A. Bandura, J. Rotter với hướng xã hội nhận thức trong lý thuyết nhân cách

A. BANDURA, J. ROTTER
VÀ H NG XÃ H I NH N TH CƯỚ Ộ Ậ Ứ
TRONG LÝ THUY T NHÂN CÁCHẾ
A. S l c ti u sơ ượ ể ử :
• Albert Bandura: sinh ngày 04 tháng 12 năm 1925, t i th tr n nhạ ị ấ ỏ ở
mi n b c Mundare Alberta, Canada. Ông là m t nhà tâm lí h c n iề ắ ộ ọ ổ
ti ng trong th k XX v i Thuy t nh n th c xã h i. Ông nh n b ng cế ế ỉ ớ ế ậ ứ ộ ậ ằ ử
nhân tâm lý h c Đ i h c British Columbia vào năm 1949. Ông đã điọ ở ạ ọ
vào Đ i h c Iowa, n i ông nh n b ng Ti n sĩ vào năm 1952. Đây là n iạ ọ ơ ậ ằ ế ơ
ông đã ch u nh h ng c a truy n th ng hành vi và lý thuy t h c t p.ị ả ưở ủ ề ố ế ọ ậ
Năm 1953, ông b t đ u d y t i tr ng Đ i h c Stanphord. Ông c ngắ ầ ạ ạ ườ ạ ọ ộ
tác v i Richard Walters, k t qu là h đã hoàn thành cu n sách đ uớ ế ả ọ ố ầ
tiên: N i lo n n i tu i d y thì (Adolsecent Agression) vào năm 1959.ổ ạ ơ ổ ậ
Ngay t đ u nh ng năm 60, ông đã nêu gi thuy t v Thuy t hành viừ ầ ữ ả ế ề ế
và ngay t đ u ông đã xác đ nh là Thuy t hành vi xã h i, sau này g i làừ ầ ị ế ộ ọ
Thuy t nh n th c xã h i.ế ậ ứ ộ
• Julian B. Rotter: sinh tháng 10 năm 1916 t i Brooklyn. Rotter quan tâmạ
đ n tâm lý h c b t đ u khi ông còn h c trung h c và đ c sách c aế ọ ắ ầ ọ ọ ọ ủ
Freud và Adler. Rotter tham d Brooklyn College, n i ông b t đ u thamự ơ ắ ầ
d các cu c h i th o đ c đ a ra b i Adler và các cu c h p c a H iự ộ ộ ả ượ ư ở ộ ọ ủ ộ
Tâm lý h c cá nhân trong nhà c a Adler. Rotter theo h c t i Đ i h cọ ủ ọ ạ ạ ọ
13CTL - NHÓM 6 1
VÀ H NG XÃ H I NH N TH C TRONG LÝ THUY T NHÂN CÁCHƯỚ Ộ Ậ Ứ Ế

Iowa. Sau khi hoàn thành b ng th c sĩ, Rotter m t m t t p trong tâm lýằ ạ ấ ộ ậ
h c lâm sàng - m t trong s ít có s n t i th i đi m đó - t i B nh vi nọ ộ ố ẵ ạ ờ ể ạ ệ ệ
nhà n c Worcester Massachusetts.ướ Ông đã xu t b nấ ả H c Xã h i vàọ ộ
Tâm lý lâm sàng vào năm 1954 . Rotter đã t ng là ch t ch c a các đ nừ ủ ị ủ ơ
v tâm lý M c a Hi p h i Tâm lý h c Xã h i và Nhân cách và Tâm lý lâmị ỹ ủ ệ ộ ọ ộ
sàng. Năm 1989, ông đã đ c trao gi i th ng American Psychologicalượ ả ưở
s c c a Hi p h i đóng góp khoa h c.ắ ủ ệ ộ ọ
13CTL - NHÓM 6 2

B. N i dung h c thuy tộ ọ ế
I. Albert Bandura v i cách ti p c n nh n th c xã h i đ i v i nhânớ ế ậ ậ ứ ộ ố ớ
cách con ng iườ
Đ u nh ng năm 60, ông đã nêu gi thuy t v Thuy t hành vi c aầ ữ ả ế ề ế ủ
mình, trong đó ngay t đ u ông đã xácừ ầ đ nh là Thuy t hành vi xã h i, sauị ế ộ
này g i là Thuy t nh n th c xã h i. Thuy t nh n th c xã h i có nghĩa làọ ế ậ ứ ộ ế ậ ứ ộ
nghiên c u hành vi c pứ ở ấ đ hình thành và thayộ đ i trong nh ng tìnhổ ữ
hu ng xã h i.ố ộ
1. C u trúc c a nhân cáchấ ủ
Nh ng nghiên c u c a Bandura d a vào s quan sát hành vi c aữ ứ ủ ự ự ủ
nh ng nghi m th trong quá trình quan sátữ ệ ể . H th ng c a Banduraệ ố ủ
không ch mangỉ tính ch t hành vi mà còn mang c tính ch t nh nấ ả ấ ậ
th cứ . Các quá trình nh n th cậ ứ đóng vai trò quan tr ng nh t trongọ ấ
Thuy t nh n th c xã h i, vi c xem xét chúng là s khác bi t c b nế ậ ứ ộ ệ ự ệ ơ ả
v quanề đi m c a Bandura v i h th ng Skinnerể ủ ớ ệ ố .
Ông đ a ra mô hình hành vi nh sau: Kích thích - Nh n th c -ư ư ậ ứ
Ph n ng - C ng c .ả ứ ủ ố Tuy cùng đ c p đ n v n đ hi u qu c aề ậ ế ấ ề ệ ả ủ
hành vi t o tác trong vi c c ng c hành vi l p l i, nh ng gi aạ ệ ủ ố ặ ạ ư ữ
Skinner và Bandura có s hi u khác nhau v vai trò c a nó (c a k tự ể ề ủ ủ ế
qu ).ả Đ i v i nh ng nhà hành vi t o tác, k t quố ớ ữ ạ ế ả đóng vai trò là kích
thích c ng c , làm tăng c ng đ và t n s xu t hi n c a hành viủ ố ườ ộ ầ ố ấ ệ ủ
l p l i.ặ ạ Còn theo Bandura, k t qu c a hành vi có vai trò cung c pế ả ủ ấ
thông tin v nh ng hànhề ữ đ ng phù h p hay không, t o ra kỳ v ngộ ợ ạ ọ
và đ ng c ch th h ng t i hànhộ ơ ở ủ ể ướ ớ đ ng m i.ộ ớ Nh ng ho t đ ngữ ạ ộ
nh n th c không mang tính t trậ ứ ự ị - kích thích và c ng c ki m soátủ ố ể
tính ch t và s xu t hi n c a chúng. Nh v y theo mô hình c u trúcấ ự ấ ệ ủ ư ậ ấ
c a Bandura, nh n th c là nhân t c t lõi c a nhân cách.ủ ậ ứ ố ố ủ Bandura
th a nh nừ ậ vai trò c a c ng c trong vi củ ủ ố ệ đi u ch nh hành viề ỉ c a conủ
13CTL - NHÓM 6 3

