อิเหนา

1. ผู้จัดทำ
นำยสุรศักด์ิ บุญศิริ ชั้น ม.4/4 เลขที่ 26

2. อิเหนา ตอน ศึกกะหมังกุหนิง
อิเหนา เป็นบทละครพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เป็น
บทละครที่วรรณคดีสโมสรยกย่องให้เป็นยอดของบทละครรา เพราะเป็นหนังสือซึ่งแต่งดี
พร้อมทัง้เนือ้หา ทัง้ความไพเราะ ทัง้กระบวนที่จะเล่นละครประกอบกัน และยังเป็น
หนังสือดีในทางที่จะศึกษาประเพณีไทยสมัยโบราณ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้า
นภาลัยทรงพระราชนิพนธ์ตรงตามตาราทุกอย่าง แม้บทละครเรื่องอิเหนาจะมีเค้าเรื่องมา
จากนิทานพืน้เมืองชวา แต่ทรงดัดแปลงแก้ไขให้เข้ากับธรรมเนียมของ
บ้านเมือง อัธยาศัยและรสนิยมของคนไทย

3. ผู้แต่ง
พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
ลักษณะคำประพันธ์
กลอนบทละคร
จุดมุ่งหมำยในกำรแต่ง
เพื่อใช้ในการแสดงละครใน
ควำมเป็นมำ
อิเหนา เป็นวรรณคดีที่มีมาแต่เมื่อครัง้กรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานีมีที่มาจาก
นิทานปันหยี ซึ่งเป็นคาสามัญที่ชาวชวาใช้เรียกวรรณคดีที่มีความสาคัญมากเรื่องหนึ่ง
คือ เรื่องอิหนา ปันหยีกรัต ปาตี วรรณคดีเรื่องนีมี้เนือ้เรื่องเป็นพงศาวดาร
แต่งขึน้เพื่อการเฉลมิพระเกียรติกษัตริย์ชวาพระองค์หนงึ่ซงึ่ทรงเป็นนักรบ
นักปกครอง และทรงสร้างความเจริญให้แก่ชวาเป็นอย่างมาก
ชาวชวาถือว่าอิหนาเป็นวีรบุรุษ เป็นผู้มีฤทธิ์เรื่องที่เล่าสืบต่อกันมา

4. ว่าพลางทางชมคณา
นก โผนผกจับไม้อึงมี่
เบญจวรรณจับวัลย์ชา
ลี เหมือนวันพี่ไกลสามสุดามา
นางนวลจับนางนวล
นอน เหมือนพี่แนบนวลสมรจินตะหรา
จากพรากจับจาก
จานรรจา เหมือนจากนางสการะวาตี
แขกเต้าจับเต่าร้าง
ร้อง เหมือนร้างท้องมาหยารัศมี

5. นกแก้วจับแก้วพา
ทีเหมือนแก้วพี่ทัง้
สามสงั่ความมา
ตระเวน
ไพรร่อนร้องตระเวนไพร เหมือน
เวรใดให้นิราศเสน่หา
เค้าโมง
จับโมงอยู่เอกา เหมือนพี่
นับโมงมาเมื่อไกลนาง
คับแค
จับแคสันโดษเดี่ยว เหมือน
เปล่าเปลี่ยวคับใจในไพรกว้าง
ชมวิหค
นกไม้ไปตามทาง คะนึง
นางพลางรีบโยธี

