2. เมื่อสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกทรงทราบข่าวการก่อจลาจลในกรุงธนบุรี
ก็ทรงยกทัพกลับจากการตีกัมพูชา ทรงสอบสวนเรื่องราวที่เกิดขึ้น และประชุม
ขุนนาง ลูกขุน ณ ศาลา ตลอดจนข้าราชการ ที่ประชุมได้ลงความเห็นว่าให้สาเร็จ
โทษสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีเสีย และได้พร้อมกันทูลอัญเชิญให้สมเด็จเจ้าพระยา
มหากษัตริย์ศึกขึ้นเป็นกษัตริย์ เป็นปฐมบรมราชวงศ์จักรี ในวันที่ 6 เม.ย. 2325

3. รัชกาลที่ 1 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ย้ายราชธานีจากกรุงธนบุรีมาตั้งที่กรุง
รัตนโกสินทร์ มีเหตุผลดังต่อไปนี้
1. พระราชวังเดิมของกรุงธนบุรีคับแคบ เพราะมีวัดอรุณฯ และวัดโมฬีฯ ขนาบ
ทั้ง 2 ด้าน
2. ฝั่งกรุงธนบุรีถูกน้ากัดเซาะตลิ่งพังทลาย
3. กรุงธนบุรีมีสภาพเป็นเมืองอกแตก มีแม่น้าผ่ากลาง การเคลื่อนย้ายกาลังพล
ในการต่อสู้ข้าศึกทาได้ลาบาก

5. รัชกาลที่ 1 มีการทาสงครามกับพม่า 7 ครั้ง แต่
ที่สาคัญ ๆ มี 2 ครั้ง คือ
1. สงครามเก้าทัพ พระเจ้าปะดุงกษัตริย์พม่า
โปรดให้จัดทัพ 9 ทัพ ยกทัพมาตีกรุงเทพฯ
ส่วนรัชกาลที่ 1 จัดทัพ 4 ทัพ ออกไปตั้งรับ
ข้าศึกด้านทิศตะวันตก ทิศเหนือ และทิศใต้

6. ผลของสงครามไทยสามารถรบชนะพม่า
ทั้งๆที่มีกาลังพลน้อยกว่าพม่า ทาให้คนไทย
เลิกกลัวพม่าในที่สุด เกิดวีรสตรีไทย คือ
ท้าวเทพกษัตรี(จัน) และท้าวศรีสุนทร(มุก)

7. 2. สงครามท่าดินแดน พระเจ้าปะดุง
ยกทัพใหญ่มาทางด่านเจดีย์สามองค์
รัชกาลที่ 1 ยกทัพไปตีค่ายพม่าแตก
ทุกค่ายโดยใช้เวลาเพียง 3 วัน ผลของ
สงครามครั้งนี้ทาให้พม่ากลัวไทย

8. ในสมัยรัชกาลที่ 3 เจ้าอนุวงศ์ แห่งเวียงจันทน์ได้ก่อกบฏ ยกทัพยึดเมืองนครราสีมา
ได้กวาดต้อนชาวเมือง และทรัพย์สินส่งไปเวียงจันทน์ ซึ่งในหมู่ชาวเมืองที่ถูกกวาด
ต้อนไปนั้น มีคุณหญิงโม ภริยาของพระยาปลัดเมืองนครราชสีมาอยู่ด้วย เมื่อถึงทุ่ง
สัมฤทธิ์ คุณหญิงโมได้วางอุบายเลี้ยงสุราอาหารแก่นายทหารไพร่ลาว พอได้โอกาสก็
จู่โจมฆ่าฟันทหารลาวแตกทัพหนี พอดีกองทัพทางกรุงเทพฯยกขึ้นไปทัน รุกไล่
กองทัพลาว และสามารถจับเจ้าอนุวงศ์ได้ ลาวจึงตกเป็นเมืองขึ้นของไทยเรื่อยมา
จนต่อมาภายหลังไทยจึงเสียดินแดนลาวให้แก่ฝรั่งเศส