ng i, nh ng ông cũng tin - th m chí còn ch ng minh b ng th cườ ư ậ ứ ằ ự
nghi m r ng con ng i ti p thu h u nh t t c các d ng hành việ ằ ườ ế ầ ư ấ ả ạ
mà không tr c ti p nh nự ế ậ đ c m t s c ng c nào c .ượ ộ ự ủ ố ả Chúng ta
không ph i lúc nào cũngả đòi h i c ng c , chúng ta có th h c quaỏ ủ ố ể ọ
kinh nghi m c a ng i khác và h u qu c a nh ng hành việ ủ ườ ậ ả ủ ữ đó.
2. Đ ng c hộ ơ ệ
Theo A. Bandura, ph n ng hành vi không v n hành m t cáchả ứ ậ ộ
tự đ ng b i các tác nhân kích thích bên ngoài nhộ ở ư đã x y ra trong rôả
b t hay máy móc. Ng c l i, ph n ngố ượ ạ ả ứ đ i v i kích thích là nh ngố ớ ữ
ph n ng t kích ho t.ả ứ ự ạ
a. Nh n th c:ậ ứ
Quá trình nh n th c tácậ ứ đ ng m nh, quy t đ nh đ n hành viộ ạ ế ị ế
c a con ng i. Nh n th c có vai trò quan tr ngủ ườ ậ ứ ọ đ c bi t trongặ ệ
vi c đi u ch nh các ch c năng tâm lí làm thayệ ề ỉ ứ đ i (tăng hayổ
gi m) m t hành vi nàoả ộ đó.
Theo Bandura, nh n th c có liên quanậ ứ đ n s đánh giá vế ự ề
vi c con ng i có th t ch c t t nh th nào và qu n lý lệ ườ ể ổ ứ ố ư ế ả ộ
trình hành đ ng đòi h i gi i quy t các tình hu ng t ng laiộ ỏ ả ế ố ươ
ch aứ đ ng nhi u y u tự ề ế ố căng th ng khó d báo.ẳ ự
Nh v y quá trình nh n th cư ậ ậ ứ đóng vai trò quan tr ng nh t,ọ ấ
là nhân t c t lõi cho vi c thúcđ y hành vi c a con ng i.ố ố ệ ẩ ủ ườ
b. Ni m tin:ề
Bandura nh n m nh nh h ng c a nh ng tâm th nhấ ạ ả ưở ủ ữ ế ư
ni m tin, kỳ v ngề ọ đ n hành vi c a con ng i. Theo Bandura, sế ủ ườ ự
t tin là nh n th c v năng l c, ni m tin r ng chúng ta s h uự ậ ứ ề ự ề ằ ở ữ
các k năng cá nhân và kh năng hànhỹ ả đ ng s giúp ta ti p xúcộ ẽ ế
m t cách tr c ti p và thành công trong nh ng tình hu ng khóộ ự ế ữ ố
khăn đ nh tr c. Theo ông, các cá nhân s h u ni m tin r ngị ướ ở ữ ề ằ
13CTL - NHÓM 6 4

h có kh năng đ th c hành vi cọ ả ể ự ệ đo l ng s ki m soát các ýườ ự ể
nghĩ, xúc c m và hànhả đ ng. Ông cho r ng, ti n trình c a sộ ằ ế ủ ự
sáng t o và s d ng các ni m tin vào b n thân là kháạ ử ụ ề ả đ n gi n:ơ ả
Các cá nhân th c hi n hành vi, gi i thích nh ng thành t u vự ệ ả ữ ự ề
ho tạ đ ng c a h , dùng nh ng s th hi nộ ủ ọ ữ ự ể ệ đ phát tri n ni mể ể ề
tin về năng l c, nh m ti n hành các hành vi ti p theo trong cácự ằ ế ế
lĩnh v c t ng t và hành đ ng hoà h p v i ni m tin đã t oự ươ ự ộ ợ ớ ề ạ
ra…
Vào nh ng năm cu i th p niên 80 c a th k tr c,ữ ố ậ ủ ế ỷ ướ
Bandura đã th c hi n cu c nghiên c u giúp nh n ra y u t tự ệ ộ ứ ậ ế ố ự
tin có nh h ng nh th nào t i ho tả ưở ư ế ớ ạ đ ng c a các nhàộ ủ
lãnh đ o kinh doanh. Làm vi c cùng v i nhi u sinh viên t cácạ ệ ớ ề ừ
tr ngườ đ i h c kinh doanh hàngạ ọ đ u, Bandura nói v i m t n aầ ớ ộ ử
trong s các sinh viên r ng hố ằ ọ đ c đánh giá d a trên các khượ ự ả
năng c h u c a h đ qu n lý m t t ch c mô ph ng. S sinhố ữ ủ ọ ể ả ộ ổ ứ ỏ ố
viên còn l iạ đ c nói r ng h đ c đánh giá d a trên kh năngượ ằ ọ ượ ự ả
thích nghi và tìm ki m các k năng c n thi t đ thành côngế ỹ ầ ế ể
trong m t t ch cộ ổ ứ đ c mô ph ng vi tính hoá. Các sinh viênượ ỏ
đ c đ ngh t phân công l n nhau các nhi m v sao cho hi uượ ề ị ự ẫ ệ ụ ệ
qu nh t và nhanh chóng hoàn thành m c tiêuả ấ ụ đ ra. Nh ngề ữ
nhà nghiên c uứ đ t ra các m c tiêu m cặ ụ ở ứ đ r t cao đ quanộ ấ ể
sát các sinh viên ch ngố đ và linh ho t ra sao v i thách th c,ỡ ạ ớ ứ
k t qu r t n t ng. Nh ng sinh viên tin r ng hế ả ấ ấ ượ ữ ằ ọ đ c t doượ ự
thích nghi và c i thi n v nả ệ ẫ duy trì s d o dai và b n b ,ự ẻ ề ỉ đ c bi tặ ệ
trong suy nghĩ và s t tin qu n lý c a h . H gi cho t ch cự ự ả ủ ọ ọ ữ ổ ứ ở
m c khát v ng l n. Các suy nghĩ lý trí c a h mang tính hứ ọ ớ ủ ọ ệ
th ng r t cao và hố ấ ọ đ m b o y u t sáng t o cho t ch c luônả ả ế ố ạ ổ ứ
m c cao. Ng c l i, nh ng sinh viên tin r ng các k năng v nở ứ ượ ạ ữ ằ ỹ ố
có và nh tấ đ nh c a h đang đ c đ t vào cu c th nghi m r tị ủ ọ ượ ặ ộ ử ệ ấ
nhanh chóng suy s p. Vi c ra quy tụ ệ ế đ nh c a h tr nên th tị ủ ọ ở ấ
13CTL - NHÓM 6 5

th ng ngay khi hườ ọ đ ng ph i khó khăn và h t b nh ngụ ả ọ ừ ỏ ữ
khát v ng l n cho t ch c. Bandura cho bi t thôngọ ớ ổ ứ ế đi p đâyệ ở
chính là t m quan tr ng c a ni m tin m i con ng i v vi cầ ọ ủ ề ỗ ườ ề ệ đ iố
phó v i các yêu c u ho tớ ầ ạ đ ng ph c t pộ ứ ạ
T đó ông đãừ đ ra mô hình t tin nh sau:ề ự ư
Qua mô hình trên ta có th th yể ấ đoán tr c đ u raướ ầ là s triự
giác th y tình hu ng không mang l iấ ố ạ đáp ng nào, s gây raứ ẽ
tr ng ph t ho c không th ch uừ ạ ặ ể ị đ ng đ c thay vì d aự ượ ự
vào đi u tri giác th y kh năng b t c p c a mình. Còn tri giácề ấ ả ấ ậ ủ
th y s b t c p c a b n thân s d n t i nh ngấ ự ấ ậ ủ ả ẽ ẫ ớ ữ đi u đoánề
tr c hi u năng. Mô hình t tin c a Banduraướ ệ ự ủ đ t nh ng đi uặ ữ ề
đoán tr c v hi u năng v trí gi a con ng i v i ng x c aướ ề ệ ở ị ữ ườ ớ ứ ử ủ
mình; nh ngữ đoán tr c đ u ra đ c đ t v trí gi a ng xướ ầ ượ ặ ở ị ữ ứ ử
và đ u ra (h u qu ) đ c đoán tr c.ầ ậ ả ượ ướ
Qua đó ta cũng th y r ng: Nh ng ai tin r ng s đáp ng làấ ằ ữ ằ ự ứ
vô ích vì lí do kém lòng t tin thì ph i phát tri n tài năng nh mự ả ể ằ
khích l s tri giác v hi u năng c a mình. M t khác khi m tệ ự ề ệ ủ ặ ộ
13CTL - NHÓM 6 6

ng i tin r ng sườ ằ ự đáp ng là vô ích vì lí do nh ng tiênứ ữ đoán về
h u qu , sau đó lí do môi tr ng ch không ph i vì lí do conậ ả ườ ứ ả
ng i, thì có th c n làm thayườ ể ầ đ i nh m tăng c òng kh năngổ ằ ư ả
đáp ng.ứ
Ch ng h n, n u ta lúng túng trong vi c s d ng chi c máy viẳ ạ ế ệ ử ụ ế
tính c a m t ng i b n, thì ph i chăng vì ta s d ng sai ho c vìủ ộ ườ ạ ả ử ụ ặ
lí do có tr c tr c nàoụ ặ đó trong chi c máy tính. N u tin vào lí doế ế
trên thì ta ph i phát huy k năng và hi u năng c a mình. N uả ỹ ệ ủ ế
tin vào lí do sau thì có l c n có aiẽ ầ đó s a l i cái máyử ạ
c. C ng c giao ti p:ủ ố ế
Theo A. Bandura c ng c ch mang tính ch t gián ti p, nóủ ố ỉ ấ ế
góp ph n thúcầ đ y hành vi c a con ng i. Theo ông, c ng cẩ ủ ườ ủ ố
bao g m:ồ
• S c ng c trong quá kh ,ự ủ ố ứ đây là nét chính c aủ
thuy t hành vi truy n th ng.ế ề ố
• S c ng cự ủ ố đ c h ng tr c, ph c v nh m tượ ướ ướ ụ ụ ư ộ
ph n th ng mà chúng ta t ng t ng ra.ầ ưở ưở ượ
• S c ng c ng m, hi n t ng chúng ta nhìn và nhự ủ ố ầ ệ ượ ớ
v mô hìnhề đ c c ng c .ượ ủ ố
Bandura nói r ng nh ng s c ng c này không kích thíchằ ữ ự ủ ố
chúng ta h c nh ng kích thích chúng ta th hi n nh ng gìọ ư ể ệ ữ
chúng ta đã h cọ đ c. Đây là cách ông nhìn vàoượ đ ng c c aộ ơ ủ
chúng ta.
3. S phát tri n nhân cáchự ể
Thuy t nh n th c xã h i c a Bandura cho th y r ng nhânế ậ ứ ộ ủ ấ ằ
cách con ng i là có s thay đ i v ch t, và ông cũng nh n m nhườ ự ổ ề ấ ấ ạ
13CTL - NHÓM 6 7