6. เรื่องย่อ
ดินแดนชวาโบราณมีกษัตริย์วงศ์หนึ่งเรียกว่า วงศ์สัญแดหวาหรือวงศ์เท
วา เพราะว่าสืบเชือ้สายมาจากเทวดา คือ องค์ปะตาระกาหลา กล่าวกันว่าวงศ์
นีมี้พี่น้องสี่องค์องค์พี่ครองเมืองกุเรปัน องค์ที่สองครองเมืองดาหา องค์ที่สาม
ครองเมืองกาหลัง และองค์ที่สี่ครองเมืองสิงหัดส่าหรี กษัตริย์วงศ์เทวามีอานุภาพ
ยิ่งใหญ่ด้วยยศศักดิ์ถือตัวว่าเป็นชนชัน้สูงจึงอภิเษกกันเฉพาะในวงศ์พี่
น้อง นอกจากนีทั้ง้สี่เมืองเท่านัน้ที่สามารถแต่งตัง้มเหสีได้ 5 องค์ตามลาดับ
ตาแหน่ง คือ ประไหมสุหรี มะเดหวี มะโต ลิกู เหมาหราหงี แต่มีส่วน
เกี่ยวข้องกับเมืองหมันหยาซงึ่เป็นเมืองเล็กกว่า กล่าวคือ เจ้าเมืองนีมี้ราชธิดา
สามองค์ องค์โตชื่อนิหลาอระตา ได้ไปเป็นประไหมสุหรีเมืองกุเรปัน องค์ที่สอง
ชื่อ ดาหราวาตี ได้ไปเป็นประไหมสุหรีเมืองดาหา ส่วนองค์สุดท้องชื่อ จินดา
ส่าหรี ได้อภิเษกกับโอรสท้าวมังกัน และได้ครองเมืองหมันหยา

7. ท้าวกุเรปันมีโอรสองค์แรกกับลิกู ชื่อว่า กะหรัดตะปาตี ต่อมามีโอรสกับประไหมสุหรี
เป็นหนุ่มรูปงามและเก่งกล้าสามารถมาก ชื่อ อิเหนา หรือ ระเด่นมนตรีและมีราช
ธิดาชื่อวิยะดา ส่วนท้าวดาหามีราชธิดากับประไหมสุหรีชื่อ บุษบา และมีโอรสชื่อ สี
ยะตรา บุษบามีอายุไล่เลี่ยกับอิเหนา ท้าวกุเรปันจึงหมัน้บุษบาให้กับอิเหนา และสียะ
ตราก็หมัน้หมายกันไว้กับวิยะดา
ส่วนระตูหมันหยากับประไหมสุหรีก็มีราชธิดาชื่อระเด่นจินตะหรา อายุรุ่นราว
คราวเดียวกับอิเหนา ท้าวสิงหัดส่าหรีกับประไหมสุหรีมีโอรสชื่อระเด่นสุหรานากง ราช
ธิดาชื่อระเด่นจินดาส่าหรีท้าวกาหลังมีราชธิดาชื่อ ระเด่นสกาหนงึ่รัด ซงึ่เป็นคู่
ตุนาหงันของสุหรานากง
เมื่อพระอัยยิกาที่เมืองหมันหยาสนิ้พระชนม์ท้าวกุเรปันมอบหมายให้อิเหนาไป
ร่วมพิธีถวายพระเพลิงพร้อมกับกะหรัดตะปาตี อิเหนาพบจินตะหราก็หลงรัก จนพิธี
ถวายพระเพลิงเสร็จแล้วก็ยังไม่ยอมกลับกุเรปัน ท้าวกุเรปันจึงต้องอ้างว่าประไหมสุหรี
จะมีพระประสูติกาลให้กลับมาเป็นกาลัง ใจให้พระราชมารดา อิเหนาจาใจต้องกลับมา
ประจวบกับพระราชมารดาประสูติ พระราชธิดาหน้าตาน่ารัก นามว่า ระเด่นวิยะดา

