp TÖÙ THAÙNH
ÑÒNH laø nhöõng ngöôøi löøa ñaûo noùi doái, gaït ngöôøi. Phaät phaùp raát roõ raøng ai noùi sai mình ñeàu bieát
caû, cho neân khoù coù ai doái gaït ñöôïc.
Khi taâm BAÁT ÑOÄNG, THANH THAÛN, AN LAÏC VAØ VOÂ SÖÏï thì taâm nhaäp TÖÙ
THAÙNH ÑÒNH ñaâu coøn khoù khaên, chæ caàn taùc yù ra leänh thì ngay ñoù töùc khaéc thaân taâm lieàn nhaäp
vaøo caùc töøng THIEÀN ÑÒNH theo yù mình muoán. Bôûi vaäy THIEÀN ÑÒNH ñaâu phaûi laø phaùp ñeå
tu taäp, maø noù laø phaùp moân ÑEÅ NHAÄP, cho neân noù laø keát quaû cuûa phaùp moân TÖÙ NIEÄM XÖÙ,
ngoaøi phaùp moân TÖÙ NIEÄM XÖÙ ñi tìm THIEÀN ÑÒNH thì khoâng bao giôø coù THIEÀN ÑÒNH.
THIEÀN ÑÒNH cuûa ñaïo Phaät laø phaùp moân giaønh cho nhöõng ngöôøi TAÂM BAÁT ÑOÄNG
ñeå nhaäp, chôù khoâng phaûi ñeå cho moïi ngöôøi tu taäp.
Ngöôøi naøo chöa hieåu bieát môùi môû THIEÀN ÑÖÔØNG ñeå daïy ngöôøi tu taäp THIEÀN
ÑÒNH laø nhöõng ngöôøi chöa bieát THIEÀN ÑÒNH cuûa Phaät giaùo. Nhö caùc tröôøng thieàn ôû Trung
Quoác, Laøo, Mieán Ñieän, Thaùi Lan, Campuchia vaø Vieät Nam hieän nay daïy ngöôøi tu taäp laø khoâng
theo lôøi ñöùc Phaät daïy, neân caùc vò toå sö thieàn daïy ngöôøi tu THIEÀN ÑÒNH baèng caùch öùc cheá taâm
nhö phaùp moân tham coâng aùn, tham thoaïi ñaàu hoaëc baèng caùch nieäm Phaät nhaát taâm, baèng caùch bieát
voïng lieàn buoâng, baèng caùch nöông vaøo cô buïng phình xeïp v.v…
Phaät giaùo daïy chuùng ta ly duïc ly aùc phaùp laø ñeå ñaït taâm BAÁT ÑOÄNG, chôù khoâng daïy chuùng
ta tu taäp THIEÀN ÑÒNH theo kieåu öùc cheá yù thöùc ñeå yù thöùc khoâng coøn khôûi nieäm. Khi yù thöùc
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 9

10. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
khoâng coøn khôûi nieäm caùc thieàn sö cho ñoù laø THIEÀN ÑÒNH. THIEÀN ÑÒNH nhö vaäy laø moät
ñieàu daïy sai ñöôøng loái tu taäp THIEÀN cuûa Phaät giaùo, bieán Phaät giaùo thaønh taø giaùo ngoaïi ñaïo.
Hình 6. Vaïn vaät baát ñoäng laø thieàn ñònh
Chuùng toâi xin nhaéc laïi quyù vò moät laàn nöõa: THIEÀN ÑÒNH cuûa ñaïo Phaät giaùo laø
THIEÀN ÑÒNH ñeå nhaäp, ñeå laøm chuû thaân taâm, chôù khoâng phaûi ñeå tu taäp nhö ngöôøi ta nghó töôûng
vaø kieán giaûi, khieán cho ngöôøi tu taäp THIEÀN ÑÒNH caøng xa lìa Phaät giaùo.
Taâm quyù vò coøn ñoäng chöa ly duïc ly aùc phaùp maø muoán tu taäp THIEÀN ÑÒNH thì
THIEÀN ÑÒNH ñoù laø THIEÀN ÑÒNH TÖÔÛNG cuûa caùc taø sö ngoaïi ñaïo. Bôûi caùc sö thaày Trung
Quoác thieáu söï hieåu bieát nhöõng lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät neân kieán giaûi THIEÀN ÑÒNH cuûa Phaät trôû
thaønh TAØ THIEÀN, TAØ ÑÒNH cuûa ngoaïi ñaïo.
Nhöõng ngöôøi taâm chöa BAÁT ÑOÄNG laø nhöõng ngöôøi taâm chöa ly duïc ly aùc phaùp. Taâm chöa
ly duïc ly aùc phaùp maø muoán laøm chuû sinh, giaø, beänh, cheát thì ñoù laø moäng töôûng.
Cho neân CHUØA AM khoâng chaáp nhaän nhöõng ngöôøi tu giaû doái aáy, tu laáy coù hình thöùc ñeå roài
khi ñau beänh naèm uû ruû nhö thi ma cheát chöa choân. Nhöõng ngöôøi tu nhö vaäy laø heøn nhaùt khoâng yù
chí, khoâng gan daï duõng caûm, tu taäp maø löôøi bieáng khoâng chòu ñi KINH HAØNH, khoâng ñi phaùp
THAÂN HAØNH NIEÄM trong khi taâm coøn hoân traàm, thuøy mieân, voâ kyù nguùt ngaøn.
Muoán tu taäp laøm chuû boán söï ñau khoå naøy thì chuùng ta neân tu taäp laøm chuû TAÂM tröôùc tieân,
khi laøm chuû TAÂM ñöôïc roài thì môùi tu taäp laøm chuû THAÂN, nhöng muoán laøm chuû THAÂN thì chuùng
chia ra laøm ba giai ñoaïn tu taäp:
- Giai ñoaïn moät phaûi tu taäp laøm chuû söï yeáu ñuoái cuûa THAÂN GIAØ.
- Giai ñoaïn hai phaûi tu taäp laøm chuû khi THAÂN BEÄNH.
- Giai ñoaïn ba phaûi tu taäp laøm chuû khi THAÂN CHEÁT.
10

11. Hình 7. Thaàn cheát
Coù nhieàu phaät töû ôû khaép nôi ñaõ göûi thö veà baùo vaø caûm ôn Phaät vaø Thaày ñaõ ban cho hoï
nhöõng phaùp moân ñeå cöùu hoï thoaùt ra nhöõng taâm tham, saân, si khieán cho gia ñình hoï ngaøy caøng haïnh
phuùc hôn. Nhaát laø hoï ñaõ laøm chuû ñöôïc nhöõng BEÄNH TAÄT hieåm ngheøo.
Neáu trong vieäc tu haønh theo phöông phaùp naøy, moïi ngöôøi ñeàu sieâng naêng giöõ gìn taâm BAÁT
ÑOÄNG, THANH THAÛN, AN LAÏC VAØ VOÂ SÖÏ thì hoï seõ laøm chuû sinh, giaø, beänh, cheát khoâng
coøn thaáy khoù khaên nöõa.
Muïc ñích CHUØA AM laø ñem laïi cho moïi ngöôøi moät söùc maïnh töï löïc laøm chuû boán söï ñau khoå
naøy ñeå con ngöôøi khoâng coøn khieáp ñaûm vaø run sôï nöõa tröôùc caûnh sinh ly töû bieät.
Nhö quyù vò ñaõ ñoïc lôøi giôùi thieäu treân ñaây thì ñuû bieát CHUØA AM ra ñôøi laø vì ñaáu tranh
choáng GIAËC NGOAÏI XAÂM, söï boùc loät caùc trieàu ñaïi phong kieán vaø cuoái cuøng CHUØA AM quyeát
taâm choáng laïi GIAËC SINH TÖÛ ñoøi quyeàn laøm chuû söï SOÁNG CHEÁT cho loaøi ngöôøi.
Kính ghi
Tröôûng Laõo. THÍCH THOÂNG LAÏC
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 11

12. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
QUEÂ HÖÔNG VIEÄT NAM
Hình 8
Nhaät moä Höông giang haø xöù thò.
Yeân ba giang thöôïng söû nhaân saàu
12

13. Lời nói đầu
Ghi laïi lòch söû laø moät vieäc laøm heát söùc phaûi thaän troïng, nhaát laø
phaûi thaáy traùch nhieäm vaø boån phaän ñoái vôùi ñoäc giaû. Moïi ngöôøi ai cuõng
bieát lòch söû cuûa moät daân toäc laø do nhieàu nhaân vaät laøm neân, nhöng moãi
nhaân vaät ñeàu coù nhöõng taøi naêng ñaëc bieät khaùc nhau. Do ñoù khi ghi laïi
lòch söû chuùng ta phaûi ghi laïi trung thöïc theo taøi naêng cuûa moãi nhaân vaät
laøm neân lòch söû trong ñòa phöông ñoù, ghi nhö vaäy môùi ñöôïc goïi laø ghi laïi
lòch söû.
ÔÛ ñaây, chuùng toâi ghi laïi lòch söû cuûa moät ñòa danh, chôù khoâng ghi
laïi moät nhaân vaät lòch söû caù nhaân naøo. Vì theá chuùng toâi caàn phaûi bieát raát
roõ trong moät ñòa danh lòch söû khoâng phaûi chæ coù moät nhaân vaät lòch söû maø
phaûi coù nhieàu nhaân vaät. Coù nhieàu nhaân vaät môùi laøm neân ñòa danh lòch söû.
Ñoù laø ñieàu chaéc chaén khoâng coøn baét beû chuùng ta ghi sai.
Bôûi vaäy moät ñòa danh ñöôïc gaén lieàn vôùi nhieàu nhaân vaät lòch söû.
Nhieàu nhaân vaät lòch söû môùi laøm neân noåi baät ñòa danh trong lòch söû cuûa
nöôùc nhaø. Ñoïc moät cuoán söû ñaát nöôùc Vieät Nam trong ñoù coù raát nhieàu anh
huøng lieät só höõu danh cuõng nhö voâ danh khoâng sao keå cho heát. Saùch vieát
nhö vaäy môùi goïi laø cuoán söû kyù.
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 13

14. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
Hình 9. Chuøa Am ngaøy xöa
Chuøa Am ñaõ trôû thaønh moät ñòa danh lòch söû, do baét ñaàu töø moät voõ
töôùng cuûa Taây Sôn veà ñaây truù nguï, khoâng phaûi truù nguï ñeå mai danh, aån
tích maø truù nguï ñeå aâm thaàm chieán ñaáu choáng giaëc Phaùp ngoaïi xaâm, ñeå
tieáp tuïc laøm neân nhöõng trang söû anh huøng cuûa daân toäc. Ngoõ haàu ñeå ñoùng
goùp coâng söùc mình cho nhöõng trang söû nöôùc nhaø.
Nhö chuùng ta ai cuõng bieát: Trieàu ñaïi Taây Sôn laø do nhöõng ngöôøi
noâng daân aùo vaûi ôû ñaát Taây Sôn ñöùng leân phaát côø khôûi nghóa ñaùnh ñuoåi
Giaëc phöông Baéc Nhaø Thanh ôû mieàn Baéc nöôùc ta vaø deïp saïch quaân Xieâm
La ôû mieàn Nam, keá ñoù ñaäp tan beø luõ phong kieán baùn nöôùc Trònh ñaøng
ngoaøi – Nguyeãn ñaøng trong, thoáng nhaát ñaát nöôùc thaønh moät nöôùc ñoäc laäp
chuû quyeàn phong kieán Vieät Nam. Nhöõng trang söû oanh lieät naøy laøm sao
nhaân daân Vieät Nam töø theá heä naøy ñeán theá heä khaùc laïi queân ñöôïc ngöôøi aùo
vaûi anh huøng Nguyeãn Hueä Quang Trung, phaûi khoâng quyù vò? Ñaáy laø
nhöõng ñieàu caàn nhaéc nhôû cho moïi ngöôøi löu yù khi ñoïc lòch söû Chuøa Am.
14

15. Hình 10. Queâ höông Vieät Nam
Keá ñoù caùc ñôøi sau coøn noái tieáp nhau thöïc hieän loøng yeâu nöôùc, luoân
luoân ñaáu tranh ñaùnh ñuoåi giaëc Phaùp, giaønh ñoäc laäp töï do cho queâ höông
xöù sôû.
Chính nhôø loøng yeâu nöôùc cuûa caùc vò truï trì Chuøa Am maø ngaøy nay
Chuøa Am môùi coù nhöõng trang söû choáng giaëc cöôùp nöôùc vaø ñaäp tan söï boùc
loät cuûa nhöõng taäp ñoaøn phong kieán caùc vöông trieàu nhaø Nguyeãn, khieán cho
Chuøa Am ngaøy caøng phaùt trieån trôû thaønh moät Tu Vieän coù taàm côõ caû nöôùc
neân caùc giôùi tri thöùc trong nöôùc cuõng nhö ôû nöôùc ngoaøi ñeàu quan taâm löu
yù.
Sau khi tìm hieåu bieát roõ raøng chính quyeàn caùc caáp vaø moïi ngöôøi cuõng
haõnh dieän vì nôi ñaây xuaát phaùt nhöõng ngöôøi con yeâu nöôùc vaø nhaát laø nôi
ñaây laïi xuaát hieän moät neàn vaên hoùa ñaïo ñöùc nhaân baûn – nhaân quaû ñem laïi
cho daân toäc vaø loaøi ngöôøi treân theá giôùi moät cuoäc soáng nhaân vaên khoâng laøm
khoå mình, khoå ngöôøi vaø khoå taát caû chuùng sinh.
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 15

16. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
Hình 11. Trôøi caây soâng nöôùc
Moät neàn ñaïo ñöùc ñaõ coù töø xa xöa töø khi coù loaøi ngöôøi, nhöng ñeán
khi ñöùc Phaät Thích Ca Maâu Ni ra ñôøi môùi döïng leân vaø truyeàn daïy cho
chuùng ta.
Khi Ngaøi maát thì caùc toân giaùo khaùc ñaõ ra coâng dìm maát neàn ñaïo
ñöùc naøy ñeå thay theá vaøo nhöõng kinh saùch vaø giaùo phaùp muø quaùng, meâ tín,
laïc haäu. Vì theá loaøi ngöôøi ñeán ngaøy nay ít ai bieát ñeán neàn ñaïo ñöùc naøy.
Maõi cho ñeán vò truï trì ñôøi thöù tö cuûa Chuøa Am ra ñôøi môùi ra coâng bieân
soaïn boä saùch ñaïo ñöùc nhaân baûn – nhaân quaû ñeå moïi ngöôøi soáng khoâng laøm
khoå cho nhau vaø nhaát laø khoâng laøm khoå chuùng sinh. Ñoù laø moät ñieàu ñaùng
vui möøng cho daân toäc Vieät Nam vaø cho loaøi ngöôøi treân theá giôùi.
Vì vaäy Chuøa Am ñaùng ñöôïc ghi vaøo lòch söû vaên hoùa ñaïo ñöùc nhaân
baûn – nhaân quaû cuûa daân toäc Vieät Nam,
Chính nôi ñaây Chuøa Am phaûi ñöôïc giöõ gìn, baûo toaøn di tích lòch söû
vaø nhaát laø söï truyeàn thöøa neàn ñaïo ñöùc nhaân baûn – nhaân quaû ñaõ ñem laïi
lôïi ích cho ñaïo, cho ñôøi, cho ñaát nöôùc Vieät Nam vaø cho caû theá giôùi.
Kính ghi,
Tröôûng Laõo Thích Thoâng Laïc
16

17. Hình 12
Nöôùc non heïn moät lôøi theà
Nöôùc ñi ñi maõi khoâng veà cuøng non
Nhôù lôøi heïn nöôùc theà non
Nöôùc ñi ra bieån laïi möa veà nguoàn
Taûn Ñaø
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 17

18. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
Chùa Am
Hình 13. Con ñöôøng daãn vaøo chuøa Am
CHUØA AM coù moät chieàu daøi lòch söû hôn hai traêm naêm, töø khôûi thuûy ñeán
phaùt trieån ñeå trôû thaønh moät TU VIEÄN CHÔN NHÖ saàm uaát roäng lôùn nhö ngaøy
hoâm nay. CHUØA AM coù 260 ngoâi nhaø lôùn nhoû, moät caûnh quan tu haønh yeân tònh,
coù röøng caây maùt meû, coù ñöôøng ñi, loái laïi saïch ñeïp khaép nôi trong Chuøa Am, gioáng
nhö moät coâng vieân. Nhöng noù khoâng phaûi coâng vieân, vì coâng vieân laø nôi vui chôi
giaûi trí cho nhöõng ngöôøi voâ coâng, raûnh vieäc, coøn Chuøa Am laø nôi hoïc taäp ñaïo ñöùc,
reøn luyeän nghò löïc ñeå trôû thaønh nhöõng ngöôøi toát cho xaõ hoäi; Chuøa Am cuõng laø nôi
huaán luyeän ñaøo taïo nhöõng con ngöôøi coù nhaân caùch, coù ñaïo ñöùc, coù ñaïo haïnh, nhaát
laø coù loøng nhaân aùi bieát yeâu thöông vaø tha thöù ñoái vôùi moïi ngöôøi, ñeå laøm cho cuoäc
soáng ñöôïc bình an, yeân vui; vaø moïi ngöôøi khoâng coøn ai caõi coï xung ñoät nhau nöõa
ñeå laøm cho theá giôùi trôû neân hoøa bình vaø khoâng coøn chieán tranh.
Hình 14. Coång vaøo Chuøa Am
18

19. Ñieàu quan troïng nhaát laø Chuøa Am ñaøo taïo nhöõng con ngöôøi coù yù chí kieân
cöôøng duõng caûm gan daï quyeát taâm reøn luyeän ngaøy ñeâm ñeå chieán ñaáu vôùi giaëc
sinh töû luaân hoài. Chuùng ñang töøng phuùt töøng giôø töøng ngaøy duøng moïi chieán thuaät
chieán löôïc ñeå baét loaøi ngöôøi phaûi noâ leä chuùng muoân ñôøi muoân kieáp. Nôi ñaây khôûi
saéc cho moät neàn vaên hoùa ñaïo ñöùc nhaân baûn – nhaân quaû cuûa Phaät giaùo, giuùp moïi
ngöôøi seõ soáng khoâng laøm khoå mình, khoå ngöôøi vaø khoå taát caû chuùng sinh. Nhôø
soáng coù ñaïo ñöùc nhö vaäy neân moïi ngöôøi thöôøng ñem LOØNG YEÂU THÖÔNG ñeán
vôùi moïi ngöôøi, moïi loaøi vaät vaø ngaøn caây noäi coû, ñaát ñaù nuùi soâng.
Moät neàn vaên hoùa ñaïo ñöùc tuyeät vôøi maø töø laâu bò choân vuøi trong ñoáng giaùo
lyù cuûa caùc toân giaùo ngoaïi ñaïo meâ tín, laïc haäu cuûa Trung Quoác. Khieán cho moïi
ngöôøi khoâng ai bieát ñeán neàn vaên hoùa ñaïo ñöùc naøy nöõa.
Vì theá, hoâm nay neàn ñaïo ñöùc nhaân baûn – nhaân quaû ñaõ ñöôïc Chuøa Am döïng
laïi, noù seõ laøm cho nhöõng tö töôûng coá chaáp coù theá giôùi sieâu hình bò ñoå vôõ vaø tan
naùt.
SOÂNG NÖÔÙC VIEÄT NAM
Hình 15
Soùng gôïn tröôøng giang buoàn ñieäp ñieäp
Con thuyeàn xuoâi maùi nöôùc song song
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 19

20. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
ÑÔØI
THÖÙÙ
NHAÁT
Vò
truï trì ñaàu tieân cuûa CHUØA AM laø Hoøa Thöôïng THÍCH MINH
KHOÂNG tuïc danh laø LEÂ VAÊN TAÂM. Moät voõ töôùng cuûa TAÂY SÔN, döôùi tröôùng cuûa
vua QUANG TRUNG NGUYEÃN HUEÄ nhö chuùng toâi ñaõ töôøng trình sô löôïc ôû treân
(theo gia phaû cuûa doøng hoï LEÂ ghi laïi roõ raøng).
Vua Quang Trung Nguyeãn Hueä laø moät danh töôùng cuûa Vieät Nam, oâng
thöôøng ñaùnh Nam deïp Baéc ñeå thoáng nhaát giang sôn Toå quoác. Trong traän ñaùnh
quaân nhaø Thanh taïi Haø Noäi vôùi chieán löôïc chieán thuaät thaàn toác cuûa vua Quang
Trung thì Leâ Vaên Taâm laõnh moät ñaïo quaân döôùi quyeàn chæ huy cuûa vua Quang
Trung môû cuoäc taán coâng duõng maõnh vaøo phía nam ñeàn Ngoïc Hoài. Quaân Thanh
ruùt vaøo ñoàn luõy coá thuû, duøng ñaïi baùc vaø hoûa khí baén xuoáng döõ doäi nhö möa ñeå
caûn böôùc tieán cuûa quaân Taây Sôn.
Hình 16
Moät töôïng Phaät naèm trong khuoân vieân chuøa Am
20

21. Tröôùc chieán traän nhö vaäy vua Quang Trung ra leänh cho ñoäi xung kích goàm
600 duõng só caûm töû trong ñoù coù oâng sô chuùng toâi tình nguyeän chieán ñaáu, löng giaét
ñao ngaén, 200 ngöôøi ñi ñaàu khieâng 20 taám vaùn daày, beän rôm thaám nöôùc che suùng
ñaïn vaø löûa, cho 400 duõng só theo sau, laøm cho suùng ñaïn quaân Thanh maát hieäu
löïc.
Luùc baáy giôø quaân Taây Sôn hôïp laïi ñoâng nhö kieán coû, khí theá leân aøo aït nhö
thuûy trieàu daâng, taán coâng phaù tan cöûa luõy, môû ñöôøng cho kî binh vaø töôïng binh
tieán vaøo thaønh. Quaân Taây Sôn tung hoaønh cheùm gieát. Ñoàn Ngoïc Hoài chìm trong
khoùi löûa. Quaân Thanh tan vôõ boû chaïy taùn loaïn, lôùp bò gieát, lôùp chaø ñaïp leân nhau
chaïy maø cheát neân thaây naèm lôùp lôùp.
Quaân Taây Sôn ñaõ phaù tan cöù ñieåm Ngoïc Hoài, tieâu dieät 3 vaïn quaân Thanh
trong ñoù coù 3 danh töôùng cao caáp cuûa giaëc. Trong traän ñaùnh naøy oâng sô cuûa
chuùng toâi cuõng ñöôïc tham döï nhö treân ñaõ noùi, ñaäp naùt phoøng thuû phía Nam, môû
toang caùnh cöûa vaøo thaønh Thaêng Long.
Trong khi ñaïo quaân chuû löïc ñang quyeát chieán ôû maët traän phía Nam thaønh
Thaêng Long thì saùng ngaøy moàng 5 Teát nguyeân ñaùn naêm Kyû Daäu. Quaân Taây Sôn
ñaõ ñaäp tan moäng cöôùp nöôùc, ñeø beïp yù chí xaâm löôïc cuûa quaân nhaø Thanh, giaûi
phoùng kinh thaønh Thaêng Long vaø mieàn Baéc, baûo veä ñoäc laäp töï do, toaøn veïn laõnh
thoå Toå quoác. Chieán thaéng Ngoïc Hoài laø moät chieán coâng oanh lieät laøm veû vang cho
Toå quoác vaø keát thuùc söï xaâm löôïc cuûa phong kieán phöông Baéc ñoái vôùi nöôùc Vieät
Nam.
Hình 17. Ñöôøng vaøo am thaát trong CHUØA AM
Coâng vieäc ñang tieán haønh thuaäân lôïi thì vaøo ngaøy 29 thaùng 7 naêm 1792 aâm
lòch, phaùi boä Ñaïi Vieät nhaän ñöôïc tin Vua Quang Trung ñaõ ñoät ngoät töø traàn.
Nguyeãn Quang Toaûn leân noái ngoâi laáy hieäu laø Caûnh Thònh Hoaøng Ñeá. Vua Quang
Trung cheát laø moät noåi ñau cuûa daân toäc Vieät Nam, vì ñaát nöôùc chöa thoáng nhaát
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 21

22. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
hoaøn toaøn, maø vua Quang Trung cheát laø moät thieät thoøi raát lôùn cho vaän meänh queâ
höông xöù sôû naøy.
Khi vua Quang Trung maát thì anh em cuûa vua Quang Trung chia nhau ñaát
nöôùc cai trò. Mieàn Nam do Nguyeãn Löõ cai trò, nhöng do söï baát taøi cuûa Nguyeãn Löõ,
mieàn ñaát chieán löôïc khoâng ñöôïc Taây Sôn toå chöùc cai trò chaët cheõ neân ñaõ loït vaøo
tay Nguyeãn AÙnh thaùng 8 naêm 1788. Treân maûnh ñaát chieán löôïc naøy Nguyeãn AÙnh
ra söùc phaùt trieån kinh teá, xaây döïng löïc löôïng vaø ngoaïi giao caàu vieän thöïc daân
Phaùp, ñeå môû maøn cho moät cuoäc taán coâng qui moâ ñoái vôùi quaân Taây Sôn.
Söï lôùn maïnh vaø nhöõng cuoäc taán coâng cuûa löïc löôïng Nguyeãn AÙnh tröïc tieáp
ñe doïa söï toàn taïi cuûa trieàu ñaïi Taây Sôn. Chính khi coøn soáng vua Quang Trung ñaõ
nhìn thaáy hieåm hoïa ñoù. OÂng xem löïc löôïng phaûn ñoäng cuûa Nguyeãn AÙnh laø moät
tai hoïa lôùn cho böôùc tieán thoáng nhaát ñaát nöôùc.
Hình 18
Töôïng Toå Tuyeát Sôn trong khuoân vieân chuøa Am
Sau khi chieán thaéng quaân Thanh ôû thaønh Thaêng Long khi veà Phuù Xuaân
vua Quang Trung ra söùc chuaån bò löïc löôïng chieán thuaät chieán löôïc vaïch ra keá
hoaïch taán coâng tieâu dieät Nguyeãn AÙnh. Nhöng keá hoaïch chöa kòp thöïc hieän thì
Quang Trung ñaõ ñoät ngoät töø traàn vaøo naêm 1792 nhö treân ñaõ noùi.
22

23. Caùi cheát cuûa vua Quang Trung ñaõ laøm suy yeáu toaøn boä phong traøo Taây Sôn
vaø cuoäc ñöông ñaàu vôùi chuùa Nguyeãn coù phaàn suy yeáu. Ñoù laø theá lôïi cho Nguyeãn
AÙnh. Nhaát laø trong noäi boä anh em cuûa Taây Sôn tham quyeàn coá vò chia reõ vaø gieát
haïi laãn nhau neân ñaõ laøm löïc löôïng Taây Sôn suy yeáu laïi caøng suy yeáu hôn.
Naêm 1801 Nguyeãn AÙnh ñem toaøn löïc löôïng taán coâng kinh thaønh Phuù Xuaân.
Thaønh Phuù Xuaân bò Nguyeãn AÙnh chieám. Vua Caûnh Thònh phaûi chaïy ra Haø Baéc
huy ñoäng quaân ñoäi caùc traán Haûi Döông, Sôn Taây, Sôn Nam, Kinh Baéc vaø quaân
Thanh – Ngheä choáng laïi vôùi quaân Nguyeãn AÙnh. Maët traän chính xaûy ra ôû Ngheä
An vaø Thanh Hoùa. Nöõ töôùng Buøi Thò Xuaân chæ huy 5.000 quaân cuøng haøng vaïn
quaân cuûa vua Caûnh Thònh choáng traû quyeát lieät cuoäc taán coâng quaân Nguyeãn AÙnh,
khieán cho quaân Nguyeãn AÙnh khieáp sôï. Luùc baáy giôø vua Caûnh Thònh heøn nhaùt sôï
cheát ruùt lui laøm cho maët traän Ngheä An tan vôõ. Traàn Quang Dieäu vaø oâng sô toâi
ñem quaân ra cöùu vieän, nhöng khoâng kòp. Traàn Quang Dieäu, vôï laø Buøi Thò Xuaân vaø
con gaùi bò quaân Nguyeãn AÙnh baét coøn oâng sô cuûa chuùng toâi chaïy thoaùt.
Hình 19. Töôïng Phaät Thích Ca tónh toïa trong khuoân vieân chuøa Am
Sau khi baét Traàn Quang Dieäu, Buøi Thò Xuaân vaø con gaùi thì ñem haønh hình
moät caùch thaûm khoác. Haønh ñoäng traû thuø cuûa Nguyeãn AÙnh raát thuø vaët, maát nhaân
tính, aùc ñoäc. Lòch söû coøn ghi laïi nhöõng haønh ñoäng aùc naøy ñeå chöùng minh taäp
ñoaøn phong kieán vöông trieàu Nguyeãn laø nhöõng nhaø vua khoâng laáy ñöùc trò daân maø
laáy söï ñaøn aùp boùc loät nhaân daân.
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 23

24. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
Tröôùc söï haønh hình Traàn Quang Dieäu, Buøi Thò Xuaân vaø con gaùi. Vua Gia
Long ñang thò saùt cuoäc haønh quyeát, khoâng bao giôø xuùc ñoäng tröôùc tieáng keâu cöùu
cuûa moät ñöùa beù voâ toäi, con gaùi Traàn Quang Dieäu, khi chaùu keâu: “Meï ôi cöùu con
vôùi!” Tieáng keâu cöùu laøm ñöùt ruoät naùt loøng cuûa ngöôøi meï, nhöng luùc aáy Buøi Thò
Xuaân cuõng ñang bò haønh quyeát nhö con, bò boán ngöïa xeù xaùc, baø caát tieáng traû lôøi
an uûi con baèng nöôùc maét cuûa ngöôøi meï: “Haõy gan daï leân con! Ñöøng sôï haõi boïn
giaëc baùn nöôùc, chæ coù caùi cheát môùi ñeàn ôn nôï nöôùc, tình nhaø. Chuùng ta raát haõnh
dieän cheát laø vì queâ höông toå quoác con aï!”
Moät ñöùa treû voâ toäi coù laøm gì neân toäi maø phaûi bò xöû töû cho boán ngöïa xeù xaùc
nhö vaäy thaät laø toäi nghieäp.
Hình 20
Ñöôøng vaøo khu phaùt trieån cuûa Chuøa Am ngaøy nay
Traàn Quang Dieäu vaø Buøi Thò Xuaân laø nhöõng töôùng taù cuûa vua Quang
Trung thì phaûi heát söùc phoø vua giuùp nöôùc nhöng khi bò baét thì chæ coøn ñem caùi
cheát ñeå ñeàn ôn nöôùc tình nhaø maø goïi coù toäi laø khoâng ñuùng. Khi hai beân ñaùnh
nhau, ai vì vua naáy, ai thaéng laøm vua ai thua laøm giaëc ñoù laø leõ thöôøng, côù sao
khi thaéng laøm vua thì laïi thuø vaët gieát ngöôøi nhö vaäy thaät laø heïp hoøi, ích kyû
thieáu loøng nhaân aùi.
Baèng chöùng khi vua Gia Long leân ngoâi thì nhaân daân khaép nöôùc noåi leân
choáng cheá ñoä phong kieán cuûa oâng.
Ngaøy 10 thaùng 6 naêm 1802 Nguyeãn AÙnh chieám ñöôïc thaønh Thaêng Long.
Vua Caûnh Thònh vaø em laø Nguyeãn Quang Thuøy chaïy veà kinh Baéc thì bò Nguyeãn
AÙnh baét vaø bò haønh hình. Vua Caûnh Thònh khoâng ñuû taøi ñöùc ñieàu quaân khieån
töôùng neân bò vua GIA LONG tieâu dieät. Töø ñoù quaân TAÂY SÔN laàn laàn tan raõ. Taát
caû töôùng taù cuûa Taây Sôn ñeàu troán chaïy, vì vua Gia Long laø moät ngöôøi taâm ñòa
heïp hoøi, ích kyû thieáu loøng nhaân, khoâng bieát chieâu duï ngöôøi hieàn taøi, neân thöôøng
24

25. truy tìm baét töôùng taù cuûa Taây Sôn traû thuø, nhöng khi baét ñöôïc thì haønh hình
thaûm khoác nhö vôï choàng Traàn Quang Dieäu. Vì theá oâng sô chuùng toâi phaûi giaû
thöôøng daân troán traùnh vaøo trong mieàn Nam thaønh Gia Ñònh.
Hình 21. Nhaø thaát trong khuoân vieân chuøa Am
Sau khi laät ñoå nhaø Taây Sôn. Naêm 1802 Nguyeãn Phuùc AÙnh leân ngoâi xöng ñeá
hieäu laø Gia Long. Vua Gia Long nhieàu laàn bò quaân Taây Sôn ñaùnh ñuoåi chaïy troán
ra ñaûo Phuù Quoác laùnh naïn, coù khi phaûi chaïy qua Xieâm La caàu cöùu vieän binh, coù
khi bò quaân Taây Sôn ñaùnh tôi taû khoâng coøn moät manh giaùp. Do ñoù oâng oâm haän
thuø neân khi vua Quang Trung cheát vaø quaân Taây Sôn tan raõ, thoáng nhaát ñöôïc ñaát
nöôùc vua Gia Long quyeát taâm traû thuø neân luùc baây giôø töôùng taù cuûa Taây Sôn cheát
do vua Gia Long gieát khoâng bieát bao nhieâu ngöôøi maø keå. Thuø haän ñeán ñoåi vua
Gia Long ñaøo moä vua Quang Trung laáy soï ñeå vaøo caàu xí haèng ngaøy tieåu tieän leân
ñoù thaät laø moät vò vua taâm löôïng heïp hoøi ñeâ tieän maø söû saùch coøn ghi, thaät laø ñaùng
cheâ traùch.
Do söï luøng baét gaét gao cuûa quaân lính vua Gia Long, neân oââng Sô chuùng toâi
phaûi caûi trang laøm moät ngöôøi thöôøng daân cuøng moät coâ em gaùi maø chuùng ta goïi laø
baø Naêm vì luùc ñoù chuùng toâi coøn nhoû neân oâng baø cha meï khoâng cho chuùng toâi bieát
teân oâng sô. OÂng sô vaø baø Naêm troán vaøo thaønh GIA ÑÒNH laùnh naïn, cö nguï taïi
PHUÙ LAÂM thuoäc PHUÙ THOÏ HOØA baây giôø. Tröôùc tình traïng vua GIA LONG truy
luøng töôùng taù cuûa TAÂY SÔN ñeå traû thuø quaù gaét gao neân oâng sô chuùng toâi caûi
trang laøm tu só Phaät giaùo, boû ngöôøi em gaùi ôû laïi PHUÙ THOÏ HOØA, roài ñeán tænh
Taây Ninh, huyeän Traûng Baøng, cö nguï taïi aáp BAØU TRAÂM, baáy giôø ôû ñaây laø röøng
ruù truøng truøng ñieäp ñieäp, khoâng coù ngöôøi ôû, khoâng coù teân laø aáp GIA LAÂM.
OÂng caát moät am tranh tu haønh vaø duøng taøi chieâm tinh boùi toaùn cuûa mình
ñeå giuùp daân laøng nôi ñaây ngaên chaën boïn troäm caép, nhaát laø tìm laïi nhöõng traâu boø
bò boïn troäm caép baét. Nhôø khoa chieâm tinh boùi toaùn tìm laïi traâu boø ñaõ maát neân
daân laøng moät loøng raát kính troïng vaø thöông meán oâng.
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 25

26. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
Vì theá nhöõng ngöôøi troäm cöôùp thöôøng leùn
moãi khi am bò ñoát thì ñöôïc nhöõng ngöôøi daân laøng
laïi am khaùc cho oâng. Cuoäc soáng ôû ñaây ñöôïc bình
bôù, oâng laäp gia ñình vôùi moät ngöôøi phuï nöõ taïi ñòa
ôû ñaây taïo thaønh moät doøng hoï LEÂ raát ñoâng ñaûo.
Vaø cuõng laø nôi
noái yù chí kieân cöôøng
Nam anh huøng caùch
trung nhöõng nhaø yeâu
ñoát am tranh cuûa oâng. Nhöng
ôû ñaây nhôù ôn neân chaët caây caát
an khoâng coøn bò truy luøng baét
phöông naøy roài sinh con ñeû caùi
ñaây CHUØA AM baét ñaàu khôûi söï cho con chaùu sau naøy tieáp
baát khuaát cuûa oâng cha ñaõ trôû thaønh nhöõng ngöôøi con Vieät
maïng giaûi phoùng daân toäc. Töø ñaây CHUØA AM laø nôi taäp
nöôùc, yeâu daân toäc.
Nhö vaäy LEÂ VAÊN TAÂM laø oâng sô cuûa chuùng toâi coù phaùp danh THÍCH
MINH KHOÂNG nhö treân ñaõ sô löôïc keå, sinh naêm 1760 vaø CHUØA AM khôûi söï
döïng caát vaøo naêm 1802 luùc NGUYEÃN AÙNH leân ngoâi xöng hieäu laø GIA LONG. Töø
ñoù ngoâi CHUØA AM ñöôïc con chaùu thöøa truyeàn noái tieáp nhau maõi maõi cho ñeán
ngaøy hoâm nay ñaõ traûi qua nhieàu ñôøi.
Hình 22. Hai daõy thaát trong khu phaùt trieån cuûa Chuøa Am
Leâ Vaên Taâm trong luùc laøm töôùng döôùi tröôùng vua Quang Trung Nguyeãn
Hueä ñaùnh Nam deïp Baéc, coù coâng ñuoåi giaëc nhaø Thanh ra khoûi mieàn Baéc Haø Noäi
vaø ñaäp tan quaân Xieâm La ôû mieàn Nam nôi Raïch Gaàm, chuùng chaïy veà nöôùc khoâng
kòp thôû.
Moät ngöôøi coù coâng lao vôùi ñaát nöôùc nhö oâng sô chuùng toâi maø khoâng ñöôïc
ghi vaøo saùch söû cuõng nhö bieát bao nhieâu anh huøng lieät só voâ danh ñaõ boû mình cho
ñaát nöôùc naøy, nhöng ñeán nay coù coøn ai nhaéc ñeán, coù coøn söû saùch naøo ghi cheùp.
Thaät may maén thay gia toäc chuùng toâi coøn ghi laïi gia phaû, neáu khoâng ai ghi
laïi gia phaû thì hoâm nay laøm gì chuùng toâi bieát maø ghi laïi nhöõng trang söû CHUØA
AM. Vaø nhö vaäy thì oâng sô chuùng toâi cuõng chæ laø moät chieán só voâ danh nhö bao
26

27. nhieâu chieán só khaùc, duø coù hy sinh xöông maùu cuûa mình ngoaøi maët traän giaûi
phoùng daân toäc maø thoâi.
Chuùng toâi noùi khoâng phaûi keå coâng lao oâng sô cuûa chuùng toâi maø noùi ôû ñaây laø
kheùo nhaéc nhôû nhöõng nhaø caàm buùt vieát söû phaûi löu yù bao nhieâu danh töôùng döôùi
moät nhaø vua taøi ba chæ huy thì khoâng moät lyù do naøo laïi boû soùt moät vò töôùng coù
coâng vôùi Toå quoác, khi hoï ñaõ hy sinh coâng söùc vaø xöông maùu cuûa mình ngoaøi maët
traän.
Laøm neân moät söï nghieäp thoáng nhaát ñaát nöôùc nhö Lyù Thöôøng Kieät, Traàn
Höng Ñaïo, vua Leâ Lôïi, vua Quang Trung, khoâng phaûi chæ coù moät mình caùc Ngaøi
laøm neân söï nghieäp lôùn nhö vaäy maø coøn bieát bao coâng söùc, xöông maùu cuûa töôùng
taù vaø binh lính. Cho neân vieäc vieát söû laø phaûi ngöôøi ñöông thôøi vieát, coøn moïi söï
vieäc lòch söû ñaõ qua vaø ngöôøi sau vieát laïi lòch söû thì lòch söû seõ khoâng laøm sao
traùnh khoûi söï thieáu soùt raát nhieàu.
Hình 23. Khu phaùt trieån cuûa Chuøa Am
Ngöôøi vieát söû neân vieát laïi nhöõng coâng lao cuûa nhöõng ngöôøi lính tröôùc, roài
sau ñoù môùi ghi tôùi taù töôùng vaø cuoái cuøng môùi ghi ñeán caáp laõnh ñaïo chæ huy maët
traän nhö vua chuùa. Chôù vieát söû maø chæ nhaéc ñeán caùc vua chuùa, danh töôùng coøn
caùc töôùng taù, quaân lính voâ danh maø khoâng ghi laïi thì söû ñoù khoâng giaù trò.
Trong cuoäc caùch maïng giaûi phoùng daân toäc bieát bao nhieâu anh huøng lieät só vì
baûo veä ñaát nöôùc ñaõ hy sinh xöông maùu cho Toå quoác. Vì theá Chaùnh Phuû Vieät Nam
do Chuû Tòch Hoà Chí Minh laõnh ñaïo raát saùng suoát cho pheùp moãi ñòa phöông töø xaõ,
huyeän, tænh ñeàu ñöôïc ghi laïi lòch söû töø ngöôøi lính ñeán caùc caáp töôùng taù taïi ñòa
phöông ñoù baèng caùch xaây döïng ñaøi töôûng nieäm nghóa trang lieät só ñeå nhôù coâng ôn
töø ngöôøi lính ñeán caùc só quan töôùng taù.
Hình aûnh nghóa trang lieät só khaép nôi trong nöôùc laø noùi leân nhöõng trang söû
oai huøng cuûa daân toäc ñöôïc ghi laïi nhöõng coâng lao töø ngöôøi lính ñeán só quan cao
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 27

28. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
caáp raát roõ raøng. Bôûi vaäy nhìn nhöõng ñaøi töôûng nieäm anh huøng lieät só raát uy nghi
tuyeät vôøi.
Ñôøi ñôøi con chaùu haèng naêm ñeán nhöõng ngaøy leã lôùn ñeàu veà thaêm vieáng moà
vaø thaép nhöõng neùn taâm höông nhôù ñeán coâng ôn cuûa nhöõng anh huøng lieät só. Ñoù
laø nhöõng haønh ñoäng uoáng nöôùc nhôù nguoàn, aên quaû nhôù ngöôøi troàng caây cuûa
nhöõng con chaùu nhieàu theá heä ngaøn ñôøi sau naøy maõi maõi khoâng bao giôø queân.
28

29. ÑÔØI
THÖÙÙ
HAI
OÂ
ng coá chuùng toâi teân laø LEÂ VAÊN TÔØN phaùp danh THÍCH NHÖ
QUANG sinh naêm 1806 laø ngöôøi chaùu ñích toân cuûa DOØNG HOÏ LEÂ ñöôïc thöøa keá
giöõ gìn ngoâi CHUØA AM. Leân thöøa keá laøm truï trì ngoâi CHUØA AM, oâng söûa sang
caát laïi baèng tranh laù, nhöng laïi roäng raõi hôn tröôùc, vì coù nhieàu ngöôøi daân nôi ñaây
ñeán leã Phaät, cuùng baùi, tuïng kinh, nieäm Phaät vaø xem boùi.
Luùc baáy giôø döôùi cheá ñoä vöông trieàu nhaø Nguyeãn Gia Long, Minh Maïng,
Thieäu Trò, Töï Ñöùc. Khi leân ngoâi vua Gia Long thaúng tay thi haønh nhöõng chaùnh
saùch ñaøn aùp boùc loät nhaân daân, khoâng thöông xoùt. Nhaø Nguyeãn vô veùt cuûa caûi
baèng caùch baét noäp coáng phaåm, ñaùnh nhieàu loaïi thueá vaø thueá raát naëng: Thueá buoân
baùn, thueá thaân, thueá ruoäng. Nhaø Nguyeãn thu thueá theo nguyeân taéc baûo ñaûm thu
nhaäp cho Nhaø nöôùc, baát chaáp ñôøi soáng khoå cöïc cuûa nhaân daân vaø thieân tai maát
muøa ñoùi keùm. Cheá ñoä lao dòch cuõng naëng neà, ngöôøi daân phaûi ñi lao dòch 60 ngaøy
trong naêm xaây cung ñieän, thaønh luõy, laêng moä. Nhaân daân coøn phaûi cung caáp vaät
lieäu xaây caát cho Nhaø nöôùc, cung caáp trang thieát bò vaø löông thöïc cho quaân ñoäi.
Tuïc ngöõ daân gian ñaõ xaùc ñònh söï thoáng trò taøn baïo cuûa cheá ñoä phong kieán vöông
trieàu Nguyeãn:
“Thaønh xaây xöông traéng,
Haøo ñaøo maùu daân.”
Chính saùch boùc loät, thoáng trò taøn baïo cuûa vöông trieàu Nguyeãn laøm cho maâu
thuaãn giöõa noâng daân vôùi cheá ñoä phong kieán ngaøy caøng gay gaét. Chöa coù moät trieàu
ñaïi naøo trong lòch söû Vieät Nam vöøa môùi thaønh laäp ñaõ bò noâng daân choáng ñoái kòch
lieät nhö trieàu nhaø Nguyeãn. Chuùng ta haõy ñoïc nhöõng trang söû caän ñaïi ñeå thaáy roõ
caùc cuoäc khôûi nghóa cuûa noâng daân choáng ñoái caùc trieàu ñaïi vöông trieàu Nguyeãn.
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 29

30. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
“Ngay töø naêm 1802 – 1812 ñaõ coù 70 cuoäc khôûi nghóa cuûa noâng daân. Ñeán ñôøi
Minh Maïng töø naêm 1820 – 1840 ñaõ coù 200 cuoäc noåi daäy lôùn nhoû. Thôøi Thieäu Trò
töø naêm 1841 – 1846, chæ 7 naêm coù 50 cuoäc khôûi nghóa.
Caùc cuoäc khôûi nghóa tieâu bieåu laø khôûi nghóa Phan Baù Vaønh (1821 – 1827.)
ÔÛ Thaùi Bình khôûi nghóa cuûa Noâng Vaên Vaân voán laø tri chaâu Baûo Laïc (Cao Baèng.)
OÂng xöng laø Tieát cheá thöôïng töôùng quaân keâu goïi ñoàng baøo thieåu soá choáng laïi
trieàu ñình. Cao Baù Quaùt nhaø nho, nhaø thô noåi tieáng ñöông thôøi ñaõ phaát côø choáng
laïi trieàu ñình naêm 1854 – 1855.
ÔÛ mieàn Nam cuoäc khôûi nghóa lôùn cuûa Leâ Vaên Khoâi, cuoäc khôûi nghóa naøy
oâng coá chuùng toâi coù tham döï, vì theá tuy ôû trong chuøa nhöng thöôøng keâu goïi moïi
ngöôøi haõy ñoaøn keát döôùi ngoïn côø cuûa Leâ Vaên Khoâi ñeå choáng laïi trieàu Nguyeãn.
Hình 24. Bia ñaù trong khuoân vieân chuøa Am
OÂng coá kheùo gôïi yù vaø thoâng tin cho nhöõng ngöôøi daân bieát Trieàu ñaïi chuùa
Nguyeãn baét daân lao dòch laøm phu naëng neà maø coøn söu cao thueá naëng khieán noâng
daân quaù cô cöïc laïi coøn cô cöïc hôn.
“Chieàu ngaøy 30 thaùng 8 naêm 1858 lieân quaân Phaùp – Taây Ban Nha goàm
2.500 quaân (450 lính Taây Ban Nha), 13 chieán thuyeàn, trang bò vuõ khí hieän ñaïi, coù
30

31. taøu chieán tôùi 50 ñaïi baùc, Ñôø-Giô-Nui chæ huy vaø giaùm muïc Pe-Rô-Lanh laøm coá
vaán taán coâng vaøo Ñaø Naüng. Ñoù laø baét ñaàu ngaøy lòch söû quaân Phaùp xaâm löôïc Vieät
Nam.
Phong traøo nhaân daân noåi daäy choáng Phaùp khaép nöôùc. Trong caùc cuoäc khôûi
nghóa choáng Phaùp coù cuoäc khôûi nghóa cuûa Tröông Coâng Ñònh. Khi quaân Phaùp
chieám 3 tænh mieàn Ñoâng. ÔÛ Ñònh Töôøng cuoäc khôûi nghóa cuûa cöû nhaân Traàn Xuaân
Hoa, Höông Thaân Leâ Cao Duõng, Thuû Khoa Nguyeãn Höõu Huaân ÔÛ Myõ Tho. Goø
Coâng coù Ñoã Trình Thoaïi, Nguyeãn Ngoïc Thaêng...
ÔÛ Long An coù cuoäc khôûi nghóa Nguyeãn Trung Tröïc. ÔÛ Taân An coù cuoäc khôûi
nghóa cuûa Phan Trung. ÔÛ Ñoàng Thaùp coù cuoäc khôûi nghóa Voõ Duy Döông. ÔÛ Gia
Ñònh coù Ñoác Binh Kieàu, tri huyeän AÂu Döông Laân, Cöû nhaân Phan Vaên Trò, nhaø
thô Nguyeãn Ñình Chieåu. ÔÛ Bình Thuaän coù cuoäc khôûi nghóa Leâ Quang Kieàu, Phan
Chính, Tröông Quyeàn, con trai cuûa Tröông Coâng Ñònh ñaõ lieân heä vôùi Pu Kum
Pao, nhaø yeâu nöôùc Campuchia khôûi nghóa ôû Taây Ninh.”
Trong cuoäc khôûi nghóa naøy coù oâng coá cuûa chuùng toâi vaø moät soá baïn beø thaân
höõu cuûa oâng tham gia choáng Phaùp. Trong chuøa nhöõng ngaøy raèm ngaøy vía, ngaøy leã
lôùn oâng thöôøng toå chöùc nhöõng buoåi hoïp maët thoâng tin tuyeân truyeàn cho moïi
ngöôøi bieát caùc cuoäc khôûi nghóa choáng giaëc Phaùp khaép nöôùc vaø giaëc Phaùp coøn baét
bôù nhöõng nhaø yeâu nöôùc boû tuø roài ñöa ra Coân Ñaûo tra taán ñuû moïi cöïc hình, vaø bieát
bao nhieâu nhaø yeâu nöôùc ñaõ cheát ôû ñaây.
Nhôø söï thoâng tin tuyeân truyeàn cuûa oâng coá chuùng toâi ñaõ laøm cho nhaân daân ôû
ñaây caêm thuø giaëc Phaùp raát saâu ñaäm, chæ coøn chôø ngaøy coù ngöôøi laõnh ñaïo khôûi
nghóa choáng giaëc Phaùp laø nhaân daân saün saøng ñöùng leân chieán ñaáu.
Hình 25. Loái ñi trong chuøa Am, khu phaùt trieån ngaøy nay
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 31

32. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
“Trong thaùng 6 thaùng 7 naêm 1930 taïi Ngheä Tónh noå ra 11 cuoäc bieåu tình
lôùn vôùi 12.000 ngöôøi tham gia. Ngaøy 1 thaùng 8 naêm 1930 coâng nhaân khu coâng
nghieäp Vinh – Beán Thuûy toång ñình coâng. Ngaøy 12 thaùng 9 naêm 1930, 20.000
coâng nhaân Höng Nguyeân bieåu tình uûng hoä cuoäc ñaáu tranh cuûa thaønh phoá Vinh.
Töø ñoù phong traøo noâng daân lan khaép caùc huyeän Thanh Chöông, Ñoâ Löông, Nghi
Loäc, Vieãn Chaâu, Can Loäc, Kyù Anh, Caåm Xuyeân, Thaïch Haø vôùi haøng vaïn ngöôøi
tham gia. Tình theá quaù caêng thaúng vaø nghieâm troïng giaëc Phaùp ñieân cuoàng duøng
maùy bay neùm bom vaøo ñoaøn bieåu tình laøm cheát 217 ngöôøi, bò thöông 126 ngöôøi.
Hình 26. Loái ñi trong Chuøa Am
Giaëc Phaùp caøng baén gieát nhaân daân bao nhieâu thì loøng caêm thuø cuûa toaøn
daân caøng nguùt ngaøn baáy nhieâu. Khi bieát roõ tình hình nhö vaäy oâng coá chuùng toâi
thoâng tin cho moïi ngöôøi bieát ñeå cuøng nhau ñoaøn keát sieát chaët voøng tay vaø quyeát
taâm moät loøng ñuoåi giaëc ra khoûi bôø coõi ñaát nöôùc.
Moät ngöôøi laøm caùch maïng bao giôø cuõng phaûi theo doõi tình hình dieãn bieán
chính trò trong nöôùc cuõng nhö treân theá giôùi. Khi thaáy caùc phong traøo yeâu nöôùc noåi
daäy choáng thöïc daân Phaùp vaø beø luõ tay sai trong nöôùc cuõng nhö ôû ngoaïi quoác thì
oâng coá chuùng toâi taäp hôïp quaàn chuùng raõi truyeàn ñôn hoaëc xuoáng ñöôøng bieåu tình
ñeå hoã trôï cho caùc phong traøo noåi daäy cuûa caùc tænh khaùc laøm cho giaëc run sôï tröôùc
tình hình caû nöôùc moät loøng choáng giaëc ñuoåi giaëc ra khoûi ñaát nöôùc. Cho neân ngöôøi
32

33. laøm Chính trò phaûi saùng suoát vaø nhaän ñònh tình hình ñeå hoã trôï cho nhau, giuùp
cho phong traøo choáng giaëc caøng lôùn maïnh. Tuy maëc aùo tu só Phaät giaùo nhöng oâng
coá chuùng toâi khoâng coù moät ngaøy naøo tu taäp maø chæ taäp trung vaøo coâng cuoäc caùch
maïng ñuoåi giaëc Phaùp ra khoûi ñaát nöôùc.”
Laøm ñöôïc nhö oâng coá cuûa chuùng toâi khoâng phaûi deã daøng trong khi nguïy
quaân nguïy quyeàn teà aáp luùc naøo cuõng ñeå maét ñeán nhöõng ngöôøi coù uy tín trong
nhaân daân. Heã sô hôû chæ moät chuùt laø deã vaøo tuø ngay, nhöng duø sao laøm caùch maïng
thì coù nhöõng anh em caùch maïng caáp treân höôùng daãn chæ ñaïo neân ñeàu vöôït qua
maét giaëc.
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 33

34. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
ÑÔØI
THÖÙÙ
BA
OÂ
ng noäi chuùng toâi teân laø LEÂ VAÊN THI phaùp danh THÍCH HOÀNG
CHAÂU sinh naêm 1853 laø ngöôøi con thöù saùu ñöôïc thöøa keá laøm truï trì giöõ gìn ngoâi
CHUØA AM vaø ñöôïc truøng tu laïi baèng coät caây, vaùch vaùn, lôïp ngoùi aâm döông, ñöôïc
Chính quyeàn tay sai thôøi Phaùp caáp giaáy pheùp vaø cho teân chuøa laø “LONG AN TÖÏ”
(Giaáy tôø naøy ñaõ bò chaùy tieâu trong chieán tranh Teát naêm Maäu Thaân.)
CHUØA AM hieän giôø khoâng coøn laø CHUØA AM tranh laù maø CHUØA AM coù veû
khang trang saïch ñeïp, nhaát laø oâng coá cuûa chuùng toâi ñaõ gieo vaøo loøng moïi ngöôøi
daân ôû ñaây moät khí theá caùch maïng yeâu nöôùc roõ raøng, vì theá moïi ngöôøi daân yeâu
nöôùc trong nöôùc ñeàu laàn löôït veà ñaây ñeå ñöôïc nghe tin töùc caùc tænh khaùc nhaát laø
thaønh phoá Saøi Goøn, Gia Ñònh.
Hình 28. Chuøa Am muoân thuôû
34