9. 2.1 การปกครองส่วนกลาง มีการแบ่งเป็น 6 กรม คือ
2.1.1 กรมมหาดไทย มีอัครมหาเสนาบดี
ตาแหน่งสมุหนายกเป็นผู้บังคับบัญชาดูแล
รับผิดชอบฝ่ายทหาร และพลเรือนในหัวเมืองฝ่าย
เหนือ และอีสานทั้งหมด ใช้ตราราชสีห์เป็นตรา
ประจาตาแหน่ง

10. 2.1.2 กรมกลาโหม มีอัครมหาเสนาบดี
ตาแหน่งสมุหพระกลาโหม เป็นผู้บังคับบัญชาดูแล
รับผิดชอบฝ่ายทหาร และพลเรือนในหัวเมืองฝ่ายใต้
ทั้งหมด จานวน 20 เมือง ใช้ตราคชสีห์ เป็นตรา
ประจาตาแหน่ง
2.1.3 กรมเมือง มีเสนาบดีทาหน้าที่ดูแลรักษา
ความสงบเรียบร้อย ตัดสินคดีความต่าง ๆ ในเขตราช
ธานี ใช้ตราพระยมทรงสิงห์ เป็นตราประจาตาแหน่ง

11. 2.1.4 กรมวัง มีเสนาบดีดูแลราชการเกี่ยวกับพระราช
มณเฑียร พระราชวัง พระราชพิธีต่าง ๆ และตัดสินคดี
ความในเขตพระราชวัง ใช้ตราเทพยดาทรงพระนนทิการ
(พระโค) เป็นตราประจาตาแหน่ง
2.1.5 กรมท่า ใช้ตราดอกบัว เป็นตราประจาตาแหน่ง
มีหน้าที่รับผิดชอบตามฝ่ายการเงิน ฝ่ายการต่างประเทศ
ฝ่ายตรวจบัญชี และดูแลหัวเมืองชายทะเลตะวันออก

12. 2.1.6 กรมนา มีเสนาบดี มีหน้าที่ดูแล
รักษานาหลวง เก็บหางข้าวค่านาจาก
ราษฎร และพิจารณาคดีเกี่ยวกับเรื่องที่นา
และโคกระบือ ใช้ตราพระพิรุณทรงนาค
เป็นตราประจาตาแหน่ง

13. 2.2 การปกครองส่วนภูมิภาค
2.2.1 หัวเมืองชั้นใน เป็นเมืองที่อยู่ใกล้ๆ เมืองหลวง มีฐานะเป็นเพียงหัวเมือง
จัตวา ผู้ดูแลหัวเมืองเรียกว่า ผู้รั้ง ขึ้นตรงต่อเสนาบดีกรมต่าง ๆ ในราชธานี
2.2.2 หัวเมืองชั้นนอก เป็นเมืองที่อยู่ห่างไกลราชธานีออกไป จัดเป็นเมืองพระยา
มหานคร พระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งราชวงศ์หรือข้าราชการชั้นผู้ใหญ่เป็นเจ้าเมือง
ปกครองดูแล มีอานาจสิทธิ์ขาดแทนกษัตริย์ทุกประการ และมีกรมการเช่นเดียวกับใน
ราชธานี หัวเมืองชั้นนอกแบ่งออกเป็น 2 ลักษณะ ดังนี้

14. 1) หัวเมืองใหญ่ แบ่งเป็นเมืองชั้นเอก โท และตรี ตามขนาด และความสาคัญ
ของเมือง
2) หัวเมืองชั้นรอง เป็นเมืองชั้นจัตวา ขึ้นอยู่กับหัวเมืองใหญ่ที่อยู่ใกล้เคียง
2.2.3 หัวเมืองประเทศราช เป็นเมืองต่างชาติต่างภาษาซึ่งอยู่ชายแดนติดต่อกับ
ประเทศอื่น มีฐานะเป็นประเทศราช มีเจ้านายของชาตินั้น ๆ ทาการปกครองกันเอง แต่
ราชธานีจะเป็นผู้แต่งตั้ง ต้องถวายต้นไม้เงินต้นไม้ทอง เครื่องราชบรรณาการมาถวาย
เมื่อทางราชธานีเกิดสงคราม ต้องส่งทหารมาช่วยรบ

15. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก โปรดเกล้า
ให้ชาระพระราชกาหนดกฎหมายครั้งใหญ่ขึ้น โดย
ช่วยกันชาระเริ่มตั้งแต่คัมภีร์พระธรรมศาสตร์เป็น
ต้นไป ให้ถูกต้องตรงตามพระบาลี และเนื้อความมิ
ให้มีที่ผิดเพี้ยน หรือซ้ากันได้และจัดเป็นหมวดหมู่
ให้เป็นระเบียบเรียบร้อย เพื่อประโยชน์

16. ครั้นชาระเรียบร้อยแล้ว ทรงโปรดให้
อาลักษณ์คัดไว้3 ชุด โปรดให้ประทับตรา
ราชสีห์ คชสีห์ และบัวแก้ว ไว้ทุกเล่มจึงเรียก
กันว่า กฎหมายตราสามดวง และโปรดให้
คัดลอกสารองอีก 1 ชุด เรียกว่า ฉบับรองทรง
ซึ่งไม่มีการประทับตราสามดวง กฎหมายตรา
สามดวงใช้ในราชการมาอีกประมาณ 100 ปี
ได้เลิกใช้สมัยรัชกาลที่ 5

17. กฎหมายตรา 3 ดวงนี้มีลักษณะเป็น
ประมวลกฎหมายเช่นเดียวกับกฎหมาย
ในปัจจุบัน เพียงแต่ว่ามิได้จัดหมวดหมู่
ให้เป็นระเบียบรัดกุมเหมือนประมวล
กฎหมายปัจจุบัน จึงได้เรียกอีกอย่างว่า
ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1

18. การพิจารณาคดี ใช้ระบบจารีตนครบาล
ทรมานจาเลยเพื่อบังคับให้รับสารภาพ ส่วน
การพิสูจน์ความผิดจะใช้วิธีการทางไสยศาสตร์
มีการลงโทษจาเลยอย่างรุนแรง ถ้าจาเลยไม่
พอใจคาตัดสิน ก็สามารถถวายฎีกาโดยไปตี
กลองวินิจฉัยเภรี แต่ต้องโดนเฆี่ยนก่อน 30 ที
ต่อมา รัชกาลที่ 4 โปรดในยกเลิกการเฆี่ยน 30
ที ก่อนถวายฎีกา

19. สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น เศรษฐกิจอยู่ในสภาพที่พออยู่กันได้โดยไม่
เดือดร้อนมากนัก ถึงแม้ว่าการเก็บภาษีอากรได้ไม่เพียงพอกับรายจ่าย แต่ก็ได้นา
กาไรจากค้าสาเภาหลวงกับต่างประเทศมาใช้จ่ายแก้ปัญหา ต่อมารัชกาลที่ 3 ได้ทรง
เพิ่มพูนรายได้แก่ประเทศโดยใช้วิธีประมูลผูกขาดการเก็บภาษีอากรเพิ่มภาษีใหม่ถึง
38 ชนิด ทาให้ประเทศมีรายได้เพียงพอกับรายจ่าย

20. สภาพการณ์ทางเศรษฐกิจในกรุงรัตนโกสินทร์
ยุดฟื้นฟูชาติบ้านเมือง มีลักษณะดังนี้
2.1 ผลิตผลทางการเกษตร ที่สาคัญ ได้แก่
ข้าว น้าตาล พริกไทย เป็นสินค้าผูกขาดของทาง
ราชการ โดยพระคลังสินค้าเป็นผู้ผูกขาดการค้า
เพียงผู้เดียว
2.2 ทรัพยากรธรรมชาติ ที่ทารายได้อย่าง
มาก มีไม้สัก ไม้กฤษณา ไม้ฝาง ดีบุก