8. เมื่อจรกาได้ข่าวจากช่างวาดภาพว่าบุษบาร้างคู่ตุนาหงัน จึงรีบให้ระตูล่าส่า พี่ชายมาสู่ขอ
บุษบา ท้าวดาหากาลังโกรธอิเหนาอยู่แม้จะรู้ว่าจรการูปชวั่ต่าศักดิ์แต่เมื่อพลัง้ปากว่า
ใครมาขอก็จะยกให้ จึงจาใจยากนางบุษบาให้จรกาและกาหนดการวิวาห์ภายในสาม
เดือน
กล่าวถึงกษัตริย์อีกวงศ์หนึ่ง องค์พี่ครองเมืองกะหมังกุหนิงมีพระโอรสชื่อวิหยาสะ
กา องค์รองครองเมืองปาหยัง องค์สุดท้องครองเมืองปะหมันสลัด
อยู่มหาวิหยาสะกาโอรสท้าวกะหมังกุหนิง เสดจ็ประพาสป่าแล้วพบภาพวาดของ
นางบุษบาทรงเครื่องที่หายไปก็คลงั่ไคล้หลงถึง กับสลบเช่นกัน ท้าวกะหมันกุหนิงรักและ
เห็นใจโอรสมาก จึงให้คนไปสืบว่านางในภาพนัน้เป็นใครแล้วให้แต่งทูตไปขอ แต่ท้าวดา
หามอบนางบุษบาให้จรกาแล้วจึงปฏิเสธไป เมื่อไม่สมหวังท้าวกะหมังกุหนิงจึงยกทัพมาชิง
นางบุษบา โดยแจ้งระตูปาหยังและระตูปะหมันน้องชายและหัวเมืองทัง้หลายยกทัพมา
ช่วยรบ ด้วย

9. ท้าวกุเรปันจึงเรียกตัวอิเหนาจากเมืองหมันหยามาช่วยท้าวดาหาทาศึกกับ
ท้าวกะ หมังกหุนิง อิเหนาเป็นฝ่ายมีชัยในศึกครัง้นี้อิเหนาสังหารกะหมังกุห
นิง สังคามาระตาสังหารวิหยาสะกา ระตูปาหยังกับปะหมันยอมแพ้ขอเป็น
เมืองขึน้เมื่อเสด็จศึกอิเหนาเข้าเฝ้าท้าวดาหา เมื่อได้พบกับนางบุษบาก็หลง
รักทันที จึงหาทางขัดขวางพิธีอภิเษกโดยการลักพาตัวบุษบาไปซ่อนไว้ใน
ถา้องปะตาระกาหลากริว้ที่อิเหนาทาไม่ถูกต้อง จึงบันดาลให้เกิดลมหอบ
นางบุษบาไปจากอิเหนา อิเหนาและนางบุษบาต่างต้องเผชิญกับเหตุการณ์
ต่าง ๆ เป็นเวลาหลายปีจึงได้กลับมาพบกัน

10. วิเครำะห์คุณค่ำวรรณคดี
คุณค่ำด้ำนเนื้อหำ
แนวคิด เรื่องอิเหนา ตอนศึกกะหมังกุหนิง เป็นเรื่องที่แสดงให้เห็นถึงความรักของพ่อ
ที่มีต่อลูก รักและตามใจทุกอย่าง แม้นกระทวั่ตัวตายก็ยอม
ฉำก ตอนศึกกะหมังกุหนิงจะปรากฎฉากรบที่ชัดเจน มีการตัง้ค่าย การใช้อาวุธ และ
การต่อสู้ของตัวละครสาคัญ
ปมขัดแย้ง ตอนศึกกะหมังกุหนิง มีหลายข้อแย้ง แต่ละปมปัญหาเป็นเรื่องที่อาจเกิด
ได้ในชีวิตจริง และสมเหตุสมผล เช่น
ปมแรก คือ ท้าวกุเรปันให้อิเหนาอภิเษกกับบุษบา แต่อิเหนาหลงรักจินตะหราไม่
ยอมอภิเษกกับบุษบา
ปมที่สอง คือ ท้าวดาหาขัดเคืองอิเหนา ยกบุษบาให้จรกา ทาให้ท้าวกุเรปันและ
พระญาติทัง้หลายไม่พอพระทัย
ปมที่สาม ท้าวกะหมังกุหนิงมาสู่ขอบุษบาให้วิหยาสะกา แต่ท้าวดาหายกให้จรกา
ไปแล้ว จึงเกิดศึกชิงนางขึน้
ปมที่สี่ อิเหนาจาเป็นต้องไปช่วยดาหา จินตะหราคิดว่าอิเหนาจะไปอภิเษกกับ
บุษบา จินตะหราขัดแย้งในใจตนเอง หวนั่ใจกับสถานภาพของตนเอง