tính liên t c c a s phát tri n, con ng i luôn luôn h c t p vàụ ủ ự ể ườ ọ ậ
phát tri n qua t t c các giaiể ấ ả đo n.ạ Albert Bandura xem xét nhân
cách d i d ng m t khuôn m u ph c t p c a nh ng nh h ngướ ạ ộ ẫ ứ ạ ủ ữ ả ưở
qua l i liên t c c a cá th , hành vi và tình hu ng.ạ ụ ủ ể ố
a. H c t quan sát hay r p khuôn:ọ ừ ậ
Theo ông, s phát tri n nhân cách chính là s phát tri nự ể ự ể
c a hành vi. Hành viủ đ c phát tri n thông qua quá trình quanượ ể
sát, mô hình hóa và b t ch c. Bandura cho r ng các nhàắ ướ ằ
hành vi truy n th ngề ố đã xem xét không đúng m c nh h ngứ ả ưở
m nh m mà mô hình hoá và b t ch cạ ẽ ắ ướ đ i v i vi c hìnhố ớ ệ
thành hành vi c a con ng i. T m quan tr ng c a môủ ườ ầ ọ ủ
hìnhđ c th y trong cách gi i thích c a Bandura v cái gìượ ấ ả ủ ề đã
x y ra nh là k t qu quan sát ng i khác.ả ư ế ả ườ
• Ng i quan sát có th thuườ ể đ c các ph n ng m i.ượ ả ứ ớ
• Vi c quan sát mô hình có th làm m nh lên ho cệ ể ạ ặ
y uế đi các ph n ng s n có.ả ứ ẵ
• Vi c quan sát mô hình có th làm tái xu t hi n ph nệ ể ấ ệ ả
ngứ đã b lãng quên.ị
A. Bandura đã ti n hành nh ng nghiên c u qui mô l n vế ữ ứ ớ ề
đ c đi m c a nh ng mô hình có nh h ng l n đ nặ ể ủ ữ ả ưở ớ ế
hành vi c a chúng ta (video)ủ
Trong nghiên c u kinh đi n, Bandura đã nghiên c u tácứ ể ứ
đ ng c a các mô hình s ng, b o l c c a con ng i trên phimộ ủ ố ạ ự ủ ườ
nh, trong phim ho t hình đ n hành vi b o l c c a tr emả ạ ế ạ ự ủ ẻ
tr c tu i h c. Ôngướ ổ ọ đã cho quay b phim do m t n sinh viênộ ộ ữ
h c trò c a ôngọ ủ đóng vai c ý đánh đ p m t con búp bê tr ngố ậ ộ ứ
bobo (bobo doll). Sinh viên n này trong lúcữ đ m đá qu tr ngấ ả ứ
13CTL - NHÓM 6 8

nh a y và la lên: Sockeroo! Ch taự ấ ị đá qu tr ng, ng i lênả ứ ồ
nó, đánh b ng búa, đ ng th i la l i v i nhi u câu nói mang n iằ ồ ờ ố ớ ề ộ
dung thù đ ch. Sau đó Bandura đem cu n phim nàyị ố đem chi uế
cho các em nh h c l p m u giáo xem. Sau đó các em đ cỏ ọ ớ ẫ ượ
cho ra ch i trong căn phòng có m t con búp bê tr ng và m yơ ộ ứ ấ
cái búa nh a. M t nhóm các nhà nghiên c u ng i quan sát v iự ộ ứ ồ ớ
gi y bútấ đ chu n b ghi chép. Nh đãể ẩ ị ư đ c ông tiênượ đoán và
nh ng ng i quan sátữ ườ đã ghi nh n r ng m t s đông các emậ ằ ộ ố
xúm vào đánh đ p con búp bê tr ng bobo r t hăng hái. Cácậ ứ ấ
em v a đánh con búp bê tr ng v a la hét " Sockeroo", cácừ ứ ừ
em đá con búp bê, ng i lên nó,ồ đánh nó b ng búa y nh cácằ ư
em đã nhìn th y trong video. Nói khácấ đi các em b t ch c côắ ướ
sinh viên trong cu n phim và các em b t ch c khá chínhố ắ ướ
xác. Đi u này di n bi n nhề ễ ế ư đã d đ nh ban đ u, nh ng đi mự ị ầ ư ể
đáng chú ý Bandura đ a ra là nh ng tr em này thayư ữ ẻ đ i hànhổ
vi c a mình mà ch ng c n ph iủ ẳ ầ ả đ c th ng hay có nh ngượ ưở ữ
tính toán tr c đó. Ông g i đây là hi n t ng h c băng cáchướ ọ ệ ượ ọ
quan sát hay r p khuôn. Bandura làm m t s l n nh ng d ngậ ộ ố ớ ữ ạ
bi n th c a nghiên c u này. Mô hình trênế ể ủ ứ đ c gi i thi uượ ớ ệ
thêm ph n th ng và hình ph t d i nhi u cách khác nhau vàầ ưở ạ ướ ề
khi tr emẻ đ c th ng cho hành vi b t ch c c a mìnhượ ưở ắ ướ ủ đã tỏ
v không còn hào h ng và không còn thích thú n a. Nhi uẻ ứ ữ ề
ng i ch t v n ông và cho r ng con búp bê qu tr ng boboườ ấ ấ ằ ả ứ
là đ b đ m đá. Vì th Banduraể ị ấ ế đã quay m t b phim m i.ộ ộ ớ
L n này cô sinh viên trầ ẻ đ m đá m t anh h s ng th t. Khi vàoấ ộ ề ố ậ
phòng ch i, các em bé xúm vào và b t ch c y h t trong phim,ơ ắ ướ ệ
thi nhau đ m đá túi b i anh h s ng kia.ấ ụ ề ố
T nh ng kinh nghi m nghiên c u, Bandura thi t l p m từ ữ ệ ứ ế ậ ộ
h th ng thao tác th c nghi m bao g m các b c cho toàn bệ ố ự ệ ồ ướ ộ
quá trình mô hình hóa. Hay nói cách khác đó là quá trình h cọ
13CTL - NHÓM 6 9