21. 3. รายได้แผ่นดิน การจัดเก็บภาษีอากรยังคงมีลักษณะเหมือนกับสมัยกรุงศรีอยุธยา
ดังนี้
3.1 การจัดเก็บภาษีอากรในสมัยรัชกาลที่ 1
ภาษีอากรการค้าภายในประเทศ ได้แก่
จังกอบ อากร ฤชา ส่วย
ภาษีอากรการค้ากับต่างประเทศ ได้แก่ ภาษี
เบิกร่อง ภาษีสินค้าเข้า ภาษีสินค้าออก

22. 3.2 การจัดเก็บภาษีอากรในสมัยรัชกาลที่ 2
ภาษีอากรการค้าภายในประเทศ ได้แก่
เงินผูกบี้ หรือเงินผูกบี้ข้อมือจีน การเดิน
สวน และการเดินนา ภาษีผูกขาด
ภาษีอากรการค้ากับต่างประเทศ ได้แก่
ภาษีเบิกร่อง ภาษีสินค้าเข้า

23. การจัดเก็บภาษีอากรในสมัยรัชกาลที่ 3
มีการปรับปรุงวิธีการเก็บภาษีใหม่
เพราะ
1) ระบบการเก็บภาษีอากรแบบเดิม
ไม่รัดกุม ทาให้รายได้แผ่นดินตกต่า
2) ในสมัยรัชกาลที่ 3 มีการทา
สงครามหลายครั้ง

24. วิธีการปรับปรุงการเก็บภาษีอากร
1) การเก็บภาษีหางข้าวเปลี่ยนจากข้าวเป็นเงินแทน
2) กาหนดการเก็บภาษีอากรชนิดใหม่เพิ่มขึ้น เช่น ภาษีบ่อนเบี้ยจีน หวย ก.ข.
เป็นต้น
3) จัดตั้งระบบเจ้าภาษีนายอากร โดยให้เอกชนประมูลรับเหมาผูกขาดการ
จัดเก็บภาษีอากรประเภทต่าง ๆ
4) ยกเลิกภาษีอากรบางชนิด เช่น ภาษีฝิ่น อากรน้า อากรรักษาเกาะ เป็นต้น

25. 4.1 การสร้าง บูรณะ และปฏิสังขรณ์วัด
4.1.1 สมัยรัชกาลที่ 1 สร้างวัดพระ
ศรีรัตนศาสดาราม ในเขตพระราชวัง
บูรณะซ่อมแซมวัดพระเชตุพนวิมล
มังคลาราม (วัดประจารัชกาลที่ 1)

26. 4.1.2 สมัยรัชกาลที่ 2 บูรณะวัดอรุณ
ราชวาราม เป็นวัดประจารัชกาลที่ 2
4.1.3 สมัยรัชกาลที่ 3 บูรณะวัดราช
โอรสาราม หรือ วัดจอมทอง เป็นวัด
ประจารัชกาลที่ 3 บูรณะวัดยานนาวา
วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม วัดนี้ได้
ชื่อว่า มหาวิทยาลัยแห่งแรกของ
เมืองไทย

27. 4.2 การรวบรวมสังคายนาพระไตรปิฎก
4.2.1 สมัยรัชกาลที่ 1 ทรงโปรดเกล้าให้
สังคายนาพระไตรปิฎกที่วัดมหาธาตุยุวราช
รังสฤษฎิ์ แล้วให้ช่างจารึกลงบนใบลาน เรียกว่า
พระไตรปิฎกฉบับทองใหญ่ หรือฉบับทองทึบ
และโปรดให้สร้างอีก 2 ฉบับ คือ ฉบับรองทรง
หรือฉบับข้างลาย และฉบับทองชุบ