11. ปมที่สามเป็นปัญหาที่สาคัญที่สุด เมื่อท้าวกะหมังกุหนิงคิดจะทาสงครามกับกรุงดาหาเพื่อ
ชิงนางบุษบามาให้วิหยา สะกาโอรสองพระองค์ ท้าวกะหมังกุหนิงหารือกับระตูปาหยังและท้าว
ปะหมันผู้เป็นอนุชา ทัง้สองทัดทานว่าดาหาเป็นเมืองใหญ่ของกษัตริย์วงศ์อสัญแดหวาผู้มีฝีมือ
เลื่องลือในการสงคราม ส่วนกะหมังกุหนิงเป็นเพียงเมืองเล็ก ๆ คงจะสู้ศึกไม่ได้แต่ท้าวกะห
มังกุหนิงก็ไม่ฟังคาทัดทานเพราะรักลูกมากจนไม่อาจทนเห็นลูกทุกข์ ทรมารได้แม้จะรู้ว่าอาจสู้
ศึกไม่ได้แต่ก็ตัดสินใจทาสงครามด้วยเหตุผลที่บอกแก่อนุชาทัง้สองว่า
แม้วิหยาสะกามอดม้วย พี่ก็คงตายด้วยโอรสา
ไหนไหนจะตายวายชีวา ถึงเร็วถึงช้าก็เหมือนกัน
ผิดก็ทาสงครามดูตามที เคราะห์ดีก็จะได้ดังใฝ่ฝัน
พี่ดังพฤกษาพนาวัน จะอาสัญเพราะลูกเหมือนกล่าวมา

12. ตัวละคร อิเหนา ตอนศึกกะหมังกุหนิง มีตัวละครที่มีบทบาทสาคัญปรากฏอยู่มาก ตัว
ละครมีบุคลิกลักษณะนิสัยที่โดดเด่นและแตกต่างกัน เช่น
ท้ำวกุเรปัน
ถือยศศักด์ิไม่ไว้หน้ำใคร ไม่เกรงใจใคร เชน่ในราชสาส์นถึงระตู
หมันหยา กล่าวตาหนิระตูหมันหยาอย่างไม่ไว้หน้าว่า เป็นใจให้จินตะหราแย่งคู่หมัน้
บุษบา สอนลูกให้ยวั่ยวนอิเหนา เป็นต้นเหตุให้บุษบาร้างคู่ตุนาหงัน
ในลักษณ์อักษรสารา ว่าระตูหมันหยาเป็นผู้ใหญ่
มีราชธิดายาใจ แกล้งให้แต่งตัวไว้ยวั่ชาย
จนลูกเราร้างคู่ตุนาหงัน ไปหลงรักผูกพันมนั่หมาย
จะให้ชิงผัวเขาเอาเด็ดดาย ช่างไม่อายไพร่ฟ้าประชาชน
บัดนีศึ้กประชิดติดดาหา กิจจาลือแจ้งทุกแห่งหน
เสียงงานการวิวาห์จราจล ต่างคนต่างข้องหมองใจ
การสงครามครัง้นีมี้ไปช่วย ยังเห็นชอบด้วยหรือไฉน
จะตัดวงศ์ตัดญาติให้ขาดไป ก็ตามแต่นา้ใจจะเห็นดี