t p thông qua quan sát, d a trên s ti p nh n và ch n l cậ ự ự ế ậ ọ ọ
thông tin theo nhu c u kh năng riêng c a m i ng i.ầ ả ủ ỗ ườ
T nh ng kinh nghi m nghiên c u, Bandura thi t l p m từ ữ ệ ứ ế ậ ộ
h th ng thao tác th c nghi m bao g m các b c cho toàn bệ ố ự ệ ồ ướ ộ
quá trình mô hình hóa. Hay nói cách khác đó là quá trình h cọ
t p thông qua quan sát, d a trên s ti p nh n và ch n l cậ ự ự ế ậ ọ ọ
thông tin theo nhu c u kh năng riêng c a m i ng i. Banduraầ ả ủ ỗ ườ
phân bi t b n giaiệ ố đo n trong ti n trình h c t p (m t hành viạ ế ọ ậ ộ
m i) thông qua quan sát nh sau:ớ ư
• Chú ý: N u mu n nh n ra m t hành vi nh tế ố ậ ộ ấ đ nh nàoị đó
trong môi tr ng, chúng ta s t p trung t t ng. T ngườ ẽ ậ ư ưở ươ
t , t t c nh ng c n tr trong quá trình t p trung s làmự ấ ả ữ ả ở ậ ẽ
gi m kh năng h c t p qua cách quan sát. N u b n bu nả ả ọ ậ ế ạ ồ
ng , m t m i, phân tâm, say thu c, lúng túng, đau m,ủ ệ ỏ ố ố
s hãi, hay trong tr ng thái quá khích, b n s không thợ ạ ạ ẽ ể
ti p thu t tế ố đ c.ượ Ví d : Khi c g ng b t ch c mô hìnhụ ố ắ ắ ướ
m u, n u mô hình m u h p d n,ẫ ế ẫ ấ ẫ đ y màu s c và cóầ ắ
nh ng h a h n kh thi, chúng ta s chú ý t p trungữ ứ ẹ ả ẽ ậ
nhi u h n. M t mô hình m u g n gũi v i cá nhânề ơ ộ ẫ ầ ớ ở
nh ng khía c nh nàoữ ạ đó s khi n m t cá nhân s t pẽ ế ộ ẽ ậ
trung nhi u h nề ơ
• Gi l iữ ạ : Là kh năng l u gi trí nh v nh ng gì chúngả ư ữ ớ ề ữ
ta đã t p trung chú ý vào. Nghĩa là tái t o hành vi mongậ ạ
mu n b ng cách duy trì hành vi quan sat đ c b ng bi uố ằ ượ ằ ể
t ng. Hành vi, k năng đ c thi t k càngượ ỹ ượ ế ế đ n gi n thìơ ả
càng d ghi nh .ễ ớ
• Các quá trình tái t o v nạ ậ đ ngộ : Cá nhân s chuy n t iẽ ể ả
nh ng hình nh trong h tâm th c hay nh ng mô tữ ả ệ ứ ữ ả
ngôn ng tr thành hành vi th t s .ữ ở ậ ự Đi u này x y ra choề ả
phép m i chúng ta có kh năng l p l i và tái di n hành viỗ ả ậ ạ ễ
ban đ u (v n là mô hình m uầ ố ẫ đ ta b t ch c). M tể ắ ướ ộ
13CTL - NHÓM 6 10

đi m quan tr ng khác v quá trình l p l i là kh năngể ọ ề ậ ạ ả
b t ch c c a chúng ta s ti n b qua nhi u l nắ ướ ủ ẽ ế ộ ề ầ th cự
t p nh ng hành vi c nậ ữ ầ đ c tái di n. M tượ ễ ộ đi u b t ngề ấ ờ
khác n a là kh năng tái di n c a chúng ta s t t h nữ ả ễ ủ ẽ ố ơ
n u chúng ta liên t c t ng t ng mìnhế ụ ưở ượ đang thao tác
hành vi y. (ấ Ví d : R t nhi u v nụ ấ ề ậ đ ng viênộ đã t ngưở
t ng v nh ng thao tác thi đ u tr c khi h chính th cượ ề ữ ấ ướ ọ ứ
thi đ u.)ấ
• Đ ng cộ ơ: Là m t b ph n quan tr ng trong quá trình h cộ ộ ậ ọ ọ
t p m t thao tác m i. Chúng ta có mô hình m u h pậ ộ ớ ẫ ấ
d n, có trí nh , và kh năng b t ch c. Nh ng n uẫ ớ ả ắ ướ ư ế
không có đ ng c b t ch c, ít nh t là m t lí do t i saoộ ơ ắ ướ ấ ộ ạ
ta ph i b t ch c hành vi này, ta s không h c t p hi uả ắ ướ ẽ ọ ậ ệ
quả đ c. Theo ông, vi c c m nh n k t qu t hànhượ ệ ả ậ ế ả ừ
vi đã th c hi n ho c hình dungự ệ ặ đã th c hi n tự ệ ừ đó hình
thành đ ng c đ ti p t c ho c t b hành vi. K t quộ ơ ể ế ụ ặ ừ ỏ ế ả
có th ba d ng:ể ở ạ
o Tr c ti p:ự ế C m giác ho c c m xúc khi th c hi nả ặ ả ự ệ
hành vi, l i ích ho c t n th t v t ch t c th tr cợ ặ ổ ấ ậ ấ ụ ể ướ
m t, ph n ng tr c ti p c a ng i xung quanh.ắ ả ứ ự ế ủ ườ
Hành vi càng t o c m giác thích thú,ạ ả đ c ng iượ ườ
xung quanh khen thì càng có nhi u c h iề ơ ộ đ đ cể ượ
th c hi n.ự ệ
o C m xúc gián ti p:ả ế Xu t hi n khi t ng t ngấ ệ ưở ượ
mình đang th c hi n hành vi.ự ệ
o C m xúc t do suy nghĩ:ả ự Nh ng ý nghĩa mà cá nhânữ
t gán cho hành vi c a mình d a trên m t chu nự ủ ự ộ ẩ
m c xã h i nàoự ộ đó. Đây là m t y u t tácộ ế ố đ ngộ
m nh h n c k t qu tr c ti p N u t oạ ơ ả ế ả ự ế ế ạ đ cượ
nh ng chu n m c xã h i ng h cho hành vi thì sữ ẩ ự ộ ủ ộ ẽ
tác đ ng m nh trong vi c thúc đ y s th c hi n vàộ ạ ệ ẩ ự ự ệ
duy trì c a hành vi.ủ
13CTL - NHÓM 6 11

b. T ki m soát:ự ể
T ki m soát là quá trình ki m soát hành vi c a chínhự ể ể ủ
chúng ta, đây chính là b máy v n hành t o nhân cách c a m iộ ậ ạ ủ ỗ
chúng ta. Ông đ ngh có 3 b c sau:ề ị ướ
• T quan sát mình:ự Khi chúng ta nhìn vào b n thân mìnhả
và nh ng hành vi c a chúng ta, chúng ta th ng ki mữ ủ ườ ể
soát nh ng hành vi này trong m t ch ng m c nh tữ ộ ừ ự ấ đ nh.ị
• Đánh giá cân nh c:ắ Chúng ta so sánh nh ng gì chúng taữ
nhìn th y v i m t h tiêu chu n nàoấ ớ ộ ệ ẩ đó. Ch ng h n,ẳ ạ
chúng ta th ng so sánh hành vi c a mình v i tiêu chu nườ ủ ớ ẩ
truy n th ng trong xã h i, nh lu t x th , cách s ng,ề ố ộ ư ậ ử ế ố
g ng m u. Ho c chúng ta có th t t o cho mìnhươ ẫ ặ ể ự ạ
nh ng thang tiêu chu n riêng c a mình (cao ho c th pữ ẩ ủ ặ ấ
h n tiêu chu n chung).ơ ẩ
• C năng t ph n h i:ơ ự ả ồ N u ta b ng lòng v i vi c so sánhế ằ ớ ệ
v i tiêu chu n c a mình, ta s t th ng mình qua cớ ẩ ủ ẽ ự ưở ơ
năng t ph n h i. N u ta không tho mãn v i k t qu soự ả ồ ế ả ớ ế ả
sánh này, chúng ta cũng có thói quen t ph t mình quaự ạ
c năng t ph n h i. Nh ng c năng t ph n h i này thơ ự ả ồ ữ ơ ự ả ồ ể
hi n qua nhi u m cệ ề ứ đ khác nhau, t vi c th ng choộ ừ ệ ưở
mình m t bát ph ,ộ ở đi xem m t b phim hay, t hào vộ ộ ự ề
b n thân. Ho c ta s có nh ng d n v t, tả ặ ẽ ữ ằ ặ ự đày đo mìnhạ
trong h n h c b t mãn.ằ ọ ấ
Trong tâm lý h c cũng có m t khái ni m quan tr ngọ ộ ệ ọ
g n gũi v i khái ni m t ki m soát là khái ni m b n thânầ ớ ệ ự ể ệ ả
hay còn g i là lòng t tr ng hay ni m t hào v b n thânọ ự ọ ề ự ề ả
mình.
Sau đó, ông ti n thêm m t b c xa h n n a. Ông b t đ uế ộ ướ ơ ữ ắ ầ
nhìn vào nhân cách nh m t quá trình ti p c n giao thoaư ộ ế ậ
(interaction) gi a ba đ i l ng: Môi tr ng - Hành vi - Quáữ ạ ượ ườ
trình phát tri n tâm lí c a cá nhân. Theo ông, quá trình phátể ủ
tri n tâm lí c a m t cá nhân t p trung vào kh năng gi choể ủ ộ ậ ả ữ
13CTL - NHÓM 6 12