28. 4.2.2 สมัยรัชกาลที่ 3 มีการสร้าง
พระไตรปิฎกขึ้นอีกเป็นจานวนมากยิ่ง
กว่าในรัชกาลใด ๆ ฝีมือดีเยี่ยม ประณีต
งดงามเหนือกว่าฉบับใด ๆ อักขรบาลีก็
ได้รับการชาระสอบสวนให้ถูกต้อง
ครบถ้วน ได้รับการยกย่องว่ายอดเยี่ยม
กว่าฉบับใด ๆ ที่เคยมีมา

29. 4.3 การตรากฎหมายพระสงฆ์ ในสมัยรัชกาลที่ 1 รวมทั้งสิ้น 10 ฉบับ เพื่อ
ควบคุมความประพฤติของสงฆ์
4.4 พระราชพิธีอาพาธวินาศ ในสมัยรัชกาลที่ 2 เกิดอหิวาตกโรคระบาดครั้ง
ใหญ่ในกรุงเทพมหานคร รัชกาลที่ 2 จึงโปรดให้จัดพิธีอาพาธวินาศขึ้น
4.5 การปรับปรุงการสอบพระปริยัติธรรมใหม่ ในสมัยรัชกาลที่ 2 โดยเปลี่ยน
จากเปรียญตรี – เอก เป็นเปรียญ 1 – 9 ประโยค

30. 4.6 การก่อตั้งธรรมยุตินิกาย ในสมัย
รัชกาลที่ 3 โดยสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ
เจ้าฟ้ามงกุฎสมมุติเทววาวงศ์(รัชกาลที่ 4)
ได้ทรงประกาศตั้งฝ่ายคณะสงฆ์ขึ้นใหม่
ชื่อว่า ธรรมยุตินิกาย แปลว่า ผู้ปฏิบัติ
ตามธรรมวินัย

31. 5.1 สถาปัตยกรรม
5.1.1 สมัยรัชกาลที่ 1 เน้นการฟื้นฟู
ของเก่าให้ดีดังเดิม ให้โอ่อ่าสง่างาม
ได้แก่ พระมหามณเฑียร พระมหา
ปราสาท นอกจากนั้นนิยมสร้างพระ
ปรางค์กับพระเจดีย์เหลี่ยมเป็นพื้น

32. 5.1.2 สมัยรัชกาลที่ 3 มีการก่อสร้าง
อาคารหลายชั้นเป็นครั้งแรก โดยมี
ศิลปะการช่างแบบจีนปะปน
นอกจากนั้นมีการประดิษฐ์ยอดซุ้ม
และยอดปราสาทต่าง ๆ เป็นรูปทรง
มงกุฎ

33. 5.2 ประติมากรรม
5.2.1 สมัยรัชกาลที่ 1 มี การแกะ
ลวดลายปิดทองประดับกระจก
การประดับมุก การช่าง
รูปพรรณ การทาลายรดน้า

34. 5.2.2 สมัยรัชกาลที่ 2 มีการนาศิลปะชาติ
ตะวันตก และจีนเข้ามาผสานผสมด้วย ทา
ให้รูปทรงลวดลาย และสิ่งประดับต่าง ๆ
เปลี่ยนไป เช่น หุ่นไทยฝีพระหัตถ์รัชกาล
ที่ 2 ซึ่งแกะจากไม้รัก เรียกกันว่า พระยา
รักใหญ่ และพระยารักน้อย

35. 5.2.3 สมัยรัชกาลที่ 3 มีการสร้าง
พระพุทธรูปขึ้นเป็นจานวนมาก เช่น
พระพุทธตรีโลกเชษฐ์ พระเสรฐตมนี
พระพุทธมหาโลกาภินันท์พระพุทธ
ไตรรัตนนายก พระพุทธไสยาสน์
พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก พระพุทธรูป
เลิศหล้านภาลัย

36. 5.3 จิตรกรรม
5.3.1 สมัยรัชกาลที่ 1จิตรกรรม
ฝาผนัง ที่สาคัญ คือ ภาพเขียน
ในพระที่นั่งพุทไธสวรรค์ภาพ
พระพุทธองค์ตอนผจญมาร
ภาพสวรรค์วิมาน 16 ชั้น
ภาพเขียนตาราฟ้อนรา