35. Do ñoù CHUØA AM laø nôi nhaân daân veà ñaây caøng ngaøy caøng ñoâng ñaûo, ngoaøi
mang hình thöùc tu só hay phaät töû ñeán chuøa laïy Phaät, tuïng kinh, baùi saùm ñeå che
ñaäy maét boïn maät vuï Phaùp maø nhöõng ngöôøi daân noâng thoân ôû ñaây thöôøng goïi
nhöõng tay sai naøy laø “LÍNH KÍN.” Chuøa Am caøng ngaøy caøng höng thònh hôn thì
oâng noäi chuùng toâi laø ngöôøi thöøa keá tinh thaàn caùch maïng cuûa oâng coá neân tuyeân
truyeàn thoâng tin cho nhaân daân bieát giaëc Phaùp ñang baét nhaân daân chuùng ta laøm
tay sai noâ leä.
Hình 29. THÍCH NÖÕ THIEÄN TAÂM, ngöôøi quaûn lyù vaø troâng nom Chuøa Am
Nhaát laø baét nhaân daân mieàn Baéc, mieàn Trung phaûi ñoùng söu cao thueá naëng,
laïi coøn ñöa thanh nieân mieàn Baéc vaøo mieàn Nam laøm phu cao su. Chuùng laäp ñoàn
ñieàn cao su ôû Long Thaønh, Baø Ròa, Vuõng Taøu, Loäc Ninh, Hôùn Quaûng, Phuù Rieàng,
Daàu Tieáng, Raïch Sôn v.v..
Giaëc Phaùp coøn baét nhaân daân chuùng ta phaûi ñoùng caùc thöù thueá raát naëng vaø
moïi ngöôøi ñeán tuoåi 18 trôû leân ñeàu phaûi ñoùng thueá thaân nöõa, neáu khoâng ñoùng thueá
thaân thì chuùng baét boû tuø, vì theá coù ngöôøi phaûi ñi vay nôï ñoùng thueá thaân, thaät laø
thöïc daân Phaùp quaù taøn aùc boùc loät treân thaân theå con ngöôøi quaù traéng trôïn.
Chuùng toâi coù moät ngöôøi chuù teân laø Toâi laøm thueâ, laøm möôùn quanh naêm vöøa
ñuû aên, khi teà aáp xaõ keâu goïi ñoùng thueá thaân, nhöng khoâng ñi vay möôïn ai ñöôïc caû
maø kyø haïn ñoùng thueá ñaõ ñeán neân chuù chaïy ñeán gaëp oâng thaân cuûa chuùng toâi. OÂng
thaân chuùng toâi baûo: “Chuù Möôøi cuûa caùc chaùu ñöøng lo anh seõ ñoùng thueá thaân cho
em. Cöù veà lo veà laøm aên nuoâi vôï con ñi.”
Chuù Möôøi noùi:
- Anh ñaõ cöùu em, neáu khoâng coù anh chaéc em seõ ôû tuø caùc con cuûa em seõ ra
sao?
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 35

36. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
Moät ñaát nöôùc maø bò giaëc xaâm chieám cai trò thì nhaân daân nöôùc aáy thaät laø
khoå sôû voâ cuøng vaø maïng soáng nhö chæ maønh treo chuoâng vì giaëc muoán gieát ngöôøi
naøo luùc naøo thì ngöôøi aáy khoâng theå troán ñaâu khoûi. Bôûi vaäy chuùng ta laø nhaân daân
Vieät Nam phaûi ñoaøn keát nhau laïi, phaûi baûo veä ñaát nöôùc ñöøng ñeå giaëc xaâm chieám
vaø cai trò ñaát nöôùc chuùng ta, nhôø coù ñoaøn keát môùi coù söùc maïnh, neân giaëc khoâng
xaâm chieám ñaát nöôùc chuùng ta ñöôïc, nhaân daân chuùng ta môùi coù cuoäc soáng töï do,
aám no, haïnh phuùc vaø an vui.
Coù soáng trong moät ñaát nöôùc bò giaëc cai trò chuùng ta môùi thaáy ñöôïc caùi giaù
trò cuûa moät ñaát nöôùc ñoäc laäp, nhaân daân soáng ñöôïc töï do. Nhö hieän giôø chuùng ta
raát haõnh dieän vôùi teân ñaát nöôùc COÄNG HOØA XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA VIEÄT
NAM, noù mang ñaày ñuû yù nghóa chuû quyeàn cuûa daân toäc baèng boán chöõ: “CHUÛ
NGHÓA VIEÄT NAM.” Thaät tuyeät vôøi, chuû quyeàn cuûa ngöôøi Vieät Nam laõnh ñaïo
chôù khoâng ñeå cho ngöôøi ngoaïi quoác cai trò nhaân daân Vieät Nam.
Ñeå xaùc ñònh söï soáng cuûa nhaân daân Vieät Nam trong moät nöôùc ñoäc laäp baèng
saùu chöõ ngaén goïn: “ÑOÄC LAÄP - TÖÏ DO - HAÏNH PHUÙC”. Ñuùng, chuùng ta coù
soáng trong moät ñaát nöôùc ñoäc laäp môùi thaáy ñöôïc töï do vaø haïnh phuùc. Caùi giaù trò
teân nöôùc cuûa chuùng ta gaén lieàn vôùi söï soáng cuûa nhaân daân raát cuï theå, thöïc teá
khoâng coøn bò moät theá löïc naøo baét eùp söu cao thueá naëng nhö döôùi quyeàn cai trò cuûa
thöïc daân Phaùp vaø cuûa taäp ñoaøn phong kieán vua quan nhaø Nguyeãn, cuûa taäp ñoaøn
ñòa chuû cöôùp ruoäng vöôøn ñaát ñai cuûa noâng daân.
Sau khi giaëc Phaùp xaâm löôïc thoáng trò vaø ñaåy maïnh khai thaùc thì Vieät Nam
khoâng coøn laø moät xaõ hoäi phong kieán cai trò maø do thöïc daân Phaùp cai trò.
Thöïc daân Phaùp cai trò môùi sinh ra giai caáp ñòa chuû. Khi coù quyeàn theá trong
tay neân cöôùp ñoaït ruoäng ñaát cuûa noâng daân. Ngoaøi ñòa chuû ngöôøi Vieät laïi theâm
taàng lôùp ñòa chuû ngöôøi Phaùp, chuùng cöôùp ñoaït ruoäng ñaát cuûa noâng daân ñeå boùc loät
theo loái ñòa toâ.
Giai caáp ñòa chuû laø tay sai cuûa thöïc daân Phaùp, chuùng gaén chaët quyeàn lôïi vôùi
thöïc daân Phaùp veà kinh teá chíùnh trò. Vì theá chuùng laø keû thuø cuûa caùch maïng Vieät
Nam. Cho neân caùch maïng Vieät Nam muoán laät ñoå neàn thoáng trò cuûa Phaùp thì phaûi
ñaùnh ñoå giai caáp ñòa chuû phong kieán.
36

37. Hình 30. Töôïng Phaät Thích Ca Maâu Ni ñi khaát thöïc
Trong caùch maïng daân toäc daân chuû ôû Vieät Nam, noâng daân laø löïc löôïng to
lôùn nhaát vaø cuõng laø ñoäng löïc cuûa caùch maïng.
OÂng noäi cuûa chuùng toâi raát am hieåu ñieàu naøy vaø chính oâng cuõng laø moät
thaønh vieân naèm trong löïc löôïng noâng daân. Neân oâng noäi cuûa chuùng toâi cuõng nhaän
thaáy traùch nhieäm cuûa mình raát naëng neà. Nghóa laø phaûi laøm sao vaïch traàn boä maët
cho toaøn daân bieát, giai caáp ñòa chuû phong kieán laø giai caáp boùc loät traéng trôïn vaø
coøn haø hieáp noâng daân ñeán cô cöïc ngheøo ñoùi.
Bieát roõ ñieàu naøy oâng noäi chuùng toâi tuyeân truyeàn coå ñoäng cho phong traøo
caùch maïng, ñoäng vieân tinh thaàn yeâu nöôùc cuûa nhaân daân xuoáng ñöôøng bieåu tình
ñoøi giaûm caùc thöù thueá; vaän ñoäng nhaân daân chuaån bò baïo ñoäng vuõ trang choáng laïi
neàn thoáng trò cuûa giaëc Phaùp.
Ñeå höôûng öùng cao traøo caùch maïng Xoâ Vieát Ngheä Tónh, oâng noäi chuùng toâi
cho ngöôøi raûi truyeàn ñôn ñình coâng baõi thò, keâu goïi caùc tröôøng hoïc ñoùng cöûa taïi
thò traán Traûng Baøng khieán teà aáp, xaõ, huyeän kinh sôï, chuùng bieát raèng Coäng Saûn
choã naøo cuõng coù. Trong nhöõng toå chöùc cuûa chíùnh quyeàn laøm tay sai cho giaëc Phaùp
vaãn coù Coäng Saûn. Coäng Saûn ñang bao vaây caùc thò traán vaø thò xaõ trong caû nöôùc.
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 37

38. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
“Ñoàng thôøi luùc ñoù cao traøo caùch maïng noå ra nhöõng cuoäc baõi coâng cuûa coâng
nhaân nhaø maùy xi maêng Haûi Phoøng, haõng daàu Xoâcoâni Nhaø Beø (Saøi Goøn), coâng
nhaân ñoàn ñieàn cao su Daàu Tieáng (Thuû Daàu Moät.)
Hình 31. Töôïng Phaät Thích Ca ñaûn sinh trong khuoân vieân chuøa Am
Tieáp ñoù, baõi coâng cuûa 5.000 coâng nhaân ñoàn ñieàn cao su Phuù Rieàng, 4.000
coâng nhaân nhaø maùy deät Nam Ñònh baõi coâng ba tuaàn trong thaùng 4 naêm 1930, baõi
coâng cuûa coâng nhaân nhaø maùy ñieän Chôï Quaùn (Saøi Goøn), cuûa haøng vaïn coâng nhaân
moû than Hoøn Gai trôû neân raát quyeát lieät vôùi chuû tö baûn vaø chaùnh quyeàn thöïc daân
Phaùp. Ngaøy 1 thaùng 5 naêm 1930 côø ñoû buùa lieàm phaáp phôùi bay treân ñænh nuùi Baøi
Thô (Haï Long.)
Trong naêm ñoù noâng daân cuõng vuøng daäy bieåu tình choáng söu cao thueá naëng
ôû Ñöùc Hoøa (Chôï Lôùn), Cao Laõnh (Sa Ñeùc), Chôï Môùi (Long Xuyeân), Gia Ñònh, Vónh
Long, Caàn Thô, Traø Vinh, Myõ Tho, Thuû Daàu Moät.
Noâng daân caùc tænh mieàn Baéc, mieàn Trung: Thaùi Bình, Thanh Hoùa, Quaûng
Bình, Quaûng Nam, Khaùnh Hoøa, Bình Thuaän lieân tuïc noåi daäy. Phong traøo noåi daäy
lan caû ñeán nhöõng thaønh phoá lôùn nhö: Haø Noäi, Haûi Phoøng, Nam Ñònh, Vinh, Hueá,
Ñaø Naüng, Saøi Goøn. Khaåu hieäu cuûa phong traøo ñoøi taêng löông, giaûm giôø laøm, boû teä
naïn ñaùnh ñaäp coâng nhaân, hoaõn söu thueá cho noâng daân. Côø buùa lieàm xuaát hieän
nhieàu nôi trong caû nöôùc.”
Nhöõng phong traøo noåi daäy cuûa coâng nhaân vaø noâng daân caû nöôùc ñaõ laøm cho
thöïc daân Phaùp vaø caùc taäp ñoaøn ñòa chuû run sôï tröôùc söùc maïnh ñoaøn keát cuûa nhaân
daân. Bôûi vaäy, khoâng coù moät söùc maïnh naøo baèng söùc maïnh ñoaøn keát cuûa toaøn daânï
ñöùng leân choáng laïi thì giaëc naøo cuõng bò tieâu dieät.
38

39. Hình 32. Bia kinh trong khuoân vieân chuøa Am
Chuùng ta nhôù laïi cuoäc caùch maïng ñaõ qua, khi toaøn daân ñöùng leân choáng
giaëc Phaùp vuõ khí chæ baèng taàm voâng vaïc nhoïn, trong luùc ñoù giaëc Phaùp suùng ñoàng,
ñaïi baùc, xe taêng, thieát giaùp.
Theá maø chuùng ta nhôø söùc ñoaøn keát cuûa nhaân daân döôùi söï laõnh ñaïo saùng
suoát cuûa baùc Hoà neân caû theá giôùi ñöùng leân uûng hoä, nhôø ñoù môùi ñuoåi giaëc Phaùp ra
khoûi bôø coõi vaø deïp saïch nhöõng taäp ñoaøn ñòa chuû phong kieán vöông trieàu Nguyeãn,
thoáng nhaát ñaát nöôùc hoaøn toaøn, ñem laïi chuû quyeàn cho daân toäc.
Nhôø söï ñoaøn keát cuûa toaøn daân caû nöôùc maø caùch maïng môùi ñuoåi giaëc Phaùp
ra khoûi bôø coõi vaø thoáng nhaát ñaát nöôùc döôùi quyeàn laõnh ñaïo ngöôøi Vieät Nam. Ñaây
laø moät baèng chöùng trong moät nöôùc yeáu, vuõ khí thoâ sô maø ñuoåi ñöôïc giaëc maïnh
suùng ñoàng, ñaïi baùc, xe taêng, thieát giaùp ra khoûi queâ höông laø nhôø söùc ñoaøn keát cuûa
toaøn daân cuûa caû theá giôùi.
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 39

40. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
Hình 33. THÍCH NÖÕ DIEÄU NHAÃN (Ngöôøi muø loøa, nhöng lo côm nöôùc trong Chuøa Am)
Neáu nhaân daân khoâng ñoaøn keát thì khoâng caùch naøo thaéng giaëc ñöôïc. Trong
moät gia ñình cuõng vaäy neáu moïi ngöôøi soáng chia reõ thì gia ñình ñoù laø moät ñòa
nguïc taïi traàn gian, coøn ñoaøn keát thì gia ñình ñoù ñöôïc an vui vaø haïnh phuùc vaø
khoâng ai laøm cho gia ñình ñoù ñau khoå ñöôïc. Bôûi vaäy chia reõ laø cheát maø ñoaøn keát
laø soáng. Duø baát cöù ôû nôi ñaâu bieát soáng vôùi moïi ngöôøi trong tinh thaàn ñoaøn keát,
thì ñoù laø bieát nhaãn nhuïc khi gaëp khoù khaên vaø bieát tuøy thuaän ñeå laøm vui loøng
ngöôøi khaùc, nhöng phaûi bieát buoâng xaû thì trong taâm thì môùi ñöôïc baèng loøng vui
veû, coù ñöôïc nhö vaäy tình ñoaøn keát môùi chaët cheõ, caøng soáng ñoaøn keát thì söï soáng
môùi ñöôïc bình an vaø yeân vui haïnh phuùc.
40

41. ÑÔØI
THÖÙÙ
TÖ
OÂ
ng Boá cuûa chuùng toâi teân laø LEÂ VAÊN HUAÁN phaùp danh THÍCH THIEÄN
THAØNH sinh naêm 1883 laø ngöôøi con thöù saùu ñöôïc thöøa keá laøm truï trì giöõ gìn
ngoâi CHUØA AM. Töø khi leân laøm truï trì CHUØA AM, oâng laøm ñôn xin pheùp Chính
quyeàn nguïy ôû ñòa phöông ñöôïc pheùp truøng tu laïi ngoâi CHUØA AM vaø chuøa ñöôïc
xaây caát baèng gaïch ngoùi aâm döông.
OÂng laø moät Ñoâng y só neân am töôøng thuoác Baéc vaø thuoác Nam, oâng soáng
baèng ngheà naøy, trò beänh cho nhaân daân khaép nôi.
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 41

42. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
Hình 34. Hoøa Thöôïng THÍCH THIEÄN THAØNH, VÒ TRUÏ TRÌ ÑÔØI THÖÙ TÖ
Vì theá CHUØA AM ngaøy caøng höng thònh, phaät töû ñeán caøng ngaøy caøng ñoâng
ñaûo khoâng nhöõng trong nhöõng ngaøy leã lôùn maø trong nhöõng ngaøy bình thöôøng
ngöôøi ta vaãn ñeán ñoâng ñaûo ñeå trò beänh nhö ngaøy hoäi.
Vì phaät töû ñeán trò beänh ñoâng ñaûo neân chuøa caát theâm nhaø nghæ ngôi cho
khaùch ôû laïi trò beänh vaø phoøng chöõa trò beänh. CHUØA AM luùc baây giôø cuõng gioáng
nhö moät traïm xaù y teá cuûa xaõ.
Ngoaøi vieäc trò beänh nhaân daân ñeå traùnh ñoâi maét chaùnh quyeàn theo doõi. OÂng
coøn laø moät ñaûng vieân trong Thieân Ñòa Hoäi neân chuøa Am laø nôi taäp trung nhöõng
nhaø yeâu nöôùc nhö oâng Baù, oâng Sieâu, oâng Kyø, oâng Nguyeãn An Ninh, oâng Nguyeân
Ñaïo, oâng Nguyeân Taùnh, oâng Kyù, oâng Ngoä, oâng Chaâu vaø quyù thaày ôû chuøa Baøu Lôùn
töùc laø chuøa Phöôùc Thaïnh ngaøy nay nhö: oâng Minh, oâng Quoác, oâng Theâm v.v.. Hoï
thöôøng lui tôùi taäp luyeän voõ ngheä vaø baøn quoác söï ñeå choáng Phaùp, ñuoåi giaëc Phaùpï.
Trong chuøa coù haàm bí maät, vaø phoøng laøm vieäc rieâng cho nhöõng caùn boä caùch
maïng trong phong traøo Vieät Minh veà hoäi hoïp.
Töø naêm 1945 – 1954 chuøa Am laø nôi ñieåm heïn cuûa anh em caùn boä xaõ,
huyeän, tænh. Naêm 1947 boä ñoäi ñöôïc cöùu soáng ôû ñaây coù anh Hai Döông, anh Tö
Hoa (Saùu gio.ø)
42

43. Töø naêm 1947 – 1954 chuøa Am coù Ban chæ huy xaõ ñoäi anh Chín Ñaëng vaø
anh Nguyeãn Hueä ñeán laõnh ñaïo phong traøo.
Töø naêm 1954 veà sau CHUØA AM tieáp tuïc ñoùng goùp nuoâi anh em caùn boä
huyeäân, tænh, xaõ: Anh Naêm Lyù huyeän UÛy Vieân Traûng Baøng – Anh Taùm Bôùt (Tö
Hoa), anh Chín Ñaëng caùn boä Tænh UÛy – Anh Taùm Hoøa Bí Thö Tænh UÛy – Anh
Naêm Tung Thöôøng Vuï Tænh UÛy – Anh Hai Bình (Tö Toát) Tænh UÛy Vieân – Anh
Hai Mai Tænh UÛy Vieân vaø nhieàu anh em khaùc nöõa do anh Chín Ñaëng höôùng daãn
laøm vieäc ôû ñaây.
Töø naêm 1955 – 1960 anh em caùn boä môùi chuyeån ñi, chæ coøn anh Tö Hoa vaø
anh Chín Tieân ôû ñaây hoaït ñoäng Ñaûng UÛÛy Xaõ Gia Loäc. Bôûi vaäy haèng ngaøy CHUØA
AM ñeàu coù anh, chò, em caùch maïng nhö: anh Hai Döông, anh Hai Bình, anh UÙt
Hoøa, anh Chín Ñaëng, anh Tö Hoa (Saùu Gioø), anh Chín Kyù, anh Chín Saäm v.v.. ôû,
ñi, vaø veà lieân tuïc trong thôøi kyø döôùi cheá ñoä khaéc nghieät luaät 10/59 cuûa Ngoâ Ñình
Dieäm (Luaät 10/59 cho raèng ai chöùa chaáp Coäng saûn, ai theo Coäng saûn v.v.. seõ bò töû
hình.)
Hình 35. Nhöõng bia kinh trong khuoân vieân Chuøa Am
Tuy luaät 10/59 thoâng baùo daùn khaép nôi trong xoùùm aáp, caùc nhaø daân vaø treân
moãi chaëng ñöôøng ñeàu coù bieåu ngöõ giaêng ngang ñöôøng. Maëc duø luaät 10/59, haêm he
ñe doïa nhö vaäy nhöng chuøa Am vaãn aâm thaàm nuoâi döôõng vaø che daáu caùn boä caùch
maïng khoâng heà sôï haõi.
Xem maùy cheùm Ngoâ Ñình Dieäm nhö khoâng coù, maëc duø maùy cheùm Ngoâ
Ñình Dieäm chuyeån ñi khaép tænh gieát khoâng bieát bao nhieâu caùn boä caùch maïng.
Caøng gieát caùn boä caùch maïng bao nhieâu thì loøng caêm phaãn cuûa toaøn daân laïi caøng
daâng cao leân baáy nhieâu. Vì theá chuøa Am vaãn hieân ngang kieân cöôøng baát khuaát,
chaúng heà khieáp ñaûm, laø nôi nuoâi döôõng che daáu baûo boïc anh em caùn boä caùch
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 43

44. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
maïng döôùi cheá ñoä ñoäc taøi cuûa gia ñình trò Ngoâ Ñình Dieäm ñöôïc bình an cho ñeán
ngaøy giaûi phoùng queâ höông.
Cuõng trong thôøi gian naøy thaày truï trì coù ngöôøi em trai UÙt trong gia ñình
teân Leâ Vaên Taân thoaùt ly gia ñình theo boäâ ñoäi caùch maïng vaø ñaõ hy sinh naêm 1960
trong traän ñaùnh ñoàng khôûi ôû Tua Hai Taây Ninh.
Tröôùc khi thoaùt ly gia ñình Taân vaø moät soá thanh nieân trong aáp ñeán nhaø
oâng tröôûng aáp Minh, ôû gaàn chuøa Baøu Me ñöa ra kieán nghò choáng baét lính vaø caøn
queùt trong xoùm aáp. OÂng tröôûng aáp Minh quaù sôï haõi chaáp nhaän ñôn kieán nghò,
nhöng moät maët laïi ñöa lính laøm tay sai cho giaëc vaøo chuøa Am baét Taân, treân
ñöôøng giaûi Taân veà ñoàn ngaû ba Hai Chaâu, Taân ñaõ ñaùnh lính vaø chaïy thoaùt, nhôø baø
con uûng hoä che daáu roài ñöa vaøo chieán khu Bôøi Lôøi.
Hình 36. LEÂ VAÊN TAÂN
“Luùc baáy giôø tình hình theá giôùi coù nhöõng bieán ñoäng chính trò raát maïnh neân
aûnh höôûng CAÙCH MAÏNG THAÙNG TAÙM NAÊM 1945: Ngaøy 9 thaùng 5 naêm 1945
chuû nghóa phaùt xít Ñöùc bò tieâu dieät, chieán tranh keát thuùc ôû chaâu AÂu. Lieân Xoâ
tuyeân chieán vôùi phaùt xít Nhaät.
44

45. Hình 37. Bia kinh trong khuoân vieân chuøa Am
Ngaøy 6 thaùng 8 naêm 1945 Myõ neùm bom xuoáng Hiroâsima, ngaøy 9 thaùng 8
naêm ñoù Myõ neùm tieáp quaû thöù hai xuoáng Nagazaki gieát cheát haøng vaïn chuïc ngöôøi.
Ngaøy 15 thaùng 8 naêm 1945 Hoàng quaân Lieân Xoâ tieâu dieät ñaïo quaân Quan Ñoâng,
ñaïo quaân tinh nhueä nhaát cuûa Nhaät Baûn ôû Ñoâng Baéc Trung Quoác. Nhaät thaáy
mình thaát baïi veà quaân söï quaù naëng neà neân tuyeân boá ñaàu haøng Ñoàng Minh voâ
ñieàu kieän. Saùu vaïn quaân Nhaät ôû Ñoâng Döông vaø chaùnh phuû tay sai Traàn Troïng
Kim hoang mang cöïc ñoä. Naém ñöôïc tình hình theá giôùi vaø trong nöôùc, Ñaûng Coäng
Saûn ôû Taân Traøo hoäi nghò haï leänh toång khôûi nghóa trong toaøn quoác.
Ngaøy 16 thaùng 8 naêm 1945 ñaïi hoäi quoác daân quyeát ñònh laáy côø ñoû sao vaøng
naêm caùnh laøm Quoác kyø, laáy baøi Tieán quaân ca laøm Quoác ca, cöû ra Chaùnh phuû laâm
thôøi, Hoà Chí Minh laøm chuû tòch.
Quaân giaûi phoùng döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Hoà Chuû Tòch ñaùnh chieám thò xaõ
Thaùi Nguyeân, ngaøy 17 thaùng 8 naêm ñoù ñaùnh chieám thò xaõ Tuyeân Quang, ngaøy 18
thaùng 8 naêm ñoù ñaùnh chieám Baéc Giang, Haûi Döông... Ngaøy 19 thaùng 8 naêm ñoù
khôûi nghóa ôû Haø Noäi. Ngaøy 23 thaùng 8 ñaùnh chieám thaønh phoá Hueá, ngaøy 25
thaùng 8 naêm ñoù ñaùnh chieám Saøi Goøn. Chæ trong voøng 15 ngaøy toång khôûi nghóa
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 45

46. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
thaønh coâng trong caû nöôùc. Baûo Ñaïi vò vua cuoái cuøng cuûa trieàu Nguyeãn ñoïc chieáu
thoaùi vò, noäp aán kieám cho ñaïi dieän Chính phuû Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoøa.”
Ngaøy 2 thaùng 9 naêm 1945 Chuû Tòch Hoà Chí Minh ñoïc baûng TUYEÂN
NGOÂN ÑOÄC LAÄP taïi Haø Noäi. Ñoù laø keát quaû cuûa quaù trình ñaáu tranh anh duõng
lieân tuïc haèng traêm naêm cuûa daân toäc Vieät Nam.”
46

47. ÑÔØI
THÖÙÙ
NAÊM
LEÂ NGOÏC AN phaùp danh laø THÍCH THOÂNG LAÏC sinh naêm 1928,
laø ngöôøi con thöù tö. Luùc baáy giôø laø sinh vieân taïi Saøi Goøn neân laøm theû sinh vieân
vaø caên cöôùc ñeà naêm sinh 1935, nhôø ñoù tuoåi hoïc troø ñöôïc keùo daøi ñeå hoaït ñoäng
caùch maïng trong giôùi hoïc sinh, sinh vieân deã daøng hôn.
Thöøa keá söï nghieäp caùch maïng cuûa cha oâng, thaày Thoâng Laïc bieán CHUØA
AM thaønh moät cô sôû in aán taøi lieäu tuyeân truyeàn hoïc taäp caùch maïng, phaùt ñoäng
phong traøo yeâu nöôùc roäng raõi trong quaàn chuùng, bieán thaønh nhöõng cuoäc bieåu tình
choáng cheá ñoä ñoäc taøi phaùt xít gia ñình trò Ngoâ Ñình Dieäm.
Hình 38: Thaày Thoâng Laïc
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 47

48. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
Nhöõng cuoäc xuoáng ñöôøng bieåu tình choáng cheá ñoä ñoäc taøi phaùt xít gia ñình
trò Ngoâ Ñình Dieäm laøm cho teà aáp luùc baáy giôø run sôï khieáp ñaûm, laøm haïn cheá bôùt
nhöõng tay sai, choù saên, chim moài cuûa beø ñaûng Ngoâ Ñình Dieäm.
Nguïy quyeàn ôû Traûng Baøng nghi ngôø CHUØA AM laøm Coäng saûn neân ñöa
lính ñeán bao vaây chuøa baét thaày Thoâng Laïc, giam caàm, ñaùnh ñaäp, ñieàu tra ñuû moïi
cöïc hình, naøo laø cho ñieän giaät thaày cheát leân cheát xuoáng, naøo laø treo ngöôïc ñaàu, ñoå
nöôùc xaø phoøng, naøo laø ñaám ñaù, giaäm ñaïp treân ngöïc khaép nôi treân cô theå baàm tím
v.v.. Thaày khoâng ñi noåi chuùng loâi thaày boû vaøo khu nhaø lao, nhôø anh em tuø nhaân
trong phoøng giam mang vaøo chaêm soùc cöùu chöõa xoa boùp daàu.
Giaëc ñieàu tra caùch gì thì thaày Thoâng Laïc chæ moät möïc traû lôøi khoâng bieát,
khoâng laøm Coäng saûn chæ bieát ôû chuøa tuïng kinh nieäm Phaät maø thoâi.
Giaëc hoûi:
- Bieát Taùm Gioø, Chín Ñaëng khoâng?
- Khoâng quen bieát.
Nhöõng caùn boä ñieàu tra cuûa nguïy quyeàn noùi:
- Khoâng bieát ñaùnh cho bieát, khoâng toäi ñaùnh cho coù toäi.
Nhöõng traän ñoøn nhö vaäy thaày Thoâng Laïc cheát leân, cheát xuoáng nhöng thaày
Thoâng Laïc raát gan daï, chæ traû lôøi laø khoâng bieát.
Hình 39. Queâ höông Vieät Nam
Giaëc nhoát thaày Thoâng Laïc ba thaùng taïi Taây Ninh ñeå ñieàu tra. Sau ñoù Giaùo
Hoäi Phaät Giaùo Vieät Nam chuøa AÁn Quang ñeán laõnh thaày ra.
48

49. Sau khi ñöôïc traû töï do trôû veà thaày baùm truï CHUØA AM tieáp tuïc laøm caùch
maïng, vì thaày ñöôïc anh em caùn boä caùch maïng giaùo duïc chæ coù con ñöôøng caùch
maïng môùi giaûi phoùng daân toäc, môùi laät ñoå chaùnh quyeàn tay sai nguïy quaân, nguïy
quyeàn vaø ñuoåi giaëc Phaùp ra khoûi bôø coõi.
Laøm caùch maïng raát gian khoå, ngoài tuø ra khaùm ñoù laø leõ thöôøng maø ngöôøi
laøm caùch maïng naøo tieáp caän vôùi giaëc thì ít ai traùnh khoûi, cho neân laøm caùch maïng
xem söï soáng cheát vaø tuø toäi nhö chæ maønh treo chuoâng.
ÔÛ giai ñoaïn cheá ñoä gia ñình trò Ngoâ Ñình Dieäm chuùng ta neân tham khaûo
qua nhöõng trang söû CUOÄC KHAÙNG CHIEÁN CHOÁNG MYÕ XAÂM LÖÔÏC (1954 –
1975.)
“Vieät Nam vôùi vò trí chieán löôïc quan troïng ôû Ñoâng Nam AÙ, ñi tieân phong
trong phong traøo giaûi phoùng daân toäc vaø phong traøo chuû nghóa xaõ hoäi ôû khu vöïc.
Vì theá Myõ quyeát taâm ñeø beïp caùch maïng Vieät Nam. Sau khi Phaùp thaát baïi, Myõ
nhaûy vaøo thay theá ôû Ñoâng Döông. Myõ ra söùc phaù hieäp ñònh Giônevô, phaù söï
nghieäp thoáng nhaát toaøn laõnh thoå Vieät Nam. Chieám ñoùng vaø bieán mieàn Nam
thaønh thuoäc ñòa kieåu môùi cuûa Myõ, thaønh caên cöù quaân söï ñeå ngaên chaën phong
traøo ñaáu tranh giaûi phoùng daân toäc, ngaên chaën vaø taán coâng chuû nghóa xaõ hoäi ôû
Ñoâng Nam AÙ trôû thaønh moät trong caùc khu vöïc thöïc hieän chieán löôïc toaøn caàu cuûa
Myõ. Ñeå ñaït muïc ñích treân, Myõ ñaõ tieán haønh xaâm löôïc mieàn Nam Vieät Nam baèng
chuû nghóa thöïc daân môùi, tieâu dieät löïc löôïng caùch maïng mieàn Nam, gaáp ruùt chuaån
bò taán coâng mieàn Baéc. Do ñoù Myõ xaây döïng boä maùy nguïy quyeàn, ñöùng ñaàu laø Ngoâ
Ñình Dieäm... Chaùnh quyeàn Dieäm töï maïo nhaän laø “CAÙCH MAÏNG QUOÁC GIA” vôùi
chieâu baøi “ÑAÛ THÖÏC – BAØI PHONG” ñeå che daáu giaû taâm baùn nöôùc.
Treân thöïc teá chaùnh quyeàn Ngoâ Ñình Dieäm ñaõ thöïc hieän chaùnh saùch toá
coäng, dieät coäâng ñeå ñaøn aùp tieâu dieät nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc khaùng chieán choáng
giaëc Phaùp gaây neân nhöõng cuoäc taøn saùt ñaãm maùu ôû mieàn Nam Vieät Nam.”
“Töø cuoái naêm 1954 ñeán thaùng 7 naêm 1955 phong traøo hoøa bình cuûa giôùi trí
thöùc sinh vieân Saøi Goøn – Chôï Lôùn.
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 49

50. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
Hình 40. COÂ DIEÄU QUANG
Trong soá ñoù coù sinh vieân Leâ Ngoïc An cuøng moät soá sinh vieân khaùc laøm noøng
coát ñöôïc caùch maïng giaùo duïc chæ ñaïo cho cuoäc ñaáu tranh neân maïnh daïn goùp yù
cuøng caùc baïn sinh vieân khaùc haõy ñöùng leân ñoøi hieäp thöông toång tuyeån cöû thoáng
nhaát theo hieäp ñònh Giôneovô, ñoøi töï do daân chuû, caûi thieän ñôøi soáng, ñoøi cöùu teá
nhöõng naïn nhaân xung ñoät trong caùc cuoäc xung ñoät giöõa chaùnh quyeàn Ngoâ Ñình
Dieäm vôùi caùc toân giaùo khaùc, choáng khuûng boá v.v...”
50

51. Hình 41. Nhöõng tu só Campuchia cuõng ñeán chuøa Am tu hoïc
“Ngaøy 1 thaùng 5 naêm 1950, 15 vaïn coâng nhaân Saøi Goøn – Chôï Lôùn mít tinh
kyû nieäm ngaøy Quoác Teá Lao Ñoäng. AÙc lieät nhaát laø cuoäc ñaáu tranh choáng caùc chieán
dòch “TOÁ COÄNG – DIEÄT COÄNG”, baûo veä nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc khaùng chieán cuõ.
Töø trong caùc traïi taäp trung, khu dinh ñieàn, aáp chieán löôïc choáng Myõ Dieäm buøng
noå lôùn maïnh. Phong traøo ñaáu tranh chaùnh trò loâi cuoán haøng trieäu ngöôøi bao goàm
caùc toân giaùo: Phaät Giaùo, Cao Ñaøi, Hoøa Haûo, ñoàng baøo daân toäc thieåu soá, ñoàng baøo
mieàn Baéc di cö vaøo Nam.”
“Trong cuoäc ñaáu tranh coù söï phoái hôïp giöõa nhaân daân thaønh thò vaø nhaân
daân noâng thoân raát chaët cheõ, nhieàu hình thöùc phong phuù. Keát quaû thôøi kyø ñaáu
tranh chaùnh trò laø caùch maïng mieàn Nam ñöùng vöõng, phuïc hoài laïi töøng böôùc phaùt
trieån ñeå chuaån bò löïc löôïng vuõ trang cho thôøi kyø chieán tranh caùch maïng.”
“Thôøi kyø gay gaét nhaát laø töø naêm 1957 trôû ñi, Myõ vaø chaùnh quyeàn Ngoâ
Ñình Dieäm nhö ñieân khuøng chuyeån sang cheá ñoä ñoäc taøi phaùt xít, ñaøn aùp coâng
khai tieán haønh moät cuoäc chieán tranh ñôn phöông ñeå choáng laïi ñoàng baøo mieàn
Nam.”
Hình 42. MARK –Moät ngöôøi Myõ tu taäp taïi CHUØA AM
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 51

52. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
Chaùnh quyeàn Ngoâ Ñình Dieäm tieán haønh nhöõng cuoäc caøn queùt coù quy moâ
lôùn lieân tuïc doàn daân vaøo aáp chieán löôïc, maø chuùng goïi laø khu DINH ÑIEÀN chôù kyø
thöïc ñoù laø nhöõng traïi taäp trung daân ñeå nhaân daân lìa caùch maïng theo chieán löôïc
“CAÙ LÌA NÖÔÙC.”
“Chieán löôïc naøy hoøng tieâu dieät Coäng Saûn. Thaùng 12 naêm 1957 chuùng ñaàu
ñoäc cheát haøng ngaøn ngöôøi ôû nhaø tuø Phuù Lôïi. Chuùng coøn ban haønh luaät 10/59,
laäp caùc toøa aùn quaân söï ñaëc bieät ñeå cheùm gieát khaép mieàn Nam.
Thôøi gian naøy CHUØA AM laø moät trong nhöõng nôi baûo veä anh em caùch
maïng vöøa laøm vieäc vaø vöøa aån naùu trong aáp Gia Laâm, xaõ Gia Loäc, huyeän Traûng
Baøng, tænh Taây Ninh.
Teát Maäu Thaân CHUØA AM chæ coøn moät ñoáng gaïch vuïn, chieán tranh ñaõ taøn
phaù khoâng nhöõng CHUØA AM maø caû xoùm aáp Baøu Traâm ñeàu bò ñieâu taøn, nhaø cöûa
cuûa nhaân daân ñeàu bò ñoát chaùy tan naùt trong bom ñaïn chieán tranh, moïi ngöôøi ñeàu
chaïy taûn cö töù taùn. Nhöng vò truï trì CHUØA AM khoâng heà sôï haõi, trôû veà baùm truï
nôi CHUØA AM.
Hình 43. OÂng LEÂ VAÊN AÂN
Ngaøi caát moät caùi mieáu nhoû ñeå laøm aùm hieäu. Khi anh em du kích ñeán mieáu
thaáy coù nhang ñoát laø bieát ngay khoâng coù giaëc kích, thì ñi vaøo aáp chieán löôïc truy
queùt teà aáp, coøn thaáy khoâng coù nhang ñoát laø bieát coù giaëc kích neân ruùt lui khoâng
vaøo aáp chieán löôïc. Vieäc ñoát höông hay khoâng ñoát höông laø vò truï trì ñeàu giao laïi
cho ñöùa em trai cuûa mình laø Leâ Vaên AÂn. Nhôø coù thoâng tin lieân laïc nhö vaäy neân
52

53. anh em du kích caùch maïng bieát ñöôïc tình hình cuûa giaëc, neân vaøo phaù aáp chieán
löôïc, keâu goïi nhaân daân trôû veà laøng xoùm cuõ raát deã daøng.
Khi nhaân daân trôû veà laøng xoùm cuõ ñoâng ñuû, vò truï trì CHUØA AM caát moät
caùi moät am tranh laù nhoû ñeå laøm cô sôû caùch maïng lieân laïc thoâng tin vaø tieáp teá
löông thöïc, nhaát laø toå chöùc mua suùng ñaïn cuûa giaëc, tieáp teá cho anh em du kích.
Hình 44. Nhöõng nhaø thaát trong Chuøa Am
Ñeâm ñeâm anh em du kích ra baén phaù ñoàn giaëc, khieán giaëc soáng baát an, nhôø
coù anh em du kích dieät saïch teà aáp, khieán chuùng khoâng quaûn lyù nhaân daân ñöôïc,
nhôø ñoù môùi môû roäng vuøng caùch maïng bao vaây saùt thò traán Traûng Baøng; nhôø ñoù
caùch maïng ngaøy caøng lôùn maïnh cho ñeán ngaøy ñaát nöôùc hoaøn toaøn giaûi phoùng.
Muoán bieát roõ aâm möu cuûa Myõ trong giai ñoaïn naøy chuùng ta haõy ñoïc laïi moät
ñoaïn söû caän ñaïi: “Ñeå thöïc hieän chieán tranh ñaëc bieät choáng laïi phong traøo giaûi
phoùng daân toäc do Ñaûng Coäng Saûn laõnh ñaïo. Myõ vaïch ra moät keá hoaïch Taây Lô
sau naøy ñöôïc boå sung keá hoaïch Giôn Sôn – Maéc Na Ma Ra goàm ba giai ñoaïn:
Myõ döï tính thöïc hieän keá hoaïch naøy laø 18 thaùng laø keát thuùc chieán tranh.
Khôûi söï keá hoaïch ñoù laø xaây aáp chieán löôïc doàn daân ñeå coâ laäp löïc löôïng caùch maïng
mieàn Nam. Myõ nguïy xaây döïng 17.000 aáp chieán löôïc, bieán toaøn mieàn Nam thaønh
moät traïi taäp trung khoång loà. Myõ raûi chaát ñoäc hoùa hoïc xuoáng nhieàu vuøng daân cö
ñeå buoäc nhaân daân vaøo aáp chieán löôïc.
1- Bình ñònh mieàn Nam.
2- Taêng cöôøng phaù hoaïi mieàn Baéc.
3- Taán coâng thoân tính mieàn Baéc.
Söï kyø thò toân giaùo cuûa cheá ñoä Ngoâ Ñình Dieäm giöõa Phaät giaùo vaø Thieân
Chuùa giaùo noå ra khieán cho phe quaân ñoäi nhaûy vaøo tham döï. Thaùng 11 naêm 1963
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 53

54. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
Myõ vaø nhoùm quaân ñoäi laøm cuoäc ñaûo chaùnh laät ñoå Ngoâ Ñình Dieäm. Ngoâ Ñình
Dieäm vaø Ngoâ Ñình Nhu bò gieát cheát. Söï suïp ñoå cheá ñoä ñoäc taøi Ngoâ Ñình Dieäm
môû ñaàu cho söï khuûng hoaûng cuûa chaùnh quyeàn Saøi Goøn khoâng bao giôø khaéc phuïc
ñöôïc nöõa.”
Hình 45. Khu an döôõng trong Chuøa Am
“Ngaøy 20 thaùng 8 naêm 1964, 30 vaïn ngöôøi bao vaây dinh Ñoäc laäp ñoøi
Nguyeãn Khaùnh töø chöùc, ngaøy 20 thaùng 9 naêm 1964 10 vaïn coâng nhaân baõi coâng ôû
Saøi Goøn – Gia Ñònh phaûn ñoái cheá ñoä ñoäc taøi Nguyeãn Khaùnh. Ngaøy 24 thaùng 8
naêm 1964, 3 vaïn coâng nhaân Ñaø Naüng baõi thò tuaàn haønh. Thaùng 12 naêm 1964
nhaân daân Hueá, Ñaø Naüng, Ñaø Laït bieåu tình choáng chaùnh phuû Traàn Vaên Höông.
Tham gia caùc cuoäc ñaáu tranh chaùnh trò coù noâng daân, coâng nhaân, nhaân daân
ñoâ thò, hoïc sinh, sinh vieân, trí thöùc ñaáu tranh ñoøi quyeàn lôïi kinh teá daân chuû.
Naêm 1963, coù 23 trieäu löôït ngöôøi ñaáu tranh. Ñaáu tranh chaùnh trò laøm tan raõ
töøng maûnh chaùnh quyeàn buø nhìn cuûa Myõ, laøm thaát baïi nhöõng cuoäc caøn queùt, laøm
tan raõ aáp chieán löôïc cuûa Myõ. Nhôø phoái hôïp ñaáu tranh chaùnh trò vôùi ñaáu tranh
quaân söï neân tieâu dieät löïc löôïng quaân söï Myõ vaø laøm cho löïc löôïng caùc chaùnh
quyeàn tay sai cuûa Myõ reäu raõ. AÁp chieán löôïc laø chieán thuaät chieán löôïc trong chieán
tranh ñaëc bieät cuûa Myõ, quaàn chuùng noåi daäy ñaáu tranh chaùnh trò phaù theá kìm keïp
cuûa giaëc moät caùch deã daøng.”
“Nhôø ñaáu tranh chaùnh trò vaø quaân söï bieát keát hôïp neân laøm cho 8.000 aáp
chieán löôïc (85% soá aáp) bò phaù. Ñeå cöùu vaõn tình theá ngaøy 1 thaùng 11 naêm 1963
Myõ ñaûo chaùnh gieát cheát Dieäm – Nhu. Döông Vaên Minh leân caàm quyeàn nhöng bò
Nguyeãn Khaùnh laät ñoå.
Trong giai ñoaïn naøy caùc cuoäc ñaûo chaùnh tranh giaønh quyeàn löïc cuûa caùc phe
phaùi trong chaùnh quyeàn nguïy ñaõ ñaåy chaùnh quyeàn naøy vaøo cuoäc khuûng hoaûng
trieàn mieân. Chuùng ta thaáy roõ Nguyeãn Khaùnh laät ñoå Döông Vaên Minh leân laøm thuû
54

55. töôùng, Döông Vaên Minh leân laøm Quoác Tröôûng, Sau ñoù Nguyeãn Khaùnh laøm Quoác
tröôûng, Traàn Vaên Höông laøm Thuû töôùng. Roài Phan Khaéc Söûu laïi thay Nguyeãn
Khaùnh laøm Quoác tröôûng. Ñaàu naêm 1965 Nguyeãn Khaùnh, Nguyeãn Cao Kyø, Nguyeãn
Chaùnh Thi cuøng nhau laät ñoå Phan Khaéc Söûu, ñöa Phan Huy Quaùt leân laøm Thuû
töôùng, trong giai ñoaïn naøy nguïy quyeàn Saøi Goøn caøng suy nhöôïc vaø khuûng hoaûng
neân naêm 1964 theá löïc chaùnh trò vaø quaân söï cuûa caùch maïng roäng lôùn vaø vuõ khí
ñaày ñuû vuøng leân phaù saïch caùc aáp chieán löôïc trong mieàn Nam Vieät Nam vaø ñaäp
tan naùt nguïy quaân nguïy quyeàn.”
Luùc baáy giôø vaøo nhöõng naêm 1970 – 1975 chieán tranh nguùt ngaøn, Thaày truï
trì coøn moät ngöôøi meï giaø, moät ngöôøi anh vaø hai ngöôøi em - moät trai, moät gaùi.
Ngöôøi anh lôùn coù gia ñình ôû Thaønh phoá Saøi Goøn, coøn ngöôøi em trai keá cuõng coù
gia ñình ôû Traûng Baøng.
Rieâng thaày truï trì vaø ngöôøi em gaùi ñöa meï giaø veà nuoâi döôõng baèng söùc lao
ñoäng cuûa mình, caû ba meï con chæ quanh quaån trong moät ngoâi nhaø nhoû ôû aáp Loø
Reøn thuoäc vuøng chu vi Cao Ñaøi quaûn trò, ôû ñoù môùi traùnh ñöôïc bom ñaïn cuûa Myõ vaø
nguïy quyeàn. AÁp Loø Reøn baây giôø laø aáp Loäc Du, xaõ Gia Loäc, huyeän Traûng Baøng,
tænh Taây Ninh. Moïi ngöôøi daân ôû trong vuøng chieán tranh, ban ngaøy veà baùm truï
ñaát ñai vaø laøm tai maét cho caùch maïng, khi trôøi saép toái ñeàu phaûi rôøi khoûi nôi gia
ñình mình, goàng gaùnh ñoà ñaïc, daét con caùi vaøo vuøng chu vi cuûa Cao Ñaøi ñeå traùnh
bom ñaïn.
CHUØA AM naèm trong vuøng ñaát caùch maïng, haøng raøo CHUØA AM laø haøng
raøo chieán ñaáu cuûa du kích quaân vaø CHUØA AM cuõng laø ñieåm noùng maø giaëc Phaùp
vaø nguïy quaân neân chuùng thöôøng xuyeân phaùo baén CHUØA AM, luùc naøo chuùng cuõng
coù theå baét vaø baén phaù chuøa vì chuùng cho ñoù laø nôi Coäng Saûn aån naùu.
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 55

56. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
Hình 46. Sö coâ HUEÄ AÂN, moät tu só tu hoïc laâu naêm nhaát trong CHUØA AM, laøm chuû ñöôïc beänh
taät, treân 90 tuoåi
Thaày truï trì vaãn bieát ñieàu naøy nhöng vaãn baùm saùt anh em du kích thöôøng
laøm nhieäm vuï baùo tin töùc giaëc cho anh em bieát ñeå ñeà phoøng vaø vaøo phaù aáp chieán
löôïc giaûi phoùng ñoàng baøo trôû veà nhaø cöûa ruoäng vöôøn ñaát ñai cuõ.
ÔÛ aáp Loø Reøn, laø nôi ôû ñôõ traùnh bom ñaïn Myõ Nguïy, ngaøy ngaøy em gaùi thaày
ra chôï Traûng Baøng mua baùn kim chæ nhöng thaáy khoâng ñuû soáng neân môùi mua dao
röïa ôû caùc loø reøn roài ñem baùn sæ taïi caùc chôï ôû thaønh phoá Saøi Goøn.
Ñeå phuï vaøo nuoâi soáng ba meï con, nhöng cuõng khoâng ñuû do ñoù thaày truï trì
hoïc ngheà reøn laøm dao röïa ñeå töï saûn xuaát, nhôø ñoù thu nhaäp môùi ñuû soáng. Nhöõng
naêm thaùng vaát vaû vaø gian khoå naøy laøm sao queân ñöôïc ngöôøi em thaân thöông cuûa
mình phaûi laên loän döôùi ñöôøng teân muõi ñaïn thaäp töû nhaát sinh. Trong nhöõng naêm
thaùng ñoù raát laø gian khoå, tuø toäi vaø sinh maïng nhö chæ maønh treo chuoâng. Nhöng
vì nghó ñeán cuoäc Caùch maïng giaûi phoùng daân toäc thaày khoâng theå boû anh em du
kích ñöôïc maø ñi neân baùm truï CHUØA AM soáng cheát coù nhau. Nhaát laø khi ñöôïc tin
Leâ Vaên Taân, em thaày hy sinh trong traän Tua Hai Taây Ninh. Meï khoùc moãi khi
thaép höông treân baøn thôø, loøng thöông em xoùt xa voâ cuøng neân quyeát laøm heát söùc
mình ñeå baûo veä cô sôû ñeå anh em du kích an taâm chieán ñaáu.
56

57. Hình 47. Maät Haïnh
Treân ñöôøng ñi buoân baùn töø Traûng Baøng veà Thaønh Phoá Saøi Goøn laø moät con
ñöôøng nguy hieåm nhaát. Treân ñöôøng bieát bao nhieâu laø moâ ñaát, moãi moâ ñaát coù moâ
thì ñaët mìn, coù moâ thì khoâng. Taát caû mìn ñaët treân ñöôøng laø cuûa caùch maïng, neáu
xe naøo voâ yù caùn phaûi mìn thì caû ngöôøi vaø xe chæ coøn nhöõng maûnh saét vuïn vaø moät
ñoáng thòt tay chaân vaêng töù tung. Vì cuoâïc soáng ñeå cuøng ba meï con nöông töïa coù
nhau neân em thaày phaûi xoâng pha ñi tìm söï soáng. Thænh thoaûng ngöôøi anh vaø em
trai cuõng coù veà thaêm nhöng chæ trong giaây laùt roài laïi veà lo gia ñình, chæ coøn laïi ba
meï con. Thaáy meï khoâng vui thænh thoaûng thaày nhaéc laïi chuyeän naêm xöa ñeå laøm
cho meï vui.
Thaùng 7 naêm 1975 ñaát nöôùc giaûi phoùng xong, bom ñaïn khoâng coøn caøy xôùi
treân maûnh ñaát queâ höông, thaày trôû veà söûa sang laïi maûnh ñaát choân nhau caét roán,
nôi CHUØA AM coå xöa yeâu daáu maø cuûa toå tieân ñeå laïi, moät di tích khoù queân, cho
neân con chaùu khoâng coù quyeàn laøm maát goác, phaûi truøng tu laïi ñeå ñaùnh daáu nhöõng
trang söû yeâu nöôùc cuûa Toå tieân baèng coâng lao, moà hoâi nöôùc maét, baèng xöông maùu
cuøng vôùi moïi ngöôøi daân trong caû nöôùc môùi coù ngaøy nay ñaát nöôùc ñoäc laäp hoaøn
toaøn chuû quyeàn veà tay nhaân daân Vieät Nam. Bôûi vaäy chuùng ta laø con chaùu khoâng
theå boû qua ñöôïc vieäc truøng tu.
Tröôûng laõo THÍCH THOÂNG LAÏC 57

58. LÒCH SÖÛ CHUØA AM
Meï maát, Thaày xin moät ñöùa chaùu veà nuoâi vaø ñaët teân laø MAÄT HAÏNH.
Maät Haïnh ñöôïc daïy tu haønh xaû taâm, neân luùc naøo cuõng thöông yeâu vaø tha
thöù khi coù ai noùi traùi yù nghòch loøng, vì theá göông maët Maät Haïnh luùc naøo cuõng
hieàn töø, hieän ra söï an laïc vaø vui veû.
Vieäc truøng tu ñaàu tieân thaày truï trì caát laïi ngoâi CHUØA AM tre laù ñôn sô chæ
thôø 3 töôïng Phaät. Töôïng thöù nhaát laø töôïng ñöùc Phaät Thích Ca Maâu Ni ngoài giöõa,
töôïng thöù hai ñöùng laø töôïng Ca Dieáp beân tay traùi vaø töôïng thöù ba ñöùng laø töôïng
A NAN beân tay maët. Hieän giôø CHUØA AM vaãn coøn giöõ nguyeân veïn nhö hoài môùi
caát, vaùch lieáp, coät baèng caây taàm voâng, lôïp toân v.v… Tuy ñaõ cuõ reâu phong, aåm moác,
coät xuø xì vaø vaùch lieáp ñaõ muïc nhöng chöa naùt vaãn coøn che möa, che naéng ñöôïc.
Ngoâi chuøa baèng truùc tre laøm sao giöõ gìn beàn laâu ñöôïc. Cho neân Thaày Thoâng
Laïc quyeát taâm seõ truøng tu CHUØA AM baèng gaïch ngoùi nhö tröôùc kia do oâng thaân
thaày ñaõ xaây döïng. Töøng cuïc gaïch, töøng vieân ñaù, töøng bao xi maêng do coâng söùc cuûa
rieâng mình daønh duïm töøng ñoàng töøng caéc chôù khoâng bao giôø keâu goïi moät ngöôøi
phaät töû naøo ñoùng goùp phuï vôùi mình. Söï quyeát taâm aáy oâng thaân thaày ñaõ döïng neân
ngoâi CHUØA AM saïch ñeïp vaø ngoâi chuøa naøy ñöôïc duy trì treân 10 naêm thì chieán
tranh buøng noå. Giaëc phaùp ñaõ duøng xe taêng taøn phaù ngoâi CHUØA AM, chæ coøn moät
ñoáng gaïch vuïn.
Hình 48. Coång soá 2 vaøo khu phaùt trieån Chuøa Am
Sau khi ñaát nöôùc giaûi phoùng giaëc Phaùp ra khoûi bieân cöông, thaày Thoâng Laïc
laø moät tu só neân moät ñoàng cuõng khoâng coù, nhôø gia ñình coâ TÖØ NGUYEÄN cuùng
döôøng cho thaày 20 ñoàng, luùc baáy giôø 20 ñoàng coù giaù trò raát lôùn. Khi coù tieàn thaày
Thoâng Laïc trôû veà baét ñaàu caát laïi CHUØA AM baèng taàm voâng truùc tre, vì ñoù laø
nhöõng caây nhaø laù vöôøn neân khoâng toán tieàn mua.
58