mình m t n t ng trong tâm th c và quá trình phát tri nộ ấ ượ ứ ể
ngôn ng c a chúng ta. Thuy t Bandura làm n i b t m tữ ủ ế ổ ậ ộ
t ng tác ph c h p gi a các y u t ng x cá nhân v i cácươ ứ ợ ữ ế ố ứ ử ớ
kích thích do môi tr ng t o ra. M i y u t có th nh h ngườ ạ ỗ ế ố ể ả ưở
t i ho c làm thayớ ặ đ i các y u t khác, và h ng thayổ ế ố ướ đ i hi mổ ế
khi x y ra m t chi u, nó mang tính h t ng ho c hai chi u.ả ộ ề ỗ ươ ặ ề
4. Tâm b nh líệ
Nhi u nghiên c u c a Banduraề ứ ủ đã ch ng t r ng nh ng quanứ ỏ ằ ữ
ni m liên quanệ đ n hi u qu cá nhân có nh h ng quan tr ngế ệ ả ả ưở ọ
đ n nhi u khía c nh c a ho t đ ng con ng i. Theo ông, hi uế ề ạ ủ ạ ộ ườ ệ
qu cá nhân là ý th c t tr ng, tả ứ ự ọ ự đánh giá và s thành th o c aự ạ ủ
cá nhân khi gi i quy t nh ng v nả ế ữ ấ đ c a cu c s ng. Nh ng ng iề ủ ộ ố ữ ườ
có hi u q a cá nhân th p, khi g p nh ng hoàn c nh s ng khácệ ủ ấ ặ ữ ả ố
nhau c m th y mình b t l c; h cho r ng b n thân h có ítả ấ ấ ự ọ ằ ở ả ọ
ho c hoàn toàn không có s c m nhặ ứ ạ đ có th tác đ ng vào tìnhể ể ộ
hu ng s n có. N u nh h g p ph i v nố ẵ ế ư ọ ặ ả ấ đ ho c tr ng i và cề ặ ở ạ ố
g ngắ đ u tiên không mang l i k t qu thì h nhanh chóng t bầ ạ ế ả ọ ừ ỏ
nh ng c g ng ti p theo. Nh ng ng i nh th tin r ng không cóữ ố ắ ế ữ ườ ư ế ằ
gì l thu c vào h c . Theo Bandura, lòng t tin th p có thệ ộ ọ ả ự ấ ể
d nẫ đ n s đ nh giá th c p khi n m t s ki n khó lòngế ự ị ứ ấ ế ộ ự ệ đ cượ
ki m soát và doể đó t o nên stress.ạ
13CTL - NHÓM 6 13

5. S c kho tâm líứ ẻ
Công trình nghiên c u c a Banduraứ ủ đã ch ng t r ng, nh ngứ ỏ ằ ữ
ng i có hi u qu cá nhân cao th ng cho r ng h có th xườ ệ ả ườ ằ ọ ể ử
lí đ c nh ng s ki n và ho n c nh s ng b t l i. H chượ ữ ự ệ ả ả ố ấ ợ ọ ờ đ iợ ở
b n thân năng l c kh c ph c nh ng tr ng i. T h tìm ki mả ự ắ ụ ữ ở ạ ự ọ ế
nh ng th thách, làm ph c t p thêm nhi m v , và trong khátữ ử ứ ạ ệ ụ
v ng c a mình ti nọ ủ ế đ n th ng l i, h duy trì m cế ắ ợ ọ ứ đ t tin caoộ ự
vào s c m nh c a b n thân.ứ ạ ủ ả
Nh ng ng i có hi u q a cá nhân cao xem xét nhi u ph ngữ ườ ệ ủ ề ươ
án l a ch nự ọ đ ng công danh và th ng xuyênườ ườ đ t đ c k t qu .ạ ượ ế ả
H nh n đ c đi m s cao trong h c t p, đ t ra cho mình nh ngọ ậ ượ ể ố ọ ậ ặ ữ
m cụ đích cao h n và nói chung có s c kho t t v th ch t vàơ ứ ẻ ố ề ể ấ
tinh th n h n so v i ng i có hi u q a cá nhân th p. Nhìn chungầ ơ ớ ườ ệ ủ ấ
nam gi i hànhớ đ ng có hi u q a h n so v i n gi i. C nam vàộ ệ ủ ơ ớ ữ ớ ả ở
n gi iữ ớ đ u có hi u q a cá nhân đ t m c đ cao nh t vàoề ệ ủ ạ ứ ộ ấ
kho ng gi a cu cả ữ ộ đ i và d n d n gi mờ ầ ầ ả đi sau 60 tu i.ổ
Theo quan đi m c a Bandura, ai ki m soát đ cể ủ ể ựơ ‘’mô hình"
trong xã h i, ng iộ ườ đó ki m soát đ c hành vi c a mình.ể ượ ủ
6. S thayự đ i nhân cách d i tác d ng c a li u pháp tâm lýổ ướ ụ ủ ệ
Câu h iỏ đ t ra là làm cách nàoặ đ thay đ i nh ng d ng hành viể ổ ữ ạ
mà xã h i xem nh là không mong mu n hay không bình th ng.ộ ư ố ườ
Bandura đã t p trung chú ýậ đ n nh ng bi u hi n b ngoài c a sế ữ ể ệ ề ủ ự
13CTL - NHÓM 6 14

b t th ng - t c làấ ườ ứ đ n hành vi - ch không ph i vào nh ngế ứ ả ữ
xung đ t bên trong có ý th c hay ti m th cộ ứ ề ứ đ c gi đ nh. Vi cượ ả ị ệ
ch a tr nh ng tri u ch ng, theo Bandura, đ ng th i cũng là sữ ị ữ ệ ứ ồ ờ ự
ch a tr chính nh ng r i lo n, vì tri u ch ng và b nh đ c coi làữ ị ữ ố ạ ệ ứ ệ ượ
m t th th ng nh t.ộ ể ố ấ
Đ thay đ i nh ng hành vi l ch chu n, ông đ a ra hai li uể ổ ữ ệ ẩ ư ệ
pháp:
a. Li u pháp t ki m soát:ệ ự ể Đây là ý t ng đ ng sau khái ni mưở ằ ệ
t ph n h i đ c ng d ng vào nh ng kĩ năng li u pháp g iự ả ồ ượ ứ ụ ữ ệ ọ
là t ki m soát.ự ể Đây là l i tr li u t ngố ị ệ ươ đ i có hi u qu v iố ệ ả ớ
nh ng v n đ đ n gi n v thói quen nh : mu n b thu c lá,ữ ấ ề ơ ả ề ư ố ỏ ố
thói ăn v t, hay thói quen ch nh m ng và l i bi ng trongặ ể ả ườ ế
h c t p. D iọ ậ ướ đây là t ng b c áp d ng:ừ ướ ụ
• Bi uể đ cá nhân: Đây là quá trình t quan sát, yêu c uồ ự ầ
m t cá nhân ph iộ ả đ m t th t kĩ đ n hành vi c a mìnhể ắ ậ ế ủ
tr c và sau khi áp d ng li u pháp. Đi u đó sướ ụ ệ ề ẽ cung
c p m t cái nhìn toàn di n v m ng liên quan, tấ ộ ệ ề ả ừ đó
các v n đ s đ c x líấ ề ẽ ượ ử t n g c.ậ ố Ch ng h nẳ ạ đ n gi nơ ả
nh vi c b n đ m xem mìnhư ệ ạ ế đã hút bao nhiêu đi uế
thu c lá m t ngày. Sauố ộ đó b n s vi t nh t kí ghi l iạ ẽ ế ậ ạ
c m xúc c a mình, trongả ủ đó bao g m c nh ng lôi kéo,ồ ả ữ
ví d nh : Hút thu c nh ng lúc nào, n i nào, v i ai, sauụ ư ố ữ ơ ớ
hay tr c b a c m, hút thu c khi u ng cà phê, lúc b nướ ữ ơ ố ố ạ
bu n chán,…ồ Đi u đó sề ẽ cung c p m t cái nhìn toànấ ộ
di n v m ng liên quan, tệ ề ả ừ đó các v n đ s đ c xấ ề ẽ ượ ử
lí t n g c.ậ ố
• K ho ch c i t o môi tr ng sinh ho t:ế ạ ả ạ ườ ạ Đây là b c kướ ế
ti p sau khiế đã có m t khái ni m v c i ngu n c aộ ệ ề ộ ồ ủ
13CTL - NHÓM 6 15