37. 5.3.2 สมัยรัชกาลที่ 2 จิตรกรรม ที่สาคัญ
คือ เครื่องถ้วยชามเบญจรงค์จากเมืองจีน
ฝีมือประณีตบรรจง และงามมี 5 สี คือ
แดง เขียว เหลือง ขาว ดา หรือขาบ
เครื่องถม วิชาช่างถมที่ขึ้นชื่อมาจาก
นครศรีธรรมราช เรียกว่า "ถมนคร"

38. 5.3.3 สมัยรัชกาลที่ 3 จิตรกรรมส่วนใหญ่
เป็นภาพจิตรกรรมฝาผนัง ที่สาคัญ คือ
ภาพพุทธประวัติ วรรณกรรมไทย ชาดก
ป่าหิมพานต์จากไตรภูมิพระร่วงในวิหาร
หลวงวัดสุทัศนเทพวราราม ภาพทศชาติ
และชาดกในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตน
ศาสดาราม

39. 5.4 นาฎศิลป์
5.4.1 สมัยรัชกาลที่ 1มีดังนี้ โขน มีการฝึกหัดโขนขึ้นทั้งในวัง และโขนของ ละครใน
ละครนอก ละครชาตรี ระบา นอกจากนี้ยังมีศิลปะของการราเดี่ยว ราคู่ ราประกอบ
เพลง ราอาวุธ เป็นต้น
รัชกาลที่ 1 โปรดให้มีการประชุมครูละครจัดทาตาราท่าราแบบฉบับสาหรับพระ
นคร โดยเขียนเป็นรูปภาพแสดงท่ารา ระบายสีปิดทองสวยงาม เป็นตาราว่าด้วยการ
ฟ้อนราที่เก่าแก่ที่สุดของไทย เก็บรักษาไว้ที่หอสมุดแห่งชาติ

40. 5.4.2 วงดนตรีสมัยรัชกาลที่ 1 มี 3 ชนิด ดังนี้
วงปีพาทย์ ประกอบด้วย เครื่องตี และมี
เครื่องเป่า คือ ปี่ เป็นเครื่องหลัก
วงเครื่องสาย ประกอบด้วย เครื่องดนตรี
จาพวกมีสาย และมีเครื่องเป่า เครื่องตี
วงมโหรี มีทั้งเครื่องบรรเลงในวงเครื่องสาย
และวงปี่พาทย์ผสม

41. 5.4.3 ดุริยางคศิลป์ หรือดนตรี ในสมัยรัชกาลที่ 2 พระองค์ทรงพระปรีชาสามารถใน
ด้านดนตรี เครื่องดนตรีที่ทรงถนัด และโปรดปรานมากที่สุด คือ ซอสามสาย ได้ทรง
สร้างไว้เป็นของคู่พระหัตถ์คันหนึ่ง พระราชทานนามว่า ซอสายฟ้าฟาด นอกจากนั้น
ได้ทรงพระราชนิพนธ์เพลงไทยเดิมไว้คือ เพลงบุหลันลอยเลื่อน หรือบุหลันลอยฟ้า
บางที่เรียกกันว่า เพลงสรรเสริญพระจันทร์ หรือเพลงทรงพระสุบิน ผู้ที่เป็นหัวแรง
สาคัญเป็นที่ปรึกษาด้านนาฏศาสตร์แก่รัชกาลที่ 2 คือ เจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษ์มนตรี

42. 5.5 ประเพณี
5.5.1 พระราชพิธีบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 1
ได้โปรดเกล้าให้ฟื้นฟู และโปรดให้สร้าง
เครื่องราชูปโภคต่าง ๆ สาหรับการพระราช
พิธีนี้ด้วย
5.5.2 รัชกาลที่ 1 จึงโปรดให้จัดพระราชพิธี
โสกันต์ขึ้น โดยรื้อฟื้นจัดทาเป็นพระราชพิธี
ใหญ่ตามแบบอย่างสมัยอยุธยา