13. ในพระราชสาส์นของท้าวกุเรปันถึงอิเหนาได้ยกความผิดให้จินตะหรา จึงมีลักษณะเป็นผู้ใหญ่ที่
มีอานาจ แต่ไม่มีเมตตา ถือยศศักดิ์และที่ต้องช่วยดาหานัน้เพราะถ้าดาหาแพ้หมายถึง
กษัตริย์วงศ์เทวาพ่ายแพ้ด้วย ซึ่งถือว่าเป็นเรื่องที่น่าอายอย่างยิ่ง
ถึงไม่เลยี้งบุษบาเห็นว่าชวั่แต่เขาก็รู้อยู่ว่าตัวนัน้เป็นพี่
อันองค์ท้าวดาหาธิบดีนัน้มิใช่อาหรือว่าไร
มาตรแม้นเสียเมืองดาหา จะพลอยอายขายหน้าหรือหาไม่
ท้ำวดำหำ
หยิ่งในศักด์ิสรีใจร้อน เช่น ตัดสินใจรับศึกกะหมังกุหนิงโดยไม่สนใจว่าจะมีใคร
มาช่วยหรือไม่ ดังคาประพันธ์
คิดพลางทางสงั่เสนาใน เร่งให้เกณฑ์คนขึน้หน้าที่
รักษามนั่ไว้ในบุรีจะดูทีข้าศึกซงึ่ยกมา
อนึ่งจะคอยท่าม้าใช้ ที่ให้ไปแจ้งเหตุพระเชษฐา
กับสองศรีราชอนุชา ยังจะมาช่วยหรือประการใด
แม้จะเคืองขัดตัดรอน ทัง้สามพระนครหาช่วยไม่
แต่ผู้เดียวจะเคี่ยวสงครามไป จะยากเย็นเป็นกระไรก็ตามที

14. เป็นคนรักษำสัจจะ รักษาเกียรติยศชื่อเสียงเป็นอย่างยิ่ง เมื่อได้ยกนางบุษบาให้จรกา
ไปแล้ว เมื่อกะหมังกุหนิงมาสู่ขออีกจึงปฏิเสธ ดังที่ว่า
อันอะหนะบุษบาบังอร ครัง้ก่อนจรกาตุนาหงัน
ได้ปลดปลงลงใจให้มนั่นัดกันจะแต่งการวิวาห์
ซงึ่จะรับของสู่ระตูนี้เห็นผิดประเพณีหนักหนา
ฝูงคนทัง้แผ่นดินจะนินทา สิ่งของที่เอามาจงคืนไป

15. อิเหนำ
รอบคอบ มองกำรณ์ไกล ตอนที่สังคามาระตารบกับวิหยาสะกา อิเหนาได้
เตือน สังคามาระตาว่าไม่ชานาญกระบี่อย่าลงจากหลังม้า เพราะเพลงทวนนัน้ชานาญอยู่
แล้วจะเอาชนะได้ง่ายกว่า
เมื่อนัน้ระเด่นมนตรีใจหาญ
จึงตอบอนุชาชัยชาญ เจ้าจะต้านต่อฤทธิ์ก็ตามใจ
แต่อย่าลงจากพาชี เพลงกระบี่ยังหาชานาญไม่
เพลงทวนสันทัดจัดเจนใจ เห็นจะมีชัยแก่ไพรี
มีอำรมณ์ละเอียดอ่อน เมื่อจากสามนางมาเห็นสิ่งใดก็คิดถึงนางทัง้สาม คา
ประพันธ์ความตอนนีมี้ความไพเราะมาก
ว่าพลางทางชมคณานก โผนผกจับไม้อึงมี่
เบญจวรรณจับวัลย์ชาลี เหมือนวันพี่ไกลสามสุดามา
นางนวลจับนางนวลนอน เหมือนพี่แนบนวลสมรจินตะหรา
จากพรากจับจากจานรรจา เหมือนจากนางสการะวาตี