v nấ đ qua vi c kh o sát kĩ bi u đ hành vi c a mình.ề ệ ả ể ồ ủ
Ch ng h n b n s c t bẳ ạ ạ ẽ ắ ỏ đi m t s lôi kéo có th t oộ ố ể ạ
đi u ki n d n đ n hành vi c a mình. Hãy némề ệ ẫ ế ủ đi cái
g t tàn thu c láạ ố đ p nh t, thay đ i t u ng cà phêẹ ấ ổ ừ ố
sang u ng trà, tránh g p m t ng i hút thu c, nênố ặ ặ ườ ố
nhai k o cao su,…Hãy lên k ho ch c i t o môiẹ ế ạ ả ạ
tr ngườ đ tránh né t t c nh ng nguyên nhân cámể ấ ả ữ
d .ỗ Hãy lên k ho ch c i t o môi tr ngế ạ ả ạ ườ đ tránh néể
t t c nh ng nguyên nhân cám d .ấ ả ữ ỗ
• T kí k t h pự ế ợ đ ng v i mình: Sau cùng, b n có th s pồ ớ ạ ể ắ
x p m t chế ộ ế đ t th ng n u nh b n g n bó v i kộ ự ưở ế ư ạ ắ ớ ế
ho ch mìnhạ đã đ ra và tìm cách k lu t b n thânề ỉ ậ ả
nh ng tránhư đ ng t tr ng ph t mình.ừ ự ừ ạ B n có th vi tạ ể ế
xu ng b n h pố ả ợ đ ng cá nhân v i chính mình, ghi xu ngồ ớ ố
c th nh ngụ ể ữ đi u c n làm và c n tránh: Tôi sề ầ ầ ẽ đi ăn
ph n u tôi gi m hút thu c xu ng còn 5ở ế ả ố ố đi u m tế ộ
ngày. Tôi sẽ đ c cu n sách y trong tu n t i tr c khiọ ố ấ ầ ớ ướ
làm b t c m tấ ứ ộ đi u gì khác…ề B n có th v nạ ể ậ đ ngộ
ng i thân và b n bè giúp b n trong chườ ạ ạ ế đ th ng vàộ ưở
ph t, n u nh b n có v quá d dãi v i mình. Tuyạ ế ư ạ ẻ ễ ớ
nhiên, b n c n l ng nghe h b ng c m xúc tình thân.ạ ầ ắ ọ ằ ả
Vì nhi uề đi u ng i thân nh c nh s làề ườ ắ ở ẽ đi u khóề
nghe.
b. Li u pháp mô hình:ệ Khi thay đ i hành vi, ng i ta s d ngổ ườ ử ụ
mô hình hoá: nghi m th c n quan sát mô hình trong nh ngệ ể ầ ữ
tình hu ng mà h c m th y bố ọ ả ấ ị đe do hay gây h c m giácạ ở ọ ả
lo l ng. Ch ng h n, nh ng tr em s chó quan sát xem m tắ ẳ ạ ữ ẻ ợ ộ
đ a tr cùngứ ẻ đ tu i mình ti p c n chó và ch i v i nó nhộ ổ ế ậ ơ ớ ư
th nào. V i kho ng cách an toàn, nh ngế ớ ả ữ đ a tr này nhìnứ ẻ
th y b n bè cùng tu i d n d n ti p c n chó, xoa mõm chóấ ạ ổ ầ ầ ế ậ
13CTL - NHÓM 6 16

và ch iơ đùa vui v v i nó. Nh d y b ng ví d tr c quan nhẻ ớ ờ ạ ằ ụ ự ư
th , n i s hãi do chó gây ra tr s d n d n suy gi mđángế ỗ ợ ở ẻ ẽ ầ ầ ả
k .ể Các ph ng pháp tr li u hành vi do Bandura so n th oươ ị ệ ạ ả
trong th c ti n lâm sàng, trong kinh doanh và trong lĩnh v cự ễ ự
giáo d cụ đã đ c s d ng r ng rãi. Ngoài ra, chúng còn cóượ ử ụ ộ
ích trong đi u tr lo n th n kinh ch c năng ám nh, r iề ị ạ ầ ứ ả ố
nhi u tình d c, m t vài tr ng thái lo âu cũng nh giúp choễ ụ ộ ạ ư
vi c nâng cao hi u qu cá nhân.ệ ệ ả
13CTL - NHÓM 6 17

II. Julian Rotter v i cách ti p c n v n đ nhân cách thông qua lýớ ế ậ ấ ề
thuy t h c t pế ọ ậ
1. C u trúc nhân cáchấ
Julian Rotter cũng gi ng nh Bandura, cho r ng có s t n t i các thố ư ằ ự ồ ạ ể
nghi m ch quan bên trong, đó là nh n th c. Ngòai ra, ông còn cho r ngệ ủ ậ ứ ằ
nh ng tác nhân kích thích bên ngoài và nh ng c ng c c a chúng ta đ cữ ữ ủ ố ủ ượ
đ m b o có th nh h ng đ n hành vi con ng i, nh ng b ng ch t vàả ả ể ả ưở ế ườ ư ả ấ
m c đ nh h ng đó là do nhân t nh n th c c a ch th quy đ nh.ứ ộ ả ưở ố ậ ứ ủ ủ ể ị
Qua nghiên c u, ông đã ch ng t : m t s ng i tin r ng c ng c phứ ứ ỏ ộ ố ườ ằ ủ ố ụ
thu c vào hành vi c a h , khi đó h có tiêu đi m ki m soát bên trong.ộ ủ ọ ọ ể ể
Nh ng ng i khác thì l i cho r ng: c ng c đ c qui đ nh b i nh ngữ ườ ạ ằ ủ ố ượ ị ở ữ
nhân t bên ngoài, nh ng ng i này có tiêu đi m ki m soát bên ngoài.ố ữ ườ ể ể
Hai ngu n g c ki m soát này d n đ n nh ng tác đ ng khác nhau đ i v iồ ố ể ẫ ế ữ ộ ố ớ
hành vi.
2. Đ ng c hộ ơ ệ
Trong lý thuy t xã h i h c t p Julian Rotter cho r ng tính cách đ iế ộ ọ ậ ằ ạ
di n cho m t s t ng tác c a cá nhân c a môi tr ng.ệ ộ ự ươ ủ ủ ườ
Không ai có th t p trung vào các hành vi nh là m t ph n ng tể ậ ư ộ ả ứ ự
đ ng v i m t m c tiêu các kích thích môi tr ng.ộ ớ ộ ụ ườ Thay vào đó, đ hi uể ể
hành vi ng i ta ph i m t c hai: cá nhân (t c là cu c s ng c a mình l chườ ả ấ ả ứ ộ ố ủ ị
s h c t p và kinh nghi m) và môi tr ng (ví d nh ng kích thích r ngử ọ ậ ệ ườ ụ ữ ằ
ng i đó bi t và đáp ng).ườ ế ứ
13CTL - NHÓM 6 18

Rotter có b n thành ph n chính đ mô hình lý thuy t xã h i h c t pố ầ ể ế ộ ọ ậ
d đoán hành vi c a mình.ự ủ Đây là nh ng hành vi ti m năng, th , tăngữ ề ọ
c ng giá tr , và tình hình tâm lýườ ị
• Hành vi ti m năng.ề Hành vi ti m năng là kh năng tham gia vàoề ả
m t hành vi c th trong m t tình hu ng c th .ộ ụ ể ộ ố ụ ể Đ i v i m iố ớ ỗ
hành vi có th có m t ti m năng hành vi.ể ộ ề Các cá nhân s bi uẽ ể
hi n b t c hành vi có kh năng cao nh t. Nghĩa là chúng ta cóệ ấ ứ ả ấ
s n thái đ ch quan đ i v i k t qu hành vi c a mình trong cácẵ ộ ủ ố ớ ế ả ủ
thu t ng v s l ng, ch t l ng c ng c có th di n ra sauậ ữ ề ố ượ ấ ượ ủ ố ể ễ
hành vi đó.
• Th .ọ Th là xác su t ch quan mà m t hành vi nh t đ nh s d nọ ấ ủ ộ ấ ị ẽ ẫ
đ n m t k t qu c th , ho c m t c ng c nh t đ nh. Và trên cế ộ ế ả ụ ể ặ ộ ủ ố ấ ị ơ
s nh ng đính giá đó đi u ch nh hành vi c a mình.ở ữ ề ỉ ủ
• Tăng c ng giá tr gia c .ườ ị ố Tăng c ng là m t tên khác cho k tườ ộ ế
qu c a các hành vi c a chúng ta.ả ủ ủ Tăng c ng giá tr đ c p đ nườ ị ề ậ ế
nh ng mong mu n c a các k t qu này. Cũng có th hi u làữ ố ủ ế ả ể ể
chúng ta gán cho các c ng c khác nhau nh ng m c đ quanủ ố ữ ứ ộ
tr ng khác nhau và đánh giá giá tr t ng đ i c a chúng trongọ ị ươ ố ủ
các tình hu ng khác nhau.ố
Đoán tr c Công th cướ ứ hành vi ti m năng (BP), th (E) và giá trề ọ ị
gia c (RV) có th đ c k t h p vào m t công th c tiên đoánố ể ượ ế ợ ộ ứ
cho hành vi:BP = f (E & RV)
Công th c này có th đ c đ c nh sau: hành vi ti m năng làứ ể ượ ọ ư ề
m t ch c năng c a th và giá tr tăng c ng.ộ ứ ủ ọ ị ườ N u th và giá trế ọ ị
c t đ u cao, sau đó hành vi ti m năng s cao.ố ề ề ẽ N u m t trong haiế ộ
giá tr c t th ho c là th p, sau đó hành vi ti m năng s th pị ố ọ ặ ấ ề ẽ ấ
h n.ơ
• Tâm lý tình hình. M c dù tình tr ng tâm lý không tìm tr c ti pặ ạ ự ế
vào công th c đ d đoán hành vi c a Rotter, Rotter tin r ng nóứ ể ự ủ ằ
13CTL - NHÓM 6 19

luôn luôn là quan tr ng đ ghi nh r ng nh ng ng i khác nhauọ ể ớ ằ ữ ườ
gi i thích cùng m t tình hu ng khác nhau. Vì chúng ta s ng trongả ộ ố ố
các môi tr ng tâm lý khác nhau, các môi tr ng này là đaườ ườ
d ng , t ng h p, đ c đáo đ i v i chúng ta cũng nh đ i v i m iạ ổ ợ ộ ố ớ ư ố ớ ỗ
cá nhân, nên rõ ràng là cùng m t s c ng c nh t đ nh có thộ ố ủ ố ấ ị ể
gây ra nh ng tác đ ng khác nhau đ n nh ng ng i khác nhau.ữ ộ ế ữ ườ
Nh v y, theo Rotter, nh ng th nghi m ch quan và kỳ v ng c aư ậ ữ ể ệ ủ ọ ủ
chúng ta là nh ng tr ng thái nh n th c bên trong quy đ nh nh h ngữ ạ ậ ứ ị ả ưở
c a nhân t bên ngoài tác đ ng đ n chúng ta đ n m c nào.ủ ố ộ ế ế ứ
3. S phát tri n nhân cáchự ể :
Nh ng công trình nghiên c u c a Rotter đã gi thi t r ng tiêu đi mữ ứ ủ ả ế ằ ể
ki m sóat c a cá nhân đ c hình thành th i th u, trên c s o phể ủ ượ ở ờ ơ ấ ơ ử ụ
huynh hay các th y cô giáo ti p xúc nh th nào v i tr .ầ ế ư ế ớ ẻ
Thông th ng nh ng b c cha m có tiêu đi m ki m sóat trong làườ ữ ậ ẹ ể ể
nh ng ng i có kh năng tr giúp cho con mình, h hào phóng trong l iữ ườ ả ợ ọ ờ
khen khi chúng đ t thành tích, có s nh t quán trong nh ng đòi h i c aạ ự ấ ữ ỏ ủ
mình v k lu t và không đ c đóan, áp đ t trong quan h t ng tác.ề ỷ ậ ộ ặ ệ ươ
4. Tâm b nh lí:ệ
Ông quan ni m nguyên nhân c a các v n đ tâm lý là hành vi thích nghiệ ủ ấ ề
không t t mang l i b i nh ng kinh nghi m h c t p b l i ho c không đ yố ạ ở ữ ệ ọ ậ ị ỗ ặ ầ
đ .ủ Đ i v i Rotter, các tri u ch ng c a b nh lý gi ng nh t t c các hànhố ớ ệ ứ ủ ệ ố ư ấ ả
vi, đi u ph i đ c h c h i.ề ả ượ ọ ỏ
Theo Rotter, b nh lý có th phát tri n do khó khăn t i b t kỳ đi m nàoệ ể ể ạ ấ ể
trong công th c tiên đoán c a mình.ứ ủ Hành vi có th đ c thích nghiể ượ
13CTL - NHÓM 6 20

không t t, b i vì các cá nhân không bao gi bi t đ c hành vi thích nghiố ở ờ ế ượ
h n.ơ
• Kỳ v ngọ có th d n đ n b nh lý khi m i ng i có kỳ v ng th p,ể ẫ ế ệ ọ ườ ọ ấ
h không tin r ng hành vi c a h s đ c tăng c ng.ọ ằ ủ ọ ẽ ượ ườ Do đó, họ
đ t ít n l c vào hành vi c a h .ặ ỗ ự ủ ọ
• Tăng c ng giá trườ ị v n đ này có th d n đ n b nh lý. Tăngấ ề ể ẫ ế ệ
c ng là nh ng m c tiêu chúng ta tìm ki m trong cu cườ ữ ụ ế ộ
s ng.ố N u m i ng i đ t ra m c tiêu th c t cao thì h khó cóế ọ ườ ặ ụ ự ế ọ
th đ t đ c cho b n thân.ể ạ ượ ả N u h không c g ng đ thànhế ọ ố ắ ể
công, h có th th t b i.ọ ể ấ ạ Và khi h th t b i, nó kh ng đ nh kỳọ ấ ạ ẳ ị
v ng c a h th p.ọ ủ ọ ấ Quá trình này làm gi m kỳ v ng là m t sả ọ ộ ự
xu t hi n ph bi n trong các b nh lý đ c bi t đ n nh làấ ệ ổ ế ệ ượ ế ế ư
m tộ vòng lu n qu n.ẩ ẩ
5. S c kh e tâm lýứ ỏ
Nh ng nghiên c u c a Rotter ch rõ ràng nh ng ng i có tiêu đi mữ ứ ủ ỉ ữ ườ ể
ki m sóat trong th ng kh e m nh h n v th ch t và tinh th n so v iể ườ ỏ ạ ơ ề ể ấ ầ ớ
nh ng ng i có tiêu đi m ki m soat ngoài. Nhìn chung, h có huy t ápữ ườ ể ể ọ ế
th p, ít m c b nh tim m ch h n, m c lo âu và tr m nh c th p. Hấ ắ ệ ạ ơ ứ ầ ượ ấ ọ
th ng có s đi m cao trong h c t p và cho r ng cu c s ng c a mình cóườ ố ể ọ ậ ằ ộ ố ủ
s l a ch n r ng rãi các kh năng. Các k năng xã h i thành th o, n iự ự ọ ộ ả ỹ ộ ạ ổ
ti ng và ý th c t đánh giá cao h n so v i ng i có tiêu đi m ki m sóatế ứ ự ơ ớ ườ ể ể
ngòai.
13CTL - NHÓM 6 21

6. S thayự đ i nhân cách d i tác d ng c a li u pháp tâm lýổ ướ ụ ủ ệ
Đi u tr nên đ c coi là m t tình hình h c t p trong nh ng hành viề ị ượ ộ ọ ậ ữ
thích ng và nh n th c có đ c d y.ứ ậ ứ ượ ạ Các m i quan h nhà tr li u- kháchố ệ ị ệ
hàng đ c xem là t ng t v i m t m i quan h giáo viên-h c sinh.ượ ươ ự ớ ộ ố ệ ọ Có
m t m i quan h n ng m gi a khách hàng và nhà tr li u s cho giá trộ ố ệ ồ ấ ữ ị ệ ẽ ị
tăng c ng nhà tr li u nhi u h n cho khách hàng.ườ ị ệ ề ơ Đi u này cho phép cácề
bác sĩ chuyên khoa d dàng tác đ ng đ n hành vi c a khách hàng thôngễ ộ ế ủ
qua nhi u l i khen ng i và khuy n khích.ề ờ ợ ế
Theo Rotter, b nh lý có th phát tri n do nh ng khó khăn t i b t kỳệ ể ể ữ ạ ấ
đi m nào trong công th c tiên đoán c a mình.ể ứ ủ Hành vi có th đ c thíchể ượ
nghi không t t, b i vì các cá nhân không bao gi h c đ c hành vi lànhố ở ờ ọ ượ
m nh h n.ạ ơ Trong tr ng h p này, các bác sĩ chuyên khoa s đ a ra đườ ợ ẽ ư ề
ngh tr c ti p v hành vi m i đ th và s s d ng các k thu t nh vaiị ự ế ề ớ ể ử ẽ ử ụ ỹ ậ ư
trò-ch i trò ch i đ phát tri n các k năng đ i phó hi u qu h n.ơ ơ ể ể ỹ ố ệ ả ơ
Khi khách hàng có kỳ v ng th p, các nhà li u pháp n l c đ tăng sọ ấ ệ ỗ ự ể ự
t tin c a khách hàng b ng cách s d ng nh h ng c a mình đ giúpự ủ ằ ử ụ ả ưở ủ ể
đi u tr khách hàng có đ c cái nhìn sâu s c vào s phi lý c a h và kỳề ị ượ ắ ự ủ ọ
v ng, hành vi c a n l c h đã tránh ra kh i n i s th t b i.ọ ủ ỗ ự ọ ỏ ỗ ợ ấ ạ Nhìn chung,
các nhà tr li u h c t p xã h i luôn luôn c g ng đ nâng cao kỳ v ngị ệ ọ ậ ộ ố ắ ể ọ
khách hàng c a h đ gia c .ủ ọ ể ố
Trong h đ t ra m c tiêu quá cao, không th c hi n đ c, d n đ nọ ặ ụ ự ệ ượ ẫ ế
làm gi m kỳ v ng, nhà tr li u s giúp khách hàng gi m m c tiêu t i thi uả ọ ị ệ ẽ ả ụ ố ể
13CTL - NHÓM 6 22

c a h , phát tri n h p lý, tiêu chu n đ t đ c cho b n thân.ủ ọ ể ợ ẩ ạ ượ ả Tính linh
ho t trong thi t l p m c tiêu t i thi u là m t trong nh ng d u hi u c aạ ế ậ ụ ố ể ộ ữ ấ ệ ủ
s c kh e tâm th n t t.ứ ỏ ầ ố Nó là t t h n đ ph n đ u, t ng b c m t, đố ơ ể ấ ấ ừ ướ ộ ể
đ t đ c m t lo t các m c tiêu h n là đ thi t l p m t xa, m c tiêu caoạ ượ ộ ạ ụ ơ ể ế ậ ộ ụ
c cho chính mình.ả M t bác sĩ chuyên khoa Rotter cũng mu n khách hàngộ ố
đ xem xét nh ng h u qu lâu dài c a hành vi, ch không ph i ch làể ữ ậ ả ủ ứ ả ỉ
nh ng h u qu ng n h n.ữ ậ ả ắ ạ
13CTL - NHÓM 6 23

C. K T LU NẾ Ậ
I. Nét t ng đ ng và khác bi t trong thuy t hành vi c a Bandura soươ ồ ệ ế ủ
v i Rotterớ
• Thuy t hành vi c a Bandura và Rotter đ u ít b o th h n Skinner, xemế ủ ề ả ủ ơ
tr ng vai trò c a y u t nh n th c trong c u trúc nhân cách. C hai đ uọ ủ ế ố ậ ứ ấ ả ề
tin r ng có s t n t i c a th nghi m ch quan bên trong ( ni m tin, kỳằ ự ồ ạ ủ ể ệ ủ ề
v ng…). Và khi đ i m t v i nh ng khó khăn trong tình tr ng các thọ ố ặ ớ ữ ạ ể
nghi m ch quan đang tr ng thái tiêu c c thì s d d n đ n nh ng r iệ ủ ở ạ ự ẽ ễ ẫ ế ữ ố
lo n.ạ
• Tuy nhiên, J. Rotter xem quá trình nh n th c r ng h n so v i A. Bandura,ậ ứ ộ ơ ớ
ông cho r ng các y u t nh n th c có đ quy đ nh b n ch t và m c đằ ế ố ậ ứ ể ị ả ấ ứ ộ
nh h ng c a kích thích bên ngòai cũng nh nh ng c ng c đ n chả ưở ủ ư ữ ủ ố ế ủ
th . Ngòai ra, trong khi Bandura ít đ c p đ n ý nghĩa c a s th ng ph tể ề ậ ế ủ ự ưở ạ
thì Rotter l i cho r ng y u t này có th tác đ ng đ n s phát tri n nhânạ ằ ế ố ể ộ ế ự ể
cách và s thay đ i hànhe vi.ự ổ
II. Nét t ng đ ng và khác bi t trong thuy t hành vi c a Bandura vàươ ồ ệ ế ủ
Rotter so v i Skinnerớ
• C ba h th ng lý thuy t đ u mang tính ch t hành vi nh ngả ệ ố ế ề ấ ư
khác v i Skinner cho r ng hành vi đ c xác đ nh b i môi tr ngớ ằ ượ ị ở ườ
thì Bandura và Rotter l i cho r ng hành vi là t ý th c.ạ ằ ự ứ
• H đ u công nh n vai trò c a y u t c ng c đ i v i vi c đi uọ ề ậ ủ ế ố ủ ố ố ớ ệ ề
ch nh hành vi. Tuy nhiên, so v i Skinner thì Bandura và Rotter l iỉ ớ ạ
xem nh vai trò c a y u t cũng c h n.ẹ ủ ế ố ố ơ
• Bandura cho r ng m i liên h gi a kích thích và ph n ng hànhằ ố ệ ữ ả ứ
vi và c ng c không mang tính ch t tr c ti p nh h th ng c aủ ố ấ ự ế ư ệ ố ủ
13CTL - NHÓM 6 24

Skinner đã nêu, ông đ a vào gi a kích thích và ph n ng m tư ữ ả ứ ộ
y u t trung gian là quá trình nh n th c.ế ố ậ ứ
• Theo quan đi m Skinner ai ki m soat đ c c ng c , ng i đóể ể ượ ủ ố ườ
ki m soát đ c hành vi. Còn Bandura thì ai ki m soát đ c “Môể ượ ể ượ
hình” trong xã h i, ng i đó ki m soat đ c hành vi.ộ ườ ể ượ
• Skinner và Bandura đ u đ c p đ n v n đ hi u qu c a hành viề ề ậ ế ấ ề ệ ả ủ
t o tác trong vi c c ng c hành vi l p l i, nh ng l i có s hi uạ ệ ủ ố ặ ạ ư ạ ự ể
khác nhau v vai trò c a nó. V i Skinner thì k t qu đóng vai tròề ủ ớ ế ả
là kích thích c ng c , làm tăng c ng đ và t n s xu t hi n c aủ ố ườ ộ ầ ố ấ ệ ủ
hành vi l p l i. Còn Bandura l i cho r ng k t qu c a hành vi cóặ ạ ạ ằ ế ả ủ
vai trò cung c p thông tin v nh ng hành đ ng phù h p hayấ ề ữ ộ ợ
không, t o ra kỳ v ng và đ ng c ch th h ng t i hành đ ngạ ọ ộ ơ ở ủ ể ướ ớ ộ
m i.ớ
• Gi ng nh Skinner, Bandura đã t p trung chú ý đ n nh ng bi uố ư ậ ế ữ ể
hi n b ngòai c a s b t th ng – t là hành vi – ch khôngệ ề ủ ự ấ ườ ứ ứ
ph i nhũng xung đ t bên trong có ý th c hay ti m th c đ c giả ộ ứ ề ứ ượ ả
đ nhị
• S khác bi t c b n n a gi a Bandura và Rotter so v i Skinner làự ệ ơ ả ữ ữ ớ
h nghiên c u trên nh ng con ng i đang t ng tác v i nhauọ ứ ữ ườ ươ ớ
ch không dùng các lòai đ ng v t nh t đ nh.ứ ộ ậ ấ ị
• Nhìn chung thì dù cách ti p c n và quan đi m có khác nhau thìế ậ ể
đ n cu i cùng h đ u mu n xây d ng các mô hình k thu t,ế ố ọ ề ố ự ỹ ậ
mang tính ch t công ngh , nh m đi u khi n quá trình hìnhấ ệ ằ ề ể
thành và thay đ i hành vi c a con ng i, góp ph n c i thi nổ ủ ườ ầ ả ệ
cu c s ng c cá nhân và xã h i nói chung.ộ ố ả ộ
13CTL - NHÓM 6 25

A. Bandura, J. Rotter với hướng xã hội nhận thức trong lý thuyết nhân cách

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to A. Bandura, J. Rotter với hướng xã hội nhận thức trong lý thuyết nhân cách

Similar to A. Bandura, J. Rotter với hướng xã hội nhận thức trong lý thuyết nhân cách (20)

More from Lenam711.tk@gmail.com

More from Lenam711.tk@gmail.com (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

A. Bandura, J. Rotter với hướng xã hội nhận thức trong lý thuyết nhân cách