43. 5.5.3 การฟื้นฟูการเล่นสักวา รัชกาลที่ 1 โปรดให้ฟื้นฟูการเล่นเพลงสักวาหน้า
น้านองที่คลองมหานาคตามแบบอย่างสมัยกรุงศรีอยุธยา นอกจากนั้น พระองค์
ยังโปรดให้ฟื้นฟูพระราชประเพณีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ พระราชพิธี
ตรียัมปวาย(พิธีโล้ชิงช้า) ประเพณีเทศน์มหาชาติ ประเพณีเสด็จพระราชดาเนิน
ทอดผ้าพระกฐิน
5.5.4 ประเพณีงานวิสาขบูชา รัชกาลที่ 2 โปรดให้ฟื้นฟู ด้วยเป็นวันสาคัญทาง
พระพุทธศาสนา

44. 5.6 วรรณกรรม
5.6.1 รัชกาลที่ 1 ทรงพระราชนิพนธ์วรรณกรรมต่าง ๆ ได้แก่ บทละครเรื่อง
รามเกียรติ์ ตั้งแต่ตอน หิรัญยักษ์ม้วนแผ่นดิน จนจบเรื่องรามเกียรติ์ บทละคร
เรื่องอิเหนา และดาหลัง บทละครเรื่องอุณรุท พระองค์ทรงพระราชนิพนธ์
เช่นเดียวกับเรื่องอนิรุทธ์คาฉันท์ของศรีปราชญ์ จุดประสงค์เพื่อสอนให้ข้าทหาร
มีความองอาจกล้าหาญ และจงรักภักดีต่อพระมหากษัตริย์นิราศรบพม่าที่ท่าดิน
แดง พระราชพงศาวดาร ฉบับพันจันทมาศ(เจิม)

45. 5.6.2 รัชกาลที่ 2 เป็นสมัยที่วรรณกรรม หรือวรรณคดีเจริญถึงขีดสุด จนได้ชื่อ
ว่าเป็น ยุคทองแห่งวรรณคดี วรรณกรรมที่สาคัญ มีดังนี้
1) บทละครเรื่องรามเกียรติ์ ตอนหนุมานถวายแหวนนางลอยจนเสร็จศึกลงกา
และตอนนางสีดา หลงกลนางอดูล จนจบตอนอภิเษกไกรลาส
2) บทละครเรื่องอิเหนา ทรงพระราชนิพนธ์จนได้รับการยกย่อง เป็นยอดของ
บทละครรา

46. 3) บทพากย์โขนเรื่องรามเกียรติ์ ทรงพระราชนิพนธ์ไว้4 ตอน คือ พระ
พรหมาสตร์ นาคบาศ นางลอย และเอราวัณ
4) บทละครนอก เรื่อง มณีพิชัย ไชยเชฐ สังข์ทอง ไกรทอง และคาวี
5) เสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน ตอนขุนแผนขึ้นเรือนขุนช้างได้นางแก้วกิริยา และ
ตอนขุนแผนพานางวันทองหนี ถูกจัดเป็น ยอดของกลอนเสภา

47. 5.6.3 สมัยรัชกาลที่ 3 เป็นสมัยที่กาเนิดการพิมพ์และการจารึกที่วัดพระเชตุพนวิมลมัง
คลาราม วรรณกรรมที่สาคัญ ได้แก่ เสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน ตอนขุนช้างขอนางพิม
และขุนช้างตามนางวันทอง บทละครเรื่องสังข์ศิลป์ ชัย กลอนเพลงยาวกลบท
5.6.4 สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระปรมานุชิตชิโนรส ได้รับการยกย่องเป็นรัตนกวี
แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ผลงานที่สาคัญ คือ ลิลิตตะเลงพ่าย สมุทรโฆษคาฉันท์ปฐม
สมโพธิกถา กฤษณาสอนน้องคาฉันท์พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา